De Cain et Abel

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.

nec absurdum putes quod facinorosi cohabitant piis ac maculosi sacratis; opus enim habent purificari qui aliquo polluti sunt delictorum contagio. et quodammodo diuerso genere causa concurrit. sicut enim Leuites mundanis uoluptatibus abdicatus exul est culpae, ita [*]( E ) reus sanguinis fugitiuus est patriae. sed hoc interest, quod iste necessitate suos deserit propter metum legis, minister autem dei humanarum consortiis renuntiat passionum et quadam carnalis inlecebrae se abdicat necessitudine propter studia uirtutis. etiam illud non abhon-et a uero, quod etiam iste uelut quasdam in se manus inicit, ut interficiat uoluptates sui corporis et quendam suae carnis operetur interitum. interfecit nempe Moyses Aegyptium et fugax factus est de[*]( F ) terra Aegypti, ut declinaret eius terrae tyrannum. sed non ante illum interfecisset Aegyptium hominem, nisi prius in se Aegyptium nequitiae spiritalis interemisset et abdicasset se [*]( 2 Num. 35, 6 sqq. Philo de sacr. 37 (188, 35; I 253, 15 C.) 4 Ioh. 1, 14 13 Philo de sacr. 38 (189, 14; I 254, 19 C.) 16 Philo de sacr. 38 (188, 38; I 254, 4 C.) 22 Philo de sacr. 38 (189, 2; I 254, 11 C.) 25 Exod. 2, 12 26 cf. Philo de sacr. 38 (189, 5; I 254. 13 C.) 28 Exod. 2, 10 sq. ) [*]( 3 is ABV et (i in ras.) P liis cet. 4 urbis Â.A\' Uindob. 4601 uerbis Uindob. 758 (e eras.) cet. )

391
regalium luxu honorum, maius patrimonium aestimans thensauris Aegypti obprobrium Christi. quod stultis quidem uidetur obprobrium, nobis autem illud obprobrium dominicae crucis uirtus dei est atque sapientia.

Accedit eo quod duo quaedam in deo principalia sunt genera uirtutum, unum quo remittit, aliud quo uindicat. remittuntur peccata per dei uerbum, cuius Leuites interpres et quidam exsecutor est, remittuntur per officium sacerdotis [*]( 218 A ) sacrumque ministerium, puniuntur quoque per homines, sicut per iudices, qui potestate ad tempus utuntur, sicut apostolus docet dicens: uis autem non timere potestatem? bonum fac et habebis laudem ex illa; dei enim minister est tibi in bonum. si autem malum feceris, time. non enim sine causa gladium portat; dei enim minister est uindex in iram ei qui malum egit. puniuntur peccata etiam per populos, sicut legimus, quia saepe ab alienigenis dei iussu excitatis propter diuinae [*]( B ) maiestatis offensam subactus est populus Iudaeorum. ne is quidem qui inuitus aliquod fecerit homicidium extra ministerium est, siquidem lex ait de eo quia deus dedit eum in manus eius. manus ergo eius instrumenti modo diuinae ultioni ministerium praebuerunt. Leuites igitur minister remissionis est, percussor autem, qui tamen non ex dispositione, sed praeter uoluntatem fecerit homicidium, diuinae minister est ultionis. illud quoque specta quia, cum interficitur impius, [*]( C ) Christus infunditur et, ubi abominatio aboletur, sanctificatio [*]( 2 I Cor. 1, 23 sqq. 5 Philo de sacr. 39 (189, 18; I 254, 22 C.) 11 Rom. 13, 3 sq. 16 cf. Esai. 13, 17 18 Philo de sacr. 39 (189, 29; I 255, 8 C.) 20 Exod. 21, 13 ) [*]( 5 sint AA\' 6 genera] opera AA\' 8 exsecutoram M 15 iram A.A.\']>\' ira cet. 16 agit AA\' 17 dei iussu om. B 18 subactus MAA\' subiectus (factus add. Monae. 2549) cet. ne M.AA\' nec eet. his AA\'B 22 ultioni B a ultionis cet. 26 abominatio M\' abhominatio eet. )

392
congregatur, quia dominus dixit:

in ea die, in qua interfecero omne primogenitum Aegypti, sanctificabo mihi omne primogenitum Istrahel. quod non ad unum diem adflictionis Aegypti referes, sed ad omne tempus. cum enim renuntiatur inprobitati, statim adsciscitur uirtus; egressus enim malitiae uirtutis operatur ingressum eodemque studio quo crimen excluditur innocentia copulatur. habes hoc in [*]( D ) euangelio quia ubi Satanas inmisit se in cor Iudae, Christus recessit ab eo momentoque eo quo illum recepit hunc amisit. denique sic scriptum est: et post bucellam introiuit in illum Satanas. dixit ergo illi Iesus: quod facis fac celerius. quid illud? ut quia introierat Satanas in illum, ipse abiret a Christo. eicitur itaque et extruditur, eo quod iam cum domino Iesu esse non possit qui coeperat esse cum diabolo; nulla enim communicatio Christi cum Belial. unde[*]( E ) statim imperio expulsus abscessit, sicut legimus dicente euangelista quia cum accepisset bucellam, exiuit continuo; erat enim nox. non solum exiuit, sed continuo et nocte exiuit. nec mirum si noctis tenebras habebat qui Christum deserebat. uerum sicut ipse receptus a diabolo exclusus a Christo est, ita Zacchaeus renuntians auaritiae Christum recepit. meritoque uidens studium eius, quod in arborem ascendisset, ut transeuntem Iesum uideret, dicit dominus: [*]( F ) Zacchaee, festinans descende, quia hodie in domo tua manere me oportet. et descendit festinans et excepit illum gaudens. sed excipiendo Christum exclusit [*]( 1 Num. 3, 13 (cf. Exod. 13, 15) Philo de sacr. 89 (189, 39; I 255, 15 C.) 5 Philo de sacr. 39 (190, 1; I 256, 5 C.) 7 Ioh. 13, 2 10 Ioh. 13, 27 15 II Cur. 6, 15 17 lob. 13, 30 24 Luc. 19, 5 sq. ) [*]( 1 consegratur M consecratur .AA\' in qua MAATPx et (add. m3) V qua BM\' 2 Aegypti... primogenitum om. V 3 isrf libri 10 sic om. B buccellam V introibit M 11 in eum B 13 excluditur BMTFV 16 dicente euangelisti M 17 buccellam AJPV 21 et p. 898, 4, 13 zacheus libri 24 zachee libri 25 oportet me manere BPl* )

393
auaritiam, relegauit perfidiam, renuntiauit fraudibus; aliter enim non ingreditur Christus nisi ut uitia excludat, quia non cohabitat erroribus. denique de templo eiciebat nummularios, quia ipse uolebat habitare. unde Zacchaeus hoc intellegens quia Christum uetere suo suscipere non poterat affectu, superiora uitia exire suo iussit hospitio, ut Christus intraret. merito igitur obmurmurantibus quod dominus Iesus ad [*]( 214 A ) hominem peccatorem diuertisset manere dixit ad dominum: ecce dimidium bonorum meorum do pauperibus, et si cui aliquid fraude abstuli, reddo quadruplum. in quo illis respondit qui dicebant peccatorem Christo hospitium non debuisse praebere, hoc est: \'iam non sum publicanus, non ille Zacchaeus, non praedo, non fraudator. reddo quae sustuli, reddo qui auferre consueueram. iam dono pauperibus, quos ante nudabam, iam mea confero, qui aliena [*]( B ) rapiebam.\' fugerunt crimina, postquam Christus intrauit; discussa est omnis carnalium caecitas passionum, ubi aeternae uitae lumen infusum est.

diximus de primogenitis, dicamus etiam de adipibus, de quibus satis docet Dauid dicens: sicut [*]( c ) adipe et pinguedine repleatur anima mea. et supra ait: et holocaustum tuum pingue fiat, hoc docens acceptabile esse sacrificium, quod pingue, quod nitidum et quodam pabulo fidei ac deuotionis uerbique caelestis uberiore alimonia saginatum. frequenter pingue opus dicimus quod spissum et operosum uelimus intellegi et opima hostia praedicatur quae non sit tenuis et exilis. unde et sacrificium pingue recte nuncupamus, quod opimum cupimus declarare. sed etiam illud documento est quod pingues [*]( 1 ) ) [*](3 Matth. 21, 12 (Marc. 11, 15 Ioh. 2, 15) 7 Luc. 19, 9 9 Luc. 19, 8 18 Philo de sacr. 40 (190. 11; I 256, 18 C.), cf. Gen. 4, 4 19 Psalm. LXII 6 21 Psalm. XVIIII 4 ) [*]( 1 religauit M\' (s. i pr. ras.) AA\'P\' et m3 S 7 ihs BM\' p. xpe cet., nisi forte Christus delendum est 8 ad ihm B 9 post bonorum add. omnium B, post meorum add. dne P Monac. 2549 et 14399 14 quod (om. BUBtali reddo qui) B )

394
uaccae prophetica interpretatione annis fertilibus comparatae sunt.

: Nunc consideremus quid sit quod ait dominus: si recte [*]( E ) offeras, non recte autem diuidas, peccasti; quiesce. quod indicium est deum non muneribus oblatis placari, sed offerentis affectu. denique condemnati oblator muneris Cain pro conscientia insincerae oblationis intellexit deo suum sacrificium non probatum et tristis est factus. quando enim mens sibi recti est conscia, gratulatur uelutque infusione quadam spiritali repletur animus gaudio, cum alicuius uel studia[*]( F ) uel opera deo <non> inprobantur. tristitia igitur Cain conscientiae testimonium, repulsae indicium est. et quia optulit munus, tamen quia non recte et iure diuisit, culpam incidit.

quattuor enim genera sunt quibus sacrificia commendabantur: si aut noua nouorum essent aut frixa aut diuisa aut continua. noua nouorum primo tempore anni, quae specie in primogenitis fructibus aestimabantur; nunc autem reuelatum est eos significari qui per baptismatis sacramenta renouantur. hoc [*]( 215 A ) est enim uere sacrificium primitiuum, quando unusquisque se offert hostiam, a se incipit, ut postea munus suum possit offerre. noua igitur fides renouatorum, ualida, pubescens, incrementum uirtutis adquirens, non remissa, non fessa, non senio quodam marcida et uigore ignaua apta sacrificio est, quae pullulet quodam uirenti germine sapientiae et iuuenali diuinae cognitionis feruore pubescat, habeat tamen sucum doctrinae ueteris; sicut enim noui ita et ueteris testamenti [*]( B ) debet doctrina concurrere, quia scriptum est: manducate [*]( 1 Gen. 41, 26 Philo Quaest. I 64 3 Gen. 4, 7 8 Gen. 4, 5 Philo Quaest. I 63 9 Uerg. Aen. I 604 15 Lenit. 2, 14 Philo de sacr. 21 (177, 37; I 233. 10 C.) 19 Rom. 12, 1 27 Leuit. 26, 10 Philo de sacr. 23 (178, 33; I 234, 15 C.) ) [*]( 9 uelntque scripsi uel quia B uel quod cet. 11 a deo Y non addidi probantur B a 12 optulit SP1 V obtulit cet. 21 renouatorum usque ad sacrificio etiam p. 397, u. 7 om. S; excidit foUum 24 iuuenili BV 27 post quia add. sicut M\'PV et (sic corr.) P1 )

395
uetera ueterum et uetera a facie nouorum auferte. cibus nobis sit cognitio patriarcharum, epuletur animus in prophetarum <libris> oracula. tali sagina mens pascatur interior, sed iam non species agni sit, sed ueritas corporis Christi. non legis umbra praestringat oculos, sed aperte dominicae gratia passionis, splendor resurrectionis aciem mentis inluminet.

Si autem offeres sacrificium de primitiuis ouibus, frixum [*]( C ) in igne, frixum pingue, offeres sacrificium primitiuorum, sicut scriptum est, quod significat fidem tuam uelut igni probatam esse debere et sancto feruentem spiritu. denique coxit lentem Iacob et fratri primatus benedictionis eripuit, quos utique solida consequeretur fides. hic ergo robustus et uiuidus augebatur, ille autem qui cibum suum coquere nesciebat fatigatus atque deficiens defluebat. uratur igitur uerbo domini [*]( D ) sicut igne uirtus animae tuae. uide ustum Ioseph, sicut scriptum est: eloquium domini ussit eum. torreatur fides tua sicut spicae messium; tunc enim maturitatem fructuum praeferunt, cum eas primo solis processu tempora aestiua torruerint. sermo igitur plurimus scripturarum animam confirmat et quodam spiritalis gratiae colorat uapore, rationabilia . quoque inuenta conroborat dissoluitque omnem uim inrationabilium passionum. ideoque Esau laxatis uirtutis suae nexibus [*]( E ) dissolutus est, illi autem qui succincti lumbos non crudum neque coctum in aqua, sed assatum in igni caput agni edere iubebantur, sicut habes in Exodo, forti ac fideli animo [*]( 5 Hebr. 10, 1 8 Philo de sacr. 23 (178, 47; I 235, 2 C.) 11 Gen. 25, 29 Philo de sacr. 24 (179, 6; I 235, 10 C.) 14 Gen. 25, 30 17 Psalm. ClIlI 19 26 Exod. 12, 9 ) [*]( 3 libris addidi oraculo V oraculis ed. Paris. a. 1569 6 et splendor B 11 feruentem M feruente AA\' feruere cet. 13 consequentur M consequetur AA\' robustus B rubeus Monacc. 2549 et 14399 rubus cet. 14 fatigatus B fatigatus autem cet. 16 iustum V (i eras.) 20 torruerunt P (-int m2) P4 25 igne B et (i s. e m2) M\' agni caput B )

396
pedestri itinere maria transfretarunt. in euangelio quoque assos pisces dominus Iesus manducabat, sicut scriptum est, in quo plenitudo sancti spiritus redundabat. et fortasse ideo deficiebat Esau, quia coctum in aqua desiderabat cibum, quem Iacob quasi inhabilem sibi donauit infirmo.

oblationem autem[*]( F ) atque orationem oportet non confusam esse, sed conpetenti diuisione distinctam. in omni enim confusione melior distinctio, multo magis in oratione atque oblatione, quae nisi certas diuisiones habeat, fit obscurior. ideoque hostiae plerumque membra lex diuidi iubet et holocausta offerri, ut sine admixtione et operimento atque nudum sacrificium sit, eo quod nuda atque omnibus exuta inuolucris debeat fides nostra feruere, ne uagis et fallacibus opinionibus induatur, sed pura atque sincera simplicitas mentis appareat. deinde in partes diuidatur congruas. uirtus enim genus est, quae diuiditur in[*]( 216 A ) plurimas species; sed principales quattuor- sunt, prudentia temperantia fortitudo iustitia. redoleat igitur oratio tua prudentiam erga cognitionem dei et ueritatem fidei, redoleat temperantiam, quam etiam a coniugibus exigendam putauit apostolus dicens: nolite fraudare inuicem, nisi forte ex consensu ad tempus, ut uacetis orationi. et lex castificatos ante hesternum et nudiustertianum diem ad sacrificium accedere iubet. fortitudinem teneat oratio, ut nullo [*]( B ) interpoletur metu, nulla lassitudine deficiat; tunc enim debet esse intentio ad precandum robustior, cum urguemur aduersis. iustitiam custodiat precatio, quam si tenuisset Iudas, non in [*]( 2 Luc. 24, 42 sq. 5 Philo de sacr. 24 (179, 17; I 235, 14 C.) 9 Lenit. 1, 6 Philo de sacr. 25 (179, 37; I 236, 13 C.) 14 Philo de sacr. 25 (179, 41; I 237, 6 C.) 20 I Cor. 7, 5 21 Exod. 19, 10 sq. ) [*]( 7 enim om. V enim <re> ed. Bom., fort. enim <actione\\ 8 oblatione atque oratione B 11 atque MM1 aque (aque) cet. aliquo ed. Rom. 15 diuidantur M 19 a om. BM\'PP\'V 25 pcandum AA.\'B Monac. 14399 Uindob. 758 praedicandum cet. urgemur AB et ml M\' urguetur P urgetur P et m2 M\' 26 pcatio AA\' Uindob. 758 Monac. 14399 deprecatio B piaedicatio cet. )

397
peccatum facta esset eius oratio. quando enim magis ab iniustis operibus ac studiis abstinere debemus quam tunc quando dei iustitiam precamur? et ideo dominus, ut cordi nobis esset iustitia, beati inquit qui persecutionem patiuntur propter iustitiam; ipsorum est regnum [*]( c ) caelorum. haec defuit ludae; nam si adfuisset, non tradidisset dominum, non prodidisset magistrum. defuit sacrificio etiam Cain istius, qui si tenuisset iustitiam, domino debuit primitiua munera, non posteriora deferre. defuit itaque ei diuisio, ideoque responsum ait: si recte offeras, non recte autem diuidas, peccasti; quiesce. uides quantum sit uitii. ubi deest diuisio, ibi totum sacrificium refutatur.

Superest ut de continua et iugi oratione dicamus, quod [*]( D ) inmorari nos et uacare orationi oportet. pernoctabat dominus in oratione, non ut sibi prodesset, sed ut nos doceret. frequens enim oratio quandam operatur disciplinam orandi, quia ipse usus docibiles dei facit, indocibiles neglegentia. bona igitur exercitatio. denique corporis uirtus exercitatione augetur frequenti, at inexercitata minuitur et labitur; plurimi enim exercitii dissuetudine etiam naturalem dissoluere [*]( E ) uirtutem. similiter animae fortitudo exercitationis adsiduitate solidatur, ut labor ipse disciplinae sit non oneri futurus, sed usui. hunc cibum menti nostrae deferamus, qui multa adtritus meditatione ac politus cor hominis sicut illud caeleste manna [*]( 3 Matth. 6, 33 4 Matth. 5, 10 14 Philo de sacr. 26 (180, 19; I 238, 1 C.) 15 Luc. 6, 12 18 Ioh. 6, 45 22 Philo de sacr. 26 (180, 12; I 237, 11 C.) 25 Ioh. 6, 32 ) [*]( 2 tunc etiam B 3 precamur scripsi praedicamus M Uindob. 758 Monac. 14399 depcamur cet. 5 quoniam ipsorum P (quoniam s, u. m2) PY; fort. ipsorum <enim> 14 quod B quod sic Monac. 14399 quodsi cet. 16 ut non sibimet B 18 do M 20 aut P (u eras.) cet. 21 dissuetudinem 8 (e pr. ex i m3) dissuitudine M et (corr. m3) P\' dissuetudines P (a ult. eras.) V desuetudine B 23 disciplinae B disciplina cet. honeri S (h eras.) futurjs S (v s. i) )

398
confirmet. quod non otiose tritum ac politum accepimus, eo quod caelestium scripturarum alloquia diu terere ac polire debemus toto animo et corde uersantes, ut sucus ille spiritalis cibi in omnes se uenas animae diffundat. ergo si [*]( F ) tamquam pubescens adolescat fides, quae defectum senescentis deuotionis ableget et spiritu ferueat et congrua distinctione teneatur mensura legitimae diuisionis, et assiduitas conmendet gratiam, tunc fit illud pingue et tamquam adipale precationis genus, de quo dicit propheta: inpinguasti in oleo caput meum. sicut enim agni multo lacte pinguescunt et sicut oues bene pastae adipe nitent, ita apostolico suco pasta fidelium pinguescit oratio.

horum si desit aliquid quae supra diximus, sacrificium non probatur. ideoque dictum est ad Cain: si recte offeras, non recte autem diuidas [*]( 217 A ) namque mundus ipse distincte factus legitur, cum esset ante incomposita pars eius, quia terra erat inuisibilis et inconposita. nempe lux primum facta est et uocauit deus lucem et separauit deus inter lucem et tenebras et uocatae sunt tenebrae nox. et per ordinem singula quod facta sint legimus, caelum, terra, ligna fructifera, animalia diuersa. distributa autem sunt leuiora superioribus, ut aer et ignis et grauiora inferioribus, hoc est aqua et terra. utique simul [*]( B ) omnia fieri iubere potuit deus, sed distinctionem seruare maluit, quam nos in omnibus imitaremur negotiis et maxime in uicissitudinibus gratiarum. in quibus non satis est reddere quod acceperis, sed conmendare quod reddas. nam si quis debitum soluat et in referendo faciat iniuriam creditori, intolerabilius est utique quam non reddidisse quod debebat. non ergo quantitas solutionis, sed animus reddentis et [*]( 9 Psalm. XXII 5 16 Gen. 1, 2 sqq. ) [*]( 1 accepimus SBP\' accipimus P (i Pl. ex e) cet. 2 terrere S 5 adulescat MM\' eeniscentis S 7 mensnrae S (e alt. eras.) PP 9 profeta M 12 superius PV 14 recte autem] rec (te autem om.) M 18 puto lucem <diem> 21 autem om. B 24 imitaremas S 26 acciperis S (corr. m2) M 29 et B fL, otn. eet. )

399
qualitas consideratur et affectus. recte igitur optulit, quia oblatio [*]( C ) insigne deuotionis et indicium gratiarum est, sed non recte diuisit, quia ante omnia deo debuit deferre primitias, ut a gratia inchoaret auctoris. etenim diuisionis hic ordo est, ut prima secundis, non primis secunda praecurrant et caelestia terrenis, non terrena caelestibus praeferantur.

Sed quia Cain confudit hunc ordinem, dicitur ei: [*]( D ) peccasti; quiesce. omnia docet deus, primum ne pecces, ut in Adam monuit, secundo, si peccaueris, quiescas, ut in Cain doceris. erubescere enim debemus et condemnare peccatum, non defendere, quoniam pudore culpa minuitur, defensione cumulatur, et silendo corrigimur, contentione prolabimur. sit [*]( E ) saltim uerecundia, ubi non est absolutio. inde illud: iustus in exordio sermonis accusator est sui. et iterum alibi ab ipso domino dictum legimus: dic iniquitates tuas, ut iustificeris. quanta pudoris gratia, ut iustitiam teneat uerecundia, quam culpae reatus abstulerit! ideo autem ait: quiesce, quoniam non habes quod excuses. culpae ipsius ad te conuersio est. non enim frater ei addicitur, sed error adscribitur, cuius ipse sibi auctor est. in te inquit reuertitur [*]( F ) crimen, quod a te coepit. non habes in quo necessitatem magis quam mentem tuam arguas.

in te retorquetur inprobitas tua, tu princeps es illius. bene ait: tu princeps es illius. etenim inpietas mater quaedam est delictorum, et qui grauiora peccauerit in cetera facile prolabitur. quomodo enim potest ab humanis temperare qui diuina uiolauit et [*]( 7 Gen. 4, 7 Philo Quaest. I 65 13 Prouerb. 18, 17 15 Esai. 43, 26 20 Gen. 4, 7 23 Gen. 4, 7 Philo Quaest. I 66 ) [*]( 1 et om. M igitur cain B a, fort. obtulit Cain, quod praeferam optulit SV obtulit cet. 2 et indicium om. M 7 confudit BM\'P\' confundit cet. 8 quiesce M (esce in ras.) 9 fort. <ut> si 12 fit (in mg. sit) S 13 saltem BPM\' V 15 alibi hoc loco M, in S: eras. (in mg. ml alibi, sed eras.); alibi post dictum transponunt S (punctis subpositis, sed erasis deletum) cet. 17 culpae S m3 culpe MA.A1 culpa S ml cet. abstulerat B 23 illius es M bene ... illius in mg. S 24 es eras. S, om. MAA\' )

400
hominibus bonus esse qui deum laesit? atrociorem igitur scelerum reatum uitia reliqua secuntur, quoniam quo flagitiosa propenderint eo inclinant cetera. tu ergo princeps operis tui, tu dux criminis. non te inuitum, non inprudentem error [*]( 218 A ) adtraxit, sed uoluntarius reus iudicio, non lapsu fecisti dolum, quo te diuinae iniuriae reum ipse conuincis.

admonitus igitur ut quiesceret auget insolentiam, acerbat flagitium. quid [*]( B ) igitur sibi uult quod ait: eamus in campum nisi quia locus nudus gignentium eligitur parricidio? ubi enim frater habebat occidi nisi ubi fructus deesset? tamquam praesagiens natura tanti sceleris loco germina denegauerat, quia non conueniebat ut idem solum et contagia parricidalis sanguinis reciperet praeter naturam et fructus secundum naturam germinaret. merito ipse dicit: eamus in campum, non dicit: eamus in paradisum, ubi poma florent, non in [*]( C ) aliquem cultum et fructiferum locum. ipsi parricidae indicant fructum se sceleris habere non posse nec penes eos fructum manere qui tantae impietati praebuerint officium. nam ipsam refugiunt elementorum benignitatem, ut iste Cain, qui uidetur ueritus, ne largior boni terra prouentus triste facinus inpediret et liberalitatis adsuetudine genitalis, qua facit sibi fetus et fructus uarios germinascere, in hoc quoque criminis apparatu uel muta specie sui fraternum reuocaret affectum. [*]( D ) latro diem refugit quasi criminis testem, lucem adulter quasi erubescens consciam, parricida ten-arum fecunditatem. quomodo enim poterat communis partus uidere consortia qui consortem sui sanguinis trucidabat? Ioseph in lacum mittitur [*]( 8 Gen. 4, 8 Philo Quaest. I 67 9 SaU. lug. 79, 6 27 Gen. 37. 24 ) [*]( 1 bonus Sm3 pi \'nł!l AA\'B bonorum M bonum SP1 mt PV bononft (no del.) M\' 5 in indicio S (in exp. et iudicio scr. m2) indicio PM\'PV 6 est igitur P 7 aceruat PV 9 elegitur SAIA.A.\' 15 paradysum SPP4 21 quae PV 22 germinascere B Monac. 14399 germinescere Monac. 2549 (i ex a) p. germanescere cet. 23 muta SMB mutua cet. 25 erubescens S (cens s. u. m3) AA\'M\'P erubes M erubescit BP1 consciam B conscilia M\' conscia cet. fecunditatem fugit B x )

401
siccum, Amnon intra domum occiditur. iustum igitur natura est inpertita iudicium ea loca, in quibus erat futurum parricidium, muneris sui dote priuando, ut ex innocentis soli quadam damnatione ostenderet quanta essent futura supplicia [*]( E ) noxiorum. propter scelus igitur hominum et ipsa elementa damnantur. denique Dauid montibus, in quibus Ionatha cum patre interemptus est, perpetuae poenam sterilitatis optauit dicens: montes qui estis in Gelbue, neque ros neque pluuia cadat super uos, montes mortis!

Nunc consideremus qua ratione interrogauit deus Cain ubi [*]( F ) esset frater suus, quasi nesciret occisum. sed quod ad scientiam dei spectat, negantem arguit et infitianti quasi sciens respondit: uox sanguinis fratris tui ad me clamat, quod autem ad rationem profundam adtinet, peccantes admonet [*]( 219 A ) paenitentiae; confessio enim poenarum conpendium est. inde in iudiciis saecularibus inpositi eculeo torquentur negantes, et quaedam tangit iudicem miseratio confitentis. est quaedam in peccatis uerecundia et paenitentiae portio crimen fateri nec deriuare culpam, sed recognoscere. mitigat iudicem pudor reorum, excitat autem pertinacia denegantium. uult te prouocare ad ueniam deus, uult de se sperari indulgentiam, uult - demonstrare tua confessione quod non sit auctor malitiae. nam [*]( B ) qui peccatum suum ad quandam referunt, ut gentiles adserunt, decreti aut operis sui necessitatem diuina arguere uidentur, quasi ipsorum uis causa peccati sit; qui enim necessitate aliqua coactus occiderit quasi inuitus occidit. ea [*]( 1 Reg. II 13, 28 sq. 8 Reg. II 1, 21 10 Philo quod det. pot. ins. 17 (202, 31; I 271, 14 C.) Quaest. I 68 13 Gen. 4, 10 ) [*]( 1 amnon P\' agnfl M (nQ in ras.) ammon B amor V amon cet. 2 inperitia (inpertita in mg.) S inpertira M 4 esset S (corr. m3) MM\'P\' esse (corr. m2) P; quanta essent om. B 5 noxiorum Laudunensis Maurinorum noxiora cet. 6 ionathas P\' 8 gelbue M gelbo.e Y gelboe cet. 12 spectat ltlonace. 2549 et 14399 Uindob. 758 expectat cet. 13 tui fratris P 15 paenitentiae M ad paenitentiam B paenitentiam cet. 16 equuleo P 17 confidentis M 23 referunt B refert MP (in quibus t in ras.) cet. 25 sit peccati B 26 coactus aliqua B ) [*]( XXXII. Ambr. pars 1, fasc. 1. ) [*]( 26 )

402
uero quae a nobis sunt excusationem non habent, quae autem praeter nos sunt excusabilia sunt. sed quanto grauius peccato ipso ad deum referre quod feceris et reatus tui inuidiam [*]( c ) transfundere in auctorem non criminis, sed innocentiae.

perpende autem parricidae responsionem. nescio inquit; numquid custos fratris mei ego sum? etsi contumaciam prodat hic sermo, sonat tamen quia, si bonum fratrem considerasset, custos debuit esse pietatis. quem enim magis quam fratrem seruare debuerat? sed quomodo germanitatis seruaret officium qui necessitudinis non agnouisset affectum? aut qui fieri posset, ut naturae oboedientiam deferret qui deo [*]( D ) reuerentiam non exhiberet? negat primum quasi apud ignorantem, recusat fraternae munus custodiae quasi exsors naturae, declinat iudicem quasi liber arbitrii. quid miraris si pietatem non agnouit qui non agnouit auctorem? et ideo doceris hac serie scripturarum fidem esse radicem uirtutum omnium. unde et apostolus ait quia fundamentum nostrum Christus est et quicquid supra hoc fundamentum aedificaueris hoc solum ad operis tui fructum et uirtutis proficere [*]( E ) merce-

demo congrue igitur respondit dominus tam inprudenter neganti dicens: uox sanguinis fratris tui ad me clamat, hoc est: \'cur nescis ubi est frater tuus? soli eratis cum duobus parentibus, inter paucos frater te latere non debuit. an quia parentes tui accusatores esse non possunt? nolo enim ut ea necessitudo quae est auctor salutis fiat auctor periculi, in te solo leges suas natura amiserit. ideo ergo putas crimen latere, [*]( F ) [*]( 5 Gen. 4, 9 Philo quod det. pot. ins. 18 (203, 26; I 272, 15 C.) Quaest. I 69 17 I Cor. 3, 11 sq. 21 Gen. 4, 10 ) [*]( 1 sunt om. V 2 grauius est B 3 erratus V tui JtfjBJtfT sui S (tui in mg.) cet. 6 custus M eum ego A\' (go a. fl.) et (m4 ego sum) V 7 quasi bonum M (asi in ras.) V 10 necessitatis M atų fectum MAA\' effectum S (a s. q pr.) cet. 11 quipr.] quia P* (a exp.) P (qualiter m2) M\' (s. m2 quomodo) SMA AI quomodo BV 16 radicem esse B omnium uirtutum ftIB 17 ihs xps B 23 te latere frater B potuit B 24 possint M nolit S (i eras., 0 s. ras.) 26 amiserat B )

403
quia parentes accusare non debent? sed eo maior est condemnatio tua. nam si cara necessitudinis nomina accusare non debent, multo magis non debent occidere. sed si me testem abnuis et refugis arbitrum, uox sanguinis fratris tui testis est, quae ad me clamat. illa te maiore auctoritate arguit quam si frater uiueret. soli eratis: quis eum potuit alter occidere? si accusas parentes, parricidam probas. potuit fratrem occidere qui non parcit parentibus, potuit parricida esse qui [*]( 220 A ) de parricidis se ortum probare desiderat. et bene ait: uox sanguinis clamat, non frater clamat, hoc est innocentiam et gratiam germanitatis etiam in ipsa morte seruat, non accusat frater, ne uideatur parricida, non accusat uox ipsius, non anima eius, sed accusat uox sanguinis, quem ipse fudisti. tuum te ergo facinus, non frater accusat.\' simul querella criminoso adimitur. non potest de alieno testimonio queri qui [*]( B ) crimen proprio facinore confitetur. minor est sermo quam factum. est tamen etiam terra testis, quae cepit sanguinem.

et bene ait: uox sanguinis fratris tui clamat de terra, non dixit: \'de fratris clamat corpore,\' sed (de terra clamat\'. etsi frater parcit, terra non parcit: si frater tacet, terra condemnat. ipsa est in te et testis et iudex: testis acrior, quae adhuc parricidii tui sanguine madet, iudex asperior, quae tanto scelere coinquinata est, ut aperiret os suum et exciperet [*]( C ) sanguinem fratris tui de manu tua. et illa quidem aperuit os suum quasi exceptura de fratribus uerba pietatis, nihil timens, cum fratres uideret, quae sciret ius germanitatis amoris [*]( 18 Gen. 4, 10 ) [*]( 1 condempnatio nra B 2 non debent accusare B 3 occidere non debent V 4 arbitrem S (v s. e) M\'PP\'V 8 parcit in mg. S 10 sanguinis fratris (fratris s. u. m2) P sanguinis fratris tui a innocentia et gratiA AA\'PV innocentia et gratia cet. 11 etiam om. P seruatur B p. 12 frater Abel P 14 querella M et (1 pr. eras.) P querela cet. 15 ademitur MP* et (corr. m3) S 16 proprio facinore om. B 17 post factum add. est B 19 de alt. B Monaee. 2549 et 14399, om. cet. 20 frater parcat B 22 sanguine BPV sanguinem SM\' (in quibus m eras.) cet. ) [*]( 26* )

404
incentiuum esse, non odii. nam quomodo poterat parricidium suspectare, quae adhuc non uiderat homicidium? sed tu effudisti sanguinem, cuius dolens illa contagium non augebit inquit uirtutem suam dare tibi. quam innocens ultio, ut quae tam grauiter uiolata fuerit satis habeat non prodesse. non quaerat nocere! [*]( D )

Non mediocre etiam dogma quod ait: uox sanguinis fratris tui ad me clamat, quia deus iustos suos audit etiam mortuos, quoniam deo uiuunt. et merito pro uiuentibus habentur, quia etiamsi corporis gustauerint mortem. uitam incorpoream tamen carpunt et iuluminantur suorum splendore meritorum, luce quoque fruuntur aeterna. iustorum ergo audit et sanguinem, auertit se autem a precibus inpiorum, quoniam etiamsi uideantur uiuere, miseriores sunt tamen [*]( E ) omnibus mortuis, carnem sicut tumulum circumferentes, cui infelicem infoderunt animam suam. quid enim aliud quam sepulta est quae intra humum uoluitur et terrenae auaritiae cupiditatibus ceterisque uitiis includitur, ut gratiae caelestis auram spirare non possit? huius modi peccator a terra maledictus est, quae est infima et postrema pars mundi. superius utique caelum et quae in caelo sunt, sol, luna et stellae, throni, dominationes, principatus est potestates, Cherubin et [*]( F ) Seraphin. non est ergo dubium quod eum et superiora damnauerint quem inferiora damnarunt. nam quomodo absoluitur purae illic caelestique sententiae quem nec terrae potuerunt absoluere? et ideo gemens et tremens iubetur esse super terram.

euidens generalisque ratio, quia omni [*]( 3 Gen. 4, 12 7 Gen. 4, 10 Philo Quaest. I 70 9 Rom. 6. 10 eq. 19 Philo Quaest. I 71 22 Coloss. 1, 16 26 Gen. 4. 12 Philo Quaest. I 72 ) [*]( 2 homicida M 3 augebit S (i ex a) augebat M\'P audebat PJx 5 quae hoc loco a, om. V, post uiolata cet. habeat S (at tf\'as., re in ras. tn3) habere M\'P et (in quo non habere) V haberet P4 habens a 13 se 8. u. M 22 cerubim M cherubim PF 23 seraphin S seraphim cet. 24 damnauerunt M 25 pura (a ex e m2) ... sententia (a ex e m2) P )

405
inprobo mala et adsunt et adfutura sunt. quae adsunt tristitiam operantur, quae futura formidinem, sed inprobum plus praesentia quam futura sollicitant. unde et Cain dixit ad dominum: [*]( 221 A ) maior causa mea est. si derelinques me hodie, a facie tua abscondam me. nihil enim grauius quam errantem a deo deseri, ut se reuocare non possit. mors peccatoris finem peccandi adfert, uita autem diuino gubernaculo destituta praecipitatur et in grauiora prolabitur. ut si gregem pastor relinquat, incursant bestiae, ita cum deus deserit hominem, ingruit diabolus. graue praesertim insipientibus non habere rectorem. serpit malitia, uulnus augetur, ubi medicina defuerit. [*]( B ) abscondit se autem qui uelare uult culpam et tegere peccatum. qui enim male agit odit lucem et tenebras suorum quaerit ut latibula delictorum, iustus autem non abscondere se a domino deo suo, sed ipse se magis offerre consueuit dicens:

ecce sum ego, qui non habet criminosam conscientiam, quam timeat deprehendi. merito ergo se abscondit male conscius et ait: omnis qui inuenerit me occidet me. [*]( c ) angustae mentis homo praesentem mortem ueretur, perpetuam neglegit et diuinum iudicium non reformidat, interitum solum corporis deprecatur. sed a quo timebat occidi qui solos parentes habebat in terris? potuit quidem et incursus bestiarum timere qui legis diuinae iura uiolauerat nec praesumere de subiectis animalibus ceteris qui hominem docuerat occidi, potuit et parentes parricidas timere qui docuerat parricidium [*]( 4 Gen. 4, 13 sq. 5 Philo Quod det. pot. ins. 39 (213, 41: 1 290. 23 C.) 7 Philo Quod det. pot. ins. 39 (218, 29; I 290. 15 C.) 17 Gen. 4, 14 Philo QuaeBt. I 74 18 Gen. 4, 15 Philo Quaest. I 75 ) [*]( 3 dum M dffi cet. 6 possit .A.A.\' B V posset cet. 9 deserit ex dixerit S 10 graue M\'V graue est .AA\'BP\' grauem cet. 12 autem se P 13 Buorum quaerit nt scripsi suorum quaerit et S (quaerit in mg. mT) 1łIAA\' suorum et P (quaerit ante et s. u. m2) P\' (quaerit ante tenebras s. u. ml) B1łI\' V et (quaerit post latibula) Monac. 2549 15 ipse se P (se s. u. tn21, se post magis Monac. 2549, post offerre Monac. 14399, se om. eet. 21 qui] quo S (i 8. 9) solus M (0 s. u) 23 de subiectis om. B )

406
posse committi; potuerunt enim et parentes de filio discere [*]( D ) quod didicerunt posteri de parente.