De civitate dei
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio V, Pars I-II. (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 40, Part 1-2). Hoffmann, Emmanuel, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1899-1900.
Restat eis respondere, qui dicunt aeterno igne illos tantummodo arsuros, qui pro peccatis suis facere dignas elemosynas neglegunt, propter illud quod ait apostolus Iacobus: ludicium autem sine misericordia illi, qui non fecit misericordiam. Qui ergo fecit, inquiunt, quamuis non correxerit perditos mores, sed nefarie ac nequiter inter ipsas suas elemosynas uixerit, cum misericordia illi futurum est iudicium, ut aut non damnetur omnino aut post aliquod tempus a damnatione nouissima liberetur. Nec ob aliud existimant Christum de solo dilectu adque neglectu elemosynarum discretionem inter dextros et sinistros esse facturum, quorum alios in regnum, alios in supplicium mittat aeternum. Ut autem cottidiana sibi opinentur, quae facere omnino non cessant, qualiacumque et quantacumque sint, per elemosynas dimitti posse peccata, orationem, quam docuit ipse Dominus, et suffragatricem sibi adhibere conantur et testem. Sicut enim nullus est, inquiunt, dies, quo a Christianis haec oratio non dicatur: ita nullum est cottidianum qualecumque peccatum, quod per illam non dimittatur, cum dicimus: Dimitte nobis debita nostra, si quod sequitur facere curemus: Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Non enim ait Dominus, inquiunt: Si dimiseritis peccata hominibus, [*]( 10 lac. 2, 18 26 Mt. 6, 12 ) [*]( 7 permanserunt g f; perstiterunt pqv 9 elimosvnas et sic infra g 17 delecta gl; delicto ep neglecto p uel elimos. g 23 suffragiatricem g; suffraratricem e )
Sed bene, quod isti dignas pro peccatis elemosynas commonent esse faciendas; quoniam si dicerent qualescumque elemosynas pro peccatis et cottidianis et magnis et quantacumque scelerum consuetudine misericordiam posse inpetrare diuinam. ut ea cottidiana remissio sequeretur, uiderent se rem dicere absurdam adque ridiculam. Sic enim cogerentur fateri fieri posse, ut opulentissimus homo decem nummulis diurnis in elemosynas inpensis homicidia et adulteria et nefaria quaeque facta redimeret. Quod si absurdissimum adque insanissimum est dicere, profecto si quaeratur, quae dignae sint pro peccatis elemosynae, de quibus etiam Christi praecursor ille dicebat: Facite ergo fructus dignos paenitentiae, procul dubio non inuenientur eas facere, qui uitam suam usque ad mortem cottidianorum criminum perpetratione confodiunt: primum, quia in auferendis rebus alienis longe plura diripiunt, ex quibus perexigua pauperibus largiendo Christum se ad hoc pascere existimant, ut licentiam malefactorum ab illo se emisse uel cottidie potius emere credentes securi damnabilia tanta committant. Qui si pro uno scelere omnia sua distribuerent indigentibus membris Christi, nisi desisterent a talibus factis habendo caritatem, quae non agit perperam, aliquid eis prodesse non potest. Qui ergo dignas pro suis peccatis elemosynas facit, prius eas facere incipit a se ipso. [*]( 17 Mt. 3, 8 26 1. Cor. 13, 4 ) [*]( 1 peccata mSB.; peccata nestra v 4 discedat a b eppa; descedat g: discedant v 6 commonent eleemosynas v commonenteffe, fe eras., g 8 ęt cottid. g 9 misericordia.. diuina e 10 rem se r 11 cogeretur fateri poaee b 12 decim nummolia g diuturnis b 13 expensis a 14 et v inanissimum a 20 primum bv; primo aegp p a 23 se om. p 27 dignus g 28 incipit b egp; incipiat v DOfRb. )
Ideo autem Dominus et dextris elemosynas ab eis factas et sinistris non factas se inputaturum esse praedixit, ut hinc ostenderet quantum ualeant elemosynae ad priora delenda, non ad perpetua inpune committenda peccata. Tales autem elemosynas non dicendi sunt facere, qui uitam nolunt a consuetudine scelerum in melius commutare. Quia et in hoc quod ait: Quando uni ex minimis meis non fecistis, mihi non fecistis. ostendit eos non facere etiam quando se facere existimant. Si enim Christiano esurienti panem tamquam Christiano darent, profecto sibi panem iustitiae, quod ipse Christus est, non negarent; quoniam Deus, non cui detur, sed quo animo detur, adtendit. Qui ergo Christum diligit in Christiano, hoc animo ei porrigit elemosynam, quo accedit ad Christum, non quo uult recedere inpunitus a Christo. Tanto enim magis quisque deserit Christum, quanto magis [*]( 2 Mt. 22, 39 3 Eccli. 30, 24 7 ib. 14, 5 9 ib. 21. 1 21 Mt. 25, 45 ) [*]( 2 deum egp; Dominam v Domb. diligis g 3 sicut te e 4 tuae animae v anc g 8 \'ante Orationes deesse nnnnulht uidentur\' DnrrrL. 10 dimitt. tibi v 11 propter oc g 17 piiora] preterita m. 2 in ras. e 25 cui] quod p 27 diliget g2 porriget g )
Oratio uero cottidiana, quam docuit ipse Iesus, unde et dominica nominatur, delet quidem cottidiana peccata, cam [*]( 2 Io. 3, 5 4 Mt. 5, 20 8 ib. 22 18 ib. 23 ) [*]( 3 spiritu aeg Domb.; spiritu sancto bpv 6 in regnum caelorum. ..V in marq. dei, e 7 curręnt g; cur/ant, m. 2 ex currunt corr., e non multi currunt b 8 si ergo b non om. e fratri suo dicit abegppa; dicit fratri suo v 9 dixit non ipse b 10 geenne g ite g 13 instiracusat In o ficari diligit xpm g 15 sq. nolens ferre conuinceretur b 16 innicietur e 18 offeres g a; offerres p; offers abepv 21 ante altare e reconciliari egx; reconciliare v 22 offers e1 23 par/n, u tiel c erGSØ1 e 25 ipse iesus codd. praeter a; ipse Dominus f); dflf ipse docuit a )
Illi autem, qui recipiuntur a talibus in tabernacula aeterna, fatendum est quod non sint his moribus praediti, ut eis liberandis sine suffragio sanctorum sua possit uita sufficere, ac per hoc multo amplius in eis superexsultat misericordia iudicio. [*]( 9 Iac. 2, 13 12 Mt. 18, 23 sqq. 16 Iac. 2, 13 19 Lc. 16, 9 24 1. Cor. 7, 25 ) [*]( 5 iam om. p consequentur a; consequantur a 6 in eis gp; eis. ab omisso in, e; in eos v Domb. 8 nec p 12 decim g 18 ut ali s ur quoque recipiant b m. 2 corr. 19 a quibus aelgp Domb.; & om. be2r mamona et sic semper eg 25 alii a autem om. a 27 hac g 28 superexaltat e )
Nec tamen ideo putandus est quisquam sceleratissimus, nequaquam uita uel bona uel tolerabiliore mutatus, recipi in tabernacula aeterna, quoniam obsecutus est sanctis de mammona iniquitatis, id est de pecunia uel diuitiis, quae male fuerant adquisitae, aut etiamsi bene, non tamen ueris, sed quas iniquitas putat esse diuitias, quoniam nescit quae sint uerae diuitiae, quibus illi abundant, qui et alios recipiunt in tabernacula aeterna. Est itaque quidam uitae modus nec tam malae, ut his qui eam uiuunt nihil prosit ad capessendum regnum caelorum largitas elemosynarum, quibus etiam iustorum sustentatur inopia et fiunt amici qui in tabernacula aeterna suscipiant, nec tam bonae, ut ad tantam beatitudinem adipiscendam eis ipsa sufficiat, nisi eorum meritis, quos amicos fecerint, misericordiam consequantur. (Mirari autem soleo etiam aput Vergilium reperiri istam Domini sententiam, ubi ait: Facite uobis amicos de mammona iniquitatis, ut et ipsi recipiant uos in tabernacula aeterna; cui est et illa simillima: Qui recipit prophetam in nomine prophetae, mercedem prophetae accipiet; et qui recipit iustum in nomine iusti, mercedem iusti accipiet. Nam cum Elysios campos poeta ille describeret, ubi putant habitare animas beatorum, non solum ibi posuit eos, qui propriis meritis ad illas sedes peruenire potuerunt, sed adiecit adque ait:
Quique sui memores alios fecere merendo,
id est, qui promeruerunt alios eosque sui memores promerendo fecerunt; prorsus tamquam eis dicerent, quod frequentatur ore Christiano, cum se cuique sanctorum humilis quisque commendat et dicit: \'Memor mei esto\', adque id ut esse possit [*]( 16 Lc. 16, 9 18 Mt. 10, 41 25 Aen. VI, 664 ) [*]( 7 abundant abegpv; abundabant p Domb. aeterna tabern. v 9 ea p capescendum bep 12 ad sup. lin. g 13 ipsae, ae m. 2, e 15 istam Domini reperiri v 18 cuius bv recepit g 26 et alios aliasque p 27 ei e 28 christianorum p . 29 ut id v ) [*]( 37* )
Verum ista liberatio, quae fit siue suis quibusque orationibus siue intercedentibus sanctis, id agit ut in ignem quisque non mittatur aeternum, non ut, cum fuerit missus, post quantumcumque inde tempus ematur. Nam et illi, qui putant sic intellegendum esse quod scriptum est, adferre terram bonam uberem fructum, aliam tricenum, aliam sexagenum, aliam centenum, ut sancti pro suorum diuersitate meritorum alii [*]( 24 Mt. 13, 8 ) [*]( 3 amicorum mperscripto m. 2 q; g 7 peccata cauenda v 9 pronectu abegp pa; profectu v 10 adsumptis bep 11 se om. b segnities r uolui p1 a 14 largitate mss.; largitione v 16 orando et instando agp Dmllb.; orando et stando b; orando et instadio, in marg. et instando, e: \' orationi instando v 17 uigilantius, in marg. uigiliis, e 19 laboratio. in viarg. liberatio, e operationibus e 21 post, m. 2 superscripto quam, b quanto tum cumque eruatur, omissis inde tempus, b 22 tenipus, in marg. temporis, e potant g )
Sicut in proximo libro superiore promisimus, iste huius totius operis ultimus disputationem de ciuitatis Dei aeterna beatitudine continebit, quae non propter aetatis per multa saecula longitudinem tamen quandocumque finiendam aeternitatis nomen accepit, sed quem ad modum scriptum est in euangelio, regni eius non erit finis; nec ita ut aliis [*]( 28 Lc. 1, 33 i ) [*]( 11 possent gl 1\'2 raellis g; raodo illis b respond. illis v 15 loh cuutur g Olx g 16 ac 9 promigsimus et sic l. 23 9 EXPL ICIT LIBER . XXI. INCIPIT . LIBER . XXII. egp 23 promisi b 27 co. pit g quemammodum g )
Ipse est enim, qui in principio condidit mundum, plenum bonis omnibus uisibilibus adque intellegibilibus rebus, in quo nihil melius instituit quam spiritus, quibus intellegentiam dedit et suae contemplationis habiles capacesque sui praestitit adque una societate deuinxit, quam sanctam et supernam dicimus ciuitatem, in qua res, qua sustententur beatique sint, Deus ipse illis est, tamquam uita uictusque communis: qui liberum arbitrium eidem intellectuali naturae tribuit tale, ut, si uellet deserere Deum, beatitudinem scilicet suam, continuo miseria sequeretur; qui cum praesciret angelos quosdam per elationem, qua ipsi sibi ad beatam uitam sufficere uellent, tanti boni desertores futuros, non eis ademit hanc potestatem, potentius et melius esse iudicans etiam de malis bene facere quam mala esse non sinere. Quae omnino nulla essent. nisi natura mutabilis, quamuis bona et a summo Deo adque incommutabili bono, qui bona omnia condidit, instituta, [*](3 ueriditas gx 8 et om. g fide/, m eras., g liinc quoque faceret fidem p 9 et promissa om. p 11 hominibus gl 14 deuilit [1: diuinxit b 1G illic g uictus, omisso que, b 17 natura . e cras. j< 18 uellet deserere begp p; uelle deseret a; uellet desereret ac nOm\', Deulll] eum b 18 sq. continuo miseria sequeretur eg; continuo cum miseria secutura esset p; mieeria esset secutura sua, omisso continuo, b; miseriii continuo sequitura //, eraso qui (?). p1; et cont. miseria secutura a; cont miseria secutura a, mg. e. v; miseria cont. secuturil p2 (?) Domb. 19 CUJII superscripto m. 2 iam, b 22 potentius et om. p 23 sineret « non que omnino essent b 24 quamuis inccmmutabili om. gx 25 ^ ill:mutabili a bono om. b omnia bona b )
Multa enim fiunt quidem a malis contra uoluntatem Dei; sed tantae est ille sapientiae tantaeque uirtutis, ut in eos exitus siue fines, quos bonos et iustos ipse praesciuit, tendant [*](1 ea sibi] mala ///// aibi b quomodo etiam h 2 se om. bx o 5 cecitaf iVculi b 6 oculum esse v 12 obduxit m. 1 in ras. b 15 ipsum etiam v 17 autori g 21 eius om. r 25 numerum gx 26 fortassi sed g 29 quidem anjmalis b )
Multa enim uolunt fieri sancti eius ab illo inspirata sancta uoluntate, nec fiunt, sicut orant pro quibusdam pie sancteque. [*]( 9 Phil. 2, 13 14 lo. 8, 17 15 Ps. 36, 31 19 Gal. 4. u 21 1. Petr. 1, 20 ) [*]( 2 est. a 9 est enim codd. praeter p, v; enim est p Domb. 10 quia ab2g 11 sq. qua ab illo iustificatus factus sic et lex uocatur b 12 et // eius, ex (twn lex) eruso, j < 13 dala hominibus e 15 eius inj est in e corde ipsins v 17 ipse non v 18 facit b pa 25 quam // effecit bg 27 fieri om. p )
Quapropter, ut cetera tam multa praeteream, sicut nunc: in Christo uidemus inpleri quod promisit Abrahae dicens: In semine tuo benedicentur omnes gentes: ita quod eidem semini eius promisit inplebitur, ubi ait per prophetam: Hesurgent qui erant in monumentis, et quod ait: Erit caelum nouum et terra noua, et non erunt memores priorum, nec adscendet in cor ipsorum. sed laetitiam et exsultationem inuenient in ea. Ecce ego faciam Hierusalem exsultationem et populum meum laetitiam; et exsultabo in Hierusalem [*]( 22 Gen. 22, 18 24 Esai. 26, 19 25 Ib. «5, 17 sqq. ) [*]( 2 Jac. h eraao, g secundum euni g 9 futuri g ueniat codd. t-xcepto p, v; uenit ? Domb. 21 abrae bg 24 erunt ab munumentis 01 26 priorcs e ascendet ab e p2 a; ascendit g pI; ascendent;> r 27 et om. g 29 in laetitiam b )
Sed uidelicet homines docti adque sapientes contra uim tantae auctoritatis, quae omnia genera hominum, sicut tanto) ante praedixit, in hoc credendum sperandumque conuertit. acute sibi argumentari uidentur aduersus corporum resurrectionem et dicere quod in tertio de re publica libro a Cicerone commemoratum est. Nam cum Herculem et Romulum [*]( 3 Dan. 12, 1 sq. 9 ib. 7, 18 11 ib. 27 18 c. 21 sqq. 27 c.:?\' 1 et ante laetabor orn. b 2 in illa codd. praeter b; in ea br i con h multo e 8 in confus. egp p Domb.: in om. abav fusionem 1 10 obteneb. g 12 pertinentia] pertinent iam p 14 eiusdem h uenientia b sicut et ev ista] scripta p 17 teste et iam r 24tant<> ■um. e 28 hircul. g )
Sed hoc incredibile fuerit aliquando: ecce iam credidit mundus sublatum terrenum Christi corpus in caelum; resurrectionem carnis et adscensionem in supernas sedes, paucissimis remanentibus adque stupentibus uel doctis uel indoctis. iam crediderunt et docti et indocti. Si rem credibilem crediderunt, uideant quam sint stolidi, qui non credunt; si autem res incredibilis credita est, etiam hoc utique incredibile est. sic creditum esse, quod incredibile est. Haec igitur duo incredibilia, resurrectionem scilicet nostri corporis in aeternum et rem tam incredibilem mundum esse crediturum, idem Deus, antequam uel unum horum fieret, ambo futura esse praedixit. Unum duorum incredibilium iam factum uidemus, ut, quod erat incredibile, crederet mundus: quur id quod reliquum est desperatur, ut etiam hoc ueniat, quod incredibile credidit mundus, sicut iam uenit, quod similiter incredibile fuit, ut rem tam incredibilem crederet mundus, quando quidem hoc utrumque incredibile, quorum uidemus unum, alterum credimus, in eisdem litteris praedictum sit, per quas credidit mundus? Et ipse modus, quo mundus credidit, si consideretur. incredibilior inuenitur. Ineruditos liberalibus disciplinis et omnino, quantum ad istorum doctrinas adtinet, inpolitos, non peritos grammatica, non armatos dialectica, non rhetorica in flatos, piscatores Christus cum retibus fidei ad mare huius [*]( 16 Mt. 26, 13 ) [*]( 9 uel indoctis om. b 10 et docti om. e1 11 crediderat dat (correcturo iuxta poifita) p 11 sq. credunt esse quod incredibile est. Haec igitur celt. b 13 si creditura g 14 nostri om. e 15 idemj id f b* 16 horum abegpv; eorum Domb. pręąidixit g 17 ut I et e 20 fuil. scilicet ut p 23 Bit] est g; om. pp 24 sed ipse g 28 sed piacatores p )
Recolamus etiam hoc loco illud, quod de Romuli credita diuinitate Tullius admiratur. Verba eius ut scripta sunt inseram. <Magis est, inquit, in Romulo admirandum, quod ceteri. qui di ex hominibus facti esse dicuntur, minus eruditis hominum saeculis fuerunt, ut fingendi procliuis esset ratio. cum inperiti facile ad credendum inpellerentur; Romuli autem [*]( 8 Act. 3; 4 25 Rep. II, 10 ) [*]( 7 et talia p 8 etiam om. 9 9 ut si p eceethot g 10 et usque ad carnis om. b 11 resurrectioni b 12 incredibiiia g tanta om.!\' 17 eam e m. 2 corr.; erasum in b 23 romoli g 24 Tullius] lillins. i ex u radendo effectum, g 27 saeculi his bl; saeculi huius b- procliuius e g; quod procliuius )
Scio in libro Ciceronis tertio, nisi fallor, de re publica disputari nullum bellum suscipi a ciuitate optima, nisi aut pro fide aut pro salute. Quid autem dicat pro salute uel intellegi quam salutem uelit, alio loco demonstrans: \'Sed his poenis, inquit, quas etiam stultissimi sentiunt, egestate exsilio, uinculis uerberibus, elabuntur saepe priuati oblata mortis celeritate; ciuitatibus autem mors ipsa poena est, quae uidetur a poena singulos uindicare. Debet enim constituta sic esse ciuitas, ut aeterna sit. Itaque nullus interitus est rei publicae naturalis, ut hominis, in quo mors non modo necessaria est, uerum etiam optanda persaepe. Ciuitas autem cum tollitur, deletur, exstinguitur: simile est quodam modo, ut parua magnis conferamus, ac si omnis hic mundus intereat et concidat.\' Hoc ideo dixit Cicero, quia mundum non interiturum cum Platonicis sentit. Constat ergo eum pro ea salute uoluisse bellum suscipi a ciuitate, qua fit ut maneat hic ciuitas, sicut [*]( 12 c. 23 ) [*]( 1 tantam ct beg p aj tantum p1 per orbis terrae e; per orbem terrae rell. v populos ep; populus p a; om. abgv Domb. martiriuiu 9 u multitudine p a 2 nietutt p offensiones g; occaaionis p 3 in mensuram be1 4 fonnidatur m. 2 superscripto metas e 5 peregrinatnr g habere g 6 acmina g H includ.] indedebantur b 9 caedebantur om. g trucid. cruciabantur e 10 et non omisso multiplicab. b 17 uinclis e 18 ipsa est omisso poena g 20 ita, omisso que, p 24 sic g bic om. e 26 bellum uoluisse v ) [*]( XXXX Aug. opera Scctio V para II. ) [*]( 38 )
Sed ualde ridiculum est de Romuli falsa diuinitate, cum de Christo loquimur, facere mentionem. Verum tamen cum sescentis ferme annis ante Ciceronem Romulus fuerit adque illa aetas iam fuisse doctrinis dicatur exculta, ut quod fieri non potest omne respueret: quanto magis post sescentos annos [*]( 1 dicit om. g 2 perhennis p 6 utrum/ll, que trus., p 7 suam ciuitatem v 9 omnibus codd. praeter b; hominibus bv 15 neglegenda, in mary. deserenda, e 16 factum begp; et factum o Doml. 24 persuasionibus 9 26 loquimur m. 2 sup. lin. e 28 fuisset, t eraso. n )