Res Gestae

Horrescit animus omnia recensere, simulque reformidat, ne ex professo[*](ex professo, Lind.; de (see note 2, from line 11), C. F. W. M.; reformidati ni perfesso, V.) quaesisse videamur in vitia principis, alia commodissimi. Illud tamen nec praeteriri est aequum nec sileri, quod cum duas haberet ursas saevas hominum ambestrices, Micam auream et Innocentiam, cultu ita curabat[*](cultu ita curabat, Val.; cultant acerabat, V.) enixo, ut earum caveas prope cubiculum suum locaret, custodesque adderet fidos, visuros sollicite, nequo[*](nequodebetur (note 6) G marks with asterisk; casu ferarum, Lind.; ea superarum, V.) casu ferarum deleretur[*](deleretur, Val.; hebetetur, Bent.; debetur, V.) luctificus calor. Innocentiam denique, post multas quas eius laniatu cadaverum viderat sepulturas, ut bene meritam in silvas abire dimisit innoxiam, exoptans similes edituram.[*](exoptans similes edituram, Pet.; exop (lac. 4 letters) simile sedit (lac. 5 letters), V.) ---

Et haec quidem morum eius et propositi cruenti sunt documenta verissima. Sollertiae vero circa rem publicam usquam[*](usquam, Wagner; nusquam, V.) digredientis, nemo[*](nemo dedisset, G omits with lac. of 12 letters, with asterisk; nemo, C. F. W. M.; nee, Her. (cf. xxxi. 2, 4); nec quo, V.) eum vel obtrectator pervicax incusabit, illud contemplans, quod maius pretium operae foret in[*](foret in, Her.; forsitan, Val.; forticen regendus, V.) coercendis verius limite barbaris quam pellendis. Et cum dedisset[*](lac. 3 lines, peculis, V.) --- e speculis, siquis hostium se commovisset, desuper visus obruebatur.[*](lac. 9 letters at end of line, V.)

Agitabatur autem inter multiplices curas id omnium primum atque[*](primum atque, Novák; prima de, V.) potissimum, ut Macrianum regem auctum inter mutationes crebras sententiarum, iamque in nostros adultis viribus exsurgentem, vi superstitem raperet vel insidiis, ut multo ante Vadomarium Iulianus: et praevisis quae[*](prouisis quae, Val.; praeui (lac. 4 letters at end of line) negotium, V.) negotium poscebat et tempus, cognitoque transfugarum indiciis, ubi comprehendi nihil hostile[*](hostile, added by Her.; V omits.) operiens poterit ante dictus, tacite quantum concessit facultas, nequi conserendo officeret ponti, iunxit navibus

Et antegressus contra Mattiacas aquas, primus Severus, qui pedestrem curabat exercitum, perpensa militum paucitate, territus stetit, timens ne resistere nequiens, irruentium opprimeretur hostilium agminum mole.

Et quia suspicabatur venalia ducentes mancipia scurras, casu illic repertos, id quod viderant, excursu celeri nuntiare, cunctos mercibus direptis occidit.

Adventu itaque plurium copiarum animati indices, castrisque ad tempus brevissimum fixis, quia nec sarcinale iumentum quisquam nec tabernaculum habuit, praeter principem, cui tapete et sisyra suffecerant[*](et sisyra suffecerant, Her.; tapete suffecerat (cf. xvi. 5, 5), Pet.; tapete (lac. 7 letters) sufficerat po, V.) pro tentorio, parumper ob tenebras morati nocturnas, exsiliente Lucifero, urgente[*](Lucifero urgente, added by Her. (cf. xix. 7, 2); exigente procinctu, Pet.; exiliente procincti, V.) procinctu pergebant ulterius, itinerum gnaris ducentibus,[*](ducentibus erat (see crit. note 5), G omits with lac. of 4 letters and asterisk; ducentibus, Lind.; discentibus, V.) frequenti[*](frequenti, Eyssen.; fre (lac. 4 letters), V.) equitatu cum Theodosio rectore praeire disposito, ne quid lateret[*](nequid lateret, Her. (cf. xxiv. 1, 13); sequi ratus, Eyssen.; et quia aderat, Pet. in Index; equirat erat (lac. 3 1/2 lines), V.) --- tempore iaceat, extento strepitu suorum est impeditus quibus assidue mandans, ut rapinis et incendiis abstinerent, impetrare non

Hac Valentinianus gloria defraudatus nec sua culpa nec ducum, sed intemperantia militis, quae dispendiis gravibus saepe rem Romanam afflixit, ad usque quinquagesimum lapidem terris hostilibus inflammatis, redit Treveros maestus.

Ubi tamquam leo ob cervum amissum vel capream morsus vacuos concrepans tum cum[*](tum cum, Her.; dum, EAG; dum cum, V.) hostium disiecta frangeret , in Macriani locum Bucinobantibus, quae contra Mogontiacum gens est Alamannica,[*](Alamannica, Clark; Alamanna, EAG (Ale-, G); alamannia, V.) regem Fraomarium ordinavit, quem paulo postea quoniam recens excursus eundem penitus vastaverat pagum, in Britannias[*](Brittanias, Her.; Britannos, W; brittanas latum, V.) translatum, potestate tribuni, Alamannorum praefecerat numero, multitudine viribusque ea tempestate florenti: Bitheridum vero et Hortarium (nationis eiusdem primates), item regere milites iussit, e quibus Hortarius, proditus relatione Florenti, Germaniae ducis, contra rem publicam quaedam ad Macrianum scripsisse, barbarosque optimates, veritate tormentis expressa, conflagravit flamma poenali.

Abhinc inter[*](inter (lac. 2 1/2 lines) proximo V; proxima, EG.) --- proximo haec narratione disseri continua placuit, ne dum negotiis longe discretis et locis alia subseruntur, cognitio multiplex necessario confundatur.

Nubel velut regulus per nationes Mauricas potentissimus, vita digrediens, et legitimos et natos e concubinis reliquit filios, e quibus Zammac comiti nomine Romano acceptus, latenter a fratre Firmo peremptus, discordias excitavit et bella. Eius enim necem ulcisci, impensiore studio properans comes, ad insidiatoris perniciem multa ciebat et formidanda. Utque rumores distulerunt assidui, navabatur opera diligens in palatio, Romani quidem relationes, multa et aspera congerentes in Firmum, libenter suscipi recitarique principi, in earum favorem concinentibus multis: ea vero, quae contra Firmus salutis tuendae gratia docebat crebro per suos, accepta, diutius occultari, Remigio officiorum magistro, affine amicoque Romani, inter potiores

Quae cum ad obruendam defensionem suam agitari adverteret Maurus, ultimorum metu iam trepidans, ne amendatis, quae praetendebat, ut perniciosus et contumax indemnatus[*](indemnats, Kellerbauer; condemnatus, V.) occideretur, ab imperii dicione descivit et adiumenta conquirebat vicinarum gentium[*](conquirebatgen-, added by Kellerbauer; adiumenta (lac. 14 letters) tium, V.) --- ad vastandum[*](Ad hoc periculum antequam, Her.; uastand (lac. 18 letters) hostis, V; (uastandum, A).) ---

Ad hoc periculum antequam[*](Ad hoc periculum antequam, Her.; uastand (lac. 18 letters) hostis, V; (uastandum, A).) hostis implacabilis incrementis virium adulescerent, abolendum cum comitatensis auxilio militis pauci Theodosius magister equitum mittitur, cuius virtutes (ut impetrabilis) ea tempestate prae ceteris enitebant:[*](enitebant, Val. c.c.; eminebant, Harmon; nitebant, V.) Domitii Corbulonis et Lusii simillimi veterum,[*](simillimi ueterum, sugg. by Clark, c.c.; ueterum simillimi, V.) quorum prior sub Nerone, alter Traiano rem regente Romanam pluribus inclaruere fortibus factis.

Proinde ab Arelate secundis egressus auspiciis, emeatoque mari cum classe, quam ductabat, nullo de se rumore praegresso, defertur ad Sitifensis Mauritaniae litus, quod appellant accolae .[*](Igilgilitanum, Lind.; Igilgitanum, G; gilgitanum, V.) Ibique inventum casu Romanum leniter allocutus, misit ad

Quo ad Caesariensem digresso Gildonem Firmi fratrem et Maximum misit correpturos Vincentium, qui curans Romani vicem, incivilitatis eius erat particeps et furtorum.

Recepto itaque tardius milite, quem maris morabatur,[*](morabatur, added in G before maris; retinuit, A, after maris; maris retorsit, sugg. by Clark; no lac. in V.) Sitifim properans, Romanum cum domesticis custodiendum, protectoribus committi mandavit, agensque in oppido sollicitudine diducebatur ancipiti, multa cum animo versans, qua via quibusve commentis, per exustas caloribus terras pruinis assuetum duceret militem, vel hostem caperet discursatorem et repentinum, insidiisque potius clandestinis, quam proeliorum stabilitate confisum.

Quod ubi Firmo levi rumore, dein apertis est indiciis cognitum, spectatissimi ducis adventu praestrictus, veniam cum concessione[*](cum concessione, Val.; concessionemque, Her.; confes siones, V.) praeteritorum, missis oratoribus poscebat et scriptis, docentibus eum non sponte sua ad id erupisse, quod norat[*](norat, V; morat, Kell., Eyssen.) scelestum, sed Romani[*](scelestuminiquitate, lac. by Clark; sed, added in G; Romani, added by Her.; without lac., V.) iniquitate grassante licentius, ut monstrare pollicebatur.

Quibus lectis, paceque obsidibus acceptis promissa, dux ad recensendas legiones quae Africam tuebantur, ire pergebat ad

Inter residua autem multa et clara, id amorem eius auxerat in immensum, quod a provincialibus commeatum exercitui prohibuit dari, messes et condita hostium virtutis nostrorum horrea esse, fiducia memorans speciosa.

His ita cum laetitia possessorum dispositis, ad Tubusuptum progressus, oppidum Ferrato contiguum monti, legationem secundam Firmi repudiavit, quae obsides (ut ante statutum est) non duxerat secum. Unde omnibus pro loco et tempore cautius exploratis, concito gradu Tyndensium gentem et Masinissensium petit, levibus armis instructas, quas Mascizel et Dius fratres Firmi ductabant.

Cum essent hostes iam in contuitu, membris omnibus celeres, post missilia hinc inde crebrius iacta, committitur certamen asperrimum, interque gemitus mortis et vulnerum, audiebantur barbarorum ululabiles fletus captorum et caesorum,[*](caesorum, V; sauciorum, Her.) pugnaque dirempta