Confessiones

s o domine, ego seruus tuus, ego seruus tuus et filius ancillae tuae. disrupisti uincula mea; tibi sacrificabo hostiam laudis. laudet te cor meum et lingua mea, et omnia ossa mea dicent: domine, quis similis tibi? dicant, et responde mihi et dic animae meae: salus tua ego sum. quis ego et qualis ego? quid non mali aut facta mea aut, si non facta, dicta mea aut, si non dicta, uoluntas mea fuit? tu autem, domine, bonus et misericors et dextera tua respiciens profunditatem mortis meae et a fundo cordis mei [*]( 2] cf. Ps. 21, 28. 4] Ps. 29, 12. 9] Ps. 115, 16 sq. 12] Ps. 34, 10. 13] Ps. 34, 3. ) [*]( 1 miserabilibusq; F, miserabilibus eius BPQ b flebilibusque om. F, q; fletibus et M, fletibus V 2 gemitibus V ut] et Fl 3 nec] ne W istans S 4 ei] et W 6 clarius H cautius F EXPLC: LIB: VIII. CONFESSIONV INCIPIT • LIBER • NONVS • EIVSDEM ■ SCI • AVGVSTINI ■ CONFESSIONV S,_ EXP LIB • VIII. INCP . LIB. VIIII: BHOPQV, AMEN EXPLICIT LIB OCTAVVS. INCIPIT LIBER NO- NVS C, EXPLICIT LIB. CONFESSION VIII INCIPIT LIBER CON- FES SCI AVG. VIllI. M, EXPLICIT CONFESSIONVM LIBER OC- TAVVS INCIPIT LIBER NONVS IN ADIVTORIO DM G, EXPLICIT ni LIB CONFESSIONV OCTAVVS INCIPIT LIB VIIII IN XPO IНV DNO NRO W, VIIII add. m. post. subscr. om. F 10 dirupisti HV, dirrupisti 0, disrupisti dñe M 11 hostiam] sacrificium Mm laudat W 12 dicent] dicant BCFGHMOPQVWedd. 14 qualis ego] qualis ego aut quantus ego G mali] mali ego BPQb 15 alt. dicta] dicta mea W 17 respiciens ** (s ex tes corr.) V )

Et placuit mihi in conspectu tuo non tumultuose abripere, sed leniter subtrahere ministerium linguae meae nundinis loquacitatis, ne ulterius pueri meditantes non legem tuam, non pacem tuam, sed insanias mendaces et bella forensia mercarentur ex ore meo arma furori suo. et opportune iam paucissimi dies supererant ad uindemiales ferias, et statui tolerare illos, ut sollemniter abscederem et redemtus a te iam non redirem uenalis. consilium ergo nostrum erat coram te, coram [*](4] cf. Matth. 11, 30. 5] Ps. 18,15. 18] Ps. 118, 70. ) [*]( 1 exauriens CiYW, exahuriens F habyssum W 2 ualebam (u ex n corr.) P, uolebus H\'Q (m. rec.) b nolebus HVb sed] et G U 3 himo S, i*mo (m ras.) H euocatem F, et uacuatum W im momento MW 4 quo] quo da M 5 humeros BCFMPQYW, humeras G, humero H 7 amittere] ammittere MPQ 8 meas F 9 uoluntate V 10 carne et sanguine F sed omni] sed non omni S sedinterior om. F 13 pr. et om. CF adquiren V uoluptandi B, uo- U luntandi F scabie W libidinem F 14 diuitiis S: diuitiis meis BG FGHMOPQVW edd. saluti* (s ras.) S, salutati P post meae ras. ram 20 litt. V 16 arripere GMO, abripere Q 17 subtrahere P, subtraere 8 F, subtraere V laquacitatis F 19 forinsia F 20 furore F opor- 11 tunc mss. 21 uindimiales P1, uimdemiales Q 22 solemniter BCHM, solempniter W )

Sagittaueras tu cor nostrum caritate tua, et gestabamus uerba tua transfixa uisceribus et exempla seruorum tuorum, quos de nigris lucidos et de mortuis uiuos feceras, congesta in sinum cogitationis nostrae urebant et absumebant grauem torporem, ne in ima uergeremus, et accendebant nos ualide, ut omnis ex lingua subdola contradictionis flatus inflammare nos acrius posset, non extinguere. uerum tamen quia propter nomen tuum, quod sanctificasti per terras, etiam laudatores utique haberet uotum et propositum nostrum, iactantiae simile uidebatur non opperiri tam proximum feriarum tempus, sed de publica professione atque ante oculos omnium sita ante discedere, ut conuersa in factum meum ora cunctorum intuentium, quam uicinum uindemialium diem praeuenire noluerim, multa dicerent, quod quasi appetissem magnus uideri. et quo mihi erat istuc, ut putaretur et disputaretur de animo meo et blasphemaretur bonum nostrum?

Quin etiam quod ipsa aestate litterario labori nimio pulmo meus cedere coeperat et difficulter trahere suspiria [*]( 2] Ps. 83, 6 sq. 3] Ps. 119,1. 120,1. 4] Ps. 119, 3 sq. 14] cf. Ezech. 36, 23. 21] Rora. 14, 16. ) [*]( 1 nostras M 2 in S: a BOFGHMOPQYWedd. 3 cantantibus] cantantes F 5 dolosam V 6 sibum F adsolit W consumantem B 7 cor om. W et] et le W iestabamus F 8 de nigris] dirigridis M1 9 sinu VW 10 assumebant M, abaorbebaut V 11 hima S uergen remur BP, mergerentur Q ualde b 12 agrius F 14 quo C lau- W datoris F 15 habere W lactantiae C 16 operiri FHXQ, opperi 0 17 atque om. V sita] si ita H discederem BGPQV, discere FM1 i 19 uindimialium PrQ puenire M multa H 21 istud GGPQVW edd. 28 liberario (r alt. in 1 mut.) 0 labore VW 24 dificulter F \'traere F )

Macerabatur anxitudine Verecundus de isto nostro bono, quod propter uincula sua, quibus tenacissime tenebatur, deseri se nostro consortio uidebat. nondum Christianus coniuge fideli ea tamen ipsa artiore prae ceteris conpede ab itinere, quod aggressi eramus, retardabatur nec christianum esse alio modo se uelle dicebat quam illo, quo non poterat. benigne tamen obtulit, [*]( 5] Ps. 45, 11. ) [*]( 3 deponere BCGHMOPQVW edd., me ponere F cogebar V, cogitabar H 4 intermitterem BFMPQ 5 uidendi] uendendi B 6 obhorta F est mihi M 7 hoc M1 8 libros W1 9 uolebam F 10 decurrerit W, decurrerent M 12 cupiditas (i alt. ex o corr.) F 13 remanserSt V 14 fratrum tuorum C meorum] tuorum fratrum meorum M .15 cordo F 16 una] in una G sedere] me sedere V, sidere Ml ego] ego dne V 18 ceteris] de ceteris M orrendis Hl 20 anxietudine BGHMQ edd. bono nostro F 22 nostro] a nostro FM* coniu*ge (n ras.) M 23 ea om. W ipsa tamen BCFGHMOPQV n W edd. ab itinere] ab initinere P, ab ititjere Q quo V 24 agressi CV se om. V 25 quo] q W poteram 01 tamen SW: sane BC FGHMOPQVedd. )

Angebatur ergo tunc ipse, Nebridius autem conlaetabatur. quamuis enim et ipse nondum Christianus in illam foueam perniciosissimi erroris inciderat, ut ueritatis filii tui carnem phantasma crederet, tamen inde emergens sic sibi erat, nondum imbutus ullis ecclesiae tuae sacramentis, sed inquisitor ardentissimus ueritatis. quem non multo post conuersionem nostram et regenerationem per baptismum tuum ipsum etiam fidelem catholicum castitate perfecta atque continentia tibi seruientem in Africa apud suos, cum tota domus eius per eum christiana facta esset, carne soluisti. et nunc ille uiuit in sinu [*]( 1] cf. Luc. 14,14. 2] cf. Ps. 124, 3. 12] Ps. 67, 16. 23] Luc. 16, 22. ) [*]( 1 ut om. C, in F in-essemus add. S1 s. l. re] rure bm retri- bue HV 2 retributione] resurrectiono BCFGMOPQVWedd. ipsa W 4 eam C 5 migrauit BGHPQ 6 ei F nec FMl erga] circa BPQ 7 grege tuu F enumerantes V 9 reddes BG MPQ b m 10 cassitiaco MIW, cassiaco Bpi Vb, cassiato ptQ 11 amoenitate BPQ sempiterne FHMOQ edd. uirtutis] uirentis BCFGHMOPQVW edd. n paradysi BFGMS 12 incasseato P 13 huberi F 14 augebatur Q ergo] tamen 0 nibrydius S 16 pernetiosissimi B 17 fantasma G HV erant 0 18 imbutus post sacramentis exhibent Mb m ullus P1, illius Q 19 nostram om. Q1 21 catholicau W continentiam G 22 affrica Q cum] postquam BPQ 23 esset facta F habraham 0, habraam Wf abrahae G )

Et uenit dies, quo etiam actu soluerer a professione rhetorica, unde iam cogitatu solutus eram. et factum est, eruisti linguam meam, unde iam erueras cor meum, et benedicebam tibi gaudens profectus in uillam cum meis omnibus. ubi quid egerim in litteris iam quidem sentientibus tibi, sed adhuc superbiae scholam tamquam in pausatione anhelantibus testantur libri disputati cum praesentibus et cum ipso me solo coram te; quae [*]( 15] Ps. 26, 8. ) [*]( 1 est] est quod illud est BPQ sinu* (m ras.) F nybridius S, nibridius W 2 autem S: autem domine BCFGHMOPQVWedd. adobtiuus FW 4 me om. V 5 pr. *os (h ras.) H frontem M 6 et] se F bibit ex uiuit corr. S1, bibet 0 sapientia C 7 sic O eum bm ea ut] se aut F 8 putat GW; a quo potatur M2 s. l. memor] memento F 9 cosolantes V 10 conuersatione BFMPQb et om. G exortantes FHOW, exorantes V sue B 11 nibridium S 12 poteraa (om. et) F et erat om. W 13 uoluti FIW nam] iam BPQ 14 longe FM 15 dixi W 17 quo] in quo BPQbm, qifi F 18 rethoriea mss. iam] etiam F cogitatus oblutus W eruisti] et eruisti BPQbm 19 linguam] animam Q1 iam] etiam F benedicam MSW 20 meis] eis MS ibi BCFGHMOPQVWedd. 21 superbiaa V 22 scolam BFG HMPQ VW in pausationem HV, inflatione W hanelantibus S, anelantibus F )

Quas tibi, deus meus, uoces dedi, cum legerem psalmos Dauid, cantica fidelia, sonos pietatis excludentes turgidum spiritum, rudis in germano amore tuo, catechumenus in uilla cum catechumeno Alypio feriatus, matre adhaerente nobis muliebri habitu, uirili fide, anili securitate, materna caritate, christiana pietate! quas tibi uoces dabam in psalmis illis et quomodo in te inflammabar ex eis et accendebar eos recitare, si possem, toto orbi terrarum aduersum tyfum generis humani! et tamen toto orbe cantantur, et non est qui se abscondat a calore tuo. quam uehementi et acri dolore indignabar manichaeis et miserabar eos rursus, quod illa sacramenta, illa medicamenta [*]( 6] cf. Es. 40, 4 et Luc. 3, 4 sq. 11] Ps. 28, 5. 22] Ps. 18, 7. ) [*]( 1 nibridio S epistolae BFGHMQ edd. 2 ergo FS 6 conplanaueras W humiliatis BCFG*HO*QVedd. et collibus om. W 8 linieris FG quoque] quo CFM etiam ipsum F, et ipsum etiam W i 9 nomine H domine PQ 11 uolebat eos F redolore F quam S iam om. M 12 salubris F aduersus SW 14 quas-fidelia add. WS inmg. dauit M 15 sonos] et sonos BPQ edd., et sonus F, sono V excludentis F, et claudentes W 16 catecuminus et catecumino BGM PS, cathecuminus Wb, cathecumenus 0, caticuminus CF uilla (om. cum) V 17 aderente V mulieri HM 18 anilli W, anelans F 20 accedebar V possim BPQ 21 orbe BFGHMOPQVWedd. aduersus BCGHMOPQVW edd. typhum GHW, tifum CF, alypium M 22 cantatur B V 23 uehmenti S agri F 24 mirabar FV, miserebar b ilia medicamenta om. 8 )

Inhorrui timendo ibidemque inferbui sperando et exultando in tua misericordia, pater. et haec omnia exibant per oculos et uocem meam, cum conuersus ad nos spiritus tuus bonus ait nobis: filii hominum, quousque graues corde? ut quid diligitis uanitatem et quaeritis mendacium? dilexeram enim uanitatem et quaesieram mendacium. et tu, domine, iam magnificaueras sanctum tuum, suscitans eum a mortuis et collocans ad dexteram tuam, unde mitteret ex alto promissionem suam, paracletum, spiritum ueritatis. et miserat eum iam, sed ego nesciebam. miserat eum, quia iam magnificatus erat resurgens a mortuis et ascendens in caelum. ante [*]( 5] Ps. 4, 2. 16] Ps. 4, 3. 19] Ps. 4, 4. Eph. 1, 20. 20] cf. Luc. 24, 49. 21] Io. 14, 16 sq. cf. Act. 2, 1 sqq. ) [*]( 1 anthidotum CS 2 ajlicubi P tunc] ignorante (em O1) me utrum audirent (om. M) tunc CFMOb, tunc ign. me utrum audirent BPQ et me—essent om. CM nescieute* (m ras.) 0 3 ibi] sibi V uoce mea V 4 otio] initio M 5 te om. CFGHMOVedd. exaudiuit CF GHMOVWmo 6 meae ** (ds- ras.) M 8 alt. audirent] adirent V 10 pr. dicerem] didicerem W nec sic-dicerem om. S alt. dicerem] dicere P si me-dicerem om. W 13 inorrui FH1 inferbui BCF GHMOSPQY: inferuui OIS, inferi iui W 14 exiebant BPVW, exigebant Q oculos] oculos meos BCPQ edd. 16 usquequo FV graui F 17 dilexeram-mendacium add. S1 s. l., om. V 19 illum V 20 altao W 21 paraclitum BCFHOSPQW, paraclytum GMV 22 pr. iam] quia iam W miserat] et miserat F alt. iam om. G 23 ascendit (om. et) F )

Legebam: irascimini et nolite peccare, et quomodo mouebar, deus meus, qui iam didiceram irasci mihi de praeteritis, ut de cetero non peccarem, et merito irasci, quia non alia natura gentis tenebrarum de me peccabat, sicut dicunt qui sibi non irascuntur et thesaurizant sibi iram in die irae et reuelationis iusti iudicii tui. nec iam bona mea foris erant nec oculis carneis in isto sole quaerebantur. uolentes enim gaudere forinsecus facile uanescunt et effunduntur in ea, quae uidentur et temporalia sunt, et imagines eorum famelica cogitatione lambiunt. et o si fatigentur inedia et dicant: quis ostendet nobis [*]( 1] Io. 7, 39. 2] Ps. 4, 3 sq. 13] Rom. 8, 34. 15] Ps. 4, 5. 19] Rora. 2, 5. 23] cf. II Cor. 4, 18. 24] Ps. 4, 6 sq. ) [*]( 1 erat datus] eratatus F 2 gfificatus Q clamabat FHMVm propheta CFMbo quousque-mendacium et om. Q graui F* 4 et om. V magnificauit dominus GM, mirificauit dominus Q 5 et scitote et F 7 dicetur W 8 in] iam W phantasmatibus B*CFMQ2edd. enim] autem F quae QS: quas libri 9 pr. et om. G multa om. Q1 10 et] ac BCFHOPQVWo 11 qui] quia H ad hoc V e usque eras. P 12 ouomuissent M 13 at CFl 16 qui] quia F 17 irasceba F 18 peccapat F 19 tesaurizant BF 20 tui] di FV nec] hec F 22 uaniscunt W, euanescunt BCHPQV edd. uiuidentur M 23 familica CIW lambunt CIG M2 edd. 24 0 si fatigentur] osificatigentur W, offagentur F inaedia COPS dicunt F ostendent S, ostendit BCMQVW_ )