De civitate dei
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio V, Pars I-II. (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 40, Part 1-2). Hoffmann, Emmanuel, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1899-1900.
Sed ualde ridiculum est de Romuli falsa diuinitate, cum de Christo loquimur, facere mentionem. Verum tamen cum sescentis ferme annis ante Ciceronem Romulus fuerit adque illa aetas iam fuisse doctrinis dicatur exculta, ut quod fieri non potest omne respueret: quanto magis post sescentos annos [*]( 1 dicit om. g 2 perhennis p 6 utrum/ll, que trus., p 7 suam ciuitatem v 9 omnibus codd. praeter b; hominibus bv 15 neglegenda, in mary. deserenda, e 16 factum begp; et factum o Doml. 24 persuasionibus 9 26 loquimur m. 2 sup. lin. e 28 fuisset, t eraso. n )
Quur, inquiunt, nunc illa miracula, quae praedicatis facta esse, non fiunt? Possem quidem dicere necessaria fuisse. priusquam crederet mundus, ad hoc ut crederet mundus. Quisquis adhuc prodigia ut credat inquirit, magnum est ipse prodigium, qui mundo credente non credit. Verum hoc ideo dicunt, ut nec tunc illa miracula facta fuisse credantur. Unde ergo tanta fide Christus usquequaque cantatur in caelum cum carne sublatus? Unde temporibus eruditis et omne quod fieri non potest respuentibus sine ullis miraculis nimium [*](1 agusto g 2 erutioribus g 6 factum g ueritas diuinitatis v radic 8 cont.;rentibos litteris atila sicco impressia correctum g 9 procedens p ad nonum saeculum in caeteris v 11 pollulat. g 16 furore sequerea tur Uf. 2 xup. lån. g 22 possim g 25 credenti 9 26 credentur g ) [*]( 3S* )
Miraculum, quod Mediolani factum est, cum illic essemus, quando inluminatus est caecus, ad multorum notitiam potuit peruenire, quia et grandis est ciuitas et ibi erat tunc [*]( 1 ante ferte (sic) g 2 ipsi ergo ep 4 sciebantur et uidebantur p Riiuiftm 6 istortlomomuiam, siceo stilo corr., g 8 miraculo, o ex a corr.. t quae usque ad miraculo om. e 11 et quae facta sunt om. p 17 ora- •a n tionjs, e stilo impress., g memoriae g 19 diffemaur, m. 2 corr., g 20 ricitari g 28 miraculum quippe quod p 30 quia et] qUt g nbi t )
Aput Carthaginem autem quis nouit praeter admodum paucissimos salutem, quae facta est Innocentio, ex aduocato uicariae praefecturae, ubi nos interfuimus et oculis adspeximus nostris ? Venientes enim de transmarinis me et fratrem meum Alypium, nondum quidem clericos, sed iam Deo seruientes, ut erat cum tota domo sua religiosissimus, ipse susceperat, et aput eum tunc habitabamus. Curabatur a medicis fistulas, quas numerosas adque perplexas habuit in posteriore adque ima corporis parte. Iam secuerant eum et artis suae cetera medicamentis agebant. Passus autem fuerat in sectione illa et diuturnos et acerbos dolores. Sed unus inter multos sinus fefellerat medicos adque ita latuerat, ut eum non tangerent, quem ferro aperire debuerant. Denique sanatis omnibus, quae aperta curabant, iste remanserat solus, cui frustra inpendebatur labor. Quas moras ille suspectas habens multumque formidans, ne iterum secaretur (quod ei praedixerat alius medicus domesticus eius, quem non admiserant illi, ut saltem uideret, cum primum sectus est, quo modo id facerent, iratusque illum domo abiecerat uixque receperat), erupit adque ait: Iterum me secturi estis? Ad illius, quem noluistis esse praesentem, uerba uenturus sum? Inridere illi medicum inperitum metumque hominis bonis uerbis promissionibusque lenire. Praeterierunt alii dies plurimi nihilque proficiebat omne quod fiebat. Medici tamen in sua pollicitatione persistebant, non [*](2 protrasii e 3 reuallata g 8 prefacture g ibi g 9 autem enim p transmarinis partibus p 10 alyppium p non quidem e 12 habitamus e 13 perplexas g 14 in ima p eum 11tSS.; ei v per v 21 ei] et g 22 miserant b 24 in domo b eruit b; eripuit e 25 secaturi bp 26 sq. inridere .. inperitum ceperunt p 28 et alii v 29 persistebant aegv; sistebant b p Domb. )
In eadem Carthagine Innocentia, religiosissima femina, de primariis ipsius ciuitatis, in mamilla cancrum habebat, rem. sicut medici dicunt, nullis medicamentis sanabilem. Aut ergo praecidi solet et a corpore separari membrum ubi nascitur, aut, ut aliquanto diutius homo uiuat, tamen inde morte quamlibet tardius adfutura, secundum Hippocratis ut ferunt sententiam omnis est omittenda curatio. Hoc illa a perito medico et suae domui familiarissimo acceperat et ad solum Deum se orando conuerterat. Admonetur in somnis propinquante Pascha, ut in parte feminarum obseruanti ad baptisterium, quaecumque illi baptizata primitus occurrisset. -signaret ei locum signo Christi. Fecit, confestim sanitas consecuta est. Medicus sane, qui ei dixerat ut nihil curationis adhiberet. si paulo diutius uellet uiuere, cum inspexisset eam postea et sanissimam conperisset, quam prius habere illud malum tali inspectione cognouerat, quaesiuit ab ea uehementer quid adhibuisset [curationis], cupiens, quantum intellegi datur. nosse medicamentum, quo Hippocratis definitio uinceretur. Cumque ab ea quid factum esset audisset, uoce uelut contemnentis et uultu, ita ut illa metueret, ne aliquod [*]( 1 consolando, in marg. èsulendo, e 6 et grato p atque omnil\'ot. e 10 it" margine: de cancro curato,g 14 homo diutius v 15 qualibet p 16 ut a perito, ut m. 2 sUjJerscript. e 17 responsum acceperat a et\' ante ad solum erasum e ut ad solum Deum se or. conuerteret j> 18 propinquante abep Domb.; appropinquante gx 20 illa g 21 confestim egp; et confestim v Domb. abeecuta g 26 curationis ? ])nł/łl,,: om. a b egp \'*■ v )
Medicum quendam podagrum in eadem urbe fuisse scimus; qui cum dedisset nomen ad baptismum et pridie quam baptizaretur in somnis a pueris nigris cirratis, quos intellegebat daemones, baptizari eodem anno prohibitus fuisset eisque non obtemperans etiam conculcantibus pedes eius in dolorem acerrimum, qualem numquam expertus est, aestuasset, magisque eos uincens lauacro regenerationis, ut uouerat, ablui non distulisset, in baptismate ipso non solum dolore, quo ultra solitum cruciabatur, uerum etiam podagra caruisse nec amplius, cum diu postea uixisset, pedes doluisse quis nouit? Nos tamen nouimus et paucissimi fratres ad quos id potuit peruenire.
Ex mimo quidam Curubitanus non solum a paralysi, uerum [*]( 5 lo. 11 ) [*]( 9 respond. mihi g et non e 10 ante asciscent g 12 non <m. pl 17 in marg.: de podagro medico in baptismate curato g medicum quen- Jam podagrum in eadem urbe scimus fuisse a podagricum b fuisse scimus om. bepv Domb. 22 aestuasset g; extitisset omisso antecedente est ep; isset abpαv Domb. 24 quod g 28 in mary.: de paralitico et pondproso curato g exminimo a b curbitanus e )
Vir tribunicius Hesperius aput nos est; habet in territorio Fussalensi fundum (Zubedi appellatur); ubi cum adflictione animalium et seruorum suorum domum suam spirituum malignorum uim noxiam perpeti conperisset, rogauit nostros me absente presbyteros, ut aliquis eorum illo pergeret, cuius orationibus cederent. Perrexit unus, obtulit ibi sacrificium corporis Christi, orans quantum potuit, ut cessaret illa uexatio: Deo protinus miserante cessauit. Acceperat autem ab amico suo terram sanctam de Hierosolymis adlatam, ubi sepultus Christus die tertio resurrexit, eamque suspenderat in cubiculo suo, ne quid mali etiam ipse pateretur. Ast ubi domus eius ab illa infestatione purgata est, quid de illa terra fieret, cogitabat, quam diutius in cubiculo suo reuerentiae causa habere nolebat. Forte accidit, ut ego et collega tunc meas, episcopus Sinitensis ecclesiae Maximinus, in proximo essemus; ut ueniremus rogauit, et uenimus. Cumque nobis omnia rettulisset. etiam hoc petiuit, ut infoderetur alicubi adque ibi orationum locus fieret, ubi etiam Christiani possent ad celebranda quae Dei sunt congregari. Non restitimus; factum est. Erat ibi iuuenis paralyticus rusticanus. Hoc audito petiuit a parentibus suis, ut illum ad eum locum sanctum non cunctanter [*]( 4 curubin g; curbin e 8 possimas g 9 in marg.: de domo hesperi* uiolencia daemcnum liberata, g 10 fundam qui e zebedei, in marg. IU. bedi, e appellatar codd.; appellatum v 16 dei protenus miseratione h protenus gx 19 Aat codd. praeter b; adef 6; At v 22 accedit g 26 possent Christiani v 27 resistimus g 28 in marg. de paralitico sanato g 29 cunctanter cadd. praeter p, f); cunctantes p Domb. )
Victoriana dicitur uilla, ab Hippone Regio minus triginta milibus abest. Memoria martyrum ibi est Mediolanensium Protasii et Geruasii. Portatus est eo quidam adulescens, qui cum die medio tempore aestatis equum ablueret in fluminis gurgite, daemonem incurrit. Ibi cum iaceret uel morti proximus uel simillimus mortuo, ad uespertinos illuc hymnos et orationes cum ancillis suis et quibusdam sanctimonialibus ex more domina possessionis intrauit adque hymnos cantare coeperunt. Qua uoce ille quasi percussus excussus est et cum terribili fremitu altare adprehensum mouere non audens siue non ualens, tamquam eo fuerit adligatus aut adfixus, tenebat et cum grandi eiulatu parci sibi rogans confitebatur, ubi adulescentem et quando et quo modo inuaserit. Postremo se exiturum esse denuntians membra eius singula nominabat, quae se amputaturum exiens minabatur, adque inter haec uerba discessit ab homine. Sed oculus eius in maxillam fusus tenui uenula ab interiore quasi radice pendebat, totumque eius medium, quod nigellum fuerat, albicauerat. Quo uiso qui aderant (concurrerant autem etiam alii uocibus eius acciti et se omnes in orationem pro illo strauerant), quamuis eum sana mente stare gauderent, rursus tamen propter eius oculum contristati medicum quaerendum esse dicebant. Ibi maritus sororis eius, qui eum illo detulerat: Totens est, inquit, Deus sanctorum orationibus, qui fugauit daemonem, lumen reddere.\' Tum, sicut potuit, oculum lapsum adque pendentem loco suo reuocatum ligauit orario nec nisi post septem dies putauit esse soluendum. Quod cum fecisset, sanissimum inuenit. Sanati sunt illic et alii, de quibus dicere longum est. [*]( a in marg. hac demoniacus curatur g uilla que dicitur ab ippoue. regione nichil hominus XXX milib\' abesse, b regihominis treginta g 4 ubi a 11 excussus om. p1 12 conprehensum p 14 heiulatu e g 20 albigauerat a; albigabat p 21 concurrebant as p a 28 oculum eius v 27 tunc ev )
Hipponiensem quandam uirginem scio, cum se oleo perunxisset, cui pro illa orans presbyter instillauerat lacrimas suas, mox a daemonio fuisse sanatam. Scio etiam episcopum semel pro adulescente, quem non uidit, orasse illumque ilico daemone caruisse.
Erat quidam senex Florentius Hipponiensis noster, homo religiosus et pauper; sartoris se arte pascebat; casulam perdiderat et unde sibi emeret non habebat; ad uiginti martyres. quorum memoria est aput nos celeberrima, clara uoce ut uestiretur orauit. Audierunt eum adulescentes qui forte aderant inrisores eumque discedentem exagitantes prosequebantur: quasi a martyribus quinquagenos folles, unde uestimentum emeret, petiuisset. At ille tacitus ambulans eiectum grandem piscem palpitantem uidit in litore eumque illis fauentibus adque adiuuantibus adprehendit et cuidam coquo, Catoso nomine, bene Christiano, ad coquinam conditariam, . indicans quid gestum sit, trecentis follibus uendidit, lanam conparare inde disponens, ut uxor eius quo modo posset ei quo indueretur efficeret. Sed coquus concidens piscem anulum aureum in uentriculo eius inuenit moxque miseratione flexus et religione perterritus homini eum reddidit dicens: \'Ecce quo modo te uiginti martyres uestierunt/
Ad aquas Tibilitanas episcopo adferente Praeiecto martyris gloriosissimi Stephani memoria ueniebat magnae multitudinis concursu et occursu. Ibi caeca mulier, ut ad episcopum portantem duceretur, orauit; flores, quos ferebat, dedit, recepit. [*]( 1 a demonio curatam uirginem, g in marg. Hipponenaem et sic aemper v 4 adulescentem a demonio sanatum 6 de florentio paupere qualiter a uiginti martyribus uestitus sit marg. g 7 ae usque ad unde e c om. g 9 apud nos est v 10 fortes g 15 qyoquo g; coco e catoso aegpv; catotso b; Cattoso Domb. 16 quoquinam b 17 uollibus e 19 cocus g 22 uig. martyres te v uestiuerunt g 23 de * ceca muliere a reliquiif martyrum inlmninata marg. g aqstabilitanas a efferente p martyris aegpp a Domb.; reliquias martyris bv 24 memoria egpa Domb.; memoriam p; ad eius memoriam abv 25 con- 1 conus et occursus abv 26 florebat g addędit g )
Memorati memoriam martyris, quae posita est in castello Sinitensi, quod Hipponiensi coloniae uicinum est, eiusdem loci Lucilius episcopus populo praecedente adque sequente portabat. Fistula, cuius molestia iam diu laborauerat et familiarissimi sui medici, qui eum secaret, opperiebatur manus, illius piae sarcinae uectatione repente sanata est; nam deinceps eam in suo corpore non inuenit.
Eucharius est presbyter ex Hispania, Calamae habitat, uetere morbo calculi laborabat; per memoriam supradicti martyris, quam Possidius illo aduexit episcopus, saluus factus est. Idem ipse postea morbo alio praeualescente mortuus sic iacebat, ut ei iam pollices ligarentur; opitulatione memorati martyris, cum de memoria eius reportata esset et super iacentis corpus missa ipsius presbyteri tunica, suscitatus est.
Fuit ibi uir in ordine suo primarius, nomine Martialis, aeuo iam grauis et multum abhorrens a religione Christiana. Habebat sane fidelem filiam et generum eodem anno baptizatum. Qui cum eum aegrotantem multis et magnis lacrimis rogarent, ut fieret Christianus, prorsus abnuit eosque a se turbida indignatione submouit. Visum est genero eius, ut iret ad memoriam sancti Stephani et illic pro eo quantum posset oraret, ut Deus illi daret mentem bonam, qua credere non differret in Christum. Fecit hoc ingenti gemitu et fletu et sinceriter ardente pietatis adfectu; deinde abscedens aliquid [*]( v 1 ammouit g 4 de lucilli fistulata (sic) sanata marg. g 6 lpcillua g 7 et] ei g 8 eum msseam v 11 de eulhario (!) presbitero et a morbi calculo liberato et de morte post redito (!) marg. g chalame g 12 aeteri abv 13 aduexerat p 14 est om. g reualescente h 16 fuisset v 18 de marciale iam sene qualiter crediderit marg. g suo om. a 19 abhorrens religionem christianam a; a religione abhor- V rens Christiana v 22 Christ. fieret v 25 quae g 27 abscgndens g )
Sanati sunt illic per eundem martyrem etiam podagri duo ciues, peregrinus unus: sed ciues omni modo; peregrinus autem per reuelationem, quid adhiberet quando doleret, audiuit; et cum hoc fecerit, dolor continuo conquiescit
Audurus nomen est fundi, ubi ecclesia et in ea memoria martyris Stephani. Puerum quendam paruulum, cum in area luderet, exorbitantes boues, qui uehiculum trahebant, rota obtriuerunt, et confestim palpitauit exspirans. Hunc mater arreptum ad eandem memoriam posuit, et non solum reuixit. uerum etiam inlaesus apparuit.
Sanctimonialis quaedam in uicina possessione, quae Caspaliana dicitur, cum aegritudine laboraret ac desperaretur, ad eandem memoriam tunica eius adlata est; quae antequam reuocaretur, illa defuncta est. Hac tamen tunica operuerunt cadauer eius parentes, et recepto spiritu salua facta est. [*]( 8 Act. 7 ) [*]( 1 eique om. el 4 audisset eum v 7 hoc autem a 9 quae) haec . 12 podagrici apa duo ciues, peregrinus unus; sed ciues el 9 p ? \'l. Domu.; duo, unus ciuis, peregrinus unus, sed ciuis o b, et e1 ntsi quod sed cines habet, v 14 haberet, in marg. adhiberet, e 15 fecerat, a ex i corr. b; faceret a quieuit a 16 auturor g; aududurus, ir. marg. Mdurnus, e ecclesia gp; est ecclesia rell. v Domb. eadem ab 17 Stephani mart. v 20 abreptum e; abre/tum. c (?) eraso, g 22 caspalima p 25 illa orn. e1 tonica g 26 praeser.tes a et om. p )
Rursus ibidem aput nos Irenaei cuiusdam collectarii filius aegritudine exstinctus est. Cumque corpus iaceret exanime adque a lugentibus et lamentantibus exsequiae pararentur, amicorum eius quidam inter aliorum consolantium uerba suggessit, ut eiusdem martyris oleo corpus perungueretur. Factum est, et reuixit.
Itemque aput nos uir tribunicius Eleusinus super memoriam martyrum, quae in suburbano eius est, aegritudine exanimatum posuit infantulum filium, et post orationem, quam multis cum lacrimis ibi fudit, uiuentem leuauit.
Quid faciam? Urget huius operis inplenda promissio, ut non hic possim omnia commemorare quae scio; et procul dubio plerique nostrorum, cum haec legent, dolebunt me praetermisisse tam multa, quae utique mecum sciunt. Quos iam nunc, ut ignoscant, rogo, et cogitent quam prolixi laboris sit facere. quod me hic non facere suscepti operis necessitas cogit. Si enim miracula sanitatum, ut alia taceam, ea tantummodo uelim scribere, quae per hunc martyrem, id est gloriosissimum Stephanum, facta sunt in colonia Calamensi et in nostra, plurimi conficiendi sunt libri, nec tamen omnia colligi [*]( c 3 currerent p 6 plangerent g 7 heiulatibus eg 8 proie§it)set g .. 9 hiranei g; hircnei, in mary. cyrenen, e 13 perungueretur eg; pery n ungeretur v 15 item, omisso que, p etepsinua g; eleusiijius e; eleusinius ap memoria a memorati b 16 martyris b V 19 iiiplenda JłłSS.; implendi v 20 possim hic p 22 tam multa praeters misisse v 25 ut aliaj utilia g ea] a4 g )
Uzali etiam, quae colonia Uticae uicina est, multa praeclara per eundem martyrem facta cognouimus; cuius ibi memoria longe prius quam aput nos ab episcopo Euodio constituta est. Sed libellorum dandorum ibi consuetudo non est uel potius non fuit; nam fortasse nunc esse iam coepit. Cum enim nuper illic essemus, Petroniam, clarissimam feminam. quae ibi mirabiliter ex magno adque diuturno, in quo medicorum adiutoria cuncta defecerant, languore sanata est, hortati sumus, uolente supradicto loci episcopo, ut libellum daret, qui recitaretur in populo, et oboedientissime paruit. In quo. posuit etiam, quod hic reticere non possum, quamuis ad ea, quae hoc opus urgent, festinare conpellar. A quodam ludaeo dixit sibi fuisse persuasum, ut anulum capillacio uinculo insereret, quo sub omni ueste ad nuda corporis cingeretur; qui anulus haberet sub gemma lapidem in renibus inuentum bouis. Hoc adligata quasi remedio ad sancti martyris limina ueniebat. Sed profecta a Carthagine, cum in confinio fluminis Bagradae in sua possessione mansisset, surgens ut iter perageret ante pedes suos illum iacentem anulum uidit et capillaciam zonam, qua fuerat adligatus, mirata tentauit. Quam cum [*]( o i 7 de iia v 14 euuodio p; eudgo e 19 langore gp 24 nincolo \'SR.; cingulo v 25 quod v 27 marturis g 29 bagrade tI b p: bagradie e; bagrada g; uagradae p a ageret g )
Unum est aput nos factum, non maius quam illa quae dixi, sed tam clarum adque inlustre miraculum, ut nullum [*]( 1 erat \'mSS.: fuerat v Domb. 6 credant aegppa; credunt bv .. 8 istiis, in marg. hostiis, e 17 animam posuit abelgpav; an. pos. suam et p Domb. 19 qui om. g 20 excidant epav; excedant ag p Domb.; exaudiantur b 21 glarea] clare b tuntuntur g 23 recipiunt p 24 asunt g plures qui b; plures ut g 26 aliquod eg 26 quisque mss.; quisquam v ei qui non b ) [*]( XXXX Aug. opera Seetto V parI II. ) [*]( 39 )
Cui, nisi huic fidei adtestantur ista miracula, in qua praedicatur Christus resurrexisse in carne et in caelum adscendisse cum carne? quia et ipsi martyres huius fidei martyres. id est huius fidei testes, fuerunt; huic fidei testimonium perhibentes mundum inimicissimum et crudelissimum pel\'tulerunt, eumque non repugnando, sed moriendo uicerunt; pro ista fide mortui sunt, qui haec a Domino inpetrare possunt, propter cuius nomen occisi sunt; pro hac fide praecessit eorum [*]( 1 currere b enim om. p 2 stetit p martyrem!orare v 5 iste egpv; ille a b Domb. 6 ubi eramus abegpv; inquaeramus a; inqueramns p; in qua eramus Donib. 9 est \' atl (= autem) m. 2 extra uersum, e 12 tam cito] tacito b; tam om. p1 15 qua p D<wa; quo ab eg p a 21 Cura si huic b 23 huius fidei martyres om. p alUntm % martyres usque ad huic fidei lin. 24 om. e 27 qui e 28 processit ? )
Hic forte dicturi sunt etiam deos suos aliqua mira fecisse. Bene, si iam incipiunt deos suos nostris mortuis hominibus conparare. An dicent etiam se habere deos ex hominibus mortuis, sicut Herculem, sicut Romulum, sicut alios multos, quos in deorum numerum receptos opinantur? Sed nobis martyres non sunt di, quia unum eundemque Deum et [*]( 1 in om. et 5 curret e post mortui in margine corr. manu martyres, e possnnt e 12 ut editur mss.; inmutabiliter et incorporaliter v uti que g 13 VUW eis p tantum .... operantibus in marg. p 17 aeternum omisso in Domb., typothetae errore? 20 mira multa p I n 25 adicent e\'; adicent e2; adicent c3 se/, d eras., e )
Contra quod magnum Dei donum ratiocinatores isti, quorum cogitationes nouit Dominus quoniam uanae sunt, de ponderibus elementorum argumentantur; quoniam scilicet magistro Platone didicerunt mundi duo corpora maxima adque postrema duobus mediis, aere scilicet et aqua, esse copulata adque coniuncta. Ac per hoc, inquiunt, quoniam terra abhinc sursum uersus est prima, secunda aqua super terram, tertius aer super aquam, quartum super aera caelum, non potest esse terrenum corpus in caelo; momentis enim propriis, ut ordinem suum teneant, singula elementa librantur. Ecce qualibus argumentis omnipotentiae Dei humana contradicit infirmitas, quam possidet uanitas. Quid ergo faciunt in aere terrena tot corpora, cum a terra sit aer tertius? Nisi forte, qui per plumarum et pennarum leuitatem donauit auium terrenis corporibus, ut portentur in aere, inmortalibus factis corporibus hominum non poterit donare uirtutem, qua etiam in summo caelo ualeant habitare. Animalia quoque ipsa terrena, quae uolare non possunt, in quibus et homines sunt, [*]( 10 Ps. .93, 11 13 Plat. Tim. p. 32 ) [*]( 1 possint bg p Domb.;possent aepv 10 donum sup. lin. g 14 aeri g aque g 16 uerSUB om. p 17 tercius aqaer, m. 2 male correctum, cum m. 1 aq lineola deletum esset. p aerem b2 e I IX 19 lia barantur e 20 contradicet gl 22 terrenp g 25 que g 26 ualeant habitare a beg P Vi habit. ual. Domb. )
Iam uero contra illud, quod dixi superius, etiam istum considerantes adque tractantes elementorum ordinem, quo confidunt, non inueniunt omnino quod dicant. Sic est enim hinc sursum uersus terra prima, aqua secunda, tertius aer, quartum caelum, ut super omnia sit animae natura. Nam et Aristoteles quintum corpus eam dixit esse et Plato nullum.
Si quintum esset, certe superius esset ceteris; cum uero nullum est, multo magis superat omnia. In terreno ergo quid facit corpore? In hac mole quid agit subtilior omnibus? In hoc pondere quid agit leuior omnibus? In hac tarditate quid agit celerior omnibus? Itane per huius tam excellentis naturae meritum non poterit effici, ut corpus eius leuetur in caelum, et cum ualeat nunc natura corporum terrenorum deprimere animas deorsum, aliquando et animae leuare sursum • terrena corpora non ualebunt?
Iam si ad eorum miracula ueniamus, quae facta a dis suis [*]( 9 c. 18 I p. 639, 12 ) [*]( 8 deficet g; defecit b p1 iam dixi a 14 quod dixi bgv; quod 1 iam dixi a ep p a Domb. in istud conaidentes b 16 confygdunt e 21 et multo g 22 In hoc usque ad celerior omnibus l. 24 om. 9 23 In hac tard. quid ag. celer. omnibus m. 2 in marg. e 25 eius om.g 29 si om. b )
Deinde cum aera medium ponant inter ignem desuper et aquam subter, quid est quod eum inter aquam et aquam et inter aquam et terram saepe inuenimus? Quid enim uolunt esse aquosas nubes, inter quas et maria aer medius reperitur? Quonam, quaeso, elementorum pondere adque ordine efficitur, ut torrentes uiolentissimi adque undosissimi, antequam sub aere in terris currant, super aera in nubibus pendeant? Quur denique aer est medius inter summa caeli et nuda terrarum, quaqua uersum orbis extenditur, si locus eius inter caelum et aquas, sicut aquarum inter ipsum et terras est constitutus? Postremo si ita est elementorum ordo dispositus, ut secundum Platonem duobus mediis, id est aere et aqua, duo extrema, id est ignis et terra, iungantur caelique obtineat ille [*]( 5 de stupro falsa suspicione Domb. 6 parte stillante abegpav; perstillante parte p Domb. 10 hanc erasum g 14 ipsa aegpp Domb.; ipse bav 15 graui g potest ex poterit corr. b; potuit g 16 ut om. g 22 qffi (= quoniam) g atque.... uiolentissiini m. 2 in murg. e 26 quaque p 30 obtineant g )
Sed scrupulosissime quaerere et fidem, qua credimus resurrecturam carnem, ita quaerendo adsolent inridere: utrum fetus abortiui resurgant; et quoniam Dominus ait: Arnen, [*]( 30 Lc. 21, 18 ) [*]( 3 hanc om. e 5 posse otn. p posse ..... in imo om. b 6 possit quod omisso esse b 8 ita ut g 16 t\'xtuat e 28 querere/, t mil.. 9 )
De ipsis etiam corruptionibus et dilapsionibus corporum mortuorum, cum aliud uertatur in puluerem, in auras aliud exhaletur, sint quos bestiae, sint quos ignis absumit, naufra. gio uel quibuscumque aquis ita quidam pereant, ut eorum carnes in umorem putredo dissoluat, non mediocriter permouentur adque omnia ista recolligi in carnem et redintegrari posse non credunt. Consectantur etiam quasque foeditates et uitia, siue accidant siue nascantur, ubi et monstrosos partus cum horrore adque inrisione commemorant, et requirunt, quaenam cuiusque deformitatis resurrectio sit futura. Si enim nihil tale redire in corpus hominis dixerimus, responsionem nostram de locis uulnerum, cum quibus Dominum Christum resurrexisse praedicamus, se confutaturos esse praesumunt. Sed inter haec omnia quaestio difficillima illa proponitur, in cuius carnem reditura sit caro, qua corpus alterius uescentis humana uiscera fame conpellente nutritur. In carnem quippe conuersa est eius, qui talibus uixit alimentis, et ea, quae macies ostenderat, detrimenta subpleuit. Utrum ergo illi redeat homini cuius caro prius fuit, an illi potius cuius postea facta est, ad hoc percontantur, ut fidem resurrectionis [*]( 1 magis p in illa iam inmortalitate egv; in illa id 6 inmort. b: in illa inmortalitate a p fA Domb.; in illft mort. p 3 Quomodo..... i nn peribit om. b igitur mss.; ergo v capillu?—peribit e 8 et alicubi.. fuit om. bl g 9 autem a 11 exaletur eg sint-aint inras. e absumit epoa. Domb.; absumpsit abg; absumat v cum naufragio « naufr. usque ad pereant om. e1 16 accidant abexglpa; accedant e1 g1 o v )
Ad haec ergo, quae ab eorum parte contraria me digerente mihi uidentur obposita, misericordia Dei meis nisibus opem ferente respondeam. Abortiuos fetus, qui, cum iam uixissent in utero, ibi sunt mortui, resurrecturos ut adfirmare, ita negare non audeo; quamuis non uideam quo modo ad eos non pertineat resurrectio mortuorum, si non eximuntur de numero mortuorum. Aut enim non omnes mortui resurgent et erunt aliquae humanae animae sine corporibus in aeternum, quae corpora humana, quamuis intra uiscera materna, gestarunt; aut si omnes animae humanae recipient resurgentia sua corpora, quae habuerunt, ubicumque uiuentia et morientia reliquerunt, non inuenio quem ad modum dicam ad resurrectionem non pertinere mortuorum quoscumque mortuos etiam in uteris matrum. Sed utrumlibet de his quisque sentiat., quod de iam natis infantibus dixerimus, hoc etiam de illis intellegendum est, si resurgent. [*](1 aut lineola deletum e 3 multa fit idem g 13 ibi] ipsi, in marg. ubi ibi e 18 corporea g 19 recipiant e 23 /uteris, h eras., g utrumlibet, h eras., 9 )
Quid ergo de infantibus dicturi sumus, nisi quia non in ea resurrecturi sunt corporis exiguitate, qua mortui, sed quod eis tardius accessurum erat tempore, hoc sunt illo Dei opere miro adque celerrimo recepturi? In sententia quippe Domini, ubi ait: Capillus capitis uestri non peribit, dictum est non defuturum esse quod fuit, non autem negatum est adfuturum esse quod defuit. Defuit autem infanti mortuo perfecta quantitas sui corporis; perfecto quippe infanti deest utique perfectio magnitudinis corporalis, quae cum accesserit, iam statura longior esse non possit. Hunc perfectionis modum sic habent omnes, ut cum illo concipiantur adque nascantur; sed habent in ratione, non mole; sicut ipsa membra omnia iam sunt latenter in semine, cum etiam natis nonnulla adhuc desint, sicut dentes ac si quid eius modi. In qua ratione uniuscuiusque materiae indita corporali iam quodam modo, ut ita dicam, liciatum uidetur esse, quod nondum est, immo quod latet, sed accessu temporis erit uel potius apparebit. In hac ergo infans iam breuis aut longus est, qui breuis longusue futurus est. Secundum hanc rationem profecto in resurrectione corporis detrimenta corporis non timemus, quia. etsi aequalitas futura esset omnium, ita ut omnes usque ad giganteas magnitudines peruenirent. ne illi, qui maximi [*]( 8 Lc. 21, 18 ) [*]( 4 quid uero b 5 resurrectione transeunt corporis, trans. corp. tn ras., b 6 illo codd. praeter p, v; illi p Domb. 7 mori g 8 ubi codd. praeter p, v; in qua p Donab. 13 statura iam Domb. 15 habenda ratione b mole mss.; in mole v ipsa iam membra r 17 dentes. sequentia usque ad l. 19 in b sic scripta sunt: hoc si quidem modo in quarta ratione unius cuiusq; materie indita corpora liniamenta quodam modo ut ita dicam liniatum uidetur esse 17 huiusmodi a 19 liciatum, m. rec. in limitatum corr., p; liniatum a b esse uidetur r 24 omnium om. p )
Sed utique Christus in ea mensura corporis, in qua mortuus est, resurrexit, nec fas est dicere, cum resurrectionis omnium tempus uenerit, accessuram corpori eius eam magnitudinem, quam non habuit, quando in ea discipulis, in qua illis erat notus, apparuit, ut longissimis fieri possit aequalis. Si autem dixerimus ad dominici corporis modum etiam quorumque maiora corpora redigenda, peribit de multorum corporibus plurimum, cum ipse nec capillum periturum esse promiserit. Restat ergo, ut suam recipiat quisque mensuram, quam uel habuit in iuuentute, etiamsi senex est mortuus, uel fuerat habiturus, si est ante defunctus, adque illud, quod commemorauit apostolus de mensura aetatis plenitudinis Christi, aut propter aliud intellegamus dictum esse, id est. ut illi capiti in populis Christianis accedente omnium perfectione membrorum aetatis eius mensura conpleatur, aut, si hoc de resurrectione corporum dictum est, sic accipiamus dictum, ut nec infra nec ultra iuuenalem formam resurgant corpora mortuorum, sed in eius aetate et robore, usque ad quam Christum hic peruenisse cognouimus (circa triginta quippe annos definierunt esse etiam saeculi huius doctissimi homines iuuentutem; quae cum fuerit spatio proprio terminata, inde iam [*]( 20 Eph. 4, 13 ) [*]( 9 /utique, h eras., g est mortuus v 18 sit mortuus p 19 etiam ei cst p 25 nec ultra nec infra v iuuenalem b ex g Domb.; iuuenilem a e2 p v mort. corp. p 26 \'malim aetatis robore\' Domb. 28 hominis e-)
Illud etiam, quod ait praedestinatos conformes imaginis filii Dei. potest et secundum interiorem hominem intellegi (unde nobis alio loco dicit: Nolite conformari huic saeculo, sed reformamini in nouitate mentis uestrae; ubi ergo reformamur, ne conformemur huic saeculo, ibi conformamur Dei filio); potest et sic accipi, ut, quem ad modum nobis ille mortalitate, ita nos illi efficiamur inmortalitate conformes; quod quidem et ad ipsam resurrectionem corporum pertinet. Si autem etiam in his uerbis, qua forma resurrectura sint corpora, sumus admoniti, sicut illa mensura,_ ita et ista conformatio non quantitatis intellegenda est, sed aetatis. Resurgent itaque omnes tam magni corpore, quam uel erant uel futuri erant aetate iuuenali; quamuis nihiloberit, etiamsi erit infantilis uel senilis corporis forma, ubi nec mentis, nec ipsius corporis ulla remanebit infirmitas. Unde etiam si quis in eo corporis modo, in quo defunctus est, resurrecturum unumquemque contendit, non est cum illo laboriosa contradictione pugnandum. [*]( 8 Rom. 8. 29 10 ib. 12, 2 ) [*]( 6 conform. sanctorum p 8 conformes codd. praeter o, v; conformes fieri p Domb. 11 mentis nostre p; sensus nostii b a 14 ille nobis r 17 ammoniti g 20 in iuuenili aetate v iuuenali bexg; iouenili n e\' p v nihiloperit g )
Nonnulli propter hoc, quod dictum est: Donec occurramus omnes in uirum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi, et: Conformes imaginis filii Dei, nec in sexu femineo resurrecturas feminas credunt, sed in uirili omnes aiunt, quoniam Deus solum uirum fecit ex limo, feminam ex uiro. Sed mihi melius sapere uidentur, qui utrumque sexum resurrecturum esse non dubitant. Non enim libido ibi erit, quae confusionis est causa. Nam priusquam peccassent, nudi erant, et non confundebantur uir et femina. Corporibus ergo illis uitia detrahentur, natura seruabitur. Non est autem uitium sexus femineus, sed natura, quae tunc quidem et a concubitu et a partu inmunis erit; erunt tamen membra feminea non adcommodata usui ueteri, sed decori nouo, quo non adliciatur adspicientis concupiscentia, quae nulla erit, sed Dei laudetur sapientia adque clementia, qui et quod non erat fecit et liberauit a corruptione quod fecit. Ut enim in exordio generis humani de latere uiri dormientis costa detracta femina fieret, Christum et ecclesiam tali facto iam tunc prophetari oportebat. Sopor quippe ille uiri mors erat Christi, cuius exanimis in cruce pendentis latus lancea perforatum est adque inde sanguis et aqua profluxit; quae sacramenta esse nouimus, quibus aedificatur ecclesia. Nam hoc etiam uerbo scriptura usa est, ubi non legitur cformauit) aut \'finxitf, sed: Aedificauit eam in [*]( 4 Eph. 4, 13 6 Rom. 8, 29 20 Gen. 2, 21 24 Io. 19, 34 27 Gen. 2, 22 ) [*]( 5 ut editur ab egp av; in unitatem fidei in uirum perf. p Domb. 7 femine g 10 /utrumq;, h eras., g 12 nudi om. et 13 ergo] autem g 15 prius et om. a 16 tamen mss. v; enim Domb. 19 liberabit e 22 facto, in marg. pacto, e 24 lancea latus b profluxit abegpv; duxit a; defluxit p Domb. ) [*]( XXXX Ang. opera sectio V pars II. ) [*]( 40 )
Proinde quod ait apostolus, occursuros nos omnes in uirum perfectum, totius ipsius circumstantiam lectionis considerare debemus, quae ita se habet: Qui descendit, inquit, ipse [*]( 1 Eph. 4, 12 9 Mt. 22, 29 12 Mt. 22, 30 29 Eph. 4, 10 sqq. ) [*]( 4 et om. g 6 et ipse v 13 neque nubent om. el sunt codd. praeter p; erunt p Domb. 17 esse negauit Domb. 22 neque r 28 uel qui ducere e hoc om. p Domb. faciunt elg )