Confessiones

Accipe sacrificium confessionum mearum de manu linguae meae, quam formasti et excitasti, ut confiteatur nomini tuo, et sana omnia ossa mea, et dicant: domine, quis similis tibi? neque enim docet te, quid in se agatur, qui tibi confitetur, quia oculum tuum non excludit cor clausum nec manum tuam repellit duritia hominum, sed soluis eam, cum uoles, aut miserans aut uindicans, et non est qui se abscondat a calore tuo. sed te laudet anima mea, ut amet te, et confiteatur tibi miserationes tuas, ut laudet te. non cessat nec tacet laudes tuas uniuersa creatura tua nec spiritus omnis hominis per os conuersum ad te nec animalia nec corporalia per os considerantium ea, ut exsurgat in te a lassitudine anima nostra innitens eis, quae fecisti, et adtransiens ad te, qui fecisti haec mirabiliter: et ibi refectio et uera fortitudo.

Eant et fugiant a te inquieti iniqui. et tu uides eos et distinguis umbras, et ecce pulchra sunt cum eis omnia et ipsi turpes sunt. et quid nocuerunt tibi? aut in quo imperium tuum dehonestauerunt a caelis usque in nouissima iustum et integrum? quo enim fugerunt, cum fugerent a facie tua.? aut ubi tu non inuenis eos? sed fugerunt, ut non uiderent te uidentem se atque excaecati in te offenderent — quia non [*]( 4] cf. Ps. 6, 3 et 34, 10. 8] Ps. 18, 7. 16] cf. Ps. 138, 7. 22] cf. Sap. 11, 25. ) [*]( 2 accipe-meae tuinio depicta exh. S sac*rificium 0 3 mae C tnr quam] quoniam BP1 confitea Mi, confiteamur Ml 4 pr. et] om. Wl, et (T m. 2) C dicam V 5 tibi] tui Q confiteatur F 6 conclusum M manu tua (~ add. Mt. 3) TT 7 soluis] solus S uolens FM 9 anima- l. 13 considerantium ea add. B* in ras. 10 ut] & V 11 uniuersa] in uniuersa M18 omnis om. F 12 hominis om. BCGHMOPQVWb 13 ea] te B* m ras. lasitudine W 14 adtransiens SW: transiens BCFGHMOPQVedd. qui* (a ras.) HO 16 iniqui] et i. BCFGHMP QV edd. uides] diues F 17 ipse F 18 turpes* B, turpe FV e 19 dohonestauerunt F cęlį\'ł H, caeli W 20 alt. fugirent W 21 inuenies V uidere V1 22 in] ibi V )

Proloquor in conspectu dei mei annum illum undetricensimum aetatis meae. iam uenerat Carthaginem quidam manichaeorum episcopus, Faustus nomine, magnus laqueus diaboli, et multi inplicabantur in eo per inlecebram suauiloquentiae. quam ego iam tametsi laudabam, discernebam tamen a ueritate rerum, quarum discernendarum auidus eram, nec quali uasculo sermonis, sed quid mihi scientiae comedendum [*]( 1 aliquod V offenderunt H, offende? C ras.) F, offenderint W 2 et] ut FH subtraentes F 3 alt. tuam] suam CFHMXV mo 4 nesciant V1 ubiq;** (ue ras.) M circumscribit BGFGHMOPQ edd., circumscribet V 5 est V iis mo 6 conuertentur V1 et om. Q1 deseru*erunt (i ras.) M, deserunt W 7 creatorem] cretorem F, te cr. Q tu] et tu edd. 8 ipse F conuertantur] c. et quaerant te BPQ edd. 5s B 10 suas] tuas B facile F terges BGOPVb, tergis QW, exter- gens F 11 et] ut BPQb plorent (e ex a corr. B) BQb gaudeant Qb refeeiftti fetibus F 13 reficis V et ubi-quaerebam om. Q1 15 quando F 16 proloquar BOFGHMIOPQVedd., i. pala loquar F undetrine cesimum BCGHMO*PQVW, unudtricesimum F 17 uera (ne m. 2) V karthaginem G, kartaginem BMQ, chartaginem W, carthagine SV, cartagine F 18 laquaeus 8 19 suaue loquentie F, suauilo*quentiae M, suauis eloquentiae GQb 20 iam om. edd. tametsi] tam etsi F, etsi V 21 a] om. V ueritatem VW1 quas M discendarum BCFHMO PQV edd. 22 qualis uasculos W quid] om. Ml coipmedendum M )

Mente sua enim quaerunt ista et ingenio, quod tu dedisti eis, et multa inuenerunt et praenuntiauerunt ante multos annos, defectus luminarium solis et lunae, quo die, qua hora, quanta ex parte futuri essent, et non eos fefellit numeras. et ita factum est, ut praenuntiauerunt, et scripserunt regulas indagatas et leguntur hodie atque ex eis praenuntiatur, quo anno et quo mense anni et quo die mensis et qua hora diei et quota parte luminis sui defectura sit luna uel sol: et ita fiet, ut praenuntiatur. et mirantur haec homines et stupent qui nesciunt ea, et exultant atque extolluntur qui sciunt, et per [*]( 7] Sap. 13, 9. 9] Ps. 187, 6. 11] cf. Ps. 88, 19. ) [*]( 1 eos] nos JB1 faustus] factus F iutuebar] om. H, intuebatur B 2 praeloquuta P erant F 3 doctrinarum hominum (om. omnium) F adprimae S 4 philosoforum S, phylosophorum C legeram om. Y 8 a memorie quę* V 5 his F conparabem (a pr. ex o corr.) F 7 qui tantum] quantum V 8 extimare V 9 inueueruut FGl VI domine om. F 10 cognoscis BCFGHMOPQV edd. 11 inueneris FVI, inuenieris B 12 stellas numerent V arenam FGH, arenam**** (et di ras.) V dementientur (e tert. ex a corr.) M 13 inuestigent G 14 enim sua PQ edd. quo G 1 15 <pnuntiivuerunt F annos] om. Ml 17 futura F eis V numeros W1 18 ut] et 0 jmuntiauerunt Fl 19 praenuntiantur BIG, praeenuntiatur W, jmuntiatur** F 20 uel q. t mense (om. et) Q diei] die FM 21 quoda H fit FV 22 aenunciatur F 23 exexultant F sciunt] nesciunt F )

Sed non nouerunt uiam, uerbum tuum, per quod fecisti ea quae numerant et ipsos qui numerant et sensum, quo cernunt quae numerant, et mentem, de qua numerant; et sapientiae tuae non est numerus. ipse autem unigenitus factus est nobis sapientia et iustitia et sanctificatio et numeratus est inter nos et soluit tributum Caesari. non nouerunt hanc uiam, qua descendant ad illum a se et per eum ascendant ad eum. non nouerunt hanc uiam et putant se excelsos esse cum sideribus et lucidos, et ecce ruerunt in terram, etobscuratum est insipiens cor eorum. et multa uera de creatura dicunt et ueritatem, creaturae artificem, non pie quaerunt et ideo non I inueniunt, aut si inueniunt, cognoscentes deum non sicut ; [*]( 7] Ps. 8, 8 sq. 9] cf. Deut. 4, 24; Hebr. 12, 29. 11] cf. Io. 1, 3. 13] Ps. 146, 5. 14] I Cor. 1, 30. 16] cf. Matth. 22, 21. 19] Rom. 1, 21-25. 8 ) [*]( lsnperbiam] scientiam Q defecientes F lumino3f 2 futurum] om. W 1 suum] sum C 4 quo] quod V inuentes W 5 se dant tibi ** ut (se ras.) CP\', se dant tibi ut H, dant tibi se ut FQV edd. 6 occidant P* se] et V trucidaent P, trucidante V exultationes V 8 abissi H, habyssi W luxurias suas] luxorias s. P, luxuriosas V 9 peccora BFAf ut] et Jtff s. I. edax ignis 0 consumis GlM*, consumans H 10 creans v B, recrenas V 11 nonerunt (corr. m. 2) M 12 pnumerant (om. quae) M sensu VW1 quod (corr. m. 3) W 13 quae numerant] om. V mente V 14 tuae om. Q unigenitus] u. tuus F 16 nouerant M hanc om. Q, hac F 17 qua-hanc uiam] om. VIW qu*a (i ras.) H descendebant Q a] ad§f H ad eum] ad dm M, ad te V, cum (om. ad). BPQ 18 et] eras. P exelsos ee* (m ras.) V, esse excelsos C 19 ecce (et om.) W 21 ueritatem] ueru***** 0 alt. et] sed OFHMVedd. )

Multa tamen ab eis ex ipsa creatura uera dicta retinebam, et occurrebat mihi ratio per numeros et ordinem temporum et uisibiles attestationes siderum et conferebam cum dictis Manichaei, quae de his rebus multa scripsit copiosissime delirans, et non mihi occurrebat ratio nec solistitiorum et aequinoctiorum nec defectuum luminarium nec quidquid tale in libris saecularis sapientiae didiceram. ibi autem credere iubebar, et ad illas rationes numeris et oculis meis exploratas non occurrebat et longe diuersum erat.

Numquid, domine deus ueritatis, quisquis nouit ista, iam placet tibi? infelix enim homo, qui scit illa omnia, te autem nescit; beatus autem, qui te scit, etiamsi illa nesciat. qui uero et te et illa nouit, non propter illa beatior, sed propter te solum beatus est, si cognoscens te sicut te glorificet et gratias agat et non euanescat in cogitationibus suis. [*]( 23] cf. Rom. 1, 21. ) [*]( t t 3 *ac (h rae.) HP 4 ibi V 5 et om. G imllmutantes M ina corruptibilis W 6 corruptibili 1(I add. m. 3) H 7 serpentum CPmo 9 potius-creatura om. Fx 12 attestationes] estimationes Q1 cum om. W 13 qui Qb delerans CXFM*, delyrans Q 14 non mihi B\' in ras. nec om. F solstitiorum BGMPQ edd., sol*stitiorum (i ras.) CH, soli+stitiorum (s ras.) W, soJstitiorum F 15 defectum BOIHVW O 16 saecularibus B iubebar (r ex t corr.) F, iuuebar W1 17 illas C O rationales CF numeris C explorata F 22 pr. et om. Qb et illa] 1 ut illa HVm 23 cognoscens** B, cognoscen* (t ros.) P sicut te] sic te V, sic te M, sicut deum BPQ edd., sicut H 24 euenescat V1, euaniscat P1 )

Sed tamen quis quaerebat manichaeum nescio quem etiam ista scribere, sine quorum peritia pietas disci poterat? dixisti enim homini: ecce pietas est sapientia. quam ille ignorare posset, etiamsi ista perfecte nosset: ista uero quia non nouerat, impudentissime audens docere, prorsus illam nosse non posset. uanitas est enim mundana ista etiam nota profiteri, pietas autem tibi confiteri. unde ille deuius ad hoc ista multum locutus est, ut conuictus ab eis, qui ista uere didicissent, quis esset eius sensus in ceteris, quae abditiora sunt, manifeste cognosceretur. non enim parui se aestimari noluit, sed spiritum sanctum, consolatorem et ditatorem fidelium tuorum, auctoritate plenaria personaliter in se esse persuadere conatus est. itaque cum de caelo ac stellis et de solis. ac [*]( 6] cf. II Cor. 6,10. 10] Sap. 11, 21. 14] Hiob. 28, 28 (LXX). ) [*]( 1 melior SW: m. est BCFGHMOPQV edd. 2 gratias agit tibi C quod FHIPSWl cupitis W1 3 latitudine] 1. sit F, altitudine C ea W me*titur (n ras.) M 4 possedet ex possidit corr. W2 5 diligit] didicit BPQb cui** (us ras.) M 7 tibi om. PQ saltim BF HlpiW 8 giros GMV 10 elimentorum F neclegens S 18 poteram W 14 est] es BPW, et mo ille] om. V1 15 possit VIW tx etiamsi] quam si (tII a m. 2) P, quamuis BQ ■ 16 audens (u in ras.) 0%, audes W illa BFGMPQW 18 pietas-confiteri om. SW 19 multa F ista (a ex i corr.) M, om. V didicerant V 21 cognoscereiitur F paruis ea estimari 0, parui se aestimare HIM, paruis se estimari W, parui* se extimari (s ras.) V, parui se existimari BPQ, parui existimari se edd. 24 itaque cum] ita quaecumq; BPQ )

Cum enim audio christianum aliquem fratrem illum aut illum ista nescientem et aliud pro alio sentientem, patienter intueor opinantem hominem nec illi obesse uideo, cum de te, domine creator omnium, non credat indigna, si forte situs et habitus creaturae corporalis ignoret. obest autem, si hoc ad ipsam doctrinae pietatis formam pertinere arbitretur et pertinacius affirmare audeat quod ignorat. sed etiam talis infirmitas in fidei cunabulis a caritate matre sustinetur, donec assurgat nouus homo in uirum perfectum et circumferri non possit omni uento doctrinae. in illo autem, qui doctor, qui auctor, qui dux et princeps eorum, quibus illa suaderet, ita fieri ausus est, ut qui eum sequerentur non quemlibet hominem, sed spirithm tuum sanctum se sequi arbitrarentur, quis tantam dementiam, sicubi falsa dixisse conuinceretur, non detestandam longeque abiciendam esse indicaret? sed tamen nondum liquido conpereram, utrum etiam secundum eius uerba uicissitudines longiorum et breuiorum dierum atque noctium et ipsius noctis et diei et deliquia luminum et si quid eius modi in aliis libris legeram, posset exponi, ut, si forte posset, incertum [*]( 14] Eph. 4, 13 sq. ) [*]( 1 deprehenderetur BCFGHMOPQV edd. 2 sacrilegos] sacrilegas F, sacrilego spu BQ, sacrilegus spu P 3 fuisses W eminere W eam V ignoratam VW 4 falsa tam] falsata* (m ras.) 0, falsatam W, falsata BFPQ, falsa uel falsata b uaesania S, uexania (x in s corr.) W, uesana*** V superbla C doceret V 5 sibi tribuere V 6 christiae norum C 7 aliud] alium W 9 creator (8 m. 2) M abitus F 10 ad] ab W ipsum S, ipso W 11 formam** V, forma W 13 fidaei S, fide 0 matre. (m ras.) V, materna F 16 suadere CQ, suaderi BP 17 sequeretur F 18 se om. Q 19 dixisse] dixisset S, dixisset non W 21 nondum] n. ea CM conperam W etia (tia m. 2) 0 23 deliquia] reliquia V, delinqueat W **quid W 24 pr. posset] posse V alt. posset] possit W incertum mihi] i. quidem m. BCFGHMOPV edd., i. mihi quidem Q )

Et per annos ferme ipsos nouem, quibus eos animo uagabundus audiui, nimis extento desiderio uenturum expectabam istum Faustum. ceteri enim eorum, in quos forte incurrissem, qui talium rerum quaestionibus a me obiectis deficiebant, illum mihi promittebant, cuius aduentu conlatoque conloquio facillime mihi haec et si qua forte maiora quaererem enodatissime expedirentur. ergo ubi uenit, expertus sum hominem gratum et iucundum uerbis et ea ipsa, quae illi solent dicere, multo suauius garrientem. sed quid ad meam sitim pretiosorum poculorum decentissimus ministrator? iam rebus talibus satiatae erant aures meae, nec ideo mihi meliora uidebantur, quia melius dicebantur, nec ideo uera, quia diserta, nec ideo sapiens anima, quia uultus congruus et decorum eloquium. illi autem, qui eum mihi promittebant, non boni rerum existimatores erant, et ideo illis uidebatur prudens et sapiens, quia delectabat eos loquens. sensi autem aliud genus hominum etiam ueritatem habere suspectam et ei nolle adquiescere, si comto atque uberi sermone promeretur. me autem iam docueras, deus meus, miris et occultis modis, et propterea credo, quod tu me docueris, quoniam uerum est nec quisquam praeter te alius doctor est ueri, ubicumque et undecumque claruerit. iam ergo abs te didiceram nec eo debere uideri aliquid uerum dici, quia [*](1 an] an non Q edd. 2 auctoritate F praeponere FW 4 ferme* (t ras.) V 5 uacabundus W1 6 faustum ex factum corr. F 7 abiectis VXW deficieba V 8 aduentum W facillima Q 9 qua 0 gnodatissime F experirentur V 10 ubi] at ubi BPQ suum V homine W1 11 iocundum BFGH\'OPQV\'W 12 mea F pretiosiorum BCFMOWmo, inpreciosiorum V 14 meae* (ae ras.) W 15 uero SW1 disserta BP, disertam W, deserta FlMlVl 16 decorum C, deq*orum (u ras.) H 17 exestimatores F, aestimatores C 18 uidebantur F 19 hominum genus M 21 promeretur (re del. m. 2) P iam] om. C docuerat BMOPQW 23 doctor est] doctorem F, doctores t* V, est doctor edd. 24 unde ubicumque F abs] ex F 25 eo deuere W uidere FV quia (° m. 2) V)

Igitur auiditas mea, qua illam tanto tempore expectaueram hominem, delectabatur quidem motu affectuque disputantis et uerbis congruentibus atque ad uestiendas sententias facile occurrentibus. delectabar autem et cum multis uel etiam prae multis laudabam ac ferebam; sed moleste habebam, quod in coetu audientium non sinerer ingerere illi et partiri cum eo curas quaestionum mearum conferendo familiariter et accipiendo ac reddendo sermonem. quod ubi potui et aures eius cum familiaribus meis eoque tempore occupare coepi, quo non dedeceret alternis disserere, et protuli quaedam, quae me monebant, expertus sum prius hominem expertem liberalium disciplinarum nisi grammaticae atque eius ipsius usitato modo. et quia legerat aliquas Tullianas orationes et paucissimos Senecae libros et nonnulla poetarum et suae sectae si qua uolumina latine atque conposite conscripta erant, et quia aderat cotidiana sermocinandi exercitatio, inde suppetebat eloquium, quod fiebat acceptius magisque seductorium moderamine ingenii et [*]( 1 eo] ideo V, in eo M falso F sonant] sant F 2 e*nutiatur (n ras., n add. m. 3) H, enuntiantur V, nuntiatur C 3 splenin ditus W1 perinde] inde H esse om. P1 4 utiles (in add. m. 3) H 5 *ornatis et in*ornatis (h ras.) F 6 cibum F ministrare F 7 abiditas W1 . qu*a (i ras.) P illo W tanto tempore] tantopere F 8 dispuntantis V 9 uestiandas F 10 uel—multis om. VIII effereb bam GM*W edd. \' sed] s. etiam V habeam (b add. m. 3) H 12 iuilli- gere F, illi ingerere GM edd. partiri] parit F 14 et] ad BF 15 eoqye C, eoq F, eo quoque b tempore] tem F occupari G quo] quod C, que F non om. M didicerat M, didicret F, dedicerat (a in i corr.) W, deiceret BPQ1, doceret V 16 di*serere (s ras.) M 17 exm pertus] et ex. F in experte (ra m. 2) V disciplinari F 19 senice W 21 latine (5 add. m. 3) W scripta MXV qui (» add. m. 3) W aderat F 22 subpeditabat V 23 seductorum M ) [*]( llXIII. Aur. Augustini conff. (Ang. 1, 1). ) [*]( 7 )