CAPUT XXXII.
De oboedientia et fideAbrahae, quaperoblationem immolandi probatus est filii, et de morte Sarrae.
Inter haec, quae omnia commemorare nimis longum est, tentatur Abraham de immolando dilectissimo filio ipso Isaac, ut pia eius oboedientia probaretur, saeculis in notitiam [*]( 12 Gen. 18, 13 16 Gen. 21, 6 20 Gal. 4, 26 ) [*](4 nato om. f cuius p q 5 est om. q 15 et$x eo V 18 de om. p 19 illa om. ep p f 21 gerit] tenet p 23 abraham f gp 24 prob. est filii f 9 Domb.; filii prob. est pqv et de morte Sarrae om. fg q f; in p. legitur: 34 capitulum. De morte sarre et de emptione agri ad sepulturam eius 25 est om. V )
182
proferenda, non Deo. Neque enim omnis est culpanda tentatio, quia et gratulanda est, qua fit probatio. Et plerumque aliter animus humanus sibi ipsi innotescere non potest, nisi uires suas sibi non uerbo, sed experimento tentatione quodam modo interrogante respondeat; ubi si Dei munus agnouerit, tunc pius est, tunc solidatur firmitate gratiae, non inflatur inanitate iactantiae. Numquam sane crederet Abraham, quod uictimis Deus delectaretur humanis; quamuis diuino intonante praecepto oboediendum sit, non disputandum; uerum tamen Abraham confestim filium, cum fuisset immolatus, resurrecturum credidisse laudandus est. Dixerat namque illi Deus, cum de ancilla et filio eius foras eiciendis uoluntatem coniugis nollet inplere: In Isaac uocabitur tibi semen. Et certe ibi sequitur ac dicitur: Et filium autem ancillae huius in magnam gentem faciam illum, quia semen tuum est. Quo modo ergo dictum est: In Isaac uocabitur tibi semen, cum et Ismaelem Deus semen eius uocauerit? Exponens autem apostolus quid sit: In Isaac uocabitur tibi semen: Id est, inquit, non qui filii carnis, hi filii Dei, sed filii promissionis deputantur in semine. Ac per hoc filii promissionis, ut sint semen Abrahae, in Isaac uocantur, hoc est in Christo uocante gratia congregantur. Hanc ergo promissionem pater pius fideliter tenens. quia per hunc oportebat inpleri, quem Deus iubebat occidi, non haesitauit, quod sibi reddi poterat immolatus, qui dari potuit non speratus. Sic intellectum est et in epistula ad Hebraeos, et sic expositum. Fide, inquit,
[*]( 13 Gen. 21, 12 sq. 18 Rom. 9, 7 sq. 27 Hebr. 11, 17 sq. ) [*]( 5 ai Dei] sisim g dpl e 10 immolataraB e 12 filioque e 14 et filium Vabppa Domb.; et om. eg /v 17 hismahelem Veg semen eius deus F1 21 semine V m. 1 ex semen corr., ab egp a fv (cf. infra p. 186, 20 ubi omnes codd. praebent in semine); semen p Domb. 22 christo V1 abp Domb.; christum V2 e 9 t7 25 esitauit e 27 praecessit V e2 gpρaf tJ; obtulit a b; non pepercit el ) 183
praecessit Abraham Isaac tentatus et unicum obtulit, qui promissiones suscepit, ad quem dictum est: In Isaac uocabitur tibi semen, cogitans quia et ex mortuis suscitare potest Deus. Proinde addidit: Pro hoc etiam eum et in similitudinem adduxit; cuius similitudinem, nisi illius unde dicit apostolus: Qui proprio filio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit eum? Propterea et Isaac, sicut Dominus crucem suam, ita sibi ligna ad uictimae locum, quibus fuerat inponendus, ipse portauit. Postremo quia Isaac occidi non oportebat, postea quam est pater ferire prohibitus, quis erat ille aries, quo immolato inpletum est significatiuo sanguine sacrificium? Nempe quando eum uidit Abraham, cornibus in frutice tenebatur. Quis ergo illo figurabatur, nisi Iesus, antequam immolaretur, spinis Iudaicis coronatus?
Sed diuina per angelum uerba potius audiamus. Ait quippe scriptura: Et extendit Abraham manum suam sumere machaeram, ut occideret filium suum. Et uocauit illum angelus Domini de caelo et dixit: Abraham! Ille autem dixit: Ecce ego. Et dixit: Non inicias manum tuam super puerum, neque facias illi quicquam; nunc enim sciui quia times Deum tuum, et non pepercisti filio tuo dilecto propter me. Nunc sciui dictum est \'nunc sciri feci\'; neque enim hoc nondum sciebat Deus. Deinde ariete illo immolato pro Isaac filio suo uocauit, ut legitur, Abraham nomen loci illius: Dominus uidit; ut dicant hodie: In monte [*]( 6 Rora. 8, 32 17 Gen. 22, 10 sqq. ) [*]( 1 isaac V ab ep p a Dornb.; in isaac g v 3 et om. V1 e 4 suscitare V; excitare rell. v Domb. Deus om. e 6 et om. eg similitudine p 6 unde mss.; de quo v idem apost. v 8 illum av 9 et inpon. F1 Domb. 14 fer?batur F1 15 iudaicis gppa-fv; c indeis V; a iudaeis a e et m. 2 in ras. b 22 non enim siui e tuum Vabep pa Domb.; tu g fv 24 nondumJ non e 27 hodie, superscripto usque, b dominus apparuit in monte V )
184
Dominus apparuit. Sicut dictum est: Nunc sciui, pro eo quod est nunc sciri feci: ita hic Dominus uidit, pro eo quod est Dominus apparuit, hoc est uideri se fecit. Et uocauit angelus Domini Abraham secundo de caelo dicens: Per me ipsum iuraui, dicit Dominus, propter quod fecisti uerbum hoc et non pepercisti filio tuo dilecto propter me, nisi benedicens benedicam te, etmultiplicansmultiplicabosementuum tamquam stellas caeli et tamquam harenam, quae iuxta labiummaris. Ethereditatepossidebitsemen tuum ciuitates aduersariorum, et benedicentur in semine tuo omnes gentes terrae, quia obaudisti uocem meam. Hoc modo est illa de uocatione gentium in semine Abrahae post holocaustum, quo significatus est Christus, etiam iuratione Dei firmata promissio. Saepe enim promiserat, sed numquam iurauerat. Quid est autem Dei ueri ueracisque iuratio nisi promissi confirmatio et infidelium quaedam increpatio?
Post haec Sarra mortua est, centensimo uicensimo septimo anno uitae suae, centensimo autem et tricensimo septimo uiri sui. Decem quippe annis eam praecedebat aetate; sicut ipse, quando sibi ex illa promissus est filius, ait: Si mihi annorum centum nascetur [filius], et si Sarra annorum nonaginta pariet. Tunc emit agrum Abraham, in quo sepeliuit uxorem. Tunc ergo secundum narrationem Stephani in terra illa est conlocatu\'s, quoniam coepit ibi esse possessor; post mortem scilicet patris sui, qui colligitur ante biennium fuisse defunctus. [*]( 20 Gen. 23, 1 22 Gen. 17, 17 25 Act. 7, 4 ) [*]( 1 uidebit, superscripto l apparuit, a siui e1 5 me Veg Dotnb.; memet αbpv 8 tibi e1 9 tamquam mss.; sicut v quae Yg p p; quae est abeαν v 16 autem est v 19 uigisimo e; et uicesimo v et septimo egp 20 tricensimum V1; trigisimo e 23 [filius] Vv Domb.; om. abegp f ut p. 173, 7 )
185
CAPUT XXXIII.
De Rebecca nepte Nachor, quam Isaac accepit uxorem.
Deinde Rebeccam neptem Nachor patrui sui, cum annorum quadraginta esset Isaac, duxit uxorem, centensimo scilicet et quadragensimo anno uitae patris sui, triennio post mortem matris suae. Ut autem illam duceret, quando ab eius patre in Mesopotamiam seruus missus est, quid aliud demonstratum est, cum eidem seruo dixit Abraham: Pone manum tuam sub femore meo, et adiurabo te per Dominum Deum caeli et Dominum terrae, ut non sumas uxorem filio meo Isaac a filiabus Chanallaeorum, nisi Dominum Deum caeli et Dominum terrae in carne, quae ex illo femore trahebatur, fuisse uenturum? Numquid haec parua sunt praenuntiatae indicia ueritatis, quam conpleri uidemus in Christo?
CAPUT XXXIIII.
Quid intellegendum sit in eo, quod Abraham post mortem Sarrae Cetturam accepit uxorem.
Quid autem sibi uult, quod Abraham post mortem Sarrae Cetturam duxit uxorem? Ubi absit ut incontinentiam suspicemur, praesertim in illa iam aetate et in illa fidei sanctitate. An adhuc procreandi filii quaerebantur, cum iam Deo promittente tanta multiplicatio filiorum ex Isaac per stellas caeli et harenam terrae fide probatissima teneretur? Sed profecto si Agar et Ismael, doctore apostolo, significauerunt carnales ueteris testamenti, quur non etiam Cettura et filii eius [*]( 9 Gen. 24, 2 sq. 26 Gal. 4, 24 ) [*]( 2 necbor fg 4 patris V 5 \'XL\' V centensimo sup. lin. V 6 sui om. e 10 per dominum a beg p p2av per om. V pI Domb. 11 caeli usque ad Deum l. 13 om. bl ut om. f 12 de fil. b in marg., v 15 praennntiate, in marg. praenuntiata, e 18 post sarrae coniugium f g 26 signauerunt e1 )
186
significent carnales, qui se ad testamentum nouum existimant pertinere? Ambae quippe et uxores Abrahae et concubinae sunt appellatae; Sarra uero numquam dicta est concubina. Nam et quando data est Agar Abrahae, ita scriptum est: Et adprehendit Sara uxor Abram Agar Aegyptiam ancillam suam post decem annos, quam habitauerat Abram in terra Chanaan, et dedit eam Abram uiro suo ipsi uxorem. De Cettura autem, quam post obitum Sarrae accepit, sic legitur: Adiciens autem Abraham sumsit uxorem, cui nomen Cettura. Ecce ambae dicuntur uxores; ambae porro concubinae fuisse reperiuntur, postea dicente scriptura: Dedit autem Abraham omnem censumsuumlsaacfiliosuo, etfiliisconcubinarum suarum dedit Abraham dationes et dimisit eos ab Isaac filio suo adhuc se uiuo ad orientem, in terram orientis. Habent ergo nonnulla munera filii concubinarum, sed non perueniunt ad regnum promissum, nec haeretici, nec Iudaei carnales, quia praeter Isaac nullus est heres, et non qui filii carnis, hi filii Dei, sed filii promissionis deputantur in semine, de quo dictum est: In Isaac uocabitur tibi semen. Neque enim uideo, quur etiam Cettura post uxoris mortem ducta, nisi propter hoc mysterium, dicta sit concubina. Sed quisquis haec non uult in istis significationibus accipere, non calumnietur Abrahae. Quid si enim et hoc prouisum est contra haereticos futuros secundarum aduersarios nuptiarum, ut in ipso patre multarum gentium post obitum coniugis iterum coniugari demonstraretur non esse peccatum? Et mortuus est Abraham, cum esset annorum centum septuaginta <quinque>. Annorum
[*]( 4 Gen. 16, 3 12 ib. 25, 1. 5 eq. 19 Rora. 9, 8 21 Gen. 21, 12 28 Gen. 25, 7 ) [*]( 3 sint Vx 4 quando et a scribtum omisso est V 7 eam om. V in uxorem e 15 se uiuoj seuo e 16 terra g 19 qui non e 20 in semine] cf. supra p. 182, 21 25 hoc om. et 29 et 187, 1 quinque om. codd. ) 187
ergo septuaginta < quinque > Isaac filium dereliquit, quem centenarius genuit.