Confessiones

Sic intellegebam me ipso experimento id quod legeram, quomodo caro concupisceret aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem, ego quidem in utroque, sed magis ego in eo, quod in me approbabam quam in eo, quod in me improbabam. ibi enim magis iam non ego, quia ex magna parte id patiebar inuitus quam faciebam nolens. sed tamen consuetudo aduersus me pugnacior ex me facta erat, quoniam nolens quo nollem perueneram. et quis iure contradiceret, [*]( 4] Sap. 10, 21. 20] Gal. 5, 17. ) [*]( 1 iinperatoriis M 3 scolam mss. 4 quo] qui H, quod FM infantum V 5 facit FW dissertas BFPV nom P infelicior Q\' 7 meum] mecum M 8 fecerat catemam mihi F constrixerat S, constriucxerat P 9 uoluntate] ex u. BFHMOPQVWedd. 10 alt. consuetudine P1 11 annexibus V 12 appellauit W tenebat] et t. BPQ 14 coleremj BFGHMOPQVW edd. certa iocunditas BFOPQVWb, ioc. certa G 15 suspirandam S uetustatem BFMPQVW roborabam B 16 uoluntatis F, uoluptates V nouo F 17 alt. illa] ista F 19 me] in me W qupmodo quomodo W 22 quam-improbabam om. 8 24 patieba**r (tu ras.) B 26 quo] i idquod (i Id add. m. 2) 0 uellem W1 )

Ita sarcina saeculi, uelut somno assolet, dulciter premebar, et cogitationes, quibus meditabar in te, similes erant conatibus expergisci uolentium, qui tamen superati soporis altitudine remerguntur. et sicut nemo est, qui dormire semper uelit, omniumque sano iudicio uigilare praestat. differt tamen plerumque homo somnum excutere, cum grauis torpor in membris est, eumque iam displicentem carpit libentius, quamuis surgendi tempus aduenerit: ita certum habebam esse melius tuae caritati me dedere quam meae cupiditati cedere; sed illud placebat et uincebat, hoc libebat et uinciebat. non enim erat quod tibi responderem dicenti mihi : surge qui dormis et exsurge a mortuis, et inluminabit te Christus, et undique ostendenti uera te dicere, non erat omnino, quid responderem ueritate conuictus, nisi tantum uerba lenta et somnolenta: "modo", "ecce modo", "sine paululum". sed "modo et modo" non habebat modum et "sine paululum" in longum ibat. frustra condelectabatur legi tuae secundum [*]( 17] Eph. 5,14. 23] Rom. 7, 22-25. ) [*]( 1 poenam H1 illa] ulla BOPQb, nulle V 2 qua] quę 0, quia FI V nondum me BFG PQ b m contento S 3 seruiret V preceptio F, pen*tio V 4 enim] e. mihi F 6 expedire F 7 adsoluet ex exsoluet corr. F premebatur B1 9 expergesci H1 uolentibjjjja 0 suporati V superatis operis P 10 demerguntur F 11 praesta W1, praestet PQ 12 somnum om. M; sumnum P1, somnium W1 15 meae] mae S, mea H1 credere M 16 illa F uincebat] non u. G alt. uiueebat BFM 17 dicentem F 18 exsurge] resurge W 19 undique] ubi u. F ostendendi F te uera F docere B resonderem F 20 conecce uinctus W, coniunctus F 21 modo (etee add. m. 2) M (et 22) paulolum BMl 22 et modo om. W non] et non B habebant Gmo longinquum F 23 condelectabar BFGHMOPQVW edd. ) [*]( 12* )

Et de uinculo quidem desiderii concubitus, quo artissimo tenebar, et saecularium negotiorum seruitute quemadmodum exemeris narrabo et confitebor nomini tuo, domine, adiutor meus et redemptor meus. agebam solita crescente anxitudine et cotidie suspirabam tibi, frequentabam ecclesiam tuam, quantum uacabat ab eis negotiis, sub quorum pondere gemebam. mecum erat Alypius otiosus ab opere iuris peritorum post assessionem tertiam, expectans, quibus iterum consilia uenderet, sicut ego uendebam dicendi facultatem, si qua docendo praestari potest. Nebridius autem amicitiae nostrae cesserat, ut omnium nostrum familiarissimo Yerecundo, Mediolanensi et ciui et grammatico, subdoceret, uehementer desideranti et familiaritatis iure flagitanti de numero nostro fidele adiutorium, quo indigebat nimis. non itaque Nebridium cupiditas conmodorum eo traxit — maiora enim posset, si uellet, de litteris agere — sed officio beniuolentiae petitionem nostram contemnere noluit amicus dulcissimus et mitissimus. agebat autem illud prudentissime cauens innotescere personis [*](10] Ps. 18,15. ) [*]( m 1 lex alia bm 2 et captiuum-erat om. Q in legem Bm 4 quj (coir. m. 2) P 5 eo] et F eam] ea MV, eo F 6 liberaret BF GHMOPQW: liberet SV 7 dno rTFo 0\' 9 teneba**r (tu ras.) B seruitutem MV 10 exemeris PS: me ex. BGHMOQVW edd., me eximeris F 11 pro meus om. V anxietudiue BFG HMOtPQW edd. 12 cottidie MV frequentabam] et fr. V 15 assensionem BP, ascensionem OQ 16 dicenti W1, dicenda Q1 qua] quando 0 17 nibridins S cessarat O1 18 firoru 0, nos C 19 et ante ciui om. Gm grammatico (om. et) G subduceret W1, subderet BPQ 20 familiaris F flagitandi F, flagranti MS fldeli H1 21 quod FW1 utique B nibridium S 24 contempnere BHMW 25 innoscere F )

Quodam igitur die — non recolo causam, qua erat absens Nebridius — cum ecce ad nos domum uenit ad me et Alypium Ponticianus quidam, ciuis noster, in quantum Afer, praeclare in palatio militans: nescio quid a nobis uolebat. et consedimus, ut conloqueremur. et forte supra mensam lusoriam, quae ante nos erat, adtendit codicem: tulit, aperuit, inuenit apostolum Paulum, inopinate sane; putauerat enim aliquid de libris, quorum professio me conterebat. tum uero arridens meque intuens gratulatorie miratus est, quod eas et solas prae oculis meis litteras repente conperisset. Christianus quippe et fidelis erat et saepe tibi, deo nostro, prosternebatur in ecclesia crebris et diuturnis orationibus. cui ego cum indicassem illis me scripturis curam maximam inpendere, ortus est sermo ipso narrante de Antonio Aegyptio monacho, cuius nomen excellenter clarebat apud seruos tuos, nos autem usque in illam horam latebat. quod ille ubi conperit, inmoratus est in eo sermone insinuans tantum uirum ignorantibus et admirans eandem nostram ignorantiam. stupebamus autem audientes tam recenti memoria et prope nostris temporibus testatissima mirabilia tua in fide recta et catholica ecclesia. omnes mirabamur, et nos, quia tam magna erant, et ille, quia inaudita nobis erant. [*]( a 2 librum H1 3 possit CF horis posset M 5 que W, quam F nybridius S 6 uenit domum 0 et] et ad V, ad F t alypius FWl 7 quide conciiys nfe F affer HXMX praeciare (clarę add. \'In. 2) V 9 ut] et F men*sam (s ras.) W lutoriam V1, luxoriam W, lusoliam CIMI 10 era*t (n ras.) H 12 professio me] professione GW1 tunc FGV 13 gratularier M eas et] et eas et W, eas CM prae] quae V 14 et om. V 15 erat] e. eis V deo nostro] dño V prosternabatur B ecclesiam V 16 diurnis QIW indicasset W1 17 hortus S 18 aegytio P manacho M 19 non utem (n alt. in a corr.) F illa hora GV, illa ora F 21 insunuans G 23 memorie (om. et) W testatissimam F 24 tua om. V catholica] in c. W 25 et ille om. Wy, et illae F quia] qui co W1. )

Inde sermo eius deuolutus est ad monasteriorum greges et mores suaueolentiae tuae et ubera deserta heremi, quorum nos nihil sciebamus. et erat monasterium Mediolanii plenum bonis fratribus extra urbis moenia sub Ambrosio nutritore, et non noueramus. pertendebat ille et loquebatur adhuc, et nos intenti tacebamus. unde incidit, ut diceret nescio quando se et tres alios contubernales suos, nimirum apud Treueros, cum imperator pomeridiano circensium spectaculo teneretur, exisse deambulatum in hortos muris contiguos atque illic, ut forte combinati spatiabantur, unum secum seorsum et alios duos itidem seorsum pariterque digressos; sed illos uagabundos inruisse in quandam casam, ubi habitabant quidam serui tui spiritu pauperes, qualium est regnum caelorum, et inuenisse ibi codicem, in quo scripta erat uita Antonii. quamlegere coepit unus eorum et mirari et accendi et inter legendum meditari arripere talem uitam et relicta militia saeculari seruire tibi. erant autem ex eis, quos dicunt agentes in rebus. tum subito repletus amore sancto et sobrio pudore iratus sibi coniecit oculos in amicum et ait illi: "dic, quaeso te, omnibus istis laboribus nostris quo ambimus peruenire? quid quaerimus? cuius rei causa militamus? maiorne esse poterit spes nostra in palatio, quam ut amici imperatoris simus? et ibi quid non fragile plenumque periculis? et per quot pericula peruenitur ad grandius periculum? et quando istuc erit? [*]( 18] Matth. 5, 3. ) [*]( 1 monastheriorum S graeges S 2 deserte P1 3 monastherium S mediolani OGHMOQVWedd., mediolano F 7 tria C1 alios tres M apud om. V treberos GOSW, triberos F, triueros C1 8 promeridiano mss. cercensium Ml exspectaculo BPQ 9 ortos BPW moris F contiguus F, contiguis H 10 conuinati C1, conuinatis O, conuinatus V patiabantur V, patiebantur FI01 11 itidem] ut idem Ml degressos P, digressus Ml WI illos] alios M 12 quadam Wl hubi W quidem P1, quondam F 16 uitam] mili Q1 17 seruiret C erant-rebus om. V1 erat Plb agentis W 18 tunc BFGHM PQVWedd. 21 cui O1 maior nec B 22 imperatori M, inpectoris P1 23 et] ei V quod FHMPSV 24 quando] quamdiu BM* PQb istud FM*QVbo )

Narrabat haec Ponticianus. tu autem, domine, inter uerba eius retorquebus me ad me ipsum, auferens me a dorso meo, ubi me posueram, dum nollem me adtendere, et constituebas me ante faciem meam, ut uiderem, quam turpis essem, quam distortus et sordidus, maculosus et ulcerosus. et uidebam et horrebam, et quo a me fugerem non erat. et si conabar a me auertere aspectum, narrabat ille quod narrabat, et tu me rursus opponebus mihi et inpingebus me in oculos meos, ut inuenirem iniquitatem et odissem. noueram eam, sed dissimulabam et cohibebam et obliuiscebar.

Tunc uero quanto ardentius amabam illos, de quibus audie- bam salubres affectus, quod se totos tibi sanandos dederant, tanto exsecrabilius me conparatum eis oderam. quoniam multi mei anni mecum effluxerant — forte duodecim anni — ex quo ab undeuicensimo anno aetatis meae lecto Ciceronis Hortensio excitatus eram studio sapientiae et differebam contemta felicitate terrena ad eam inuestigandam uacare, cuius non inuentio, sed uel sola inquisitio iam praeponenda erat etiam inuentis thesauris regnisque gentium et ad nutum circumfluentibus corporis uoluptatibus. at ego adulescens miser ualde, miserior in exordio ipsius adulescentiae, etiam petieram a te castitatem et dixeram: "da mihi castitatem et continentiam, sed noli modo". timebam enim, ne me cito exaudires et cito [*]( 9] cf. Ps. 35, 3. ) [*]( 1 pontianus F, potitianus M1 2 ad me-constituebus me Otn. V1 a me ipso W 4 turbis F 6 orrebam FXG 7 auertere a me CG H OVW, a me uertere F 8 pr. me om. Q1 impigebus V me om. 01 9 iniquitatem S: i. meam BCFGHMOPQVW edd. odissem] o. eam F 10 eam] eciam W et cohibebam] et coibebam G, et conhibebam HOo, n et cotibebam P, et conibebam BQ, et coniuebam V; om. F, et conniuebam m 11 tum G audiebam om. H 12 quod se] quos et V tibi om. Q1, sibi M1 sandos F 14 anni mei F efluxerant V, effluxerunt B, affluxerant F annis V 15 hab W undeuicesimo BCFG HMO*PQVW edd. ortensio CFV 16 contenta CGS 17 non om. Q, iam non F 19 inuentis] in uestib; M tesauris FM1 20 corporum V at] et M miser del. 0 m. post. 21 miserior SW: miser BCFGHMOPQVedd. in adulescentiae V 22 sed] et M 23 mod W cito ue me F )

Et putaueram me propterea differre de die in diem contemta spe saeculi te solum sequi, quia non mihi apparebat certum aliquid, quo dirigerem cursum meum. et uenerat dies, quo nudarer mihi et increparet in me conscientia mea: "ubi est lingua mea? nempe tu dicebas propter incertum uerum nolle te abicere sarcinam uanitatis. ecce iam certum est, et illa te adhuc premit umerisque liberioribus pinnas recipiunt, qui neque ita in quaerendo adtriti sunt nec decennio et amplius ista meditati". ita rodebar intus et confundebar pudore horribili uehementer, cum Ponticianus talia loqueretur. terminato autem sermone et causa, qua uenerat, abiit ille, et ego ad me. quae non in me dixi? quibus sententiarum uerberibus non flagellaui animam meam, ut sequeretur me conantem post te ire? et renitebatur, recusabat et non se excusabat. consumpta erant et conuicta argumenta omnia: remanserat muta trepidatio et quasi mortem formidabat restringi a fluxu consuetudinis, quo tabescebat in mortem.

Tum in illa grandi rixa interioris domus meae, quam fortiter excitaueram cum anima mea in cubiculo nostro, corde [*]( 18] cf. Ier. 7, 9 et Luc. 21, 8. ) [*]( 1 quam CMedd., que 01 explere F, expleri potius M 2 hieram H1 superstitionis sacrilege F 3 non quidem] numquid PQ eam] ea M 4 obpugnauera V 5 differe C contenta S 6 apparebat mihi M 7 quo om. Ml diligerem W 8 in om. B C2 M2 PQ b 9 es BCFM*bo lingua W mea S: om. BOFGHMOPQVWedd. 10 et om. F 11 humerisque BCHMQV\'Wedd., humeris qui F liberioriq; bus (o; add. m. 2) M pennas jBCFGHO*PQV*Wedd., pennis M 12 in quaerendo] inquirendo BCFGHPQVWedd. 14 pontianus F talia] ista F 15 quo H1 habiit W 18 pos te BFW renitebantur H1, renitebar P1, retibatur C1, retinebatur BFb recusasabat PQ 19 uicta V1 20 morte 0 reformidabat BCFGHMOPQVWedd. 21 in mortem om. M 23 exitaueram V cubiculo Q, cubili F cordi F )

Denique tam multa faciebam corpore in ipsis cunctationis aestibus, quae aliquando nolunt homines et non ualent, si aut ipsa membra non habeant aut ea uel conligata uinculis uel . resoluta languore uel quoquo modo impedita sint. si uulsi capillum, si percussi frontem, si consertis digitis amplexatus sum genu, quia uolui, feci. potui autem uelle et non facere, si mobilitas membrorum non obsequeretur. tam multa ergo feci, ubi non hoc erat uelle quod posse: et non faciebam, quod et inconparabili affectu amplius mihi placebat et mox, ut uellem, possem, quia mox, ut uellem, utique uellem. ibi enim facultas ea, quae uoluntas, et ipsum uelle iam facere erat; et tamen non fiebat, faciliusque obtemperabat corpus tenuissimae uoluntati animae, ut ad nutum membra mouerentur, quam ipsa sibi anima ad uoluntatem suam magnam in sola uoluntate perficiendam.

Ynde hoc monstrum? et quare istuc? luceat misericordia tua, et interrogem, si forte mihi respondere possint latebrae poenarum hominum et tenebrosissimae contritiones 216 filiorum Adam. unde hoc monstrum? et quare istuc? imperat [*](1 aut quadrigis-pedibus om. F saltim B Cl FHMl PQ domu V 2 eram V ire uerum] reuera W 3 illuc om. F nihil] n. enl M, non F 4 semesauciam S.W, semisauda F 5 uersari F pr. parte V\' b adsurgentem GFMVb 6 cadente] cadentem F, cadentem alibi iacente H, iacentem V denique luctantem G 7 cunctationib; M1 8 exitibus V si aut] sic M 10 languorem V quoquo] quo FW sunt F1 euulsi capilli V 11 fronte V consertis] conplexis V 12 genua F 13 ego M 16 pr. uellem] uelle V possem-ut uellem om. FW alt. uellem] uelle W 17 ea quae] eaq; BFPSV 18 era*t (n ras.) H faciebat HW 19 nutum] nutum mentis GMm 20 magna CMV, mag F 21 sola] sua BPQ perficienda CM 22 istud CFMQlVbm 23 responderS W1 possent V 25 istud CFMQV edd. imperat- p. 188,6 istuc om. M )

Pereant a facie tua, deus, sicuti pereunt, uaniloqui et mentis seductores, qui cum duas uoluntates in deliberando animaduerterint, duas naturas duarum mentium esse asseuerant, unam bonam, alteram malam. ipsi uere mali sunt, cum ista mala sentiunt, et idem ipsi boni erunt, si uera senserint uerisque consenserint, ut dicat eis apostolus tuus: fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino. illi enim dum uolunt esse lux non in domino, sed in se ipsis, putando animae naturam hoc esse, quod deus est, ita facti [*]( 17] Ps. 67, 3. 18] Tit. 1, 10. 22] Eph. 5, 8. ) [*]( 1 corpori-animus om. F paret V 2 ut] et C e corr. mouetur C 3 descernatur F1 4 imperat-6 istuc ona. F 5 aliter G fit V 6 istud CFGQVedd. 7 facit OSW: fit BFGHMPQVedd. sed] si M* s. l. 8 non ergo—uult om. V imperat ex toto H nam] non M 10 sit] si B 11 itaque] utique BPQVbm plena-nam si om. W plene CM ideo-imperat add. S1 s. l. 12 iam] iam plena F 15 uoluntatis G 16 eorum FGM1 hoc om. V 17 cap. 10 GH m. rec.; de duabus uoluntatibus add. G sicut BCPQVb uaniloq; M1 18 mentes F doctores BPQ1 19 animaduerterent Fl 20 *nam (u euanuit) S ipse V1, a isti B uero CFMWb 21 mala] male G iidem edd. uero W 22 uerisque consenserint om. H eis] et V 23 illi-in domino om. H isti V m )

Nam si tot sunt contrariae naturae, quot uoluntates sibi resistunt, non iam duae, sed plures erunt. si deliberet quisquam, utrum ad conuenticulum eorum pergat an ad theatrum, clamant isti: "ecce duae naturae, una bona hac ducit, altera mala illae redducit. nam unde ista cunctatio sibimet aduersantium uoluntatum?" ego autem dico ambas malas, et quae ad illos ducit et quae ad theatrum redducit. sed non credunt nisi bonam esse, qua itur ad eos. quid? si ergo quisquam noster deliberet et secum altercantibus duabus uoluntatibus fluctuet, utrum ad theatrum pergat an ad ecclesiam nostram, nonne et isti quid respondeant fluctuabunt? aut enim [*]( 2] Io. 1, 9. 4] Ps. 33, 6. 11] Rom. 7, 17. ) [*]( 1 horrendi 0 2 inrogantia H 2 inluminantem Cl FG M 4 pr. et om. CMW 5 cum] cum iam V 6 ut S: ut iam BCFGHMOPQV Wedd. seruire V 7 alt. ego OSW: ego ego BCFGHMPQVedd. alt. uolebam] nolebam C 8 nolebam] uolebam C 10 poenae CFV meam M 11 iam non CFHV illa H habitabat BCFGHMOPQ V W edd. 12 peccati om. W1 qui V 13 quod BFOaPQaSW1 14 iam non F duas V1 deliberaret V quisquam] quis quisquam W 15 conuenticula F horum M alt. ad om. W, a V teatrum G 16 hac] hac ad conuenticulum b adducit BPQ altera] illa M 17 illuc F, illa W, illac ad theatrum b reducit BCFGHMOPQVedd. cunctanda V 18 uoluptatum V malas om. V 19 alt. adj a V teatrum GM1 reducit BCFGHMO\'PQVWedd. 20 nisi] sibi V ergo] igitur F 21 nostrum BFG HM2 PQ VW edd. liberet W secum et FV alternantibus GMQ1 22 teatrum G 28 qui HW fluctuabant Cl )

Iam ergo non dicant, cum duas uoluntates in homine uno aduersari sibi sentiunt, duas contrarias mentes de duabus contrariis substantiis et de duobus contrariis principiis contendere, unam bonam, alteram malam. nam tu, deus uerax, inprobas eos et redarguis atque conuincis eos, sicut in utraque mala uoluntate, cum quisque deliberat, utrum hominem ueneno interimat an ferro, utrum fundum alienum illum an illum inuadat, quando utrumque non potest, utrum emat uoluptatem luxuria an pecuniam seruet auaritia, utrum ad circum pergat an ad theatrum, si uno die utrumque exhibeatur; addo etiam tertium, an ad furtum de domo aliena, si subest occasio; addo et quartum, an ad conmittendum adulterium, si et inde simul facultas aperitur, si omnia concurrant in unum articulum temporis pariterque cupiuntur omnia, quae simul agi nequeunt: discerpunt enim animum sibimet aduersantibus quattuor uoluntatibus uel etiam pluribus in tanta copia rerum, quae appetuntur, nec tamen tantam multitudinem diuersarum substantiarum solent dicere. ita et in bonis uoluntatibus. nam quaero ab eis, utrum bonum sit delectari lectione apostoli et utrum bonum sit [*]( 1 uolunt S per*gi in* V, pergin F 2 sicuti V ea F 3 mentes malas M 4 putabant Cl 5 alteram] et a. BPQbm conuertuntur B 6 non om. V 7 uoluptatibus M aestuare* (t ras.) 0 8 uno homine V 9 aduersuri P, aduersas BQ sentiunt] nesciunt F 10 sententiis V de om. V duabus V 11 improbat O1 14 utmmpotest add. S1 in mg. inf. 15 amat F uoluptate G, uoluntatem CFS, uoluntate HV 16 luxuriam FGHV, luxoria P paecuniam S, pecunia C 17 ad] a V teatrum G exibetur V 18 domu V 19 quartam C, quattuor V adnlterio W1 21 cupiantur BCGHMOPQW edd., capiantur F, cupiant V 22 animam V uoluptatibus V 24 tamen om. V 25 uoluptatibus V 26 pr. utrum] ut cum C1 delectare F lectionem F, in lectione H1 et — p. 191,1 sobrio om. M )

Sic aegrotabam et excruciabar accusans memet ipsum solito acerbius nimis ac uoluens et uersans me in uinculo meo, donec abrumperetur totum, quo iam exiguo tenebar. sed tenebar tamen. et instabus tamen in occultis meis, domine, seuera misericordia flagella ingeminans timoris et pudoris, ne rursus cessarem et non abrumperetur id ipsum exiguum et tenue, quod remanserat, et reualesceret iterum et me robustius alligaret. dicebam enim apud me intus: "ecce modo fiat, modo fiat," et cum uerbo iam ibam in placitum. iam paene faciebam et non faciebam nec relabebar tamen in pristina, sed de proximo stabam et respirabam. et item conabar et paulo minus ibi eram et paulo minus, iam iamque adtingebam et tenebam: et non ibi eram nec adtingebam nec tenebam, haesitans mori morti et uitae uiuere, plusque in me ualebat inolitum, quam melius insolitum, [*]( 1 sobris H 3 uno] in uno C diuersas W 4 distendent CM1 V1, distentant F, detinent H cum BCHMPQWbm deliberetur Fl 5 legatur W 6 feratur BCGHMOPQVWedd., feretur F im plures diuid**atur (eb ras.) H 7 temporali V 8 bona F uoluntas FlH SVW retardat V interius M 9 hoc] illud V 10 praesumit V ex punit. HV 11 si S cruciabar (ex add. m. 1) S, cruciebar F, excusabar Q1, excruaiabar G accusans om. F 12 aceruius FV1 uolens FHSW aduersans M 13 quo iam] quod iam S, qm F 14 alt. tamen SW: tu BCFGHMOPQVedd. occulis BF, oculis V senera] e i si uera B 15 fragella V1 cessare V 16 ad C 18 intus om. W 19 uerbum F et non faciebam om. M 20 relauebar V1 21 erat W 22 iam om. BPQ pr. et] nec V ibi non M 23 mori morte F, morti mori** M 24 inolitum S: deterius in. BnFGHMOPQVWedd. )

Retinebant nugae nugarum et uanitates uanitantium, antiquae amicae meae, et succutiebant uestem meam carneam et submurmurabant: "dimittisne nos?" et "a momento isto non erimus tecum ultra in aeternum" et "a momento isto non tibi licebit hoc et illud ultra in aeternum". et quae suggerebant in eo, quod dixi "hoc et illud," quae suggerebant, deus meus? auertat ab anima serui tui misericordia tua! quas sordes suggerebant, quae dedecora! et audiebam eas iam longe minus quam dimidius, non tamquam libere contradicentes eundo in obuiam, sed uelut a dorso mussitantes et discedentem quasi furtim uellicantes, ut respicerem. retardabant tamen cunctantem me abripere atque excutere ab eis et transilire quo uocabar, cum diceret mihi consuetudo uiolenta: "putas sine istis poteris?"

Sed iam tepidissime hoc dicebat. aperiebatur enim ab ea parte, qua intenderam faciem et quo transire trepidabam, casta dignitas continentiae, serena et non dissolute hilaris, honeste blandiens, ut uenirem neque dubitarem, et extendens ad me suscipiendum et amplectendum pias manus plenas gregibus bonorum exemplorum. ibi tot pueri et puellae, ibi iuuentus [*]( 4] cf. Eccle. 1, 2. ) [*]( 1 erat W 2 proprius SV incutiebam W horrorem-recutiebat om. V 3 repercutiebat G 4 uanitantium] uanitatum C\'JG MQ cdd., uanitantum BCIFHV; cf. Retractt. 1,7,3 5 amiciae F, amititiae M meae] tuae b et] sed H subcutiebant V, sauciebant Q ueste P carnem B 7 ultro F isto] hoc F licebat F 8 in eo-suggerebant om. H 9 quae] quod 01, q W auertat] aduertat V1, ne auertas W 10 animam F 11 dimidius] dimidium F, d. quod dixi hoc et illud BPQ 12 euntes ex eundo corr. B2 ueluti edd. 13 musitantes BC FMPQW, submicantes V descentem S bellicantes GFGM, uelligantes V 14 retardabat W tamen om. V recunctantem BPQ e apriperi V atque] et M 15 transilirem S cuin] qua V 16 uiolentia Bl VI 17 tepissime S 18 parte om. Q1 qua] quam P, quia Ml trepidaba* (t ras.) 0 19 continentia (a ex e corr.) M dissoluta V 20 ut om. 0 21 abplectendum F 22 honorum S alt. ibi] et V )

Vbi uero a fundo arcano alta consideratio traxit et congessit totam miseriam meam in conspectu cordis mei, oborta est procella ingens ferens ingentem imbrem lacrimarum. et ut totum effunderem cum uocibus suis, surrexi ab Alypio — solitudo mihi ad negotium flendi aptior suggerebatur — et secessi remotius, quam ut posset mihi onerosa esse etiam eius praesentia. sic tunc eram, et ille sensit: nescio quid enim, puto, [*]( 2] cf. Ps. 112, 9. 12] Ps. 118, 85. ) [*]( 1 uirgines (om. et) V 2 sterelis PW fecunda mater] fecundam a W 3 domine om. M inridebant F 4 hortatoria] et exhortatoria BPQ, exhortatoria b quasi W dicerent F quod istae] et istae BPQb 5 isti] et i. W se] semet BPQWbm 6 eorum] deorum M me om. n F, ne ex me corr. V* 7 stas] istas SW non (om. in te) BCFGH MOPQVedd. istas SW proieci W, proici V1 te om. S; te securus M 8 subtraet F, subtrahit V, subtrahat W cades F excipiet] et e. te Baw, e. te MPQVb 9 murmur BFGHPQbm 11 inmunda om. V; illa ium. H tua S: tua super terram BOFGHMPQVWedd. ut] et V 12 narrantes F 13 dei om. CF 14 aduersum CF 15 inusitatus 0, inusitate F operiebatur BFPQVb 16 a om. V archano BFGHMOQW consideratione G contraxit BGHPQVedd. coniessid F 17 miseria W, misericordiam F mea W conspectum CM OPVWmo obhorta V, aborta M1 19 olipio W solito M 20 flendi -mihi om. F 21 honerosa FHl VI 22 sentit F quid enim] quid. aliquid enim Mb ) [*]( XXXIII. Aur. Augustini conff. (Ang. 1, 1). ) [*]( 13 )

Dicebam haec et flebam amarissima contritione cordis mei. et ecce audio uocem de diuina domo cum cantu dicentis et crebro repetentis quasi pueri an puellae, nescio: "toIIe lege, tolle lege". statimque mutato uultu intentissimus cogitare coepi, utrumnam solerent pueri in aliquo genere ludendi cantitare tale aliquid, nec occurrebat omnino audisse me uspiam repressoque impetu lacrimarum surrexi nihil aliud interpretans diuinitus mihi iuberi, nisi ut aperirem codicem et legerem quod primum caput inuenissem. audieram enim de Antonio, quod ex euangelica lectione, cui forte superuenerat, admonitus fuerit, tamquam sibi diceretur quod legebatur: uade, uende omnia, quae habes, da pauperibus et habebis thesaurum in caelis; et ueni, [*]( 5] cf. Ps. 50, 19. 6] Ps. 6, 4. 7J Ps. 78, 5 et 8. 22] Matth. 19, 21. ) [*]( 1 grauidius M 3 faci P1 arbore* (m ras.) V staui W 4 habenas] aduenas F lacrimas FW coculorum F 5 acceptabilem F 6 hanc G, hec V sententiam FG 7 usquequo om. V1 8 iniquitatem C1 9 eis me] ab eis me BPQ, me ab eis b iactabam] i. enim BPQ, et i. b meserabiles M1, mirabiles BCW 10 quamdiu orn. PQ hec W ora HV 12 dicibam F amarissime Oa 13 pr. et om. V diuina S: uicina BCGHMOPQVWedd., uicino F domu V 14 repetentes W lege] tolle F 15 tolle lege om. M 16 tale om. F, tole M1 17 audiuisse V edd. quempiam BPQV 18 interpraetans PS diuinitus] nisi d. HVmo 19 nisi om. HVmo capud W, capitulu add. Q2 s. l. 20 audio V ex om. M uangelica V 21 fuerat W 22 legebatur] dicebatur H 23 da] et da BFGHMOVedd. et ueni s. me et habebis th. in caelis M )

Tum interiecto aut digito aut nescio quo alio signo codicem clausi et tranquillo iam uultu indicaui Alypio. at ille quid in se ageretur — quod ego nesciebam — sic indicauit. petit uidere quid legissem: ostendi, et adtendit etiam ultra quam ego legeram. et ignorabam quid sequeretur. sequebatur autem: infirmum uero in fide recipe. quod ille ad se rettulit mihique aperuit. sed tali admonitione firmatus est placitoque ac proposito bono et congruentissimo suis moribus, quibus a me in melius iam olim ualde longeque distabat, sine ulla turbulenta cunctatione coniunctus est. inde ad matrem ingredimur, indicamus: gaudet. narramus quemadmodum gestum sit: exultat et triumphat et benedicebat tibi, qui potens est ultra quam petimus aut intellegimus facere, quia tanto amplius sibi a te concessum [*]( 5] Rom. 18, 13 sq. 16] Rom. 14,1. 23] Eph. 3, 20. ) [*]( 1 tale oraculum F conuersum add. H* 2 concitatus B in] ad BCPQbm 3 apostolicum unde V 4 et legi om. F, et elegi W silentium F 5 comesationibus C\'GM\'b, comessationibus FHOmo, commissationibus P, commessationibus BMXVW 6 cobilibus C1 inpuditiis Ml 7 induimini H 8 prouidentiam] curam GMV perficeritis F concupiscentiam C 9 uolui ultra F fing F 10 huius V omnis F 11 dubitationes CaHaMOaVaW diffigurant F1 12 tunc HV 13 clausit W ad W 14 petiit BF petitui dereliquid W 15 legerem V 16 autem S: uero cet. et edd. 17 uero S: autem cet. et edd. in om. F recipite BCFHOPQWedd., assumite GMV ad se] assere V 18 sed] et C admunitione P1 placitoque om. S 20 turbolenta M 21 indicauimus V 23 benedicat P1 es BCFGH MOPQVbo, et W aut] et GHOPQW 24 tanta V. ) [*]( 18* )