De civitate dei
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio V, Pars I-II. (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 40, Part 1-2). Hoffmann, Emmanuel, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1899-1900.
Item sunt alii ab aeterno supplicio liberationem nec ipsis saltem omnibus hominibus promittentes, sed tantummodo Christi baptismate ablutis, qui participes fiunt corporis eius. quomodolibet uixerint, in quacumque haeresi uel inpietate fuerint, propter illud quod ait Iesus: Hic est panis qui de caelo descendit, ut, si quis ex ipso manducauerit, non moriatur. Ego sum panis uiuus, qui de caelo descendi. Si quis manducauerit ex hoc pane, uiuet in aeternum. Ab aeterna ergo morte, inquiunt, necesse est istos erui et ad uitam aeternam quandocumque perduci.
Item sunt, qui hoc nec omnibus habentibus baptismatis Christi et eius corporis sacramentum, sed solis catholicis quamuis male uiuentibus pollicentur, quia non solo [*]( 15 Io. 6, 50 sq. ) [*]( 3 ac om. g 14 in quacumque.... fuerint om. e haeresi] łţ)ęre b 16 discendit g ut om. g 17 morietur g 18 discendi g 26 necj non b baptisma/ /, tis eras., e 28 solum b )
Sunt autem, qui propter id quod scriptum est: Qui perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit, non nisi in ecclesia catholica perseuerantibus, quamuis in ea male uiuentibus, hoc promittunt, per ignem uidelicet saluandis merito fundamenti, de quo ait apostolus: Fundamentum enim aliud nemo potest ponere praeter id, quod positum est, quod est Christus Iesus. Si quis autem aedificat super fundamentum aurum, argentum, lapides pretiosos, ligna, fenum, stipulam: uniuscuiusque opus manifestabitur; dies enim declarabit, quoniam in igne reuelabitur, et uniuscuiusque opus quale sit ignis probabit. Si cuius opus permanserit quod superaedificauit, mercedem accipiet. Si cuius autem opus arserit, damnum patietur; ipse autem saluus erit, [*]( 2 1. Cor. 10, 17 16 Mt. 24, 13 20 1. Cor. 3, 11 sqq. ) [*]( 4 idolatriam abegp p1 a; idololatriain v 5 id est usqrte ad Christi om. e 21 id om. g 23 supra b fundamentum egp Domb.; fundam. hoc a b 24 stipula g 27 permanserit lI, beg p rJ. V j manserit ? Domh. 28 opus autem b v )
Comperi etiam quosdam putare eos tantummodo arsuros illius aeternitate supplicii, qui pro peccatis suis facere dignas elemosynas neglegunt, iuxta illud apostoli Iacobi: Iudicium autem sine misericordia illi, qui non fecit misericordiam. Qui ergo fecit, inquiunt, quamuis mores in melius non mutauerit, sed inter ipsas suas elemosynas nefarie ac nequiter uixerit, iudicium illi cum misericordia futurum est, ut aut nulla damnatione plectatur aut post aliquod tempus siue paruum siue prolixum ab illa damnatione liberetur. Ideo iudicem ipsum uiuorum adque mortuorum noluisse existimant aliud commemorare se esse dicturum siue dextris, quibus est uitam daturus aeternam, siue sinistris, quos aeterno supplicio damnaturus, nisi elemosynas sine factas sine non factas. Ad hoc pertinere aiunt et in oratione Dominica cottidianam postulationem: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos [*]( 15 Iac. 2, 13 23 Mt. 25, 34 sqq. 27 Ib. 6, 12 ) [*]( 2 abere g 11 committur g; committitur f; continentur p 14 facere om. bg 15 elemosynas aegpa; elimosinas bp; eleemosynas v 16 fa- cit g p1 ot; fecerit b fecit aegppa; fecerit bv 17 moris pl v 22 ipsp e 23 deftris g 24 quod g 25 damnaturus est b; eat in rnarg. e helimosin. g 26 aiunt,,,,pertinere, in marg.Aetiam, p orationem dominicam g domini b )
Ac primum quaeri oportet adque cognosci, quur ecclesia ferre nequiuerit hominum disputationem diabolo etiam post maximas et diuturnissimas poenas purgationem uel indulgentiam pollicentem. Neque enim tot sancti et sacris ueteribus ac nouis litteris eruditi mundationem et regni caelorum beatitudinem post qualiacumque et quantacumque supplicia qualibuscumque et quantiscumque angelis inuiderunt, sed potius uiderunt diuinam uacuari uel infirmari non posse sententiam, [*]( 4 ib. 14 sq. ) [*]( 3 ipse dominus sic b; Dominus sic ipse v 15 et ipsa g 16 ut his qui omissis quando ab eis ueniam petunt p )
Hoc autem et aduersus eos ualet, qui suas agentes causas contra Dei uenire uerba uelut misericordia maiore conantur, ut ideo uidelicet uera sint, quia ea, quae dixit homines esse passuros, pati digni sunt, non quia passuri sunt. Donabit enim eos, inquiunt, precibus sanctorum suorum, etiam tunc tanto magis orantium pro inimicis suis, quanto sunt utique sanctiores, eorumque efficacior est oratio et exauditione Dei dignior, iam nullum habentium omnino peccatum. Quur ergo eadem perfectissima sanctitate et cuncta inpetrare ualentibus mundissimis et misericordissimis precibus etiam pro angelis [*]( 7 Mt. 25, 46, ) [*]( .. 4 proinde, in marg. pro igne, e 7 hi e 9 alterum aut om. g 13 finem usque ad aeternum l. 15 om. e 13 abebit g 24 enim om. e 27 abentium g )
Eadem itaque causa est, quur non oretur tunc pro hominibus aeterno igne puniendis, quae causa est, ut neque nunc neque tunc oretur pro angelis malis; quae itidem causa est, ut, quamuis pro hominibus, tamen iam nec nunc oretur pro infidelibus inpiisque defunctis. Nam pro defunctis quibusdam uel ipsius ecclesiae uel quorundam piorum exauditur oratio, sed pro his, quorum in Christo regeneratorum nec usque adeo uita in corpore male gesta est, ut tali misericordia iudicentur digni non esse, nec usque adeo bene, ut talem misericordiam reperiantur necessariam non habere; sicut etiam facta resurrectione mortuorum non deerunt, quibus post poenas, quas patiuntur spiritus mortuorum, inpertiatur misericordia, ut in ignem non mittantur aeternum. Neque enim de quibusdam ueraciter diceretur, quod non eis remittatur neque in hoc saeculo neque in futuro, nisi essent quibus, etsi non in isto, tamen remittitur in futuro. Sed cum dictum fuerit a iudice uiuorum adque mortuorum: Venite, benedicti patris mei, possidete paratum uobis regnum a constitutione mundi, et aliis e contrario: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius, et ierint isti in supplicium aeternum, iusti autem in uitam aeternam: nimiae praesumtionis est dicere cuiquam eorum aeternum supplicium non futurum, quos Deus ituros in supplicium dixit aeternum, et per huius [*](19 Mt. 12, 32 21 ib. 25, 34; 41; 46 ) [*]( 1 tamen g; iam rell. v Domb. 2 Quid] cur b 8 iam in parte v cum mss.; dum v 7 itidemj eidem g 16 patiantur e 19 cstsi g in isto Igppv; in om. aeα 20 remittuntur g; remittetur v 23 a me om. e 25 ierint app Domb.; ibunt, in matg. inier, e; ibunt bav, erunt g in suppl.] in ignem p )
Nemo itaque sic intellegat psalmum canentem: Numquid obliuiscetur misereri Deus, aut continebit in ira sua miserationes suas? ut opinetur de hominibus bonis ueram. de malis falsam, aut de bonis hominibus et malis angelis ueram, de malis autem hominibus falsam Dei esse sententiam. Hoc enim, quod ait psalmus, ad uasa misericordiae pertinet et ad filios promissionis, quorum erat unus etiam ipse pro pheta, qui cum dixisset: Numquid obliuiscetur misereri Deus aut continebit in ira sua miserationes suas? continuo subiecit: Et dixi: Nunc coepi, haec est inmutatio dexterae Excelsi. Exposuit profecto quid dixerit: Numquid continebit in ira sua miserationes suas? Ira enim Dei est etiam ista uita mortalis, ubi homo uanitati similis factus est: dies eius uelut umbra praetereunt. In qua tamen ira non obliuiscitur misereri Deus, faciendo solem suum oriri super bonos et malos et pluendo super iustos et iniustos, ac sic non continet in ira sua miserationes suas; maximeque in eo, quod expressit hic psalmus dicendo: Nunc coepi, haec est inmutatio dexterae Excelsi, quoniam in hac ipsa aerumnosissima uita, quae ira Dei est, uasa misericordiae mutat in melius, quamuis adhuc in huius corruptionis miseria maneat ira eius, quia nec in ipsa ira sua continet miserationes suas. Cum ergo isto modo conpleatur dimni illius cantici ueritas, non est eam necesse etiam illic intellegi, ubi non pertinentes ad ciuitatem Dei sempiterno supplicio punientur. Sed quibus placet istam sententiam usque ad illa inpiorum tormenta protendere, saltem sic intellegant. ut manente in eis ira Dei, quae in aeterno est praenuntiata [*]( 3 PB. 76, 10 10 Ib. 11 17 Mt. 5, 45 ) [*](4 sua om. b 5 misericordias a 11 misericordias px a 12 dixit g est] eos g 13 qui el 14 sua om. b a2 15 uanitatis g 16 dies egp; et dies v 17 obliuiscetur gp 19 sua om. a 22 ira dei est m. 2 in ras. e )
Ceterum eos, qui putant minaciter potius quam ueraciter dictum: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, et: Ibunt isti in supplicium aeternum, et: Cruciabuntur in saecula saeculorum, et: Vermis eorum non morietur et ignis non exstinguetur, et cetera huius modi, non tam ego, quam ipsa scriptura diuina planissime adque plenissime redarguit ac refellit. Nineuitae quippe in hac uita egerunt paenitentiam et ideo fructuosam, uelut in hoc agro seminantes, in quo Deus uoluit cum lacrimis seminari, quod postea cum laetitia meteretur; et tamen quis negabit, quod Dominus praedixit in eis fuisse conpletum, nisi parum aduertat, quem ad modum peccatores Deus non solum iratus, uerum etiam miseratus euertat? Euertuntur enim peccatores duobus modis, aut sicut Sodomitae, ut pro peccatis suis ipsi homines puniantur, aut sicut Nineuitae, ut ipsa hominum peccata paenitendo destruantur. Factum est ergo quod praedixit Deus; euersa est Nineue quae mala erat, et bona aedificata est quae non erat. Stantibus enim moenibus adque domibus euersa est ciuitas in perditis moribus. Ac sic, quamuis propheta fuerit contristatus, quia non est factum quod illi homines timuerunt illo prophetante uenturum, factum est tamen quod fuerat Deo praesciente praedictum, quoniam nouerat qui praedixit, quo modo in melius esset inplendum. [*]( 9 Apoc. 20, 10 11 Esai. 66, 24; Mr. 9, 44 sqq. 14 Ion. 3, 7 sqq. 16 Ps. 125, 6 ) [*]( 1 sua om. a 2 eos om. e 12 morietur mss., moritur Domb. ignis eorum g extinguetur codd. praeter p; extinguitur p Domb. 13 adque plenissime om. p 20 euertentur e 21 sicut] ut p ) [*](XXXX Aug. opera Sectio V para II. ) [*]( 36 )
Ut autem nouerint isti in peruersum misericordes quo pertineat quod scriptum est: Quam multa multitudo dulcedinis tuae, Domine, quam abscondisti timentibus te! legant quod sequitur: Perfecisti autem sperantibus in te. Quid est abscondisti timentibus, perfecisti sperantibus, nisi quia illis, qui timore poenarum suam iustitiam uolunt constituere quae in lege est, non est iustitia Dei dulcis, quia nesciunt eam? Non enim gustauerunt eam. In se namque sperant, non in ipso, et ideo eis absconditur multitudo dulcedinis Dei; quoniam timent quidem Deum, sed illo timore seruili, qui non est in caritate, quia perfecta caritas foras mittit timorem. Ideo sperantibus in eum perficit dulcedinem suam inspirando eis caritatem suam, ut timore casto, non quem caritas foras mittit, sed permanente in saeculum saeculi, cum gloriantur, in Domino glorientur. Iustitia quippe Dei Christus est, qui factus est nobis, sicut dicit apostolus, sapientia a Deo et iustitia et sanctificatio et redemtio, ut, quem ad modum scriptum est, qui gloriatur, in Domino glorietur. Hanc Dei iustitiam, quam donat gratia sine meritis, nesciunt illi, qui suam iustitiam uolunt constituere, et ideo iustitiae Dei, quod est Christus. non sunt subiecti. In qua iustitia est multa multitudo dulcedinis Dei, propter quam dicitur in psalmo: Gustate et uidete quam dulcis est Dominus. Et hanc quidem in hac peregrinatione gustantes, non ad satietatem sumentes, esurimus eam potius ac sitimus, ut ea postea saturemur, cum uidebimus eum, sicuti est, et inplebitur quod scriptum est: Saturabor, cum manifestabitur gloria tua. Ita perficit [*]( 2 Ps. 30, 20 6 Rom. 10, 3 11 1. Io. 4, 18 16 1. Cor. 1. 30 sq. 21 Rom. 10, 3 23 Ps. 33, 9 27 1. Io. 3, 2 28 Ps. 16. K ) [*]( 2 �magna b e; in marg. �multa, e 5 metuentibus a 6 illis om. t} nolunt iustitiam v 10 in illo b 11 foras om. e1 15 in Domino ci om. g 21 Christus est v 22 magna b 26 satelb. ci w. 2, e 28 manifestabitur mihi gloria a perfecit a )
Illud quoque apostolicum: Conclusit enim Deus omnes in infidelitate, ut omnium misereatur, non ideo dictum est, quod sit neminem damnaturus, sed superius apparet unde sit dictum. Nam cum de Iudaeis postea credituris apostolus loqueretur ad gentes, ad quas utique iam credentes conscribebat epistulas: Sicut enim uos, inquit, aliquando non credidistis Deo, nunc autem misericordiam consecuti estis illorum incredulitate: sic et hi nunc non crediderunt in uestram misericordiam, ut et ipsi misericordiam consequantur. Deinde subiecit, unde isti sibi errando blandiuntur, adque ait: Conclusit enim Deus omnes in infidelitate, ut omnium misereatur. Quos omnes, nisi de quibus loquebatur, tamquam dicens: Et uos et illos? Deus ergo et gentiles et Iudaeos, quos praesciuit et praedestinauit conformes imaginis filii sui, omnes in infidelitate conclusit, ut de amaritudine infidelitatis suae paenitendo confusi et ad dulcedinem misericordiae Dei credendo conuersi [*]( 18 Rom. 11, 80 sqq. 26 Rom. 8, 29 ) [*]( 4 hac g 8 eius] eos e 9 non quam usque ad blasph. eum in marg. p 11 hoc corpus om. e 15 neminem ait v 17 conscriberet g 19 nunc om. a 21 in uestram misericordiam abppa Dumb.; in uestra misericordia egv 22 isti om. o1 24 infidelitate abegp av; incrednlitate p Domb. 26 praesciunt g ) [*]( 36* )
Sed iam respondeamus etiam illis, qui non solum diabolo et angelis eius, sicut nec isti, sed ne ipsis quidem omnibus hominibus liberationem ab aeterno igne promittunt, uerum eis tantum, qui Christi baptismate abluti et corporis eius et sanguinis participes facti sunt, quomodolibet uixerint, in quacumque haeresi uel inpietate fuerint. Sed contradicit eis apostolus dicens: Manifesta autem sunt opera carnis, quae sunt fornicatio, inmunditia, luxuria, idolorum seruitus, ueneficia, inimicitiae, contentiones, aemulationes, animositates, dissensiones, haereses, [*]( 1 Ps. 30, 20 22 Gal. 5, 19 sqq. ) [*]( 1 magna, in marg. multa, e 2 metuentibus ea 4 est om. b 5 ei] et b et horum b 6 et uocauit b glorific. om. b 7 oinnium hominum a b v 9 An i gf 10 sunt facti g f; f. s. p qv 11 aput om. gf acismata gf 14 aeterna f 15 supplicii Byperare p 16 80I9 e 23 luxoria g 24 aemolationes g; om. e 25 dissenciones e\'; discensiones g )
Quam ob rem quod ait Dominus Iesus: Hic est panis qui de caelo descendit, ut, si quis ex ipso manducauerit, non moriatur. Ego sum panis uiuus, qui de caelo descendi; si quis manducauerit ex hoc pane, uiuet in aeternum, quo modo sit accipiendum, merito quaeritur. Et ab istis quidem, quibus nunc respondemus, hunc intellectum auferunt illi, quibus deinde respondendum est; hi sunt autem, qui hanc liberationem nec omnibus habentibus sacramentum baptismatis et corporis Christi, sed solis catholicis, quamuis male uiuentibus, pollicentur, quia non solo, inquiunt, sacramento, sed re ipsa manducauerunt corpus Christi, in ipso scilicet eius corpore constituti; de quo corpore ait apostolus: Unus panis, unum corpus multi sumus. Qui ergo est in eius corporis unitate, id est in Christianorum conpage membrorum, cuius corporis sacramentum fideles communicantes de altari sumere consuerunt, ipse uere dicendus est manducare corpus Christi et bibere sanguinem Christi. Ac per hoc haeretici et schismatici ab huius unitate corporis separati possunt idem percipere sacramentum, sed non sibi utile, immo uero etiam noxium, quo iudicentur grauius. [*]( 10 Io. 6, 50 sq. 22 1. Cor. 10, 17 ) [*]( 1 comisationes g p1 Domb.; comissat. <•\'; cotilcsat. bl p2; comessat. a b2 e2 p a. V 4 est sententia v quanta libeqt e 6 in regno dei 11011 posseseionein numquam erunt habituri b 8 locus medius v 14 sit] sic g 23 huius p 25 altarei p; altare p consuerunt eg DOli/b.; consueuerunt bpv uero p 27 scisinatici ep )
Sed rursus etiam isti, qui recte intellegunt, non dicendum esse manducare corpus Christi, qui in corpore non est Christi. non recte promittunt eis, qui uel in haeresim uel etiam in gentilium superstitionem ex illius corporis unitate labuntur, liberationem quandoque ab aeterni igne supplicii; primum. quia debent adtendere, quam sit intolerabile adque a sana doctrina nimis deuium, ut multi ac paene omnes, qui haereses inpias condiderunt exeuntes de catholica ecclesia et facti sunt haeresiarchae. meliores habeant causas, quam hi, qui numquam fuerunt catholici, cum in eorum laqueos incidissent. si illos haeresiarchas hoc facit liberari a supplicio sempiterno. quod in catholica ecclesia baptizari sunt et sacramentum corporis Christi in uero Christi corpore primitus acceperunt; cum peior sit utique desertor fidei et ex desertore obpugnator eius effectus quam ille, qui non deseruit quod numquam tenuit; deinde quia et his occurrit apostolus eadem uerba proferens et enumeratis illis carnis operibus eadem ueritate praedicens: Quoniam qui talia agunt, regnum Dei non possidebunt.
Unde nec illi in perditis et damnabilibus moribus debent esse securi, qui usque in finem quidem uelut in communione ecclesiae catholicae perseuerant, intuentes quod dictum est: Qui perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit. et per uitae iniquitatem ipsam uitae iustitiam, quod eis Christus est, deserunt, siue fornicando siue alias inmunditias flagitiorum, quas nec exprimere apostolus uoluit, in suo corpore perpetrando, siue turpitudine luxuriae diffluendo siue [*]( 20 Gal. 5, 21 25 Mt. 10, 22 ) [*]( 4 manducare mss.; eum manducare v 9 aereses g 11 abeant g hii g 15 in uero Christi om. b 16 utique sit v 17 quod num- B quam abegpρ2α; quod non p1 Domb.; quam numquam v 19 eadc ueritate e 22 in perditis abegpv; in om. Domb. 24 intuentes .... perseuerauerit om. e 28 apostolus exprimere v )
Sed habent, inquiunt, Christiani catholici in fundamento Christum, a cuius unitate non recesserunt, tametsi huic [*]( 8 Gal. 5, 6 9 1. Cor. 13, 4; Rora. 13, 10 12 1. Cor. 6. 15 13 Io. 6, 66 ) [*]( 2 taliagunt g el 12 prius et om. g 13 dicit ab egp p a; dicens v 14 bibet g 15 tenus] teneri, eri m. 2 in rae 17 sicut enim p 18 tamquam hoc a qui non in me manet om. b in eo g 19 ego om. a beg p p a aestimet e )
Inueniemus ergo quis possit saluari per ignem, si prius inuenerimus quid sit habere in fundamento Christum. Quod ut de ipsa similitudine quantocius aduertamus: nihil in aedificio praeponitur fundamento; quisquis itaque sic habet in corde Christum, ut ei terrena et temporalia nec ea quae licita sunt adque concessa praeponat, fundamentum habet Christum: si autem praeponit, etsi uideatur habere fidem Christi, non est tamen in eo fundamentum Christus, cui talia praeponuntur: quanto magis, si salutaria praecepta contemnens committat inlicita, non praeposuisse Christum, sed postposuisse conuincitur, quem posthabuit imperantem siue concedentem, dum contra eius imperata siue concessa suam per flagitia delegit explere libidinem! Si quis itaque Christianus diligit meretricem eique adhaerens unum corpus efficitur. iam in fundamento non habet Christum. Si quis autem diligit uxorem suam, si [*]( 6 Iac. 2, 14 9 1. Cor. 3, 15 28 1. Cor. 6, 16 ) [*]( 4 quandoque, que om. e1 7 abeat g 8 e/t, 8 eras., g 12 abueritjj 13 fides per ignem v 17 ut om. b de om. b p in edificatio proponitur b 19 ut ei non terrena b temporaria eg .25 post haec habuit a 26 sua g per flagitia erasa sunt, e dilegit gxp: diligit e 28 eique, que m. 2 sup. lin., p )
Si autem ignem illum loco isto uoluerimus accipere, de quo Dominus dicet sinistris: Discedite a me, maledicti. in ignem aeternum; ut in eis etiam isti esse credantur. qui aedificant super fundamentum ligna, fenum, stipulam, eosque ex illo igne post tempus pro malis meritis inpertitum liberet boni meritum fundamenti: quid arbitrabimur dextros quibus dicetur: Venite, benedicti patris mei, possidete paratum uobis regnum, nisi eos, qui aedificauerunt super fundamentum aurum, argentum, lapides pretiosos? Sed in illum ignem, de quo dictum est: Sic tamen quasi per ignem, si hoc modo est intellegendus, utrique mittendi sunt, et dextri scilicet et sinistri. Illo quippe igne utrique probandi sunt, de quo dictum est: Dies enim declarabit, quoniam in igne reuelabitur, et uniuscuiusque opus quale sit, ignis probabit. Si ergo utrumque probabit ignis, ut, si cuius opus permanserit, id est non fuerit igne consumtum, quod superaedificauit mercedem accipiat; si cuius autem opus arserit, damnum patiatur: profecto non est ipse aeternus ille ignis. In illum enim soli sinistri nouissima et [*]( 13 Mt. 25, 41 18 ib. 34 ) [*]( 6 9 abebit-abuit g 7 semouit e p Domb.; remouit «6; mouet p1; mouit 021) 11 hunum g 12 isto loco v 13 dicit egp 17 arbi- trabitur g 1K quibus dicetur wi. 2 ex quippe (?) dicitur eorr., g 22 est erasum g 29 patietur bs ille ipse eternus ignis b ipse om. e )
Post istius sane corporis mortem, donec ad illum ueniatur, qui post resurrectionem corporum futurus est damnationis et remunerationis ultimus dies, si hoc temporis interuallo spiritus defunctorum eius modi ignem dicuntur perpeti, quem non sentiant illi, qui non habuerunt tales mores et amores v in huius corporis uita, ut eorum ligna, fenum, stipula consumatur; alii uero sentiant, qui eius modi secum aedificia portauerunt, siue ibi tantum, siue et hic et ibi, siue ideo hic ut non ibi saecularia, quamuis a damnatione uenialia. concremantem ignem transitoriae tribulationis inueniant: non redarguo, quia forsitan uerum est. Potest quippe ad istam tribulationem pertinere etiam mors ipsa carnis, quae de primi peccati perpetratione concepta est, ut secundum cuiusque aedificium tempus quod eam sequitur ab unoquoque sentiatur. Persecutiones quoque, quibus martyres coronati sunt et quas [*]( 13 Mr. 9, 45 15 Apoc. 20, 10 ) [*]( 3 constrictum el 14 moritur ... extinpuitur epp; morietur ... extine ut guitur g; morietur... extinguetur abv Iri sic e 21 et p et fenum et stipula ep 25 inuenient 9 26 quod m. 2 in ras. e 27 mors ipsa begp; ipsa mors v Domb. peccati primi v )