De civitate dei
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio V, Pars I-II. (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 40, Part 1-2). Hoffmann, Emmanuel, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1899-1900.
Et cum finiti fuerint, inquit, mille anni, soluetur satanas de custodia sua, et exibit ad seducendas nationes, quae sunt in quattuor angulis terrae, Gog et Magog, et trahet eos in bellum, quorum numerus est ut harena maris. Ad hoc ergo tunc seducet, ut in hoc bellum trahat. Nam et antea modis quibus poterat per mala multa et uaria seducebat. Exibit autem dictum est <in apertam persecutionem de latebris erumpet odiorum.\' Haec enim erit nouissima persecutio, nouissimo inminente iudicio, quam sancta ecclesia toto terrarum orbe patietur, uniuersa scilicet ciuitas Christi ab uniuersa diaboli ciuitate, quantacumque erit utraque super terram. Gentes [*]( 6 1. Petr. 2, 9 17 Apoc. 20, 7 sq. ) [*]( 1 cum illo, in marg. eo, e 4 christos dicimus a beg p p Domb.; christi dicimur a; Christianos dicimus v 8 esse om. e Deum esse v 10 filius hominis v xpof g 15 diabulus g 17 inquit om. p 19 angelus, in marg. m. 2 angulis, e 20 eas p 24 quia in p )
An ad ultimum supplicium pertineat inpiorum, quod descendisse ignis de caelo et eosdem comedisse memoratur.
Quod uero ait: Et descendit ignis de caelo et comedit eos: non extremum putandum est id esse supplicium, quod erit, cum dicetur: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum. Tunc quippe in ignem mittentur ipsi, non ignis de caelo ueniet in ipsos. Hic autem bene intellegitur ignis de caelo de ipsa firmitate sanctorum, qua non cessuri sunt saeuientibus, ut eorum faciant uoluntatem. Firmamentum est enim caelum, cuius firmitate illi cruciabuntur ardentissimo zelo, quoniam non poterunt adtrahere in partes Antichristi sanctos Christi. Et ipse erit ignis, qui comedet eos, et hoc a Deo, quia Dei munere insuperabiles fiunt sancti, unde excruciantur inimici. Sicut enim in bono positum est: Zelus domus tuae comedit me: ita e contrario: Zelus occupauit plebem ineruditam, et nunc ignis contrarios comedet. Et nunc utique, excepto scilicet ultimi illius igne iudicii. Aut si eam plagam, qua percutiendi sunt ecclesiae persecutores ueniente iam Christo, quos uiuentes inueniet super terram, quando interficiet Antichnstum spiritu oris sui, ignem appellauit descendentem de caelo eosque comedentem: neque hoc ultimum supplicium erit inpiorum, sed illud quod facta corporum resurrectione passuri sunt. [*]( I 5 Apoc. 20, 9 7 Mt. 25, 41 16 Ps. 68, 10 17 Esai. 26, 11 22 2. Thesa. 2, 8 ) [*]( 3 descendisset gf 5 descendet-comedet p 9 in mss.; super v eos a 12 enim est v caelorum b 19 comedit bgl 24 neque enim b )
An tempus persecutionis Antichristi mille annis adnumerandum sit.
Haec persecutio nouissima, quae futura est ab Antichristo (sicut iam diximus, quia et in hoc libro superius et aput Danielem prophetam positum est), tribus annis et sex mensibus erit. Quod tempus, quamuis exiguum, utrum ad mille annos pertineat, quibus et diabolum ligatum dicit et sanctos regnare cum Christo, an eisdem annis hoc paruum spatium superaddatur adque extra sit, merito ambigitur; quia, si dixerimus ad eosdem annos hoc pertinere, non tanto tempore, sed prolixiore cum Christo regnum sanctorum reperietur extendi quam diabolus adligari. Profecto enim sancti cum suo rege etiam in ipsa praecipue persecutione regnabunt mala tanta uincentes, quando iam diabolus non erit adligatus, ut eos persequi omnibus uiribus possit. Quo modo ergo ista scriptura eisdem mille annis utrumque determinat, diaboli scilicet adligationem regnumque sanctorum, cum trium annorum et sex mensum interuallo prius desinat adligatio diaboli quam regnum sanctorum in his annis mille cum Christo? Si autem dixerimus paruum persecutionis huius hoc spatium non conputandum in mille annis, sed eis inpletis potius adiciendum, ut proprie possit intellegi, quod, cum dixisset: Sacerdotes Dei et Christi regnabunt cum eo mille annis, adiecit: Et cum finiti fuerint mille anni, soluetur satanas de custodia sua; isto enim modo et regnum sanctorum et uinculum diaboli simul cessatura esse significat, ut deinde persecutionis illius tempus nec ad sanctorum regnum nec ad custodiam satanae, quorum utrumque in mille annis est, [*]( 5 p. 445, 13 6 Dan. 12 ) [*]( 3 sit annumer. p 7 erit om. b 10 extraxit g; sit extra v ambigimus b 15 diab. iam Domb. 17 annis mille e 18 mensuum bgpa Domb.; mcnsium aepv 20 mille annis v 22 ut] et p 24 cum illo, in marg. eo, e )
De damnatione diaboli cum suis et per recapitulationem de resurrectione corporea omnium mortuorum et de iudicio ultimae retributionis.
Post hanc autem commemorationem nouissimae persecutionis breuiter conplectitur totum, quod ultimo iam iudicio diabolus et cum suo principe ciuitas inimica passura est. Dicit enim: Et diabolus, qui seducebat eos, missus est in stagnum ignis et sulphuris, quo et bestia et pseudopropheta; et cruciabuntur die ac nocte in saecula saeculorum. Bestiam bene intellegi ipsam inpiam ciuitatem supra diximus. Pseudopropheta uero eius aut Antichristus est aut imago illa, id est figmentum, de quo ibi locati sumus. Post haec ipsum nouissimum iudicium, quod [*]( 11 II. p. 168, 30 22 Apoc. 20, 9 sq. ) [*](1 cuni illo v 3 huius om. p 4 uinculum b 5 omnes annos g 8 mensum e; mensuum p1 a; mensium a b g p 13 alia g 21 ciuitate b 23 sulpuris ep et bestia codd.; et om. v 24 pseudoprophete a 25 bene bestiam a intellige ipsam imp. ciuitateui quam supra n 2G supra iam diximus v Pseudo uero propheta v )
Qui sint mortui, quos ad iudicium exhibuit mare, uel quos mors et inferi reddiderunt.
Sed qui sunt mortui, quos exhibuit mare, qui in eo erant? Neque enim qui in mari moriuntur, non sunt in inferno, aut corpora eorum seruantur in mari, aut, quod est absurdius, mare habebat bonos mortuos et infernus malos. Quis hoc putauerit? Sed profecto conuenienter quidam hoc loco mare pro isto saeculo positum accipiunt. Cum ergo et quos hic inueniet Christus in corpore constitutos simul significaret cum eis, qui resurrecturi sunt, iudicandos, etiam ipsos mortuos appellauit, et bonos, quibus dicitur: Mortui enim estis, et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo, et malos, de quibus dicitur: Sine mortuos sepelire mortuos suos. Possunt mortui etiam propter hoc dici, quod mortalia gerunt corpora; unde apostolus: Corpus quidem, inquit, mortuum est propter peccatum; spiritus autem uita est propter iustitiam, utrumque in homine uiuente adque in hoc corpore constituto esse demonstrans, et corpus mortuum et spiritum uitam. Nec tamen dixit corpus mortale, sed mortuum, quamuis eadem paulo post etiam mortalia corpora, sicut usitatius uocantur, appellet. Hos ergo mortuos exhibuit mare, qui in eo erant, id est, exhibuit homines hoc saeculum, quicumque in eo erant, quia nondum obierant. Et mors et infernus, inquit, reddiderunt mortuos, quos in se habebant. Mare exhibuit, quia, sicut inuenti sunt, adfuerunt; mors uero et infernus reddiderunt, quoniam uitae, de qua iam exierant, reuocarunt. Nec frustra fortasse non satis fuit ut diceret mors aut infernus, sed utrumque dictum est: mors propter bonos, qui tantummodo mortem perpeti potuerunt, non et infernum; [*]( 12 Col. 8, 3 14 Mt. 8, 22 16 Rom. 8, 10 ) [*](2 ezibuit g 11 iis v 14 sepellire e 19 uiuere e in om. b 26 exibuit e 29 mora usque ad dictum est in marg. g )
De caelo nouo et terra noua.
Finito autem iudicio, quo praenuntiauit iudicandos malos, restat ut etiam de bonis dicat. Iam enim explicauit quod [*]( 17 Apoc. 20, 14 sq. ) [*]( 5 sanguis Christi v 10 quemamodum g 13 infernarumque egp: et infernarum v Domb. 16 sulpuris e p ibi uero v 20 non dtbt in marg. dum, e; nondum b 22 legit aegpv; legitur b ρ α Dorнb. )
Sed tunc non de isto fine saeculi loquebatur, nec proprie dixisse uidetur mare, sed tamquam mare. Quamuis et nunc, sicut amat prophetica locutio propriis uerbis translata miscere ac sic quodam modo uelare quod dicitur, potuit de illo mari [*]( 1 Mt. 25, 46 3 Apoc. 21, 1 25 ib. 4, 6. 15, 2 ) [*]( 1 sic mss.; om. v istij iniusti g 5 et terra 111SS.; et prima terra v 6 ordine fiet p 7 a cuius v 11 scire hic omissum infra post ostendit correctoris manu insertum est, e Spiritus om. p diuinitus ostenditur p 14 mundanae b 25 cristallum g 28 amat om. b 29 ac si b ) [*]( XXXX Aug. opera Sectlo V para II. ) [*]( 30 )
De ecclesiae glorificatione sine fine post finem.
Et ciuitatem, inquit, magnam Hierusalem nouam uidi descendentem de caelo a Deo, aptatam, quasi nouam nuptam ornatam marito suo. Et audiui uocem magnam de throno dicentem: Ecce tabernaculum Dei cum hominibus, et habitabit cum eis. et erunt ipsi populus eius, et ipse Deus erit cum eis. Et absterget omnem lacrimam ab oculis eorum: et mors iam non erit neque luctus neque clamor. sed nec dolor ullus, quia priora abierunt. Et dixit sedens in throno: Ecce noua facio omnia. De caelo descendere ista ciuitas dicitur, quoniam caelestis est gratia. qua Deus eam fecit. Propter quod ei dicit etiam per Esaiam: Ego sum Dominus faciens te. Et de caelo quidem ab initio sui descendit, ex quo per huius saeculi tempus gratia Dei desuper ueniente per lauacrum regenerationis in Spiritu sancto misso de caelo subinde ciues eius adcrescunt. Sed per iudicium Dei, quod erit nouissimum per eius filium Iesum Christum, tanta eius et tam noua de Dei munere claritas apparebit, ut nulla remaneant uestigia uetustatis; quando quidem et corpora ad incorruptionem adque inmortalitatem nouam ex uetere corruptione ac mortalitate transibunt. Nam hoc de isto tempore accipere, quo regnat cum rege suo mille [*]( 7 Apoc. 21. 2 sqq. 19 Esai. 45, 8 ) [*](2 mare mortuos v 3 uitae e 11 habitauit b 12 ipsi erunt c 13 absterget begoct Domb ; absterget deus a p v sanctorum eorum Ii 15 ullus dolor v 18 ei om. b Jeaciam, ex feiam corr.. g 20 sui om. b 23 erit] ei e 24 sed tam b 25 uetust. uestigia c 27 atque mort. v 28 quod g regnant e )
Aut uero non eius filii sunt, qui ingemescunt grauati, in quo nolunt spoliari, sed superuestiri, ut absorbeatur mortale a uita? Nonne ipsi sunt, qui primitias habentes Spiritus in semet ipsis ingemescunt, adoptionem exspectantes, redemtionem corporis sui? An ipse apostolus Paulus non erat supernus Hierosolymitanus. uel non multo magis hoc erat, quando pro Israelitis carnalibus fratribus suis tristitia illi erat magna et continuus dolor cordi eius? Quando autem mors non erit in ista ciuitate, nisi quando dicetur: Ubi est, mors, contentio tua? Ubi est, mors, aculeus tuus? Aculeus autem mortis est peccatum. Quod tunc utique non erit, [*]( 11 Ps. 41, 4 12 ib. 6, 7 14 ib. 37, 10 15 ib. 38, 3 16 2. Cor. 5, 4 18 Rom. 8, 23 22 Rom. 9, 2 24 1. Cor. 15, 55 sq. ) [*]( 1 inpudentia enl iae (sic) g 2 abstergit g absterget deus a b v 4 ullas dolor v et] aut a 8 nullus gl 9 quisque est v 11 ciuitatis eg; cinis bv Domb.; am. p 12 panes p 13 in om. p 16 gemescunt p in om. p 17 spoliari aegp p; exspoliari v Dornb. abscona a deatur mortali uita, n et a m. 2 superscript., b mortale hoc p Domb. 18 ipsos e 22 fratribus carnal. v 23 cordis g 26 peccatum est e ) [*]( 30* )
Quid apostolus Petrus de nouissimo Dei iudicio praedicarit.
Nunc iam uideamus, quid etiam apostolus Petrus de hoc iudicio scripserit: Venient, inquit, in nouissimo dierum inlusione inludentes, secundum proprias concupiscentias suas euntes et dicentes: Ubi est promissum praesentiae ipsius? Ex quo enim patres dormierunt, sic omnia perseuerant ab initio creaturae. Latet enim illos hoc uolentes, quia caeli erant olim et terra de aqua, et per aquam constituta Dei uerbo, per quae. qui tunc erat mundus, aqua inundatus deperiit. Qui [*]( 3 1. Io. 1, 8 21 2. Petr. 3, 3 sqq. ) [*](1 infimus apav; infirmus begp Domb. 2 iste e g p; ipse v Domb 4 decipiraus a b α 6 exferceat g 7 et cetera b 10 Absterget Deus v 12 ullus dolor v .13 de inmortalitate begp; de om. v Domb. 22 inlnsiones b; inlusores, ores ne. 2 in rase illudentes in illusione p 27 per que ex per qu6 corr., g; per qu6 ep )
Nouos uero caelos et terram nouam secundum promissa ipsius exspectamus, in quibus iustitia inhabitat. Nihil hic dixit de resurrectione mortuorum, sed sane de perditione mundi huius satis. Ubi etiam commemorans factum ante diluuium uidetur admonuisse quodam modo, quatenus in fine huius saeculi mundum istum periturum esse credamus. Nam et illo tempore perisse dixit, qui tunc erat, mundum; nec solum orbem terrae, uerum etiam caelos, quos utique istos aenos intellegimus, quorum locum ac spatium tunc aqua crescendo superauerat. Ergo totus aut paene totus aer iste uentosus (quod caelum uel potius caelos uocat, sed utique istos imos, non illos supremos, ubi sol et luna et sidera constituta sunt) conuersus fuerat in umidam qualitatem adque hoc modo cum terra perierat, cuius terrae utique prior [*]( 1 tunc. t m. 2 in ras., g ac terra b 2 die b 3 iniquorum b 4 deum e 6 quidem g exestimant gt 8 pacientiam e 9 magno om. gx 12 uos esse be 13 et proper. om. b 15 dequoquentur g 17 eius e 19 huius om. p 21 saeculi huius g 24 intellegimus..... aqua in marg. g *5 aer...... caelos in marg. g 27 istos utique v immo b )
Quid apostolus Paulus Thessalonicensibus scripserit de manifestatione Antichristi, cuius tempus dies Domini subsequetur.
Multas euangelicas apostolicasque sententias de diuino isto iudicio nouissimo uideo mihi esse praetereundas, ne hoc uolumen in nimiam longitudinem prouoluatur; sed nullo modo est praetereundus apostolus Paulus, qui scribens ad [*]( 19 Dan. 3, 25 ) [*](3 die e 11 muudus iste v 14 sitj est ol 15 esse eos b 18 per- timescerent e 19 si mss.; sicut v 20 uiuere inlaeaa v 25 sabsequitur p 23 protendatur a 29 Paulus om. b )
Thessalonicenses: Rogamus, inquit, uos, fratres, per aduentum Domini nostri Iesu Christi et nostrae congregationis in ipsum, ut non cito moueamini mente neque terreamini neque per spiritum neque per uerbum neque per epistulam tamquam per nos, quasi instet dies Domini, ne quis uos seducat ullo modo; quoniam nisi uenerit refuga primum et reuelatus fuerit homo peccati, filius interitus, qui aduersatur et superextollitur supra omne, quod dicitur Deus aut quod colitur, ita ut in templo dei sedeat, ostentans se tamquam sit Deus. Non retinetis in memoria, quod adhuc cum essem aput uos haec dicebantur uobis? et nunc quid. detineat scitis, ut reueletur in suo tempore. Iam enim mysterium iniquitatis operatur. Tantum qui modo tenet teneat, donec de medio fiat; et tunc reuelabitur iniquus, quem Dominus Iesus interficiet spiritu oris sui, et euacuabit inluminatione praesentiae suae eum, cuius est praesentia secundum operationem satanae, in omni uirtute et signis et prodigiis mendacii et in omni seductione iniquitatis his, qui pereunt, pro eo quod dilectionem ueritatis non receperunt, ut salui fierent. Et ideo mittet illis Deus operationem erroris, ut credant mendacio et iudicentur omnes, qui non crediderunt ueritati, sed consenserunt iniquitati.
Nulli dubium est eum de Antichristo ista dixisse, diemque iudicii (hunc enim appellat diem Domini) non esse [*]( 1 2. Thess. 2, 1 sqq. ) [*]( 3 in id ipsum p 4 perterreamini b 5 per nos et gl p pt (l Domb.; per nos missam a b e2 g2 v 10 in templo dei a beg p; dei om. v Domb. 11 ostendens g se sup. lin. g 12 memoriam b cum adhuc p essent b 13 dicebantur p ρ α Domb.; dicebam/// e; dicebam abgv qui b 14 ut] et b 18 aeuacuabituy 9 24 mittit 9 25 ut iudic. e 27 die/que, in eras., e )
Quidam putant hoc de imperio dictum fuisse Romano. et propterea Paulum apostolum non id aperte scribere uoluisse. ne calumniam uidelicet incurreret, quod Romano imperio male optauerit, cum speraretur aeternum; ut hoc quod dixit: Iam enim mysterium iniquitatis operatur, Neronem [*]( Y Y 8 ad eundem g 10 potant g 11 sq. in templom g 19 sentit e 21 addit g 23 quo p 24 nunc e 25 suspetiones gl 28 aperte, V ex oportet correctum, e 30 cop e )
Alius ergo sic, alius autem sic apostoli obscura uerba couiectant; quod tamen eum dixisse non dubium est: non ueniet ad uiuos et mortuos iudicandos Christus, nisi prius uenerit ad seducendos in anima mortuos aduersarius eius Antichristus; quamuis ad occultum iam iudicium Dei pertineat, quod ab illo seducentur. Praesentia quippe eius erit, sicut dictum est, secundum operationem satanae in omni uirtute et signis et prodigiis mendacii et in omni seductione iniquitatis his, qui pereunt. Tunc enim soluetur satanas et per illum Antichristum in omni sua uirtute mirabiliter quidem, sed mendaciter operabitur. Quae solet ambigi utrum propterea dicta sint signa et prodigia mendacii, quoniam mortales sensus per phantasmata decepturus est, ut quod non facit facere uideatur, an quia illa ipsa, etiamsi erunt uera prodigia, ad mendacium pertrahent credituros non ea potuisse nisi diuinitus fieri, uirtutem diaboli nescientes, maxime quando tantam, quantam numquam habuit, acceperit potestatem. Non enim quando de caelo ignis cecidit et tantam familiam cum tantis gregibus pecorum sancti Iob uno inpetu absumsit et turbo inruens et domum deiciens filios eius occidit, phantasmata fuerunt; quae tamen fuerunt opera satanae, cui Deus dederat hanc potestatem. Propter quid horum ergo dicta sint prodigia et signa mendacii, tunc potius apparebit. Sed propter quodlibet horum dictum sit. seducentur eis signis adque prodigiis. qui seduci merebuntur, pro eo quod dilectionem, inquit, ueritatis nonreceperunt, ut salui fierent. Nec dubitauit apostolus addere [*]( 1 eretici g 5 uero a coniectant a b g a v; coniectat epp Dom. n 8 eius om. b 16 dicta,f ut e sunt b 20 ea om. b diabnli g 21 nequam b 26 quod gi p 27 horum usque ad dictum sit l. 28 cor,.. manu in marg. 9 30 ueritatis inquit v )
Iesum, iustissime iudicaturum, iniustissime iudicatum.
Quid idem apostolus in prima ad eosdem epistula de resurrectione docuerit mortuorum.
Sed hic apostolus tacuit de resurrectione mortuorum; ad eosdem autem scribens in epistula prima: Nolumus, inquit, ignorare uos, fratres, de dormientibus, ut non contristemini, sicut et ceteri, qui spem non habent. Nam si credimus, quod Iesus mortuus est et resurrexit: ita et Deus eos, qui dormierunt per Iesum, adducet cum illo. Hoc enim uobis dicimus in uerbo Domini, quia nos uiuentes, qui reliqui sumus in aduentum Domini, non praeueniemus eos, qui ante dormierunt; quoniam ipse Dominus in iussu et in uoce archangeli et in tuba Dei descendet de caelo, et mortui in Christo resurgent primo; deinde nos uiuentes, qui reliqui sumus, simul cum illis rapiemur in nubibus in [*]( 16 1. Thess. 4, 13 sq. ) [*]( 1 et dicere v operationem ... mendacio corr. manu in marg. g 3 permittit e ipso ep 4 ille faciat p 8 rationali scriptnrae g 9 cessabit b 10 Iesam Christum v 13 apostolus paulus ad eosdem epistula secunda p 14 docuerit mortuorum g f; mort. doc. pqv 19 et resurrexit otn. b 21 cum eo v 24 et om. b 25 de scendit b 26 primo p p a v; primi ab eg )
Sed quaeri solet, utrum illi, quos hic uiuentes inuenturus est Christus, quorum personam in se adque illos, qui tunc secum uiuebant, transfigurabat apostolus, numquam omnino morituri sint, an ipso temporis puncto, quo cum resurgentibus rapientur in nubibus in obuiam Christo in aera, ad inmortalitatem per mortem mira celeritate transibunt. Neque enim dicendum est fieri non posse, ut, dum per aera in sublime portantur, in illo spatio et moriantur et reuiuescant. Quod enim ait: Et ita semper cum Domino erimus, non sic accipiendum est, tamquam in aere nos dixerit semper cum Domino esse mansuros; quia nec ipse utique ibi manebit. quia ueniens transiturus est; uenienti quippe ibitur obuiam, non manenti; sed ita cum Domino erimus, id est, sic erimus habentes corpora sempiterna, ubicumque cum illo fuerimus. Ad hunc autem sensum, quo existimemus etiam illos, quos hic uiuos inuenturus est Dominus, in ipso paruo spatio et passuros mortem et accepturos inmortalitatem, ipse apostolus nos uidetur urgere, ubi dicit: In Christo omnes uiuificabuntur; cum alio loco de ipsa loquens resurrectione corporum dicat: Tu quod seminas, non uiuificatur. nisi moriatur. Quo modo igitur, quos uiuentes hic Christus inueniet, per inmortalitatem in illo uiuificabuntur, etsi non moriantur, cum uideamus propter hoc esse dictum: Tu quod seminas, non uiuificatur, nisi moriatur? Aut si recte non dicimus seminari nisi ea corpora hominum, quae moriendo [*]( 22 1. Cor. 15, 22 24 ib. 36 ) [*]( 1 semper Om. a cum Domino om. e 2 futuram mort. b 3 Dominus Christus v 8 sunt b v quocumque b 9 in ante obuiam om. p 11 per om. e 16 qua ueniens e J iiur, ob eras„ t l 19 extimemus g 23 uiuificabitur a 24 nisi prius a 28 niei prius e a. moriafttur g )
Sed aliud rursus occurrit, quod idem dixit apostolus, cum de resurrectione corporum ad Corinthios loqueretur: Omnes resurgemus, uel sicut alii codices habent: Omnes dormiemus. Cum ergo nec resurrectio fieri, nisi mors praecesserit, possit, nec dormitionem possimus illo loco intellegere nisi mortem: quo modo omnes uel dormient uel resurgent, si tam multi, quos in corpore inuenturus est Christus, nec dormient nec resurgent? Si ergo sanctos, qui reperientur Christo ueniente uiuentes eique in obuiam rapientur, crediderimus in eodem raptu de mortalibus corporibus exituros et ad eadem mox inmortalia redituros, nullas in uerbis apostoli patiemur angustias, siue ubi dicit: Tu quod seminas, non uiuificatur, nisi moriatur, siue ubi dicit: Omnes resurgemus ant: Omnes dormiemus; quia nec illi per inmortalitatem uiuificabuntur, nisi, quamlibet paululum, tamen ante moriantur, ac per hoc et a resurrectione non erunt alieni, quam dormitione praecedunt, quamuis breuissima, non tamen nulla. Quur autem nobis incredibile uideatur illam multitudinem corporum in aere quodam modo seminari adque ibi protinus inmortaliter adque incorruptibiliter reuiuescere, cum credamus, quod [*]( * 3 Gen. 3, 19 10 1. Cor. 15, 51 ) [*](1 quo niodo 6 reuertentur g sese] se e; ee (= esse) g 4 egressns g Christus inueniet om. b 7 redebunt, g 9 dicit p 10 mortuorum b a 12 fleri possit nisi mors praecesserit v 13 possumus b 16 repperiuntur e 17 rapiuntur g 23 uiuicabuntur e 24 dormitione praecedunt (praecedent a) n/88.; dormitio praecedit v 26 uidebatur b )
Verum iam, sicut supra] promisimus, de hoc iudicio Dei nouissimo etiam prophetici ueteres libri quid praenuntiauerint, [*]( 1 1. Cor. 15, 52 28 c. 4 ) [*]( 3 taraquam g 7 recedent b; recedunt g moriantur g 8 resurgunt p feruntur be in ante aera om. g estj et e: id est b 11 quidem b i 13 anima tua g examinas e 16 continua b si e 18 quemllJlmodum g 18 sq. id—id—id g 23 quippe om. a1 et MM.; esse r .. 25 ut, in marg. et. e 26 si quidem ammodum g 28 supra om. gp? )