Res Gestae

Ammianus Marcellinus

Ammianus Marcellinus. Ammianus Marcellinus, with an English translation, Vols. I-III. Rolfe, John C., editor. Cambridge, MA; London: Harvard University Press; W. Heinemann, 1935-1940 (printing).

Eodem itaque tempore habebat Anastasius imperator tres nepotes, id est Pompeium, Probum et Hypatium; cogitans quem de ipsis faceret post se imperatorem, quodam die iussit eos secum prandere, et intra palatium post prandium meridiari, et singula lecta eis sterni. Et in uno lecto iussit ad capitem[*](capitem]; capite, B; caput, P.) regium insigne[*](regium insigne, Hirschfeld; regnum] BP; perhaps signum, Momm.) poni, et quis de ipsis in eodem lecto elegisset dormire, in hoc se debere cognoscere cui regnum postea traderet. Unus quidem in uno lecto se iactavit, duo enim in alio, amore fraterno, se collocaverunt. Et ita contigit, ut in illo lecto ubi regium insigne[*](Cf. note 5, above.) positum erat nullus eorum dormiret.

Dum haec vidisset, coepit cogitare intra se, et discens[*](discens, Momm. doubtfully; dicere, BP.) eo quod nullus eorum regnaret coepit orare deum, ut illi revelatio fieret, ut scire possit, dum adviveret, quis post occasum eius regnum susciperet. Haec eodem

v3.p.556
cogitante et orante cum ieiunio, quadam noctu vidit hominem, qui ita eum admonuit: Crastinus qui tibi primus intra cubiculum nuntiatus fuerit, ipse accipiet post te regnum tuum.

Ita factum est ut lustinus, qui comes erat excubitorum, dum advenisset, ubi directus fuerat ab imperatore, renuntiaretur ipse ei primus[*](renuntiaretur ipse ei primus]; renuntiaret ipse ei nuntiatus est primus, PB.) per praepositum cubiculi. Cumque haec cognovisset, coepit gratias deo referre, qui ei dignatus est revelare successorem.

Cumque haec apud se tacite habuisset, quadam die procedens imperator, dum festinus Iustinus[*](festinus lustinus, Momm.; Iustinus, Wagner; festinus, BP.) vellet a latere imperatoris transire, obsequium ordinare vellens, calcavit chlamydem imperatoris.

Cui imperator hoc tantum dixit, quid festinas? Nam ultima vita regni sui temptans eum diabolus, vellens[*](uellens] B2; uolens, B2 (emend.) P.) sectam Eunomianam sequi; quem populus fidelis repressit, ita ut ei in ecclesia clamaretur: In trinitatem lanceolam non mittes.[*](mittes, scripsi; mittis] B.) Non post multum temporis in lecto suo intra urbem Constantinopolim morbo tentus extremam clausit diem.

Igitur rex Theodericus illiteratus erat et sic obtuso[*](obtuso, Zangermeister; obruto] BP; bruto, Henr. Val.) sensu, ut in decem annos regni sui quattuor litteras subscriptionis edicti sui discere nullatenus potuisset. De qua re laminam auream iussit

v3.p.558
interrasilem[*](interrasilem] B3 (emended) P1; interra* silem, B3; interasilem, p2.) fieri, quattuor litteras legi[*](legi] B1 (ut coni. Reiske); regis, B1 (emend.) P.) habentem; unde si subscribere voluisset, posita lamina super chartam, per eam pennam ducebat,[*](ducebat]; duce**t, B1; duceret, B2P.) ut subscriptio eius tantum[*](tantum]; tamen, Hirschfeld.) videretur.

Ergo Theodericus, dato consulatu Eutharico, Roma et Ravenna triumphavit qui Eutharicus nimis asper fuit et contra fidem catholicam inimicus.

Post haec Theoderico Verona consistente propter metum gentium facta est lis inter Christianos et Iudaeos Ravennates. Quare Iudaei baptizatos nolentes, dum ludunt[*](ludunt] P (coni. parum certe, Momm.); laudent, B3; ludent, B3 (emend.); lauant, Hirschfeld; ludibundi, coni. Warmington.) frequenter oblatam aquam[*](aquam, add. Warmington.) in aquam fluminis iactaverunt. Dehinc accensus est popualus non observantes[*](obseruantes, Momm.; reseruantes, BP.) neque regi neque Eutharico aut Petro, qui tune episcopus erat, consurgentes ad synagogas, mox eas incenderunt. Quod et in Roma in re[*](re, Momm.; cena, BP.) eadem similiter contigit.

Mox Iudaei currentes Veronam, ubi rex erat, agente Triwane praeposito cubiculi, et ipse haereticus favens Iudaeis, insinuans regi factum adversus Christianos. Qui mox iussit propter praesumptionem incendii, ut omnis populus Romanus[*](et (after Romanus), sugg. by Momm.; BP omit.) Ravennates synagogas, quas incendio concremaverunt,

v3.p.560
data pecunia restaurarent; qui vero non habuissent unde dare fustati per publicum sub voce praeconia ducerentur. Data praecepta ad Eutharicum, Cilligam, et Petrum episcopum secundum hunc tenorem et[*](et, Momm.; praecepit et, BP.) ita adimpletum.

Ex eo enim invenit diabolus locum, quem ad modum hominem bene rem publicam sine querella gubernantem subriperet. Nam mox iussit ad fonticulos in proastio civitatis Veronensis oratorium Santi Stephani, id est[*](id est]; idem situm, B; ibidem s., P; Momm. suggests that id est altarium is an interpolation, which seems probable.) altarium, subverti. Item ut nullus Romanus arma usque ad cultellum uteretur vetuit.

Item mulier pauper de gente Gothica, iacens sub porticu non longe a palatio Ravennati, quattuor generavit dracones; duo de occidente in orientem ferri in nubibus a populo visi sunt et in mari praecipitari,[*](praecipitari] p2 (conj.); praecipitati, B; praecipitati sunt, P1.) duo portati sunt unum caput habentes. Stella cum facula apparuit, quae dicitur cometes, splendens[*](cometes splendens, Henr. Val.; comes pendens]; comis pendens BP.) per dies quindecim. Terrae mota frequenter fuerunt.

Post haec coepit adversus Romanos rex subinde fremere inventa occasione. Cyprianus, qui tune referendarius erat, postea comes sacrarum et magister, actus cupiditate insinuans de Albino patricio, eo quod litteras adversus regnum eius imperatori Iustino misisset; quod factum dum

v3.p.562
evocatus[*](reuocitus] B; reuocatus, P; euocatus, pref. by Momm.) negaret, tune Beothius patricius, qui magister officiorum erat, in conspectu regis dixit: Falsa est insinuatio Cypriani; sed si Albinus fecit, et ego et cunctus senatus uno consilio fecimus; falsum est, domne rex.

Tunc Cyprianus haesitans, non solum adversus Albinum, sed et adversus Boethium, eius defensorem, deducit falsos testes. Sed rex dolum Romanis tendebat[*](tendebat, Henr. Val.]; tenebat, BP.) et quaerebat quem ad modum eos interficeret; plus credidit falsis testibus quam senatoribus.

Tunc Albinus et Boetius ducti in custodiam ad baptisterium ecclesiae. Rex vero vocavit Eusebium, praefectum urbis, Ticinum[*](Ticini] B; Ticinum, pref. by Momm.) et inaudito Boethio protulit in eum sententiam. Quem mox in agro Calventiano, ubi in custodia habebatur, misere fecit occidi.[*](quem occidi, Momm.; qui (quem, pl) mox misit rex etfacit occidi, BP.) Qui accepta chorda in fronte diutissime tortus, ita ut oculi eius creparent, sic sub tormenta ad ultimum cum fuste occiditur.

Rediens igitur rex Ravennam,[*](rex Rauennam] Hadr. Val.; ex Rauenna, BP.) tractans non ut dei amicus sed legi eius inimicus, immemor factus omnis eius beneficii et gratiae quam ei dederat, confidens in brachio suo, item[*](item] preceded by a space in B.) credens quod eum pertimesceret lustinus imperator, mittens et evocans Ravennam Iohannem, sedis apostolicae praesulem, et dicit ad eum: Ambula Constantinopolim ad

v3.p.564
Iustinum imperatorem, et dic ei inter alia, ut reconciliatos[*](reconciliatos]; reconciliatus, B2; reconciliatos hereticos, B2 (emend.).) in catholica restituat religione.

Cui papa Iohannes ita respondit: Quod facturus es, rex, facito citius;[*](facito citius]; fac cito, P2 (emend.) (recte puto, Momm.); facito, BP1.) ecce in conspectu tuo adsto. Hoc tibi ego non promitto me facturum, nec illi dicturus sum. Nam in aliis causis, quas[*](quas] B1 (?)p1 (script. emendata); quibus, BP1.) mihi iniunxeris, obtinere ab eodem, annuente deo, potero.

Iubet ergo rex iratus navem fabricari[*](fabricari (fortasse forari), Momm.]; fa******, B2; preparari, B2 (emend.) P.) et super impositum eum cum aliis episcopis, id est Ecclesium Ravennatem et Eusebium Fanestrem, et Sabinum Campanum, et alios duos, simul et senatores Theodorum, Importunum, Agapitum, et alium Agapitum. Sed deus, qui fideles cultores suos non deserit, cum prosperitate perduxit.