Res Gestae

Hi locorum gnaritate confisi, quia[*](quia, Pet.; quod, G; que, V.) ille properans ut peregrinus et insuetus, maeandros faciebat et gyros, compendiosis vallibus eius itinera praevenerunt, et divisis inter se copiis, clausere vias proximas duas, trium milium intervallo distinctas, ut transiturus per utramvis caperetur improvidus: sed evanuit cogitatum hoc casu.

Viator quidam ad citeriora festinans, cum clivum armato milite vidisset oppletum, per posterulam tramitem medium, squalentem frutectis et sentibus, vitabundus excedens, in Armenios incidit fessos, et ductus ad regem, arcano sermone solum quae viderat docet, ac retinetur intactus.

Moxque metu dissimulato, eques mittitur clandestinus ad dextrum itineris latus, diversoria paraturus et cibum,[*](paraturus et cibum, AG; paratus et in cibum, V.) quo paulum progresso, in laevum tractum item alius talia facturus ire iubetur ocissime, alterum aliorsum nesciens missum.

Quibus ita utiliter ordinatis, rex ipse cum suis, dumeta per quae venerat viatore[*](uenerat uiatore relegente, Pet. (legente, Her.); uenat relegenter, V.)

Danielus post haec et Barzimeres, cum lusi iam revertissent, probrosis lacerati conviciis, ac si inertes et desides, ut hebetatae primo appetitu venenatae serpentes, ora exacuere letalia, cum primum potuissent, lapso pro virium copia nocituri.

Et leniendi causa flagitii sui vel fraudis, quam meliore consilio pertulerunt, apud imperatoris aures (rumorum omnium tenacissimas) incessebant falsis criminibus Papam, incentiones Circeas, in vertendis debilitandisque corporibus, miris modis eum callere fingentes: addentesque quod huius modi artibus, offusa sibi caligine, mutata sua suorumque[*](mutata sua suorumque, C. F. W. M.; mutatas (-us, G) uasorumque, V.) forma

Hinc in inexpiabile[*](inexpiable, Val.; inexplicabile, V.) auctum principis odium, et doli struebantur in dies, ut per vim ei vel clam vita adimeretur: agentique tune in Armenia Traiano, et rem militarem curanti, id secretis committitur scriptis.

Qui illecebrosis regem insidiis ambiens, et modo serenae mentis Valentis indices litteras tradens, modo ipse sese eius conviviis ingerens, ad ultimum composita fraude, ad prandium verecundius invitavit: qui nihil adversum metuens venit, concessoque honoratiore discubuit loco.

Cumque apponerentur exquisitae cuppediae, et aedes amplae[*](amplae, A; pulsu, G; assidue, Her.; aedessas pleneruorum, V.) nervorum et articulate flatilique sonitu resultarent, iam vino incalescente ipso convivii domino, per simulationem naturalis cuiusdam urgentis egresso, gladium destrictum intentans, torvo lumine ferociens quidam immittitur barbarus asper, ex his quos scurras[*](scurras, Wagner, Clark; supras, V, Gardt.) appellant, confossurus iuvenem, ne exsilire posset etiam tum praepeditum.

Quo viso regulus forte prominens ultra torum, expedito dolone, adsurgens ut vitam omni ratione defenderet, perforato pectore deformis procubuit victima, multiplicatis ictibus[*](ictibus, added after multiplicatis, E, before m., G; V omits.) foede concisa.

Hocque figmento nefarie decepta credulitate, inter epulas quae reverendae sunt vel in Euxino ponto, hospitali

Verum excusabatur recens inusitatum facinus et pudendum, necis exemplo Sertorianae, adulatoribus forsitan ignorantibus, quod (ut Demosthenes, perpetuum Graeciae decus, affirmat) numquam similitudine aut impunitate alterius criminis diluitur id quod contra ac liceat arguitur factum.

Haec per Armeniam notabiliter gesta sunt. Sapor vero post suorum pristinam cladem, comperto

[*](Arrace, V; Arsace, G.) legato ad principem misso, perpetuam aerumnarum causam deseri[*](deseri, Wagner; deleri, V.) penitus suadebat Armeniam: si id displicuisset, aliud poscens, ut Hiberiae divisione cessante, remotisque inde partis Romanae praesidiis, Aspacures solus regnare permitteretur, quem ipse praefecerat genti.

Ad quae Valens in hanc respondit sententiam, nihil derogare se posse placitis ex consensu firmatis, sed ea studio curatiore defendere.[*](lac. after defendere, Her.; no lac. in V.) Glorioso proposito contrariae regis litterae hieme iam extrema perlatae sunt, vana causantis et tumida. [*](adseuerarat, Clark; adseruerat, Pet.; at seuerat, V.) enim non posse semina radicitus amputari discordiarum, nisi intervenissent conscii pacis foederatae cum Ioviano, quorum aliquos vita didicerat abscessisse.

Ingravescente post haec altius cura, imperator eligere consilia quam invenire sufficiens, id conducere rebus existimans, Victorem magistrum equitum et Urbicium, Mesopotamiae ducem, ire propere iussit in Persas, responsum absolutum et unius modi perferentes: quod rex iustus et suo contentus, ut iactitabat, sceleste concupiscat Armeniam, ad arbitrium suum vivere cultoribus eius permissis: et[*](eius ex pacto permissis: et, G; permissis set, V; permissis sed, W2, vulgo.)

Quae legatio recta quidem et libera,[*](libera, EAG; libera erat, Her.; libora, V.) ni deviasset in eo, quod absque mandatis, oblatas sibi regiones in eadem Armenia suscepit exiguas.

Qua regressa[*](A fragment of M begins here, of which only about the first 30 letters of each line are preserved. For numerous variant readings see Clark's ed., pp. 529 ff. Cf. Robinson (see Preface, Vol. II).) advenit Surena potestatis secundae post regem, has easdem imperatori offerens partes, quas audacter nostri sumpsere legati.

Quo suscepto liberaliter et magnifice, sed parum impetrato, quod poscebat, remisso, parabantur magna instrumenta bellorum, ut mollita hieme imperatore trinis[*](imperatore trinis, W2TN2G (restored by Novák); imperatore tribus, H, Gardt.; imperator ei, MV.) agminibus perrupturo Persidem, ideoque Scytharum auxilia festina celeritate mercante.

Proinde parum adeptus[*](adeptus, W2HTNEAG; ademntus eaque, MV (ea quae, W2 HNAG).) ea quae spe vana conceperat, Sapor, ultraque solitum asperatus, quod ad expeditionem accingi rectorem compererat nostrum: iram eius conculcans Surenae dedit negotium, ut ea, quae Victor comes susceperat et Urbicius, armis repeteret, si quisquam repugnaret, et milites Sauromacis praesidio destinati malis affligerentur extremis.

Haecque (ut statuerat) maturata confestim, nec emendari potuerunt nec vindicari, quia rem Romanam alius circumsteterat metus,[*](metus, MV.) totius Gothiae Thracias licentius perrumpentis: quae