Confessiones

Ex plenitudme quippe bonitatis tuae creatura tua substitit, ut bonum, quod tibi nihil prodesset nec de te aequale tibi esset, tamen quia ex te fieri potuit, non deesset. quid enim te promeruit caelum et terra, quae fecisti in principio? dicant, quid te promeruerunt spiritalis corporalisque [*](6] cf. Ps. 17, 21. 20] Gen. 1, 1. ) [*]( 1 capienda Fl desidero F quo G inspirasti 8: inspiras ei BFGMOPQVW edd., inspiras et CH 2 uocarem ,C 3 instituisti PQ o o crebescens S 4 linginquo F, lingiquo V conuertere W et uocantem] reuocantem V me] te P, ** (te ras.) Q inuocare V 5 etenim SV: tu enim BCFGHMOPQW edd. merita] ueritas H retribueris HW, re is retribues (re add. alia m.) G .6 deficiet (om. et) W 7 retribuere V, CU* *♦* CUI retribures F quibus 0 ut G 9 necce G 10 totum om. H et unde me fecisti om. H et om. F unde] cur* M me om. G 11 bonu* (s ras.) P sū add. GS s. I. quod CMPaQ 12 domine BCHbm, deus VW, domine deus PQ et om. F deus] dns VW ut] tu F 13 augendo C ne] me W 14 sic (c ex t corr.) H colã G 16 te de (te add. al. m.) G a quo-sit om. W 17 subsistit BCFGHMPQV edd. 18 prode esset V, prodest M, prodest et 0 nec] ne o 19 tamen] et tamen GM non—promeruit om. H 20 terram VXW 21 te] de te M promeruerint 0 )

Quid te promeruit materies corporalis, ut esset saltem inuisibilis et inconposita, quia neque hoc esset, nisi quia fecisti? ideoque te, quia non erat, promereri ut esset non poterat. aut quid te promeruit inchoatio creaturae spiritalis, ut saltem tenebrosa fluitaret similis abysso, tui dissimilis, nisi per idem uerbum conuerteretur ad idem, a quo facta est, atque ab eo inluminata lux fieret, quamuis non aequaliter et tamen conformis formae aequali tibi? sicut enim corpori non hoc est esse, quod pulchrum esse — alioquin deforme esse non posset — ita etiam creato spiritui non id est uiuere, quod sapienter uiuere: alioquin inconmutabiliter saperet. bonum [*]( 21] Ps. 72, 28. ) [*]( 1 inde dependerent V, dependerent (om. inde) H1, depraehenderent Hł. 2 incoata CG genere] tenore V 3 euntia W, enuntia S in moderationem BMW, et in moderationem V 4 spiritalem PlW, spiritali F formatum — 6 quam si om. V; add. alia m. G 6 ita ovi. V penderet V, pderent H 7 idem] diE Q1 8 in uoce formarentur desinit F alt. et] t ut G 9 promeruerunt CH (et 11) saltim BP1 informa C informia-essent om. H 10 hee V 12 neque om. 01 essent (n del.tn. 2) 0 quia nisi W 13 fecisti] fecisti eam BCFGMPQ edd., fecisti ea H te promereri quia non erat ut V 14 qd MW incoatio C * 15 saltim BCP1 habysso W tu B 16 confiteretur B id B * * * * a quo (a quo ras.) P 17 oe G et S: om. cet. et edd. 18 aequalis GM* 19 quod-deforme e corr. post ras. S1 alt. esse] ee M i i t 20 i creato spu i (corr. m. 2) V id M, id ee V quod-uiuere 21 commutabiliter G sapere W bonum—(p. 347, 1) adhaerere om. W )

Quod autem in primis conditionibus dixisti: fiat lux, et facta est lux, non incongruenter hoc intellego in creatura spiritali, quia erat iam qualiscumque uita, quam inluminares. sed sicut non te promeruerat, ut esset talis uita, quae inluminari posset, ita nec cum iam esset promeruit te, ut inluminaretur. neque enim eius informitas placeret tibi, si non lux fieret non existendo, sed intuendo inluminantem lucem eique cohaerendo, ut et quod utcumque uiuit et quod beate uiuit, non deberet nisi gratiae tuae, conuersa per conmutationem meliorem ad id, quod neque in melius neque in deterius mutari potest. quod tu solus es, quia solus simpliciter es, cui non est aliud uiuere, aliud beate uiuere, quia tua beatitudo es.

Quid ergo tibi deesset ad bonum, quod tu tibi es, etiamsi ista uel omnino nulla essent uel informia remanerent, quae [*]( 5] Eph. 5, 8. 6] Ps. 35, 7. 8] Gen. 1, 8. ) [*]( 1 adhaerere S: haerere cet. et edd. sempiter (te uix legitur) S ne am ademptus W .2 conuers**io (at ras.) V auersione om. W tenebrosae (am a m. 3) M 3 abyssi C 4 auersi a te] aduersitate W in ea] a S 5 tenebrae] tenebrose abysso*** G reliquis CGM 6 sumus H, scimus G in om. GH unico tuo om. G spatio uacuo relicto 7 abys- _sus multa BPQbm 8 quod-est lux add. m. saee. XlIII. s. l. H 10 spiri- 6st menti talis W uita (eet et menti add. vi. 2) M 11 te non W, non in * te BPQ1, non ante Q* 12 inluminare G posset (e ex i corr.) P ita (ta ex an corr.) P ita-esset om. W nec] ne V 13 eius om. V 15 haerendo Co pr. et om. M quodcumque (om. ut) BCMPQm, quod utcumque (ut del. m. 2) 0 alt. quod om. G beate beate G 18 commutari BPQb 19 beate] bene G es] tu es BCGHM02 pi edd. 20 ad bonum om. HW quod-es et (iamsi) om. W tu tibi om. G esset iamsi (t in s corr. m. 2) 0, es iamsi 08 21 nulla] nonnulla C )

Ecce apparet mihi in aenigmate trinitas, quod es, deus meus, quoniam tu, pater, in principio sapientiae nostrae, quod est tua sapientia de te nata, aequalis tibi et coaeterna, id est in filio tuo, fecisti caelumetterram. et multa diximus de caelo caeli et de terra inuisibili et inconposita et de abysso tenebrosa secundum spiritalis informitatis uagabunda deliquia, nisi conuerteretur ad eum, a quo erat qualiscumque uita, et inluminatione fieret speciosa uita et esset caelum caeli eius, quod inter aquam et aquam postea factum est. et tenebam iam patrem in dei nomine, qui fecit haec, et filium in [*](6] Gen. 1, 2. 7] cr. Es. 11,82. 13] Ps. 35,10. 15] cf. I Cor. 13, 12. 22] Ps. 113, 16._ ) [*]( m 1 ex om. G indigentia (in add. m. 2) H 4 perficiatur V 4 placeantperfectione om. H placeat V 5 perficiantur (om. sis) H 8 tuus] e tuus bonus BCMOS (in mg.) PQ edd. hoc G requiscere (e add. m. 3) M ci 10 suffiens (ci m. 2) G faceres W 11 est hoc Mm, hoc esset C, hoc ee M 12 et conuerti W eum] dm M 13 magisque (a ex u corr.) V et in-eius add. W in mg. 14 beatificari W 15 ecce-trinitas bis scripta exhib. G es] 5 M 16 sapientiae nostrae om. BPQ 19 pr. et om. o ut V, add. P1 s. 1. 20 infirmitatis M deliquia (i del. m. 3) M 21 qualiscumque (ut add. m. 2) G uitae (om. et) G 23 quod-haec otn. H 24 patrem om. B que (i add. m. 3) M et filium-haec om. G alt. . atria in om. W principio H, principi (atris a m. 3) M )

Sed quae causa fuerat, o lumen ueridicum, tibi admoueo cor meum, ne me uana doceat, discute tenebras eius et dic mihi, obsecro te per matrem caritatem, obsecro te, dic mihi, quae causa fuerat, ut post nominatum caelum et terram inuisibilem et inconpositam et tenebras super abyssum tum demum scriptura tua nominaret spiritum tuum? an quia oportebat sic eum insinuari, ut diceretur superferri? non posset hoc dici, nisi prius illud conmemoraretur, cui superferri spiritus tuus posset intellegi. nec patri enim nec filio superferebatur nec superferri recte diceretur, si nulli rei superferretur. prius ergo dicendum erat, cui superferretur, et deinde ille, quem non oportebat aliter conmemorari, nisi ut superferri diceretur. cur ergo eum aliter insinuari non oportebat, nisi ut superferri diceretur?

Hinc sequatur qui potest intellectu apostolum tuum dicentem, quia caritas tua diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis, et de spiritalibus docentem et demonstrantem supereminentem uiam caritatis et flectentem genua pro nobis ad te, ut cognoscamus supereminentem scientiam caritatis Christi. ideoque ab [*]( 21] Rom. 5, 5. 23] I Cor. 12, 1 et 31. 24] cf. Eph. 3, 14 et 19. ) [*]( 1 nomine] in homine H 2 sicuti BCPQ edd. eius] tuis M 3 feret batur B super aquas (corr. tlł. 3) M 4 meus add. W. s. 1. 6 ueridictum W ammoueo HOS, amoneo W 8 post alt. mihi ras. 9 litt. P (eras., ut uidetur, quae causa) 9 et add. Ml s. l. inuisibilem et incompositam (in del. m. 2) M 10 alt. et] ut W tenebre V 11 tua a om. B nominare W qui (a add. m. 2) G 12 non GOSVW: et non BCHMPQ edd. 13 commemoratur W 16 superferetur W ille om. B 17 nisi-oportebat om. V 18 cur] cum H aliter eum BCGHMOPQ VW edd. 19 deceretur M 20 hinc S: iam hinc cet. et edd., iam m hinc M qui potest sequatur V potem (sic) W intellectum BPQ habere e apostolum (habere add. m. 3) M 24 ad] a M 25 idoque C )

Defluxit angelus, defluxit anima hominis et indicauerunt abyssum uniuersae spiritalis creaturae in profundo tenebroso, nisi dixisses ab initio: fiat lux, et facta esset lux, et inhaereret tibi omnis oboediens intellegentia caelestis ciuitatis tuae et requiesceret in spiritu tuo, qui superfertur inconmutabiliter super omne mutabile. alioquin et ipsum caelum caeli tenebrosa abyssus esset in se; nunc autem lux est in domino. nam et in ipsa misera inquietudine defluentium spirituum et indicantium tenebras suas nudatas ueste luminis tui satis ostendis, quam magnam rationalem creaturam feceris, cui nullo modo sufficit ad beatam requiem, quidquid te minus est, ac per hoc nec ipsa sibi. tu enim, deus noster, inluminabis tenebras nostras: ex te oriuntur uestimenta nostra, et tenebrae nostrae sicut meridies erunt. da mihi te, deus [*]( .11] Ps. 128, 5. 18] Eph. 5, 8. 24] Ps. 17, 29. 25] Ps. 138, 12. ) [*]( i 1 (et 4) sGper aquas (corr. m. 2) M 4 neque] mergimur et emergimus neque BPQbm 5 loca] in loco S mergimur (e ex u corr.) P emergimus] mergimus V, te mergimus W 7 sanctitatis BMPQ1 8 tua\' Wb, tuae BMPQ1, sps tui Q m. post. ausum 0\' SVl 9 cor om. G g habemus M ad] a Hl superfertur BCHMOPQVW edd., superferretur G 13 spiritales (e ex i corr.) H profunda S 14 dixisse W est BGGMPQW 15 intellegentiae H 16 superferebatur 0 17 mutabile om. V spatio uacuo relicto 19 in om. BGPQV 21 creaturam rationalem bm 22 cui] cu V quid H 23 nec om. M sibi] ipsi B )

Numquid aut pater aut filius non superferebatur super aquas? si tamquam loco sicut corpus, nec spiritus sanctus; si autem inconmutabilis diuinitatis eminentia super omne mutabile, et pater et filius et spiritus sanctus superferebatur super aquas. cur ergo tantum de spiritu tuo dictum est hoc? cur de illo tantum dictus est quasi locus, ubi esset, qui non est locus, de quo solo dictum est, quod sit donum tuum? in dono tuo requiescimus: ibi te fruimur. requies nostra locus noster. amor illuc attollit nos et spiritus tuus bonus exaltat humilitatem nostram de portis mortis. in bona uoluntate tua pax nobis est. corpus pondere suo nititur ad locum suum. pondus non ad ima tantum est, sed ad locum suum. ignis sursum tendit, deorsum lapis. ponderibus suis aguntur, loca sua petunt. oleum infra aquam fusum super aquam attollitur, aqua supra oleum fusa infra oleum demergitur: ponderibus suis aguntur, loca sua petunt. minus ordinata inquieta sunt: ordinantur et quiescunt. pondus meum amor meus; eo feror, [*]( .4] Ps. 30, 21. 14] Act. 2, 38. 16J Ps. 9, 15. 17] cf. Luc. 2,14. ) [*]( 1 pr. et S: om. cet. et edd. te mihi Hm, mihi (om. te) M en] om. 0, te enim Hm amem] amen W 2 me*tiri (n ras.) B ut - 4 uultus tui om. H 3 tuus W1 4 euertatur W donec (e ex o corr.) M 5 mala G 7 egesta (s add. m. 3) W, *egestas (a ras.) H\' est om. G1 9 si] sicut V 10 omne* (m ras.) W 12 hoc -14 dictum est om. W 13 quur GS dictus S: dictum BCGHMOPQW edd., om. V ubi GS: ibi cet. et edd. 14 solo om. H quod] quid M in] et in BPQb no 15 do noP tuo om. B 16 attulit W 18 tua S: om. cet. et edd. 19 pondus-suum om. W 20 lapis deorsum V 21 pr. aqua B super] supra BGMOPQVWbm 22 supra] super Ho dimergitur MW ponderibus (o ex u corr.) P 23 aguntur add. P* in mg. ordinatur W sunt (s ex t corr.) 0 24 meum (m ex s corr.) C furor W1 )

Beata creatura, quae non nouit aliud, cum esset ipsa aliud, nisi dono tuo, quod superfertur super omne mutabile, mox ut facta est attolleretur nullo interuallo temporis in ea uocatione, qua dixisti: fiat lux, et fieret lux. in nobis enim distinguitur tempore, quod tenebrae fuimus et lux efficiemur: in illa uero dictum est, quid esset, nisi inluminaretur, et ita dictum est, quasi prius fuerit fluxa et tenebrosa, ut appareret causa, qua factum est, ut aliter esset, id est ut ad lumen indeficiens conuersa lux esset. qui potest, intellegat, a te petat. ut quid mihi molestus est, quasi ego inluminem ullum hominem uenientem in hunc mundum?

Trinitatem omnipotentem quis intelleget? et quis non loquitur eam, si tamen eam? rara anima, quaecumque de illa loquitur, scit quod loquitur. et contendunt et dimicant, et nemo [*]( 2] Ps. 83, 6. 3] Ps. 119,1. 4] Ps. 121, 6 et 1. 11] Gen. 1, 3. 12] Eph. 5, 8. 17] lo. 1, 9. ) [*]( 1 accendimus V (et 4) susum OlSV ferimus S inardiscimus P1 2 imeus W 3 gradu V alt. igne tuo om. V, del. Q* bono add. Q.\' 8. I. 4 quoniam] quo iam PQ pacem] pacem tuam 0 hyerusalem OW 5 iocundatus BCIGOQVW sum om. G quę M1V 6 conlocauit at BGMOPQVWedd. 8 cum-aliud om. CG 9 nisi (ut a m. 2) Q n ba superferretur 0 10 mox (n a m. 2) M attoleretur (ba m. 2) M interdU uallo Q* s. I., uerbo Q1 11] fieret] facta est BPQb 12 tinguitur (dis add. m. 2) H quo BPQb efficimur BC*GHOPQVWedd., effim citur M 13 esset] ea H 14 prius] sps M fluia et tenebrosa] lux intenebrosa W 15 quae P factum] dictum BPQb 16 intellegat mss.: intellegat qui non potest C* s. l., intellegat et qui non potest bm 17 ullum om. C, illum W, omnem m hominem om. CG 19 omnipotentis VW intellegit CGHMW edd. 20 si tamen] si euanuit S, tametsi add. M* s. I. eam raro W, rara eam Q quaecumque] quae Cum Obm, quae dum CHo 21 sciat b quid bm loquatur b et contendunt-dimicant add. B* in lit. )

Procede in confessione, fides mea; dic domino tuo: sancte, sancte, sancte, domine deus meus, in nomine tuo [*]( 20] cf. Es. 6, 3. I Cor. 1, 15. ) [*]( 1 uidit BPQWb 2 aliud] ad aliud PQb, ad illud B iste P1 3 probant Q1 4 sum—uolo bis scripta exhib. B 5 scio] noui BHO PQ edd. 6 uelle] uelle ut sim BCMPQVWb, uelle ut scim G 7 et una uita om. SW 8 et tamen distinctio om. M 9 pote* (m ras.) W potest-coram add. B* in ras. 10 inuenerit-his ali(quid) B* in ras. aliquis H 11 se iam 0 12 post pr. inconmutabiliter add. CM: pater fili (filius M) et sps sancte (scs M) in nomine tuo baptizamus et scituult inconmutabiliter om. V et uult inconmutabiliter om. M 13 utrum tri add. JBaFa in ras. propterea (tri a m. 2) 0 ibit W 14 ut] aut Gl sit V, sunt H utrorumque BPQb 15 meris W in se sibi] insensibili BPQb, in se sine W, in se ubi M finem H, sine b 16 quod ta in BPQV alt. sibi om. Wpr. incommubiliter (ta add. m. 2) B id ipsum (in m. 3) M 17 copiosam V, cupiosa W unitas M magni- O tuding V 18 illo PQ m (do B quis add. -ViS. l. 19 confessionem . in confeuione GMW dic] dic. Q I domino S: domino deo cet. et edd. 20 in nomine—354,1 sancte add. QS in mg. ) [*]( XXXIII. Anr. Augustini conff. (Ang. 1, 1). ) [*]( 23 )

Et tamen adhuc per fidem, nondum per speciem. spe enim salui facti sumus. spes autem, quae uidetur, non est spes. adhuc abyssus abyssum inuocat, sed iam in uoce cataractarum tuarum. adhuc et ille qui dicit: non potui uobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus, etiam ipse nondum se arbitratur conprehendisse, [*]( 6 Ps. 38, 12. 7] Ps. 35, 7. Gen. 1, 2. 9] Matth. 3, 2. 4,17. 11] Ps. 41, 7. 15] Eph. 5, 8. 17] II Cor. 5, 7. 1SJ Rom. 8, 24. 19] Ps. 41, 8. 21] I Cor. 3, 1. ) [*]( 1 filii W in nomine-sancte om. GXV in] et in G" 2 baptizati sumus B fili* (i ras.) W sanctae H quia et 1/ et B 4 suae] deus V 7 multa abyssus S: sicut multa abyssus BCGHOVW edd., sicut abyssus multa PQ, sicut multa abyssus * * * * * * M 8 aquas V reliquid serUm GH1 OW, relinquit C1 V miseriam nostram] mTf nra (corr. m. rec.) V, miseriam nostram misericordia nfBi M 9 misericordie tue W dixit V lux] lux et facta est lux M paenitentia V 10 appropiri- quabit BGHMPQV Wb 11 lux] lux et facta est lux BPQb 12 erat] isoerant est V ipsos om. H 13 pr. de om. W 14 depluerunt (icuerunt add. m. 2) Q 15 alt. et om. V et ecce-Iux om. M 17 adhuc] nondum adhuc V per fidem noudum add. G" s. l. 20 iam om. Gm, iam non BPQlb uoce* (m ras.) 0 catharactarum 02 MOS, catharacterum G1 a 22 carnibus C arbitra*tur (n ras.) H conpraeenda se (a in i corr. m. 2) G )