De civitate dei
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio V, Pars I-II. (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 40, Part 1-2). Hoffmann, Emmanuel, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1899-1900.
Si autem respondent propterea se non credere quae de humanis semper arsuris nec umquam morituris corporibus dicimus, quia humanorum corporum naturam nouimus longe aliter institutam, unde nec illa ratio hinc reddi potest, quae de illis naturis mirabilibus reddebatur, ut dici possit: \'Vis ista naturalis est, rei huius ista natura est\'; quoniam scimus humanae carnis istam non esse naturam: habemus quidem quod respondeamus de litteris sacris, hanc ipsam scilicet humanam carnem aliter institutam fuisse ante peccatum, id est, ut posset numquam perpeti mortem; aliter autem post peccatum, qualis in aerumna huius mortalitatis innotuit, ut perpetem uitam tenere non possit; sic ergo aliter, quam nobis nota est, instituetur in resurrectione mortuorum. Sed quoniam istis non credunt litteris, ubi legitur qualis in paradiso uixerit homo quantumque fuerit a necessitate mortis alienus (quibus utique si crederent, non cum illis de poena damnatorum, quae futura est, operosius ageremus): de litteris eorum. qui doctissimi aput illos fuerunt, aliquid proferendum est, quo appareat posse fieri, ut aliter se habeat quaeque res, quam prius in rebus innotuerat suae determinatione naturae.
Est in Marci Varronis libris, quorum inscriptio est: De gente populi Romani, quod eisdem uerbis, quibus ibi legitur, et hic ponam: \'In caelo, inquit, mirabile exstitit portentum: nam stellam Veneris nobilissimam, quam Plautus [*]( 2 re om. f 5 propterea reap. v 8 hic b; hinc, in marg. hic credi, t bu ,\'.- 9 naturalis e disci b 12 quid p a 15 in poena, in marg. in arana (sic) e mortalis e metuit b 16 perpetuam a 17 Dotum b 18 isti b 19 quantum, omimo que, b 25 Matci om. pl 27 cehun b id portentum p 28 stellam Veneris nobilissimam ap; stella Ven. nobilissima beg p Gtj in stella Ven. nobil. v Domb. uespera regine b )
Nam et fluuium stetisse superius inferiusque fluxisse, cum populus Dei ductore supra memorato Iesu Naue uiam carperet, et Helia propheta transeunte ac postea discipulo eius Helisaeo id esse factum in sacris litteris legimus, et retro uersum fuisse maximum sidus regnante Ezechia modo commemorauimus. Quod uero de Lucifero Varro scripsit, non est illic dictum alicui petenti homini id fuisse concessum.
- Sistere aquam fluuiis et uertere sidera retro.
Non ergo de notitia naturarum caliginem sibi faciant infideles, quasi non possit in aliqua re diuinitus fieri aliud, quamdiu eius natura per humanam suam experientiam cognouerunt; quamuis et ipsa, quae in rerum natura omnibus nota sunt, non minus mira sint, essentque stupenda considerantibus cunctis, si, solerent homines mirari mira nisi rara. Quis enim consulta ratione non uideat in hominum innumerabili numerositate et tanta naturae similitudine ualde mirabiliter sic habere singulos singulas facies, ut nisi inter se similes essent, non discerneretur species eorum ab animalibus ceteris; et rursus nisi inter se dissimiles essent, non discernerentur singuli ab hominibus ceteris? Quos ergo similes confitemur, eosdem dissimiles inuenimus. Sed mirabilior est [*]( 2 Esai. 38, 8 8 Aen. IIII, 489 10 Ios. 4, 18 11 Reg. IIII. 2, 8; 14 ) [*]( 2 Ezechiae om. b 3 addidit b 4 promissionis p 9 inferius, omixso que, e 11 Helia] alio 6 12 idem b 15 homini petenti v 16 X011 om. b faciant sibi p 17 alias b 18 naturam b cognonerunt Offl. b 20 sintj esse b 21 cuncti solerent b 25 discernereitur g 26 et rursu9 mque ad ceteris om. g rursus 6 ep Vj rursum Dtmb. )
Sed quod dixi scriptum a Varrone, licet eorum sit historicus idemque doctissimus, fortasse uere factum esse non credunt; aut quia non diu mansit alius eiusdem sideris cursus, sed reditum est ad solitum, minus isto mouentur exemplo. Habent ergo aliud, quod etiam nunc possit ostendi eisque puto debere sufficere, quo commoneantur, cum aliquid aduerterint in aliqua institutione naturae eamque sibi notissimam fecerint, non se inde Deo debere praescribere, quasi eam non possit in longe aliud, quam eis cognita est, uertere adque mutare. Terra Sodomorum non fuit utique ut nunc est, sed iacebat simili ceteris facie eademque uel etiam uberiore fecunditate pollebat; nam Dei paradiso in diuinis eloquiis conparata est. Haec postea quam tacta de caelo est, sicut illorum quoque adtestatur historia et nunc ab eis qui ueniunt ad loca illa conspicitur, prodigiosa fuligine horrori est et poma eius interiorem fauillam mendaci superficie maturitatis includunt. Ecce non erat talis, et talis est. Ecce a conditore naturarum natura eius in hanc foedissimam diuersitatem mirabili mutatione conuersa est; et quod post tam longum accidit tempus, tam longo tempore perseuerat.
Sicut ergo non fuit inpossibile Deo, quas uoluit instituere, sic ei non est inpossibile, in quidquid uoluerit, quas instituit, mutare naturas. Unde illorum quoque miraculorum multitudo siluescit, quae monstra ostenta, portenta prodigia [*]( 17 Gen. 13, 10 19 Tac. Hist. V, 7 ) [*](1 istius b 6 a om. e istoricus g 7 uera b non esse a non om. e 8 alius mss.; talis v 9 redditum b e ad solitum om. b 10 eisque] ex his quo b 11 communeantur g 13 in deo b 21 mendacii bp matur.] auctoritatis b includuntur b 25 perseueratar b 29 siluescit, m. 2 in nilescit mutatum, g )
Quod igitur de sempiterno supplicio damnatorum per suum prophetam Deus dixit, fiet, omnino fiet: Vermis eorum non morietur et ignis eorum non exstinguetur. Ad hoc enim uehementius commendandum etiam Dominus Iesus, cum membra quae hominem scandalizant pro his hominibus [*]( 13 Rom. 11, 17 sqq. 25 Esai. 66, 24 ) [*]( 2 perhibentur b 3 demonstrentur b 5 praedicent b 9 praedicunt b 10 est ista b 11 fiunt et contra naturam om. b quo- modQre g 13 pinguidinis gx 15 praedicare p 16 quae om. b se om. g 19 de serpente b 21 iudicauit b 25 dicit b 26 eitintinguetur abegp; extinguitur per )
Utrumque autem horum, ignem scilicet adque uermem, qui uolunt ad animi poenas, non ad corporis pertinere, dicunt etiam uri dolore animi sero adque infructuose paenitentes eos, qui fuerint a regno Dei separati, et ideo ignem pro isto dolore urente non incongrue poni potuisse contendunt; unde illud apostoli est: Quis scandalizatur, et non ego uror? Eundem etiam uermem putant intellegendum esse. Nam scriptum est, inquiunt: Sicut tinea uestimentum et uermis lignum, sic maeror excruciat cor uiri. Qui uero poenas et animi et corporis in illo supplicio futuras esse non dubitant, igne uri corpus, animum autem rodi quodam modo [*]( 2 Mr. 9, 43 aqq. 21 2. Cor. 11, 29 23 Prou. 25, 20 ) [*](2 inquit, tibi v 3 abentera g ire] mitti b geennam g 4 in om. b ignis inextinguibilis b 5 morietnr aegp; moritur bv Domb. ignis non abegpα; ignis eorum non p v t\'xtinguetur a b g; extinguitur v Domb. 6 inquit tibig \'clodum, in marg. \'clftudum, e 9 morietur—extinguetur b 10 tibi est p in om. b 13 eum aeppv; enim bga 14 communitio g; cominatio e in marg., v; commendatio abelp pa Domb. 16 adque] et p uermem ex inermem corr. g 18 paenitentes 11188.; paenitentis v 21 non ego g p Domb.; non om. a; ego non a b ep v 25 ia illo usque ad maeroris p. 536, l. 1 om. e )
Hic occurrit quaerere: Si non erit ignis incorporalis, sicut est animi dolor, sed corporalis, tactu noxius, ut eo possint corpora cruciari: quo modo in eo erit etiam poena spirituum malignorum? Idem quippe ignis erit, supplicio scilicet hominum adtributus et daemonum, dicente Christo: Discedite a me. maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. Nisi quia sunt quaedam sua etiam daemonibus corpora, sicut doctis hominibus uisum est, ex isto aere crasso adque umido, cuius inpulsus uento flante sentitur. Quod genus elementi si nihil igne perpeti posset, non ureret feruefactus in balneis. Ut enim urat, prior uritur facitque cum patitur. Si autem quisquam nulla habere corpora daemones adseuerat, non est de hac re aut laborandum operosa inquisitione aut contentiosa disputatione certandum. Quur enim non dicamus, quamuis miris, tamen ueris modis etiam spiritus incorporeos posse poena corporalis ignis adfligi, si spiritus hominum, etiam ipsi profecto incorporei, et nunc potuerunt includi corporalibus membris et tunc poterunt [*]( 4 1. Cor. 13, 9 15 Mt. 25, 41 ) [*]( 2 exponentia b sed] et b 10 adhurere gf 12 corporali facto b lo ac daem. b 16 praeparatus 9 17 diabulo g 20 igni g posn f sit e 21 uteretur b ferfe ftatus b 22 cum beg pa DOfllb.; quod apv 25 miseris b 26 poene e. )
Dicerem quidem sic arsuros sine ullo suo corpore spiritus, sicut ardebat aput inferos ille diues, quando dicebat: Crucior in hac flamma, nisi conuenienter responderi cernerem talem fuisse illam flammam, quales oculi quos leuauit et Lazarum uidit, qualis lingua cui umorem exiguum desiderauit infundi, qualis digitus Laxari de quo id sibi fieri postulauit; ubi tamen erant sine corporibus animae. Sic ergo incorporalis et illa flamma qua exarsit et illa guttula quam poposcit, qualia sunt etiam uisa dormientium siue in ecstasi cernentium res incorporales, habentes tamen similitudinem corporum. Nam et ipse homo cum spiritu, non corpore, sit in talibus uisis, ita se tamen tunc similem suo corpori uidet. ut discernere omnino non possit. At uero gehenna illa, quod etiam stagnum ignis et sulphuris dictum est, corporeus ignis erit et cruciabit corpora damnatorum, aut et hominum et daemonum, solida hominum, aeria daemonum, aut tantum hominum corpora cum spiritibus, daemones autem spiritus sine corporibus haerentes sumendo poenam, non inpertiendo uitam [*]( 12 Lc. 16, 24 23 Apoc. 20, 10 ) [*]( 3 corporeis om. b cruciandi a beg p p2 a v; cruciantibus p1 Domb. 6 diximus b 12 aput inferus om. e 13 conuenientena b cernere b 15 desiiierabit el 16 quales g 19 etiam eunt v 21 qui cum b sit uitalibus b 22 corpore b 23 At] aut b 24 et sulph igniJ om. b sulphoris g; sulpuris p dictum est om. g 25 et hom.I ei omnium b et daemonum om. b 26 aeri b 27 cum om. el daemonuin b 28 pertiendo b )
Sic autem quidam eorum, contra quos defendimus ciuitatem Dei, iniustum putant, ut pro peccatis quamlibet magnis, paruo scilicet tempore perpetratis, poena quisque damnetur aeterna, quasi ullius id umquam iustitia legis adtendat, ut tanta mora temporis quisque puniatur, quanta mora temporis unde puniretur admisit. Octo genera poenarum in legibus esse scribit Tullius, damnum, uincla, uerbera, talionem, ignominiam, exsilium, mortem, seruitutem. Quid horum est quod in breue tempus pro cuiusque peccati celeritate coartetur, ut tanta uindicetur morula, quanta deprehenditur perpetratum, nisi forte talio? Id enim agit, ut hoc patiatur quisque quod fecit. Unde illud est legis: Oculum pro oculo, dentem pro dente. Fieri enim potest, ut tam breui tempore quisque amittat oculum seueritate uindictae, quam tulit ipse alteri inprobitate peccati. Porro autem si alienae feminae osculum infixum rationis sit uerbere uindicare, nonne qui illud puncto temporis fecerit, inconparabili horarum spatio uerberatur et suauitas uoluptatis exiguae diuturno dolore punitur? Quid, in uinculis numquid tamdiu quisque iudicandus est esse debere, quamdiu fecit unde meruit adligari; cum iustissime annosas poenas seruus in conpedibus pendat, qui uerbo aut ictu celerrime transeunte uel lacessiuit dominum uel plagauit? Iam uero damnum, ignominia, exsilium, seruitus cum plerumque sic infliguntur, ut nulla uenia relaxentur, nonne pro [*]( 1 Mt. 25, 41 12 Legg. (?) frg. 4 17 Exod. 21, 24 ) [*](1 utriosque e 6 si p p 16 idem agit g ait p 18 tempUB g 20 feminae om. e; uoci alienae m. 2 superscriptum est sc. uzori 27 hictu g )
Sed poena aeterna ideo dura et iniusta sensibus uidetur humanis, quia in hac infirmitate moribundorum sensuum deest ille sensus altissimae purissimaeque sapientiae, quo sentiri possit quantum nefas in illa prima praeuaricatione commissum sit. Quanto enim magis homo fruebatur Deo, tanto maiore inpietate dereliquit Deum et factus est malo dignus aeterno, qui hoc in se peremit bonum, quod esse posset aeternum. Hinc est uniuersa generis humani massa damnata; quoniam, qui hoc primus admisit, cum ea quae in illo fuerat radicata sua stirpe punitus est, ut nullus ab hoc iusto debitoque supplicio nisi misericordi et indebita gratia liberetur adque ita dispertiatur genus humanum, ut in quibusdam demonstretur quid ualeat misericors gratia, in ceteris quid iusta uindicta. Neque enim utrumque demonstraretur in omnibus, quia, si omnes remanerent in poenis iustae damnationis, in nullo appareret misericors gratia; rursus si omnes a tenebris transferrentur in lucem, in nullo appareret ueritas ultionis. In qua propterea multo plures quam in illa sunt, ut sic ostendatur, quid omnibus deberetur. Quod si omnibus redderetur, iustitiam uindicantis iuste nemo reprehenderet; quia uero tam multi exinde liberantur, est unde agantur maximae gratiae gratuito muneri liberantis. [*](5 uidetur sensibus p 9 est b 10 derelinquit p1 H1 13 primus abegppa Domb.; primitus v fuerat tradita, in marg. futura erat y railicata, t 14 millps g 15 misericordia b p 16 dispitiatur e 20 gratia 71lSS.; gratia redimentis m. 2 in mctrg. e, v rursum v 21 seueritas v 22 ut om. g ostenderetur p 26 gratuitu g )
Platonici quidem, quamuis inpunita nulla uelint esse peccata, tamen omnes poenas emendationi adhiberi putant, uel humanis inflictas legibus uel diuinis, siue in hac uita siue post mortem, si aut parcatur hic cuique aut ita plectatur ut hic non corrigatur. Hinc est Maronis illa sententia, ubi, cum dixisset de terrenis corporibus moiibundisque membris, quod animae
secutus adiunxit adque ait:
- Hinc metuunt cupiuntque, dolent gaudentque, nec auras
- Suspiciunt, clausae tenebris et carcere caeco,
(id est cum die nouissimo reliquit eas ista uita),
- Quin et supremo cum lumine uita reliquit
Qui hoc opinantur, nullas poenas nisi purgatorias uolunt esse post mortem, ut, quoniam terris superiora sunt elementa aqua, aer, ignis, ex aliquo istorum mundetur per expiatorias poenas, quod terrena contagione contractum est. Aer quippe accipitur in eo quod ait: \'Suspensae ad uentos\'; aqua in eo quod ait: [*]( 24 Aen. VI, 783 eqq. ) [*]( 11 dolentq;. q; m. 2 insertum, g 13 suscipiunt p caecos, o ex u corr., g 14 a<jqu? coniunxit adq; ait g 15 quum e 17 omneip g 19 excedunt e g P; dcedent v Domb. 20 congregata g 29 Suspensae usque ad ait om. e )
- Non tamen (inquit) omne malum miseris, nec funditus omnes
- Corporeae excedunt pestes, penitusque necesse est
- Multa diu concreta modis inolescere miris.
- Ergo exercentur poenis ueterumque malorum
- Supplicia expendunt; aliae panduntur inanes
- Suspensae ad uentos, aliis sub gurgite uasto
- Infectum eluitur scelus aut exuritur igni.
Rarissimi sunt autem qui nullas in hac uita, sed tantum post eam poenas luunt. Fuisse tamen aliquos, qui usque ad decrepitam senectutem ne leuissimam quidem febriculam [*]( 20 Mt. 12, 32 ) [*](9 niuit adhuc g ille om. a exerendis p1 11 quisqae mss.; quisquam v 14 hocculto g sinet gx 15 et tunc et nunc g 19 in quibusdam, in lineola, ut uidetur deletum, p 20 remitti] remittit eg; remittetur p 21 a terreno g ut iam p 23 temporalis g 26 po- 0 stea ae* 27 ne g ne breuissimam quidem ac leuissimam febr. a )
Verum tamen in graui iugo, quod positum est super filios Adam a die exitus de uentre matris eorum usque in diem sepulturae in matrem omnium, etiam hoc malum mirabile reperitur, ut sobrii simus adque intellegamus hanc uitam de peccato illo nimis nefario, quod in paradiso perpetratum est, factam nobis esse poenalem totumque, quod nobiscum agitur per testamentum nouum, non pertinere nisi ad noui saeculi hereditatem nouam, ut hic pignore accepto illud cuius hoc pignus est suo tempore consequamur, nunc autem ambulemus in spe et proficientes de die in diem spiritu facta carnis mortificemus. Nouit enim Dominus qui sunt eius; et quotquot spiritu Dei aguntur, hi filii sunt Dei, sed gratia, non natura. Unicus enim natura Dei filius propter nos misericordia factus est hominis filius, ut nos, natura filii hominis, filii Dei per illum gratia fieremus. Manens quippe ille inmutabilis naturam nostram, in qua nos susciperet, suscepit a nobis et tenax diuinitatis suae nostrae infirmitatis particeps factus est; ut nos in melius commutati, quod peccatores mortalesque sumus, eius inmortalis et iusti participatione amittamus et, quod in natura nostra bonum fecit, inpletum summo bono in eius naturae bonitate seruemus. Sicut enim per unum hominem peccantem in hoc tam graue malum deuenimus, ita per unum hominem eundemque Deum iustificantem ad illud bonum tam sublime ueniemus. Nec quisquam se debet ab isto ad illum transisse confidere, nisi [*]( 15 Rom. 8, 13 2. Tim. 2, 19 Eom. 8, 14 26 Rom. 5, 12 12 ereditat. g illo g 16 quodquod g hii sunt filii g 17 enim] autem g 18 filius hominis v; om. b nos om. b 20 susciperetj suscipe in fine versus, lineola deletum, e 23 inmortali e 29 ab isto om. e ) [*]( XXXX Aug. opera Sectio V pars II. ) [*]( 35 )
Verum tamen tanta est Dei misericordia in uasa misericordiae, quae praeparauit in gloriam, ut etiam prima hominis aetas, id est infantia, quae sine ullo renisu subiacet carni. et secunda, quae pueritia nuncupatur, ubi nondum ratio suscepit hanc pugnam et fere sub omnibus uitiosis delectationibus iacet, quia, licet fari iam ualeat et ideo infantiam [*]( 1 Gal. 5, 17 21 Rom. 9, 23 ) [*]( 2 bellO, H m. 2, e 6 abere g 7 mirabile e 8 est oi*. g melius est quippe cum confiigitur a 9 quam codd. praeter a; quain cum ac conflictatione b p 10 aeternae pacis « 12 etiam om. a hoc om. p bello hoc e 16 couflictionis p 21 uerum tamen g p; tamen om. rell. v Domb. 24 necdum e 25 homjnibus e 26 iam fari v )
Nunc iam cum misericordibus nostris agendum esse uideo et pacifice disputandum, qui uel omnibus illis hominibus. quos iustissimus iudex dignos gehennae supplicio iudicabit, uel quibusdam eorum nolunt credere poenam sempiternam futuram, sed post certi temporis metas pro cuiusque peccati quantitate longioris siue breuioris eos inde existimant liberandos. Qua in re misericordior profecto fuit Origenes, qui et ipsum diabolum adque angelos eius post grauiora pro meritis et diuturniora supplicia ex illis cruciatibus eruendos et sociandos sanctis angelis credidit. Sed illum et propter hoc et propter alia nonnulla et maxime propter alternantes sine [*]( 6 bapticetur g 9 tremendumque egpv; timendumque Domb. 11 ma- T.. lorp//, um eras., g 12 propenaqi dignaip g 20 geaenne g 21 nolunt, in marg. noluef, e 23 estimant, in marg. ezistimant, e 25 in margine g: notandus locus atque tractandus, ubi originem adstruit reprobatum et ang. e 26 et-et mss.; et-atque v 28 sine] in e )
Sunt etiam, quales in conlocutionibus nostris ipse sum expertus, qui, cum uenerari uideantur scripturas sanctas, moribus inprobandi sunt et agendo causam suam multo maiorem quam isti misericordiam Deo tribuunt erga humanum genus. [*]( 2 reditur et 3 quia aegp p av; que b; quin Diibner ex coni. Moreli 11 tanto misericordior om. e 12 misericordior fuerit v 15 usque bg pa Domb.; usque ad aepv 17 ad om. g 18 audet v 20 clement. sentire p 23 intercessionem fg; intercessiones p qv 24 putant V hoTninuiop 26 conlococionibus g )
Sic ergo isti uolunt iudicii Dei comminationem non esse mendacem, quamuis sit neminem damnaturus, quem ad modum eius comminationem, qua dixit euersurum se esse Nineuen ciuitatem, mendacem non possumus dicere; et tamen factum [*]( 18 Pe. 76, 10 29 Ion. 3, 4 ) [*]( 2 digni sunt beg Domb. i morte digni sunt a; digni sunt eterno snp- plicio p; d. s. poena v 3 donauit g 11 erunt g 12 abere g 19 23 25 sua om. a misericordias a 21 uel... ullum esse 0*1. p 27 uolunt isti e 30 non factum v )
Item sunt alii ab aeterno supplicio liberationem nec ipsis saltem omnibus hominibus promittentes, sed tantummodo Christi baptismate ablutis, qui participes fiunt corporis eius. quomodolibet uixerint, in quacumque haeresi uel inpietate fuerint, propter illud quod ait Iesus: Hic est panis qui de caelo descendit, ut, si quis ex ipso manducauerit, non moriatur. Ego sum panis uiuus, qui de caelo descendi. Si quis manducauerit ex hoc pane, uiuet in aeternum. Ab aeterna ergo morte, inquiunt, necesse est istos erui et ad uitam aeternam quandocumque perduci.
Item sunt, qui hoc nec omnibus habentibus baptismatis Christi et eius corporis sacramentum, sed solis catholicis quamuis male uiuentibus pollicentur, quia non solo [*]( 15 Io. 6, 50 sq. ) [*]( 3 ac om. g 14 in quacumque.... fuerint om. e haeresi] łţ)ęre b 16 discendit g ut om. g 17 morietur g 18 discendi g 26 necj non b baptisma/ /, tis eras., e 28 solum b )
Sunt autem, qui propter id quod scriptum est: Qui perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit, non nisi in ecclesia catholica perseuerantibus, quamuis in ea male uiuentibus, hoc promittunt, per ignem uidelicet saluandis merito fundamenti, de quo ait apostolus: Fundamentum enim aliud nemo potest ponere praeter id, quod positum est, quod est Christus Iesus. Si quis autem aedificat super fundamentum aurum, argentum, lapides pretiosos, ligna, fenum, stipulam: uniuscuiusque opus manifestabitur; dies enim declarabit, quoniam in igne reuelabitur, et uniuscuiusque opus quale sit ignis probabit. Si cuius opus permanserit quod superaedificauit, mercedem accipiet. Si cuius autem opus arserit, damnum patietur; ipse autem saluus erit, [*]( 2 1. Cor. 10, 17 16 Mt. 24, 13 20 1. Cor. 3, 11 sqq. ) [*]( 4 idolatriam abegp p1 a; idololatriain v 5 id est usqrte ad Christi om. e 21 id om. g 23 supra b fundamentum egp Domb.; fundam. hoc a b 24 stipula g 27 permanserit lI, beg p rJ. V j manserit ? Domh. 28 opus autem b v )
Comperi etiam quosdam putare eos tantummodo arsuros illius aeternitate supplicii, qui pro peccatis suis facere dignas elemosynas neglegunt, iuxta illud apostoli Iacobi: Iudicium autem sine misericordia illi, qui non fecit misericordiam. Qui ergo fecit, inquiunt, quamuis mores in melius non mutauerit, sed inter ipsas suas elemosynas nefarie ac nequiter uixerit, iudicium illi cum misericordia futurum est, ut aut nulla damnatione plectatur aut post aliquod tempus siue paruum siue prolixum ab illa damnatione liberetur. Ideo iudicem ipsum uiuorum adque mortuorum noluisse existimant aliud commemorare se esse dicturum siue dextris, quibus est uitam daturus aeternam, siue sinistris, quos aeterno supplicio damnaturus, nisi elemosynas sine factas sine non factas. Ad hoc pertinere aiunt et in oratione Dominica cottidianam postulationem: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos [*]( 15 Iac. 2, 13 23 Mt. 25, 34 sqq. 27 Ib. 6, 12 ) [*]( 2 abere g 11 committur g; committitur f; continentur p 14 facere om. bg 15 elemosynas aegpa; elimosinas bp; eleemosynas v 16 fa- cit g p1 ot; fecerit b fecit aegppa; fecerit bv 17 moris pl v 22 ipsp e 23 deftris g 24 quod g 25 damnaturus est b; eat in rnarg. e helimosin. g 26 aiunt,,,,pertinere, in marg.Aetiam, p orationem dominicam g domini b )
Ac primum quaeri oportet adque cognosci, quur ecclesia ferre nequiuerit hominum disputationem diabolo etiam post maximas et diuturnissimas poenas purgationem uel indulgentiam pollicentem. Neque enim tot sancti et sacris ueteribus ac nouis litteris eruditi mundationem et regni caelorum beatitudinem post qualiacumque et quantacumque supplicia qualibuscumque et quantiscumque angelis inuiderunt, sed potius uiderunt diuinam uacuari uel infirmari non posse sententiam, [*]( 4 ib. 14 sq. ) [*]( 3 ipse dominus sic b; Dominus sic ipse v 15 et ipsa g 16 ut his qui omissis quando ab eis ueniam petunt p )
Hoc autem et aduersus eos ualet, qui suas agentes causas contra Dei uenire uerba uelut misericordia maiore conantur, ut ideo uidelicet uera sint, quia ea, quae dixit homines esse passuros, pati digni sunt, non quia passuri sunt. Donabit enim eos, inquiunt, precibus sanctorum suorum, etiam tunc tanto magis orantium pro inimicis suis, quanto sunt utique sanctiores, eorumque efficacior est oratio et exauditione Dei dignior, iam nullum habentium omnino peccatum. Quur ergo eadem perfectissima sanctitate et cuncta inpetrare ualentibus mundissimis et misericordissimis precibus etiam pro angelis [*]( 7 Mt. 25, 46, ) [*]( .. 4 proinde, in marg. pro igne, e 7 hi e 9 alterum aut om. g 13 finem usque ad aeternum l. 15 om. e 13 abebit g 24 enim om. e 27 abentium g )
Eadem itaque causa est, quur non oretur tunc pro hominibus aeterno igne puniendis, quae causa est, ut neque nunc neque tunc oretur pro angelis malis; quae itidem causa est, ut, quamuis pro hominibus, tamen iam nec nunc oretur pro infidelibus inpiisque defunctis. Nam pro defunctis quibusdam uel ipsius ecclesiae uel quorundam piorum exauditur oratio, sed pro his, quorum in Christo regeneratorum nec usque adeo uita in corpore male gesta est, ut tali misericordia iudicentur digni non esse, nec usque adeo bene, ut talem misericordiam reperiantur necessariam non habere; sicut etiam facta resurrectione mortuorum non deerunt, quibus post poenas, quas patiuntur spiritus mortuorum, inpertiatur misericordia, ut in ignem non mittantur aeternum. Neque enim de quibusdam ueraciter diceretur, quod non eis remittatur neque in hoc saeculo neque in futuro, nisi essent quibus, etsi non in isto, tamen remittitur in futuro. Sed cum dictum fuerit a iudice uiuorum adque mortuorum: Venite, benedicti patris mei, possidete paratum uobis regnum a constitutione mundi, et aliis e contrario: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius, et ierint isti in supplicium aeternum, iusti autem in uitam aeternam: nimiae praesumtionis est dicere cuiquam eorum aeternum supplicium non futurum, quos Deus ituros in supplicium dixit aeternum, et per huius [*](19 Mt. 12, 32 21 ib. 25, 34; 41; 46 ) [*]( 1 tamen g; iam rell. v Domb. 2 Quid] cur b 8 iam in parte v cum mss.; dum v 7 itidemj eidem g 16 patiantur e 19 cstsi g in isto Igppv; in om. aeα 20 remittuntur g; remittetur v 23 a me om. e 25 ierint app Domb.; ibunt, in matg. inier, e; ibunt bav, erunt g in suppl.] in ignem p )
Nemo itaque sic intellegat psalmum canentem: Numquid obliuiscetur misereri Deus, aut continebit in ira sua miserationes suas? ut opinetur de hominibus bonis ueram. de malis falsam, aut de bonis hominibus et malis angelis ueram, de malis autem hominibus falsam Dei esse sententiam. Hoc enim, quod ait psalmus, ad uasa misericordiae pertinet et ad filios promissionis, quorum erat unus etiam ipse pro pheta, qui cum dixisset: Numquid obliuiscetur misereri Deus aut continebit in ira sua miserationes suas? continuo subiecit: Et dixi: Nunc coepi, haec est inmutatio dexterae Excelsi. Exposuit profecto quid dixerit: Numquid continebit in ira sua miserationes suas? Ira enim Dei est etiam ista uita mortalis, ubi homo uanitati similis factus est: dies eius uelut umbra praetereunt. In qua tamen ira non obliuiscitur misereri Deus, faciendo solem suum oriri super bonos et malos et pluendo super iustos et iniustos, ac sic non continet in ira sua miserationes suas; maximeque in eo, quod expressit hic psalmus dicendo: Nunc coepi, haec est inmutatio dexterae Excelsi, quoniam in hac ipsa aerumnosissima uita, quae ira Dei est, uasa misericordiae mutat in melius, quamuis adhuc in huius corruptionis miseria maneat ira eius, quia nec in ipsa ira sua continet miserationes suas. Cum ergo isto modo conpleatur dimni illius cantici ueritas, non est eam necesse etiam illic intellegi, ubi non pertinentes ad ciuitatem Dei sempiterno supplicio punientur. Sed quibus placet istam sententiam usque ad illa inpiorum tormenta protendere, saltem sic intellegant. ut manente in eis ira Dei, quae in aeterno est praenuntiata [*]( 3 PB. 76, 10 10 Ib. 11 17 Mt. 5, 45 ) [*](4 sua om. b 5 misericordias a 11 misericordias px a 12 dixit g est] eos g 13 qui el 14 sua om. b a2 15 uanitatis g 16 dies egp; et dies v 17 obliuiscetur gp 19 sua om. a 22 ira dei est m. 2 in ras. e )
Ceterum eos, qui putant minaciter potius quam ueraciter dictum: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, et: Ibunt isti in supplicium aeternum, et: Cruciabuntur in saecula saeculorum, et: Vermis eorum non morietur et ignis non exstinguetur, et cetera huius modi, non tam ego, quam ipsa scriptura diuina planissime adque plenissime redarguit ac refellit. Nineuitae quippe in hac uita egerunt paenitentiam et ideo fructuosam, uelut in hoc agro seminantes, in quo Deus uoluit cum lacrimis seminari, quod postea cum laetitia meteretur; et tamen quis negabit, quod Dominus praedixit in eis fuisse conpletum, nisi parum aduertat, quem ad modum peccatores Deus non solum iratus, uerum etiam miseratus euertat? Euertuntur enim peccatores duobus modis, aut sicut Sodomitae, ut pro peccatis suis ipsi homines puniantur, aut sicut Nineuitae, ut ipsa hominum peccata paenitendo destruantur. Factum est ergo quod praedixit Deus; euersa est Nineue quae mala erat, et bona aedificata est quae non erat. Stantibus enim moenibus adque domibus euersa est ciuitas in perditis moribus. Ac sic, quamuis propheta fuerit contristatus, quia non est factum quod illi homines timuerunt illo prophetante uenturum, factum est tamen quod fuerat Deo praesciente praedictum, quoniam nouerat qui praedixit, quo modo in melius esset inplendum. [*]( 9 Apoc. 20, 10 11 Esai. 66, 24; Mr. 9, 44 sqq. 14 Ion. 3, 7 sqq. 16 Ps. 125, 6 ) [*]( 1 sua om. a 2 eos om. e 12 morietur mss., moritur Domb. ignis eorum g extinguetur codd. praeter p; extinguitur p Domb. 13 adque plenissime om. p 20 euertentur e 21 sicut] ut p ) [*](XXXX Aug. opera Sectio V para II. ) [*]( 36 )
Ut autem nouerint isti in peruersum misericordes quo pertineat quod scriptum est: Quam multa multitudo dulcedinis tuae, Domine, quam abscondisti timentibus te! legant quod sequitur: Perfecisti autem sperantibus in te. Quid est abscondisti timentibus, perfecisti sperantibus, nisi quia illis, qui timore poenarum suam iustitiam uolunt constituere quae in lege est, non est iustitia Dei dulcis, quia nesciunt eam? Non enim gustauerunt eam. In se namque sperant, non in ipso, et ideo eis absconditur multitudo dulcedinis Dei; quoniam timent quidem Deum, sed illo timore seruili, qui non est in caritate, quia perfecta caritas foras mittit timorem. Ideo sperantibus in eum perficit dulcedinem suam inspirando eis caritatem suam, ut timore casto, non quem caritas foras mittit, sed permanente in saeculum saeculi, cum gloriantur, in Domino glorientur. Iustitia quippe Dei Christus est, qui factus est nobis, sicut dicit apostolus, sapientia a Deo et iustitia et sanctificatio et redemtio, ut, quem ad modum scriptum est, qui gloriatur, in Domino glorietur. Hanc Dei iustitiam, quam donat gratia sine meritis, nesciunt illi, qui suam iustitiam uolunt constituere, et ideo iustitiae Dei, quod est Christus. non sunt subiecti. In qua iustitia est multa multitudo dulcedinis Dei, propter quam dicitur in psalmo: Gustate et uidete quam dulcis est Dominus. Et hanc quidem in hac peregrinatione gustantes, non ad satietatem sumentes, esurimus eam potius ac sitimus, ut ea postea saturemur, cum uidebimus eum, sicuti est, et inplebitur quod scriptum est: Saturabor, cum manifestabitur gloria tua. Ita perficit [*]( 2 Ps. 30, 20 6 Rom. 10, 3 11 1. Io. 4, 18 16 1. Cor. 1. 30 sq. 21 Rom. 10, 3 23 Ps. 33, 9 27 1. Io. 3, 2 28 Ps. 16. K ) [*]( 2 �magna b e; in marg. �multa, e 5 metuentibus a 6 illis om. t} nolunt iustitiam v 10 in illo b 11 foras om. e1 15 in Domino ci om. g 21 Christus est v 22 magna b 26 satelb. ci w. 2, e 28 manifestabitur mihi gloria a perfecit a )
Illud quoque apostolicum: Conclusit enim Deus omnes in infidelitate, ut omnium misereatur, non ideo dictum est, quod sit neminem damnaturus, sed superius apparet unde sit dictum. Nam cum de Iudaeis postea credituris apostolus loqueretur ad gentes, ad quas utique iam credentes conscribebat epistulas: Sicut enim uos, inquit, aliquando non credidistis Deo, nunc autem misericordiam consecuti estis illorum incredulitate: sic et hi nunc non crediderunt in uestram misericordiam, ut et ipsi misericordiam consequantur. Deinde subiecit, unde isti sibi errando blandiuntur, adque ait: Conclusit enim Deus omnes in infidelitate, ut omnium misereatur. Quos omnes, nisi de quibus loquebatur, tamquam dicens: Et uos et illos? Deus ergo et gentiles et Iudaeos, quos praesciuit et praedestinauit conformes imaginis filii sui, omnes in infidelitate conclusit, ut de amaritudine infidelitatis suae paenitendo confusi et ad dulcedinem misericordiae Dei credendo conuersi [*]( 18 Rom. 11, 80 sqq. 26 Rom. 8, 29 ) [*]( 4 hac g 8 eius] eos e 9 non quam usque ad blasph. eum in marg. p 11 hoc corpus om. e 15 neminem ait v 17 conscriberet g 19 nunc om. a 21 in uestram misericordiam abppa Dumb.; in uestra misericordia egv 22 isti om. o1 24 infidelitate abegp av; incrednlitate p Domb. 26 praesciunt g ) [*]( 36* )
Sed iam respondeamus etiam illis, qui non solum diabolo et angelis eius, sicut nec isti, sed ne ipsis quidem omnibus hominibus liberationem ab aeterno igne promittunt, uerum eis tantum, qui Christi baptismate abluti et corporis eius et sanguinis participes facti sunt, quomodolibet uixerint, in quacumque haeresi uel inpietate fuerint. Sed contradicit eis apostolus dicens: Manifesta autem sunt opera carnis, quae sunt fornicatio, inmunditia, luxuria, idolorum seruitus, ueneficia, inimicitiae, contentiones, aemulationes, animositates, dissensiones, haereses, [*]( 1 Ps. 30, 20 22 Gal. 5, 19 sqq. ) [*]( 1 magna, in marg. multa, e 2 metuentibus ea 4 est om. b 5 ei] et b et horum b 6 et uocauit b glorific. om. b 7 oinnium hominum a b v 9 An i gf 10 sunt facti g f; f. s. p qv 11 aput om. gf acismata gf 14 aeterna f 15 supplicii Byperare p 16 80I9 e 23 luxoria g 24 aemolationes g; om. e 25 dissenciones e\'; discensiones g )
Quam ob rem quod ait Dominus Iesus: Hic est panis qui de caelo descendit, ut, si quis ex ipso manducauerit, non moriatur. Ego sum panis uiuus, qui de caelo descendi; si quis manducauerit ex hoc pane, uiuet in aeternum, quo modo sit accipiendum, merito quaeritur. Et ab istis quidem, quibus nunc respondemus, hunc intellectum auferunt illi, quibus deinde respondendum est; hi sunt autem, qui hanc liberationem nec omnibus habentibus sacramentum baptismatis et corporis Christi, sed solis catholicis, quamuis male uiuentibus, pollicentur, quia non solo, inquiunt, sacramento, sed re ipsa manducauerunt corpus Christi, in ipso scilicet eius corpore constituti; de quo corpore ait apostolus: Unus panis, unum corpus multi sumus. Qui ergo est in eius corporis unitate, id est in Christianorum conpage membrorum, cuius corporis sacramentum fideles communicantes de altari sumere consuerunt, ipse uere dicendus est manducare corpus Christi et bibere sanguinem Christi. Ac per hoc haeretici et schismatici ab huius unitate corporis separati possunt idem percipere sacramentum, sed non sibi utile, immo uero etiam noxium, quo iudicentur grauius. [*]( 10 Io. 6, 50 sq. 22 1. Cor. 10, 17 ) [*]( 1 comisationes g p1 Domb.; comissat. <•\'; cotilcsat. bl p2; comessat. a b2 e2 p a. V 4 est sententia v quanta libeqt e 6 in regno dei 11011 posseseionein numquam erunt habituri b 8 locus medius v 14 sit] sic g 23 huius p 25 altarei p; altare p consuerunt eg DOli/b.; consueuerunt bpv uero p 27 scisinatici ep )
Sed rursus etiam isti, qui recte intellegunt, non dicendum esse manducare corpus Christi, qui in corpore non est Christi. non recte promittunt eis, qui uel in haeresim uel etiam in gentilium superstitionem ex illius corporis unitate labuntur, liberationem quandoque ab aeterni igne supplicii; primum. quia debent adtendere, quam sit intolerabile adque a sana doctrina nimis deuium, ut multi ac paene omnes, qui haereses inpias condiderunt exeuntes de catholica ecclesia et facti sunt haeresiarchae. meliores habeant causas, quam hi, qui numquam fuerunt catholici, cum in eorum laqueos incidissent. si illos haeresiarchas hoc facit liberari a supplicio sempiterno. quod in catholica ecclesia baptizari sunt et sacramentum corporis Christi in uero Christi corpore primitus acceperunt; cum peior sit utique desertor fidei et ex desertore obpugnator eius effectus quam ille, qui non deseruit quod numquam tenuit; deinde quia et his occurrit apostolus eadem uerba proferens et enumeratis illis carnis operibus eadem ueritate praedicens: Quoniam qui talia agunt, regnum Dei non possidebunt.
Unde nec illi in perditis et damnabilibus moribus debent esse securi, qui usque in finem quidem uelut in communione ecclesiae catholicae perseuerant, intuentes quod dictum est: Qui perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit. et per uitae iniquitatem ipsam uitae iustitiam, quod eis Christus est, deserunt, siue fornicando siue alias inmunditias flagitiorum, quas nec exprimere apostolus uoluit, in suo corpore perpetrando, siue turpitudine luxuriae diffluendo siue [*]( 20 Gal. 5, 21 25 Mt. 10, 22 ) [*]( 4 manducare mss.; eum manducare v 9 aereses g 11 abeant g hii g 15 in uero Christi om. b 16 utique sit v 17 quod num- B quam abegpρ2α; quod non p1 Domb.; quam numquam v 19 eadc ueritate e 22 in perditis abegpv; in om. Domb. 24 intuentes .... perseuerauerit om. e 28 apostolus exprimere v )
Sed habent, inquiunt, Christiani catholici in fundamento Christum, a cuius unitate non recesserunt, tametsi huic [*]( 8 Gal. 5, 6 9 1. Cor. 13, 4; Rora. 13, 10 12 1. Cor. 6. 15 13 Io. 6, 66 ) [*]( 2 taliagunt g el 12 prius et om. g 13 dicit ab egp p a; dicens v 14 bibet g 15 tenus] teneri, eri m. 2 in rae 17 sicut enim p 18 tamquam hoc a qui non in me manet om. b in eo g 19 ego om. a beg p p a aestimet e )
Inueniemus ergo quis possit saluari per ignem, si prius inuenerimus quid sit habere in fundamento Christum. Quod ut de ipsa similitudine quantocius aduertamus: nihil in aedificio praeponitur fundamento; quisquis itaque sic habet in corde Christum, ut ei terrena et temporalia nec ea quae licita sunt adque concessa praeponat, fundamentum habet Christum: si autem praeponit, etsi uideatur habere fidem Christi, non est tamen in eo fundamentum Christus, cui talia praeponuntur: quanto magis, si salutaria praecepta contemnens committat inlicita, non praeposuisse Christum, sed postposuisse conuincitur, quem posthabuit imperantem siue concedentem, dum contra eius imperata siue concessa suam per flagitia delegit explere libidinem! Si quis itaque Christianus diligit meretricem eique adhaerens unum corpus efficitur. iam in fundamento non habet Christum. Si quis autem diligit uxorem suam, si [*]( 6 Iac. 2, 14 9 1. Cor. 3, 15 28 1. Cor. 6, 16 ) [*]( 4 quandoque, que om. e1 7 abeat g 8 e/t, 8 eras., g 12 abueritjj 13 fides per ignem v 17 ut om. b de om. b p in edificatio proponitur b 19 ut ei non terrena b temporaria eg .25 post haec habuit a 26 sua g per flagitia erasa sunt, e dilegit gxp: diligit e 28 eique, que m. 2 sup. lin., p )
Si autem ignem illum loco isto uoluerimus accipere, de quo Dominus dicet sinistris: Discedite a me, maledicti. in ignem aeternum; ut in eis etiam isti esse credantur. qui aedificant super fundamentum ligna, fenum, stipulam, eosque ex illo igne post tempus pro malis meritis inpertitum liberet boni meritum fundamenti: quid arbitrabimur dextros quibus dicetur: Venite, benedicti patris mei, possidete paratum uobis regnum, nisi eos, qui aedificauerunt super fundamentum aurum, argentum, lapides pretiosos? Sed in illum ignem, de quo dictum est: Sic tamen quasi per ignem, si hoc modo est intellegendus, utrique mittendi sunt, et dextri scilicet et sinistri. Illo quippe igne utrique probandi sunt, de quo dictum est: Dies enim declarabit, quoniam in igne reuelabitur, et uniuscuiusque opus quale sit, ignis probabit. Si ergo utrumque probabit ignis, ut, si cuius opus permanserit, id est non fuerit igne consumtum, quod superaedificauit mercedem accipiat; si cuius autem opus arserit, damnum patiatur: profecto non est ipse aeternus ille ignis. In illum enim soli sinistri nouissima et [*]( 13 Mt. 25, 41 18 ib. 34 ) [*]( 6 9 abebit-abuit g 7 semouit e p Domb.; remouit «6; mouet p1; mouit 021) 11 hunum g 12 isto loco v 13 dicit egp 17 arbi- trabitur g 1K quibus dicetur wi. 2 ex quippe (?) dicitur eorr., g 22 est erasum g 29 patietur bs ille ipse eternus ignis b ipse om. e )
Post istius sane corporis mortem, donec ad illum ueniatur, qui post resurrectionem corporum futurus est damnationis et remunerationis ultimus dies, si hoc temporis interuallo spiritus defunctorum eius modi ignem dicuntur perpeti, quem non sentiant illi, qui non habuerunt tales mores et amores v in huius corporis uita, ut eorum ligna, fenum, stipula consumatur; alii uero sentiant, qui eius modi secum aedificia portauerunt, siue ibi tantum, siue et hic et ibi, siue ideo hic ut non ibi saecularia, quamuis a damnatione uenialia. concremantem ignem transitoriae tribulationis inueniant: non redarguo, quia forsitan uerum est. Potest quippe ad istam tribulationem pertinere etiam mors ipsa carnis, quae de primi peccati perpetratione concepta est, ut secundum cuiusque aedificium tempus quod eam sequitur ab unoquoque sentiatur. Persecutiones quoque, quibus martyres coronati sunt et quas [*]( 13 Mr. 9, 45 15 Apoc. 20, 10 ) [*]( 3 constrictum el 14 moritur ... extinpuitur epp; morietur ... extine ut guitur g; morietur... extinguetur abv Iri sic e 21 et p et fenum et stipula ep 25 inuenient 9 26 quod m. 2 in ras. e 27 mors ipsa begp; ipsa mors v Domb. peccati primi v )
Restat eis respondere, qui dicunt aeterno igne illos tantummodo arsuros, qui pro peccatis suis facere dignas elemosynas neglegunt, propter illud quod ait apostolus Iacobus: ludicium autem sine misericordia illi, qui non fecit misericordiam. Qui ergo fecit, inquiunt, quamuis non correxerit perditos mores, sed nefarie ac nequiter inter ipsas suas elemosynas uixerit, cum misericordia illi futurum est iudicium, ut aut non damnetur omnino aut post aliquod tempus a damnatione nouissima liberetur. Nec ob aliud existimant Christum de solo dilectu adque neglectu elemosynarum discretionem inter dextros et sinistros esse facturum, quorum alios in regnum, alios in supplicium mittat aeternum. Ut autem cottidiana sibi opinentur, quae facere omnino non cessant, qualiacumque et quantacumque sint, per elemosynas dimitti posse peccata, orationem, quam docuit ipse Dominus, et suffragatricem sibi adhibere conantur et testem. Sicut enim nullus est, inquiunt, dies, quo a Christianis haec oratio non dicatur: ita nullum est cottidianum qualecumque peccatum, quod per illam non dimittatur, cum dicimus: Dimitte nobis debita nostra, si quod sequitur facere curemus: Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Non enim ait Dominus, inquiunt: Si dimiseritis peccata hominibus, [*]( 10 lac. 2, 18 26 Mt. 6, 12 ) [*]( 7 permanserunt g f; perstiterunt pqv 9 elimosvnas et sic infra g 17 delecta gl; delicto ep neglecto p uel elimos. g 23 suffragiatricem g; suffraratricem e )
Sed bene, quod isti dignas pro peccatis elemosynas commonent esse faciendas; quoniam si dicerent qualescumque elemosynas pro peccatis et cottidianis et magnis et quantacumque scelerum consuetudine misericordiam posse inpetrare diuinam. ut ea cottidiana remissio sequeretur, uiderent se rem dicere absurdam adque ridiculam. Sic enim cogerentur fateri fieri posse, ut opulentissimus homo decem nummulis diurnis in elemosynas inpensis homicidia et adulteria et nefaria quaeque facta redimeret. Quod si absurdissimum adque insanissimum est dicere, profecto si quaeratur, quae dignae sint pro peccatis elemosynae, de quibus etiam Christi praecursor ille dicebat: Facite ergo fructus dignos paenitentiae, procul dubio non inuenientur eas facere, qui uitam suam usque ad mortem cottidianorum criminum perpetratione confodiunt: primum, quia in auferendis rebus alienis longe plura diripiunt, ex quibus perexigua pauperibus largiendo Christum se ad hoc pascere existimant, ut licentiam malefactorum ab illo se emisse uel cottidie potius emere credentes securi damnabilia tanta committant. Qui si pro uno scelere omnia sua distribuerent indigentibus membris Christi, nisi desisterent a talibus factis habendo caritatem, quae non agit perperam, aliquid eis prodesse non potest. Qui ergo dignas pro suis peccatis elemosynas facit, prius eas facere incipit a se ipso. [*]( 17 Mt. 3, 8 26 1. Cor. 13, 4 ) [*]( 1 peccata mSB.; peccata nestra v 4 discedat a b eppa; descedat g: discedant v 6 commonent eleemosynas v commonenteffe, fe eras., g 8 ęt cottid. g 9 misericordia.. diuina e 10 rem se r 11 cogeretur fateri poaee b 12 decim nummolia g diuturnis b 13 expensis a 14 et v inanissimum a 20 primum bv; primo aegp p a 23 se om. p 27 dignus g 28 incipit b egp; incipiat v DOfRb. )
Ideo autem Dominus et dextris elemosynas ab eis factas et sinistris non factas se inputaturum esse praedixit, ut hinc ostenderet quantum ualeant elemosynae ad priora delenda, non ad perpetua inpune committenda peccata. Tales autem elemosynas non dicendi sunt facere, qui uitam nolunt a consuetudine scelerum in melius commutare. Quia et in hoc quod ait: Quando uni ex minimis meis non fecistis, mihi non fecistis. ostendit eos non facere etiam quando se facere existimant. Si enim Christiano esurienti panem tamquam Christiano darent, profecto sibi panem iustitiae, quod ipse Christus est, non negarent; quoniam Deus, non cui detur, sed quo animo detur, adtendit. Qui ergo Christum diligit in Christiano, hoc animo ei porrigit elemosynam, quo accedit ad Christum, non quo uult recedere inpunitus a Christo. Tanto enim magis quisque deserit Christum, quanto magis [*]( 2 Mt. 22, 39 3 Eccli. 30, 24 7 ib. 14, 5 9 ib. 21. 1 21 Mt. 25, 45 ) [*]( 2 deum egp; Dominam v Domb. diligis g 3 sicut te e 4 tuae animae v anc g 8 \'ante Orationes deesse nnnnulht uidentur\' DnrrrL. 10 dimitt. tibi v 11 propter oc g 17 piiora] preterita m. 2 in ras. e 25 cui] quod p 27 diliget g2 porriget g )
Oratio uero cottidiana, quam docuit ipse Iesus, unde et dominica nominatur, delet quidem cottidiana peccata, cam [*]( 2 Io. 3, 5 4 Mt. 5, 20 8 ib. 22 18 ib. 23 ) [*]( 3 spiritu aeg Domb.; spiritu sancto bpv 6 in regnum caelorum. ..V in marq. dei, e 7 curręnt g; cur/ant, m. 2 ex currunt corr., e non multi currunt b 8 si ergo b non om. e fratri suo dicit abegppa; dicit fratri suo v 9 dixit non ipse b 10 geenne g ite g 13 instiracusat In o ficari diligit xpm g 15 sq. nolens ferre conuinceretur b 16 innicietur e 18 offeres g a; offerres p; offers abepv 21 ante altare e reconciliari egx; reconciliare v 22 offers e1 23 par/n, u tiel c erGSØ1 e 25 ipse iesus codd. praeter a; ipse Dominus f); dflf ipse docuit a )
Illi autem, qui recipiuntur a talibus in tabernacula aeterna, fatendum est quod non sint his moribus praediti, ut eis liberandis sine suffragio sanctorum sua possit uita sufficere, ac per hoc multo amplius in eis superexsultat misericordia iudicio. [*]( 9 Iac. 2, 13 12 Mt. 18, 23 sqq. 16 Iac. 2, 13 19 Lc. 16, 9 24 1. Cor. 7, 25 ) [*]( 5 iam om. p consequentur a; consequantur a 6 in eis gp; eis. ab omisso in, e; in eos v Domb. 8 nec p 12 decim g 18 ut ali s ur quoque recipiant b m. 2 corr. 19 a quibus aelgp Domb.; & om. be2r mamona et sic semper eg 25 alii a autem om. a 27 hac g 28 superexaltat e )
Nec tamen ideo putandus est quisquam sceleratissimus, nequaquam uita uel bona uel tolerabiliore mutatus, recipi in tabernacula aeterna, quoniam obsecutus est sanctis de mammona iniquitatis, id est de pecunia uel diuitiis, quae male fuerant adquisitae, aut etiamsi bene, non tamen ueris, sed quas iniquitas putat esse diuitias, quoniam nescit quae sint uerae diuitiae, quibus illi abundant, qui et alios recipiunt in tabernacula aeterna. Est itaque quidam uitae modus nec tam malae, ut his qui eam uiuunt nihil prosit ad capessendum regnum caelorum largitas elemosynarum, quibus etiam iustorum sustentatur inopia et fiunt amici qui in tabernacula aeterna suscipiant, nec tam bonae, ut ad tantam beatitudinem adipiscendam eis ipsa sufficiat, nisi eorum meritis, quos amicos fecerint, misericordiam consequantur. (Mirari autem soleo etiam aput Vergilium reperiri istam Domini sententiam, ubi ait: Facite uobis amicos de mammona iniquitatis, ut et ipsi recipiant uos in tabernacula aeterna; cui est et illa simillima: Qui recipit prophetam in nomine prophetae, mercedem prophetae accipiet; et qui recipit iustum in nomine iusti, mercedem iusti accipiet. Nam cum Elysios campos poeta ille describeret, ubi putant habitare animas beatorum, non solum ibi posuit eos, qui propriis meritis ad illas sedes peruenire potuerunt, sed adiecit adque ait:
Quique sui memores alios fecere merendo,
id est, qui promeruerunt alios eosque sui memores promerendo fecerunt; prorsus tamquam eis dicerent, quod frequentatur ore Christiano, cum se cuique sanctorum humilis quisque commendat et dicit: \'Memor mei esto\', adque id ut esse possit [*]( 16 Lc. 16, 9 18 Mt. 10, 41 25 Aen. VI, 664 ) [*]( 7 abundant abegpv; abundabant p Domb. aeterna tabern. v 9 ea p capescendum bep 12 ad sup. lin. g 13 ipsae, ae m. 2, e 15 istam Domini reperiri v 18 cuius bv recepit g 26 et alios aliasque p 27 ei e 28 christianorum p . 29 ut id v ) [*]( 37* )
Verum ista liberatio, quae fit siue suis quibusque orationibus siue intercedentibus sanctis, id agit ut in ignem quisque non mittatur aeternum, non ut, cum fuerit missus, post quantumcumque inde tempus ematur. Nam et illi, qui putant sic intellegendum esse quod scriptum est, adferre terram bonam uberem fructum, aliam tricenum, aliam sexagenum, aliam centenum, ut sancti pro suorum diuersitate meritorum alii [*]( 24 Mt. 13, 8 ) [*]( 3 amicorum mperscripto m. 2 q; g 7 peccata cauenda v 9 pronectu abegp pa; profectu v 10 adsumptis bep 11 se om. b segnities r uolui p1 a 14 largitate mss.; largitione v 16 orando et instando agp Dmllb.; orando et stando b; orando et instadio, in marg. et instando, e: \' orationi instando v 17 uigilantius, in marg. uigiliis, e 19 laboratio. in viarg. liberatio, e operationibus e 21 post, m. 2 superscripto quam, b quanto tum cumque eruatur, omissis inde tempus, b 22 tenipus, in marg. temporis, e potant g )