Confessiones

Recordari uolo transactas foeditates meas et carnales corru- ptiones animae meae, non quod eas amem, sed ut amem te, deus meus. amore amoris tui facio istuc, recolens uias meas nequissimas in amaritudine recogitationis meae, ut tu dulcescas mihi, dulcedo non fallax, dulcedo felix et secura, et colligens me a dispersione, in qua frustatim discissus sum, dum ab uno te auersus in multa euanui. exarsi enim aliquando satiari inferis in adulescentia et siluescere ausus sum uariis et umbrosis amoribus, et contabuit species mea et conputrui coram oculis tuis placens mihi et placere cupiens oculis hominum.

Et quid erat, quod me delectabat, nisi amare et amari?

sed non tenebatur modus ab animo usque ad animum, [*](2 serua*** W 3 disti W 4 et ut] ut et 0, ut GMV1 tu om. Q mihi] m. amen CF EXPLICIT LIBER PRIMVS CONFESSIONIS (VM OW) INCIPIT LIBER SECVNDVS OSW __ Explicit liber primus Incipit confessionum liber secundus G, Explic conf lib I, Incipit item II V, Explicit liber primus. Incipit liber secundus BCH, Confessionu explicit liber primus. Incipit secundus PQ, Aurelii Augustini confessionum liber primus explicit. Incipit secundus F, Explicit liber I. Incipit liber confessionum aurelii aug. epi secundus M 6 feditates HS, fe***ditates (cun ras.) W, uoluptates V 7 ea B a**mem 0, *amem (f ras.) B 8 istuc S, istud cett. et edd. meas] ex tuas corr. F 9 recogitationis] gi in ras. V, cogitationis W 10 ***felix (non ras.) W 11 in qua om. Q1, in *qua (i rtw.) M fru*statim (s ras.) 0, frustratim FMl Vl discessns V1 12 inferis] in inferis PQb, inferius C 13 in] om. V adolescentia BOIFGOtPQ, aduliscentia W, adulcentiae (e alt. add. m. 2) V *wnbrosis (h ras.) 0 14 umoribus W computrui* 0 16 eram F - amari et amare B 17 non tenebatur] contenebatur B quatinus FMQ )

Quis mihi modularetur aerumnam meam et nouissimarum rerum fugaces pulchritudines in usum uerteret earumque suauitatibus metas praefigeret, ut usque ad coniugale litus exaestuarent fluctus aetatis meae, si tranquillitas in eis non poterat esse fine procreandorum liberorum contenta, sicut praescribit lex tua, domine, qui formas etiam propaginem mortis nostrae, potens inponere lenem manum ad temperamentum [*]( 1 liminoSus (om. est) H exalabantur OFGHIMOPQV, exhalantur SW nebulae] tenebrae Q 2 scatebras V pubertatis] p ex s corr. F obof nu*bilabant (b ras.) 0, obnubilant F 3 offuscabant H90, **fuscabant M, offuscant F non] om. V1 4 confusQ (e m. 3) H 5 inbecillam BCF GHMPQVW, imbecillam 0* arrupta G, abrutta C, arruptam M cupiditatum] f cupidinu O2 s. l., cupiditatem M 6 mersa*bat (b ras.) H, uersabat W, mergebar F 7 obsordueram FPS, obsordueram** W stritura W 8 poenas V superbia SF 9 sinebus] nescieba* (s ras.) F diffundebar FO1 et ebulliebam] add. S* s. l., et ebolliebam V1 10 per] om. W meas] tuas Ml 12 plura et plura] plurima et plura BPQb, ba plura m super (ba a m. 2) V dieccione F 13 quieta Ml lassituding W, falsitudine (1 in s corr.) F 14 modolaretur W, moderaretur Hbm 15 pulcritudines MQV earum quae G suauitibus M1, suauitatis G 16 m*etas (a ras.) H pfigeret F ut] et VW 17 si] add. H* non poterat in eis Q 18 fine] siue Q librorum M1 contento G sicon F pscribit W, psciuit V, pscripsit H* 19 quo V propagine W mortis] mortalitatis BOIPQbm 20 poteras V manum lenem Q ad] a W temperamentum] pr. t ex p corr. F, temperamento W )

Sed efferbui miser, sequens impetum fluxus mei relicto te, et excessi omnia legitima tua nec euasi flagella tua: quis enim hoc mortalium? nam tu semper aderas misericorditer saeuiens, et amarissimis aspargens offensionibus omnes illicitas iucunditates meas, ut ita quaererem sine offensione iucundari, et ubi hoc possem, non inuenirem quicquam praeter te, domine, praeter te, qui fingis dolorem in praecepto et percutis, ut sanes, et occidis nos, ne moriamur abs te. ubi eram et quam longe exulabam a deliciis domus tuae anno illo sexto decimo aetatis carnis meae, cum accepit in me sceptrum et totas manus ei dedi uesania libidinis, licentiosae per dedecus [*]( 8] I Cor. 7, 28. 5] I Cor. 7, 1. 32 sqq. 9] Matth. 19,12. 17] Ps. 93, 20. 18] of. \'Deut. 32, 39. ) [*]( 1 paradyso FGVW, paradysso S 2 aut] *ut P 3 sonitu W 4 autem] Q* 8. I., tamen B abebunt F, habebant M ego-parco om. Q 7 iunctus] coniunctus F, uictus V 8 mundo W 9 **uxori (dO ras.) V exaudire F, cum audirem Q abscissus M 10 amplecxus 0, amplexsus F 11 efferbui] ef in ras. Mx, efferui HS, ifferui 01 imp*etum (1 ras.) W 12 omonia F tua] mea V flagella] f m ras. W 13 ades V, adeas W1 seuiens (ens in ras- m. 2) W 14 aspergens BGGHMOQW edd., asper F offe*sionibus P iocunditates CXE FGMOPQW, sic passim 15 offensionem FH1 iucundari-possem] om. H ubi] unde W 16 possim W *Inon (n ras.) 08 quidquam 0 18 occides VlW nos ne] n W 19 exolabam 01 diliciis F *illo a N, lo (ii add. m. 2) D 20 meae carnis GM accipit Ml, accepi W iQxnria me sceptrum (Iuma add. m. 2) M 21 uaesania DGS, uexania W, uesaniae M licentios*e (a ras.) P )

Et anno quidem illo intermissa erant studia mea, dum mihi reducto a Madauris, in qua uicina urbe iam coeperam litteraturae atque oratoriae percipiendae gratia peregrinari, longinquioris apud Karthaginem peregrinationis sumptus parabantur animositate magis quam opibus patris, municipis Thagastensis admodum tenuis. cui narro haec? neque enim tibi, deus meus, sed apud te narro haec generi meo, generi humano, quantulacumque ex particula incidere potest in istas meas litteras. et ut quid hoc? ut uidelicet ego et quisquis haec legit cogitemus, de quam profundo clamandum sit ad te. et quid propius auribus tuis, si cor confitens et uita ex fide est? quis enim non extollebat laudibus tunc hominem patrem meum, quod ultra uires rei familiaris suae impenderet filio, quidquid etiam longe peregrinanti studiorum causa opus esset? multorum enim ciuium longe opulentiorum nullum tale negotium pro liberis erat, cum interea non satageret idem pater, qualis [*](14] cf. PB. 129, 1, ) [*](* m 1 cura meorom] ad curam eorum M, ad curam meorum C, cura eorum (III m. 2) 0, cura eorum V 2 accipere M cure (c ex s corr.) F fuit cura V 4 dictiouem VW 5 quidem] quid est W1 intermissa erant] iiitermisera M 6 seducto F a Madauris] a madaueris Q, a matauris E, iam ad aures (es ex is cwr. Ms) FM litteratorię ex litterataro corr. V1 7 percipiendi F, percipienda W gratiae DlplV longiquioris V, longinquiores HI W 8 aput S sic semper W1 carthaginem CDEFMOQ W, cartaginem HM1 praeparabantur BCDEFG HMOPQV edd. 9 muiiicipii BEGMV tagastensis CDFO1, thagatenais V, tagatensis Q, stagastensis B, tagantensis G, stagantensis M1, at d tagensis (Bt a m. 2) E 10 ammodum F, *d-modum 0 narr**o (ab eras.) Q enim] om. M1 11 haec] om. 01 generi humano g. meo B 12 quautu* lacumque (m raB.) H 13 uidelicet ut F hoc C 14 legis W quam] om. łV. qua C \'1Jł. 2) 0, quo CDFGHM 15 quid] ex quis corr. F 16 tunc laudibus G 17 familiariae (om. suae) W 19 opulentiorem P1 nulli ex nullu corr. M tale] tamen W )

Sed ubi sexto illo et decimo anno interposito otio ex necessitate domestica feriatas ab omni schola cum parentibus esse coepi, excesserant caput meum uepres libidinum, et nulla erat eradicans manus. quin inmo abi me ille pater in balneis uidit pubescentem et inquieta indutum adolescentia, quasi iam ex hoc in nepotes gestiret, gaudens matri indicauit, gaudens ninulentia, in qua te iste mundus oblitus est creatorem suum et creaturam tuam pro te amauit, de uino inuisibili peruersae atque inclinatae in ima uoluntatis suae. sed matris in pectore iam inchoaueras templum tuum et exordium sanctae habitationis tuae: nam ille adhuc catechumenus et hoc recens erat. itaque illa exsiluit pia trepidatione ac tremore et quamuis mihi nondum fideli, timuit tamen uias distortas, in quibus ambulant qui ponunt ad te tergum et non faciem.

Ei mihi! et audeo dicere tacuisse te, deus meus, cum irem abs te longius?, itane tu tacebus tunc mihi? et cuius erant nisi tua uerba illa per matrem meam, fidelem tuam, quae cantasti in aures meas? nec inde quicquam descendit [*]( 11] cf. Eom. 1, 25. 17] Ierem. 2, 27. ) [*]( 1 ereescerem F quam] om. M1 dissertus BHIPIVl, desertus D1 b; is 2 uerus] om. V, fet uerus (s ex m corr.) F 5 omni scola (b; et a m. 2) V, o. scola GD aFHMO *PQ W 6 uebres W 7 erat] est W ille] in om. V 8 uidit] pudes uidit F inquieta W, inquietū PQ1, quieta 0 adolescentia C\'FGH, adolescentia (o ex u corr.) 0, adoliscentia W, adulentia V1 9 iestiret F 10 uinolentia BCGMPQW te] om. MWl mundus iste V 11 reaturam F pro] in F amabit V diuino Q 12 aquae G inclinatae in ima (imma V) DFGHMPQV, inclinatae** in ima 0, inclinata in ima C, in ima inclinatae B, inlicitae in anima SW uoluptatis CDF 13 incoaueras FH2, inchoauerat M* eu 14 cathecuminus DOPSV, cateminus W, cathechuminus M, cathecumenus G, catecuminus HPIQ, caticuminus F regens (corr. m. 2) M 15 illic F, ille V exiliuit BCDEFGHMOV edd. 17 ad] a 01 terga ex terga corr. V 18 hei GV, heu FM mihi] et m. W tacuise W 19 ita nec W 21 cantasti (n ex s corr.) 0 discendit W ) [*]( IllIII. Aor. Augustini confr. (Ang. 1,1). ) [*]( 3 )

Ecce cum quibus comitibus iter agebam platearum Babyloniae et uolutabar in caeno eius tamquam in cinnamis et unguentis pretiosis. et in umbilico eius quo tenacius haererem, calcabat me inimicus inuisibilis et seducebat me, quia ego [*]( 7] Ps. 115, 16(6). 20] cf. Ps. 55, 3. ) [*]( 1 illud facerem Q illa enim H secretum BPQ ut memini GM 2 munuerit W, monuerat M ne] ut Ml 3 adulterem HIM, adulterarer (r ult. in ras.) P cuiusque CD munitus W1 muliebris F 4 obtemperare* 0 5 erunt FMl 6 qua W1 in om. HWl contempnebaris GHIQ, contemnebatur H* 7 a me om. BCDFGHMPQ in VW edd. sed] et CDF 8 et] om. F praeceps (in add. m. 2) 0 O coet*aneos (h ras.) H, cetaneos V 9 qnlSi* aud. eos qnM audiebam P it 10 iactantes (It m. 2) M quanto (om. magis) CD 11 turpis JfW v libebant W libidinem W 12 initium (T a m. 2) M 13 ego ne] ergo ne M, et ego ne W, egone tu V uitiosius W 14 ammisso 01 perdidis W1 quod non] om. F faeceram F, fecerem D1 15 quo] qui V 17 aiebam F babilonie HV, babilone W1 18 pr. *in (& ras.) F ei F tamquam-umbilico eius] om. F cynnamis SW, cinnamomis BMPQb ungentis DxOQ 19 in] om. W 20 calcabat (t in ras.) V aeducebant F )

Furtum certe punit lex tua, domine, et lex scripta in cordibus hominum, quam ne ipsa quidem delet iniquitas: quis enim fur aequo animo furem patitur? nec copiosus adactum inopia. et ego furtum facere uolui et feci nulla conpulsus egestate [*](1] cf. Ierem. 51, 6. 17] Ps. 72, 7. ) [*]( 1 seductibilis (corr. m. 2) 0 quae* P de] e add. H\'ił s. I. babilonis FHQW 2 ibam W 3 pudititiam GW, pudicitia F, pudiciam Ml 4 iamque] itaque (~ a m. 3) W 5 coercere FHqM, coherere V 7 ne] nec V spes] species V uxoria] uxoris G, luxuria W non] at non G 8 qua V in te] int W habebam D1 mater mea Q 9 **ut (ut ras.) C uolebam W uterque parens Q cog. de te prope nihil Q 10 co*gitabat (n ras.) V ille F 11 sollum V nulla detrimentum W 12 ad] a M futura] profutura O\'PQVb extimabat OIY, ęstimabat H i ti studio M 13 concio M, conio (ti add. m. 2) V 14 etiam] enim V1 habenae ad ludendum B abene V 15 *temperamentum V, temporamentum Ml dissolutione GV affectionum BGDGHMOPQV edd., affectione F uariarum] uiarum O1 17 prodigbat CW, prodi**bat M, prodibat mo tamquam] quasi V 19 et] ut CM inscripta FGH MO1 20 ne] nec W ipsam PQ delet] delectet BPQ 22 et] om. M1 ego** P furtum furtum P aegestate GM, eiestate F, necessitate V ) [*]( -3* )

Etenim species est pulchris corporibus et auro et argento et omnibus, et in contactu carnis congruentia ualet plurimum ceterisque sensibus est sua cuique adconmodata modificatio corporum; habet etiam honor temporalis et imperitandi atque [*]( 1 nisi] nec HM\' edd., ne Ml penuriae V pr. et] sed M edd. sageb. no. M1 2 fumtus furatus M habundabat GMQV, habundat (ba m.2) D 3 rem W uoUebaxu (u ras.) H 4 pyrus FGHMPQ uicina BFQ1, 111 uitia W uineae nostrae C edd. honusta HIQW 5 illecebrosis D* M*0*, inlecebrosi (* m. 3) W, inlecebrosa FG 6 adsportandam BSW, hasportandam FH adolescentuli C*FGHO*Q, adholiscentuli W nocte] om. F 7 area B 8 *onera (h ras.) M, hec honera W 9 aepulas GS etiam (om. si) V comederemus B 10 quo] quod FMQVW 11 deus] d. meus PQVb quod D1 12 quaereba V 13 nisi] om. F, nisi. W s 14 feda erat ODRlS, fed (* add. m. 3) e. W, federata Q* in mg. alt. aruaui] et am. F 15 a* quo* (d ras.) Q 16 animae BPQxb desiiiens QHV 17 exterminio F dedecore] de decore FO%b, dec\'*** (ore eras.) H dedeousj decus F 19 pulcris QV 20 et omnibus] in o. F contactus G gruentia F primum V 21 est] & V moderatio V 22 honor] modo h. G, bonus W )

Cum itaque de facinore quaeritur, qua causa factum sit, credi non solet, nisi cum appetitus adipiscendi alicuius illorum bonorum, quae infima diximus, esse potuisse adparuerit aut metus amittendi. pulchra sunt enim et decora, quamquam prae bonis superioribus et beatificis abiecta et iacentia. homicidium fecit. cur fecit? adamauit eius coniugem aut praedium aut uoluit depraedari, unde uiueret, aut timuit ab illo tale aliquid amittere aut laesus ulcisci se exarsit. num homicidium sine causa faceret ipso homicidio delectatus? quis crediderit? nam et de quodam dictum est uaecordi et nimis crudeli homine, [*]( 12] cf. Ps. 63,11. ) [*]( 1 uindictae] uictae F 2 in] om. V1 est] om. W egrediendum] e tert. a m. 2 0, egredientium M 3 deuiendum FW1 4 qua BFGM PQb hic] add. V in mg. inlecebrem H 5 decori F conuenientiam] ni ex tu corr. W, conuenientia F inflrmis F 6 caro nodo dulcis est] carorum d. e. add. P* in spatio uacuo 7 uniuersa** 0 8 am- mittitur 0 I PW, amittitur B declinatione V 9 bona] om. V meliora] in m. V, et m. F 10 et lex tua et ueritas tua FQ 11 enim et] add. V1 supr. lin. sed] om. M 12 ipse] ipso W diliciae W, dilitiae V 13 corda F 15 solent M cum om. H 16 infirma SW apparuerint F 17 admittendi FV enim sunt MQ decore W1 18 superioribus] sup. operibus PQ abiecta] et a. F 19 quur GP amauit GM 20 praedari Q 21 nam CG 22 facere G homicidio] homicidiQ F, homicio Ml quis] om. W1 23 de] om. F quodam P\'iłS: quo BCFGHMOpIQV edd., co W crudeli] creduli M1 homini FM\' V )