Pseudo-Augustini Quaestiones Veteris et Novi Testamenti CXXVII

Supra dicta igitur die dixit deus: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, et habeat, [*](4 cf. Gen. 1, 20 7 Gen. 1, 21. 22 8 Gen. 1, 21 17 cf. Matth. 19, 26 21 cf. Gen. 1, 24 23 Gen. 1, 25 24 cf. Gen. 1, 31 25 Gen. 1, 26 ) [*]( 1 haec P ne om. C (add. 8. I.), NX 2 si G, (corr. mS) B 3 non ambigantur quinto dein om. X 4 reptilium N 5 nolantia] om. P uolentia (corr.) C 11 dispicere N 13 ebetaa C nesciunt (corr.) C 14 qui (add. non s. I.) C 15 quid] quod P 16 fieret (corr. m. rec. fierent) M quam (corr. m. rec. quia) M (corr. tn2 quoniam) F (corr. quod) A 19 enim] ergo X insensibilem] sensibilem X 20 produceret C 21 terram (m eras.) M 22 sic factum eet GA )

Quid sit autem (ad imaginem et similitudinem\', quamuis alibi dixerimus, hic tamen locus et causa postulat ut iterum dicamus. patris enim ad filium uerba sunt dicentis: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, quamquam in omni opere utriusque intellegatur persona, dicentis et obaudientis. haec ergo imago dei est in homine, ut unus factus sit quasi dominus, ex quo ceteri orirentur, habens imperium dei quasi uicarius eius, quia omnis rex dei habet imaginem. ideoque mulier non est facta ad dei imaginem. sic etenim dicit: et fecit deus hominem, ad imaginem dei fecit eum. hinc est unde apostolus: uir quidem, ait, non debet uelare caput, quia imago et gloria dei est; mulier autem ideo uelat, quia non est gloria aut imago dei. similitudo autem dei haec est in homine, ut, sicut ex patre filius, [*](7 cf. Gen. 2, 7 10 cf. Gen. 1, 26 13 Quaest. 21 (p. 47, 27) et 45 (p. 81, 9) 14 Gen. 1, 26 21 Gen. 1, 27 22 I Cor. 11, 7 23 cf. I Cor. 11, 6 ) [*]( 1 super pr. om. P 2 deus om. P S ornatibna-omnibus om. (add. mg.) C 5 quae] qui codd. (corr. A) 6 ex aquis et terra om. (add. s. l.) C 7 discribitur CN 8 edoceret] et doceret P 9 homines N eum] enim N 10 factum alt.] factum eat P 14 dicentes (corr.) N 16 omni om. CNX dicentes N 17 oboedientes C obandieutes N hominem N 18 orientur X 21 enim P 25 ut sicot ex patre filiua similiter ex homine om. (add. mg.) M patri N similiter] et add. P ) [*]( 16* )

Quibusdam tamen uidetur omnia simul dominum fecisse. (si enim uerbo\', inquiunt, \'fecit, quare non omnia simul fecisse dicatur? nam hic hominum mos est, si partibus fecisse credatur.\' ad potentiam ergo magis dei proficere dicunt, si uno die omnia ab eo facta credantur. porro autem magnam prouidentiam in hoc opere et ordine contuemur. nam potuit utique simul facere cuncta, sed ratio multiformis prohibuit et sepositis his omnibus scripturae diuinae fides habenda est, quae dicit et saepe dicit, quia in sex, inquit, diebus fecit dominus deus tuus caelum et terram et mare et omnia quae in eis sunt. primo enim in loco sic debuerunt fieri, ut sentirent ac scirent quia facta sunt. quando enim non se omnia simul uiderunt sed unum hodie, cras alterum, cognouerunt initio se contineri nec posse aeternitatem suspicari, ubi se partibus inuicem recognoscunt. nam si omnia simul exstitissent, non esset eis sensus infirmitatis, sed putarent se non coepisse. quae enim uerbo dei subito simul existunt, non se fieri sentiunt, nisi aliud ante se aliud post se uidendo. et ne forte illud quod primum factum est putet se infectum maiora post se facta cernendo, hoc credit de se quod uidet in alterum potiorem. denique lumen, quod dies appellatur, ante se habet caelum et terram, id est aquam et aridam. cum autem ipsa aqua et arida et tenebrae confusa fuissent facta, aeternitatem sibi uindicare non poterant, quia nemo harum statum et [*](11 Ex. 20, 11 ) [*](2 eat facta GA 3 tamen] tunc C deum PNX 4 ei enim uerbo inquiunt fecit quare non omnia simul fecisse om. P uerba N 5 hoc P mors X est] est (add. m. rec. 8. I. ut) M 8 continemur N 10 est om. P 11 quia in] quam (corr. m2 quoniam) F,B quia GA 12 et om. ante mare N 14 quia] quare GA 16 se pr.] sem (corr.) N continere N 18 non alt.] nunc C 20 uiaendo X 21 illud] aliud X factum om. X est om. N maiore C 22 facat (?) M altero potiore M m. rec. 24 ipse (corr.) C 26 horum C otatuam C )

Praeterea, quia sex diebus opus consummatum, totius mundi aetatem in se continet, ut sex dierum opera sex milium annorum haberent figuram, quia, quod uno quoque saeculo futurum erat, sex dierum per ordinem operibus continetur: ut — puto quia prioribus saeculis tanta cognitio dei in terris futura non erat —, sine splendore anteriores dies uiderentur; ut autem ante hominem pecora fierent, quia ueteres nostri inculti et agrestes pecorum more uicturi erant; sexto autem die homo fieret, haec res fecit, quia sexto millesimo anno aduentus Christi hominem fecit, ne morti esset obnoxius; ut autem imago dei esset homo, quia dono dei coimaginari haberet filio dei dicente Iohanne apostolo: scimus autem, inquit, quia cum apparuerit, similes ei erimus. et uas electionis: coimaginati, ait, filio dei. arbor autem uitae, quae posita est in paradiso, imago fuit futurae gratiae dei, quae est corpus domini, quod qui edit, uiuet in aeternum. nam arbor scientiae boni et mali lex est data per Moysen, quae, cum cognitum fecisset peccatum quod prius latebat, dedit scientiam boni et mali. ostendit enim quid esset bonum, quidue malum. illud uero, quod septimo die requieuit ab operibus suis, hoc significauit, quia impleto sexto millesimo anno in septimo millesimo requiesceret cessante iam mundo ab omni opere saeculari. [*]( 12 cf. Lucret. V 929 sq. 14 cf. Rom. 8, 2 16 I Ioh. 3. 2 17 Rom. 8, 29 18 cf. Gen. 2, 9 20 cf. Ioh. 6, (51.) 58 cf. Gen. 2, 9 21 cf. Rom. 8, 20 24 Gen. 2, 3 ) [*]( 3 posteriora] potenciora P 5 consummatum est GA 6 operum (corr.) M 9 puto Engelbrecht puta codd. 11 haec (eras.) quia uete- ris C 12 egrestes C uictori C die] die nt P 14 essent M 15 haberet] adheret (corr.) C 17 uas] uoa C 20 edet P uiuit P 21 lex eat data-mali om. N 23 esset] et (corr.) C )

Quantum ad mundi rationem pertinet, tenebras ante legimus quam lucem. ea enim, quae ad mundi fabricam profecerunt quaeque simul facta uidentur, lumine priuata fuisse considerantur, id est aqua terra tenebrae, ex quibus conpaginatus est mundus, sicut continetur in Sapientia, quae dicitur Solomonis: ex materia inuisa, hoc est tenebrosa. et tenebras enim et aquam factam sacra uolumina ipsius domini uoce testanturper Eseiamprofetam: ego enim, inquit, deusqui feci lucem et creaui tenebras. similiter et per Dauid et aquas factas et terram firmatam super aquas spiritus sanctus ostendit. quod conuenit et euangelicae auctoritati et apostolicae traditioni, in quibus omnia facta leguntur et, ut nihil exciperet, siue quae in caelis sunt, ait, siue quae in terris.

In hac ergo parte, quae ad terras pertinet, ante tenebras legimus quam lucem. hoc, quantum ad ordinem lectionis pertinet, non quantum ad dignitatem; nam utique multo melior lux quam tenebrae. in mundi tamen ratione lux accepit nomen, ut appellaretur dies et tenebrae nox, sed hac scilicet ratione, quia, dum inluminantur tenebrae et praeterit lux, illud tempus. quamdiu redeat lux, dicitur nox et illud tempus, quo inluminantur tenebrae, appellatur dies. nox ergo cum dicitur, speratur futurus dies et, cum dies dicitur, speratur fore nox. cum uero [*](4 cf. Gen. 1, 2. 3 9 Sap. 11, 17 (18) 11 Esai. 45, 6. 7 13 cf. Ps. 135, 6 16 Col. 1, 20. cf. lob. 1, 3 18 cf. Gen. 1, 2. 3 20 cf. Gen. 1, 5 ) [*]( 2 ea om. P 5 fabricam mundi (om. ad) GA proficerunt X 9 inuisa (m. rec. 8. I. inuisibili) M est om. X 11 inquit otn. N 12 lucem] celum P creauit CN (corr.) 13 firmauit P 20 accipit C, (corr.) A 21 appelletur PCNX 22 praeteriit CX illud] illa ad C 23 reddat (corr.) M rediat C, N (corr.), FB radiat GA qui X 25 fore] futura P, (in. ras.) N )

Igitur, quantum apparet, subiecta est nox diei. nec enim, quia ante tenebrae leguntur quam lux, idcirco anteponendae debent uideri, quia et caelum ante solem est et tamen claritate maior est sol et terra ante hominem et pecora et cetera animantia et tamen subiecta sunt homini. non ergo idcirco nox praeferri debet diei, quia ante leguntur tenebrae, cum appareat et dignitate lumen tenebris et tempore diem nocti anteponi. sicut enim supra ostensum est, cum essent tenebrae, facta est lux.

Et appellauit deus lucem diem et tenebras appellauit noctem; et factum est uespere et factum est mane dies unus. nam nisi dies fuisset, nec nox; tenebrae enim erant, quae cum inluminatae sunt et praeteriit dies cursu suo peracto, factus est uesper. et cum post uesperum inluxisset, factus est dies primus nocte transacta, ut diem sequeretur nox. hoc et dignum est et ratione commendatum, ut inferior natura per omnia subiecta sit potiori.

Quo modo ergo nox ante diem dicetur, cuius nomen post diem legis? non enim appellata fuisset nox neque uesper, nisi [*](5 cf. Gen. 1. 2. 8 18 Gen. 1, 5 ) [*]( 2 enim (in ras.) N nOex N 3 sunt P 7 uesper P uespere CNX 8 et (eras.) N 11 tamen] tunc C 12 claritatom C magior (corr.) C 14 et ante tenebrae add. CNX 15 dignitatem (corr.) CN et tenebris C, N (eras. et), X tempora GA 18 et pr. om. C, N (add. m. rec. mg.), X 20 esset post nox add. N m. rec. mg. 21 inlumita C 22 uesper] uespere C nesper* N inluxisse C 23 requiretur C 24 indignam. C -dignum N indignum X et alt.] ut M 26 dicitur CNX 27 nespera C )

Ecce ubique dies in auctoritate probatur noctem habens subiectam. si enim numerus noctis nomine contineretur, praeiret nox diem. nam quia Romani regnum habent, Hispani et Galli et Affri et ceteri subiecti eis sub eorum nomine Romani uocantur; ita et nox, quia subiecta est diei, sub eius nomine continetur. sed inde quidam falluntur, quia Iudaei in sabbatum uespere iubentur intrare, non considerantes cur ita mandatum sit. nam utique pridie necesse habent emere sibi escas et praeparare in sabbatum et lautum ire. numquid possent haec nocte facere, ut orto die intrarent in sabbatum? dominus certe uespere resurrexit et diei deputatur. in die enim resurrectio celebratur, qui dies dominicas appellatur - sic enimlegis: haec dies quam fecit dominus non tamen nox dominica, quia principatum dies habet. siue enim praeterito diei siue futuro, semper nox subiecta est, quia et ordine inferior est et natura dicente apostolo: filii diei estis et luminis, non noctis et tenebrarum. et si de consulibus coniciamus, uidebimus illum primo nominari qui prior eligitur. denique solet dici: \'cum illo quis erit consul?\' si ergo et nox ante diem esset, prior et nominaretur. nam usque adeo a die incipit numerus, ut puta si dicamus: \'cras sexto Kl. est,\' a mane utique usque dum ueniatur ad aliud mane, ut transacto [*]( 1 Iob. 1, 43 2 Ioh. 2, 1 9 cf. Ex. 16. 5. 6 18 cf. Luc. 24, 1 sqq. 14 cf. Apoc. 1, 10 15 Pa. 117, 24 18 I Thess. 5, 5 ) [*]( 1 nocte (n in ras.) N aequente (corr.) N 2 gallileam M galeam corr. fort. m2) G S tertio N fatae N channan (m. rtc, corr. chana) M chana PNX (A corr. cana) chanan C gallilee M 6 nam] iam P romam regimen P gali O, A (corr.) afri PNX 12 lautum (corr. m. rec. s. l. Iauatum) M 13 snrrezit X 14 resarrexit X (corr. Ã) quid. (eorr.) N 15 enim »»• M 16 tamen] tunc C dominica (corr. m. ree. dominicam) X quia] quam N 20 primo nominari] primominari M 22 et alt. (eras.) N usque adeo] et luna utique P adeo] abeo GA 28 a om. X seztu M (corr. m. rec.), C, N (corr.) eat. N 24 dum om. P )

Propter quorundam contentiones de re manifesta coacti sumus latius loqui, cum ipsa se lectio explanet, in qua dies ante noctem aperta ratione significatur. haec omnia supra memorata. secundum mundi originem diximus. uerum si altius loqui uelimus, intellectum nostrum spiritali erigentes uigore incongruum deprehendemus tenebras ante lucem creatas adserere. si enim lucis caelestis natura est et tenebrarum terrena, ineptum utique est post tenebras lucem factam putare, quia Moyses lucem quidem factam, sed in qua nunc mundus est parte, non quia tunc creata est, dicit, quia omnia spiritalia ante creata sunt quam carnalia, ut lux quae in supernis erat fieret in subiectis, ut lampas in domo. qua autem ratione ante lucem tenebrae dicuntur, cum semper post lucem uideantur? denique caelestia et spiritalia lumen natura esse creduntur, terrena et carnalia tenebrarum, ut tenebrarum natura potentia luminis subsistere uideatur, quia omne imum summitatis est. nam si requiramus, in ipso sole tenebras deprehendimus, quando enim, si iuxta illum fueris, tam clarissimus uidetur, ut perspici non possit; si uero in interuallo, clarissimus quidem, sed ut possit aspici; si autem longe, minus clarissimus et quicquid longius defectus quidam apparet, qui tenebras nuntiat, et ita peruenitur. ut tenebrae ex lumine ortum capere uideantur, itaque qui fecit [*]( 2 facta enim lucere debuit tota nocte et in aliud mane coepit quinta decima om. P 8 XV. C ambitur X 5 rem FB 6 lectione (corr.) N 7 aper (corr. m. rec.) M 8 mnndi.. N uero (corr.) N 9 nellimus CN (corr.), B uellimnr F 10 deprehendimus CNX creata P 11 lucis (corr. lux) N tenebrarum (corr. tenebrae) N inceptum (corr.) N 13 quidam FB quedam G, A (corr.) in qua] iniqua C in aqua X (corr. A) 16 autem] autem in P 20 subsistere (s tertium in ras.) C imum] unum P primum X 21 requiramus (corr. requeramus) N deprehendemus P 22 si (eras.) N 25 appareret C )

Deus autem solus eat qui defectum non patitur, qui, cum ubique sit, immo omnia intra se habeat, tam praeclarus est ut a nullo uideatur, nisi se uoluerit temperare. denique saluator, cum esset in corpore et clausus non esset, tamen minime uidebatur, nisi uoluisset. nam utique, quod in monte transfiguratus est et in claritate magna apparuit, hoc ueluti latebat in corpore, quod, cum uoluit, manifestauit. quo modo ergo latebat qui clausus non erat? nam si cum corpore clausis ostiis intrauit ad discipulos, quem ad modum diuinitas eius non omnia penetrat? hoc est, claudi non potest, quia defectum non patitur. cum ergo nusquam desit deus, illic tamen dicitur esse, ubi apparet et uult uideri. cum ergo omnia in deo sint, quia excedit cuncta dicente apostolo: in ipso enim uiuimus et mouemur et sumus, ipse tamen in nullo est nisi in quo uoluerit. mysterio enim quodam in omnibus est et prouidentia quadam in quo uult apparet..

Omne quod a deo est, rationale est et uni cuique rei exordium causa dat, quae sit origo ipsius, ut non absurde nominari aut subsistere uideatur, sed ut nuncupatio rem ostenderet, quae caput intellegatur esse ipsius nominis. igitur ratio hominis [*]( 9 cf. Matth. 17, 1. 2 11 cf. Ioh. 20, 19 16 Act. 17, 28 ) [*]( 1 hoc (corr. hic) N modo pr.] mundo PC, N (corr. mundum), F 2 firmum] fimum (corr. m. rec. summum [?]) M firraiter (ter in ras.) X terre C est ita tenebrae] stat atcnebre C 4 defectum] effectum CXX 5 sit] *•» M nt-est (9) om. (add. mg.) C 6 nesi N 10 quod (in ras. m2fort.)M 10 cum om. M 11 clausis] clausus P 13cladi3f 15 sunt (ccrr.) N excidit C (corr.), S X 17 ministerio C (corr. misterio), X est] e (eras.) est C 19 appa..ret C 20 hebraea P ebraica CNF hebraica X qua N 21 accepit N 22 rationabile G A 23 causam P 24 nuncupatio rem] nuncupationem N ostenderet] significet P 25 intellegitur PX nomine N )

Quam ob rem uideamus si congruit, sicut quidam putant, ex Heber dictos Hebreos. uidetur enim, quantum ad nomen pertinet, inde huius nominis origo descendere; anterior est enim Heber quam Habraham. quod si esset uerum, deberent hi, qui de tribu Heber sunt, post ipsum eodem nomine nuncupari; ab Heber enim septima generatione natus est Habraham. si ergo super Habraham uel ipse Habraham Hebreus dictus est, sine dubio Hebrei ab Heber nuncupantur; si autem non legitur super Habraham dictos Hebreos, sed.post Habraham, non iam utique ex Heber, sed ab Habraham dicuntur Hebrei, quippe cum filii Habrahae primo hoc nomine appellati noscantur. in Genesi enim [Iosef et fratres eius Hebrei sunt appellati. scientes enim Habraham fuisse, qui de Syria descendisset in Chanaan et multiplicatus fuisset, fidei causa omnibus copiis refertus rex et profeta appellatus et pater multarum gentium, qui cum trecentis decem et octo uiris uernaculis suis quinque reges confoderit, [*](14 cf. Gen. 11, 16-26 19 cf. Gen. 43, 32 21 cf. Gen. 12t 4—5. 17, 2 seqq. 23 cf. Gen. 14, 14-15 ) [*]( 1 quatuor M quatur (corr. fort. m3) C 2 scilicet ante terra add. PB terre (corr.) C aera N igne aqua P auctorem P 3 figaratum] figura tunc C agitet] agit et PXFB 5 nuncupatur P uocantur A" humanum (?) (corr.) N 7 f.acit C ceteris C, N (corr.), X 8 se X 12 abraham PCNX essent (corr. m. rec.) M deberet C hii PCXX 14 abraham PCX 15 uel ipse habrabam om. X ipsi CF hebreos N 18 ab] om. CNB ex QA 19 abraham CNX primi P primom (cOrr.) C noscuntur M (corr.), C 21 sjriae C siris Ar chanan M (corr. m. rec. canaan). CF 22 refectus M refertur X 23 trecentis et (et eras.) M tricentis CN 24 uernalis C )

Abnuatur, si non conuenit rationi; spernatur, si dispar est; conuellatur, si alienum est a meritis Habrahae, et nos refellamur quasi adulatores eius. quae est haec inimicitia aduersus Habraham, quae aemulatio, qua ei obtrectant inimici, et qui sunt hi, nisi qui filii eius dicuntur? quid est in quo displicet Habraham, ut gloria haec aliena ab eo putetur? et quid est quod placeat in Heber, ut primatum istum habere dicatur? cuius si conuersatio possit inquiri, inueniretur forte idola coluisse sicut Thara et Nachor et pater Nachor, quos constat non longe ab eo fuisse, sicut testatur Hiesus Naue, quia hi idola coluerunt.

Aut certe qui ex diuerso sunt, ostendant qua ratione uindicandum est hoc Heber, ne forte a nobis subprimatur meritum eius; sed nullum est, quia communes sunt nobis scripturae et quid uni [*](1 cf. Act. 26, 26 8 cf. Phil. S, 5 22 cf. Ios. 24, 2 ) [*](2 semini N erunt N 8 meritis GA fuit. (it in ras.) M hiia P 5 canaan M chanan C 7 ut a. Z. m. rec. ante innouatns add. M enim] ... M constitueret (corr. constituerat) CA populum in] in popnlum C 10 nnbililas N 11 eius om. CNX 14 alianum (corr. m. rec.) M 15 refallamnr M reffellamur N haec om. C 17 hii PCNX 18 gloria* N haec] habet G, (corr. habita) A putatur C 19 eber (fort. corr. m. rec.) M dicetur C 20 coluisset N 21 thar C 22 fuisse ab eo GA iesus P biesu C iesu X na»ue M hi om. CNX )

Sed ne forte propter nomen Heber scrupulum patiantur, quia magis Hebreis Heber sonat nomen, quia Hebrei dicuntur, non Habraei, recognoscant iterum quia Hebrei, non Heberei dicuntur; Heber enim dictus est, non Hebrer. si ergo hinc [*]( 13 cf. Gen. 1, 27 ) [*]( 1 solo nomine] solomone (corr.) M salomone JY 2 infernum X 3 testis X 6 perspicua] om. P perspecaa X quomodo GA 7 dignatione (decem litt. 8. I. eras.) M 8 firma C 9 est] esse P 10 hic] hinc C (corr.), B quaedam om. P positus. M 11 hominum (mi et m in raB.) X inreuerteretur ex 12 fu.erat M usu P 18 hominumJ homines P 15 geris X ueri om. P, corr. m. rec. ueritatis M 16 coeptum P 17 nomini X plebs (b in ras.) X 20 ebraei M ebrei N hebrei X 21 Habraei] habrei P habraei (h 8. I.) M hebręi C ebrei X hebraei FB hebrei G (corr. habraei), A (corr. heberei) Hebrei] haebraei M hebrfi CAB ebrei X Heberei] heberei (alt. e s. I.) d beh-ei (corr. m2 hebrei) M (m. rec. mg. heberi) hebrei C, G (corr. habraei) heber ei X hebrei B 22 dictus] ductus (corr.) M dictum X est om. GA non om. X hebre P heber C hunc GA )

Haec ergo lingua est, quam dicimus primitus datam Adae et ceteris, quam propter praesumptionem turris aedificatae credimus in multas dispersam et confusam, ut non iam haec, sed multae ex hac inmutatione habita quorundam dictorum existerent, ut non haberet speciem nec tamen deperiret, sed tota confusa esset ceteris linguis. ita enim tunc actum est, ne se homines intellegerent et maiora auderent. tantae ergo tunc linguae intelleguntur exstitisse, quanti et homines fuerunt, qui dispersi locis, in quibus habitarunt, unus quisque linguam suam instituit.

Si autem ipsa esse minime putabitur quae scripta est tunc una fuisse, hoc supererit, ut de ceteris linguis collecta sit [*](9 cf. Cic. orat. 47, 157 13 cf. Gen. 11, 1-9 ) [*]( 1 praeutant (corr.) N nostrum] nomen GA 2 hia PMX 4 rem MX (corr.) pars C, N (corr.), X perdisse" CNF redisse G reddisse A 6 Habraei] habrei P habraei (h s. l.) M, (alt. a 8. I.) N hebrgi C hebraei F hebrei B, om. G, A (m2 add. habreis) indea (corr.) C 7 Iudai] iadei C Iudaei] iudei PM uisum est absurdum GA absur.dum y 9 medi die PFAB meridie C, (corr. medio die) N talia] alia MCX et (?) (eras.) alia N 10 habrae (h eras.) M 12 primitiis FG datam] datam (corr. data) C data est G datam esse (ee 8. I.) A 14 8.ed.. (s et e postea ligata) N 15 multa P immotati.ono C 16 haberent P 18 et] •» (corr. m. rec. ne) M audirent CX 19 fnerint P 20 dispersis GA habitarent (corr.) C 22 esse] esset GA putabatur GA )

Sed non sic conuenit rationi quo modo illud, si prima ipsa esse dicatur; non enim otiose hoc factum ratio probat. ipsam enim linguam debuit Habraham habere, quam habuit primus homo, ut Moyses ueniens et creaturam et hominem a deo factum describens hac uoce uteretur, qua deus locutus est et hominem appellauit Adam et Adae mulier uocata est Eua, ut haec uox esset in libro Moysi, quae fuerat et in his quos describit, ut uere in omnibus reformatam doceret primam causam et beneficium diuinum in Habraham. [*]( 2 cf. Gen..l7, 4 4 cf. Gen. 11, 1 5 cf. Gen. 11, 2 d. Gen. 11, 8 21 cf. Gen. 2, 16. 23 ) [*]( 1 quia (i eras.) M 2 ez] •• (corr. m. rec.) M 3 et] ei P ut C 4 hi (corr. hii) M hii CXX his (corr. hi) B 5 orienti C 7 in] ..:lI primitiis P 8 in homines (corr. m. rec. hominibus) M eeterae] terrae X 11 habraea M hebrea PX hebrea C hebrea G etc. 14 uidimus OA linquas M 15 ei P 17 di.catur X otiosa C 20 ut (croa ) hac C 21 edae (corr.) C Eua] eua et (et eras.) C 23 descripsit P reformatum (corr. m. rec.) M 24 ambralmm P )