De Cain et Abel

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.

Illa igitur meretricio procax motu, infracto per delicias incessu, nutantibus oculis et ludentibus iaculans palpebris retia, quibus pretiosas iuuenum animas capit — oculus enim [*](C) [*]( 3 Deut. 21, 15-17 Philo de sacr. 5 (167, 11; I 208, 15 C.) 13 Philo de sacr. 5 (167, 22; I 209, 9 C.) 16 Philo de sacr. 5 (167, 28. I 209, 11 C.) (de merc. mer. 2 II 265, 28) 23 Philo de merc. mer. 2 (H 265, 35; I 210, 1 C.) ) [*]( 7 relinquent S (n eras.) relinquid M filios ipijlieri? M 10 cognoscet ed. Rom. (sjriyvutGETai LXX) cognoscit libri (cognoscat Uindob. 4601) illi dare A\'B 11 initium ipse B ipse 6 S (6 s. M., in quo est post eius eras.) A 12 mysteriorum SAP1 misteriorum cet. 14 misterium BV 15 requires M (r alt. s. u.) 25 animas iuuenum B )

349
meretricis laqueus peccatoris — quemcumque uiderit sensu dubio praetereuntem in angulo transitus domus suae sermonibus adoritur gratiosis faciens iuuenum uolare corda, domi inquieta, in plateis uaga, osculi prodiga, pudore uilis, amictu diues, genas picta. etenim quia uerum decorem naturae habere non potest, adulterinis fucis adfectatae pulchritudinis lenocinatur speciem, non ueritatem. uitiorum succincta comitatu et [*]( D ) quodam nequitiarum choro circumfusa, dux criminum talibus uerborum machinis murum mentis adgreditur humanae: sacrificium pacis est mihi, hodie reddo uota mea. hac ex causa progressa sum obuiam tibi desiderans faciem tuam, inueni te. institis texui lectum meum et tapetis ab Aegypto straui. aspersi lectum meum croco, domum autem meam cinnamo. ueni fruamur amicitiam usque in diluculum, ueniet conluctemur cupidine. hanc enim per os Solomonis speciem fornicariae [*]( E ) uidemus expressam. nam quid tam meretricium quam saecularis uoluptas, quae a fenestra domus suae intrat oculis prima temptamenta praeludens et penetrat cito, si tu in plateam prospiciens, id est in publicas transeuntium uias, non in legis interna mysteria obtutum tuae mentis intendas? ea profecto est quae ualidioribus uinculis uelut cubile quoddam consociatae nobis communitatis intexit, ut qui reclinauerit se ligetur, et obprobriosae fraudis uelamine operit corporis sui [*]( F ) stratum ad sollicitandos animos iuuenum, absentiam uiri, hoc [*]( 1 Prouerb. 7, 8 sqq. 4 Prouerb. 7, 12 10 Prouerb. 7, 14—18 ) [*]( 1 laqueus est B peccatoris, ut Exp. in Luc. IIII10, sed de paenit. I 14, 73 et de bono mortis 6, 24 amatoris, quod magii conuenit. subest fortasse huic dicto poetae cuiusdam comisi uersus ex florilegio petituS; ceterum confer Iudith 9, 13 uulg. 4 osculi M oculis B osculis cet. 6 facia M (c in ras.) adspectate M (8 s. u.) pulcritudinis MAAIB 13 tappetis S (p pr. eras.) j\'łfJl\'P\' 14 cinnamomo P (mo alt. 8. u. m2) MI pi V 15 amicitiã. S amicitia. M\' amicitia P (a alt. ex ã) cet. conletemur A conlectemur A\' 16 libidiue V salemouis Y salomonis cet. 21 misteria MA\'BV 24 obprobriosae a obprobrosae libri operit Erasmus operiat libri )
350
est incuriam legis obtexens. lex enim absens peccantibus est; nam si adesset, non delinqueretur. et ideo ait: non enim adest uir meus in domo, abiit autem uiam longissimam inuolucro pecuniae accepto in manu. quid hoc esse dicam nisi forte quia diuites putant nihil esse quod non suae cedat pecuniae et in gratiam sui legem uelint esse uenalem? spargit odores suos uoluptas, quia Christi odorem non habet, thensauros demonstrat, regna promittit, amores [*]( 190 A ) spondit continuos, inexploratos concubitus pollicetur, sine paedagogo disciplinas, sine monitore sermones, uitam sine sollicitudine, mollem somnum, inexplebilem cupiditatem. seducens inquit eum multo blandimento sermonum et laqueis labiorum suorum adligans domum adusque adtraxit. at ille secutus est eam circumuentus. nitebat aula regio luxu splendida caelatis parietibus et solo umido natabant pauimenta uino. fraglabat unguento humus, spinis cooperta [*]( b ) piscium et marcentibus iam floribus lubrica. illic commessantium tumultus, concertantium clamor, litigantium caedes, concentus canentium, saltantium strepitus, ridentium cachinnus, lasciuientium plausus, confusa omnia, nihil naturae ordine. saltatrices tonsae et crispantes pueri coma, epulantium cruditas, edentium ructus, ebriorum sitis, hesterna crapula, hodierna temulentia, repleta uomitu bibentium pocula maiore odore ebrietatis quam si recentia tantum uina fraglarent. ipsa [*]( r ) in medio stans \'bibite\' inquit \'et inebriamini, ut cadat [*]( 2 Prouerb. 7, 19 sq. 7 II Cor. 2, 15 8 Philo de merc. mer. 2 (II 266, 10; I 211, 2 C.) 11 Prouerb. 7, 21 sq. 15 cf. de Helia 8, 25 et 13, 46 25 Hier. 32, 13 (25, 27) ) [*]( 2 derelinqueretur A\' (re pr. exp.) P\' derelinquerent P (n alt. s. u., t ex t) 5 ni forte M 7 uenalem V m2 uenalium V ml cet., quod fort. defendi potest 8 theeauroa libri spondet A\'BP\' et m2 V 9 concubitos MPJ.\'}f\' 11 somnium M 14 est M Monacc. 2549 et 14399 Uindob. 758, om. cet. circumuenitur AA\'B 15 umido lJ[M\'P humido cet. 16 fraglabat P Monac. 2549 flagrabat cet. 19 canentium AA\' Uindob. 3925 caenantium S cenantium cet. 24 fraglarent AP Monac. 2549 flagrarent cet. )
351
unusquisque et non resurgat. ille apud me primus qui omnium perditissimus, ille meus est qui suus non est, ille mihi gratior qui sibi nequior. calix aureus Babylonis in manu mea inebrians omnem terram; a uino meo biberunt omnes gentes. qui est ergo insipientior deuertat ad me, et indigentibus sapientia praecipio dicens: panibus absconditis suauiter utimini et aquam furtim dulciorem bibite. manducemus et bibamus; cras [*]( D ) enim moriemur. transiet uita nostra tamquam uestigia nubis et tamquam nebula dissipabitur. uenite ergo et fruamur bonis quae sunt et utamur creatura tamquam iuuentute celeriter. uino pretioso et unguentis nos impleamus, et non praetereat nos flos temporis. coronemus nos rosis, antequam marcescant. nullum pratum sit quod non pertranseat luxuria nostra; ubique relinquamus signa laetitiae. hic omnia relincuntur, nihil secum quis feret nisi quod corporis uoluptate perceperit. denique ipsam ego institui [*]( E ) philosophiam. nec est alia uerior nisi ea quae bonum adserit [nisi] quod suaue atque iocundum sit. ergo uel philosophiae uel sapientiae Solomonis credite\'.

His auditis uelut ceruus sagittatus in iecore haeret saucius. [*]( F ) quem miserans uirtus et casurum cito uidens inprouiso occurrit uerita ne inter moras inlecebris demulcentibus mens capiatur humana. \'palam\' inquit adparui tibi non quaerenti me, ne [*]( 3 Hier. 28, 7 (51, 7) 5 Prouerb. 9, 16 sq. 8 Esai. 22, 13 9 Sap. 2, 4-8 17 cf. Cic. de fin. II 106 disp. Tusc. V 101 22 Prouerb. 7. 23 23 Philo de merc. mer. 3 (II 267, 1; I 212, 4 C.) ) [*]( 5 quis S (8 exp.) AA\' est om. V diuertat A\'BV 9 moriamur B transiet enim uita V 12 in iuuentute BFV 14 coronemur SA\' et (nos om.) M 17 relinquuntur AA\'PV relinquantur B 18 ergo S (r eras.) P\' (8. m2 i ego) MP 20 nisi deleuit Erasmus; uix credibile Ambrosium scripsisse <non> adserit nisi uel om. BAA\' filosofiae MM1 21 salemonis V salomonis cet. 24 uerita AA\' ueritate M\' (te eras.) cet. )

352
fallat inprudentem et circumueniat te mulier effrenata et [*]( 191 A I ) luxuriosa, quae non nouit pudorem. sedet in foribus domus in sella palam in plateis aduocans praetereuntes. nunc igitur, fili, audi me et intende uerbis oris mei. non declinet in uias eius cor tuum; multos enim uulnerando dei.ecit, et sunt innumerabiles quos trucidauit. uiae inferorum domus eius deducentes in secessum mortis. aufer igitur tibi prauum os et iniusta labia a te longe propelle. oculi tui recta uideant; noli intendere fallaci mulieri. mella enim destillant a labiis mulieris fornicariae, quae ad tempus [*]( B ) inpinguat fauces tuas, postea uero amariorem felle inuenies. dies me citius defecerit quam uitia eius exponam, quae tamen in Prouerbiis ore sapientiae descripta atque expressa sunt. non uincat formae concupiscentia. adulterina est, fucis inlita. 15 nequaquam uero ac sincero fulgens decore. neque capiaris oculis; circumfusa enim retia sunt. esto magis similis illius et sequere eum qui salit super montes et transilit super colles, prospiciens per fenestras, eminens super retia. mala [*]( c ) sunt uoluptatis uincula. oculos delectat, demulcet aures, sed mentem inquinat. multa mentitur, falsa adiungit, uera subducit, spondit pecuniam, aurum offert, sed aufert disciplinam. tu autem accipe potius disciplinam quam pecuniam et scientiam super aurum probatum; melior est enim lapidibus pretiosis. non te celabo quae summa eius feruntur, ne uidear [*]( 1 Prouerb. 9. 13 2 Prouerb. 9, 14 sq. 3 Prouerb. 7, 24—27 8 Prouerb. 4, 24 sq. 10 Prouerb. 5, 3 14 Prouerb. 6, 24 sq. Philo de merc. mer. 4 (II 267, 36; I 213, 10 C.) 18 Cant. 2. 8 sq. 23 Prouerb. 8, 10 sq. 25 Philo de merc. mer. 4 (II 268, 4; I 214. 1 C.) ) [*]( 6 deicit BY 8 ergo P\'V os prauum B Monac. 14399 Uindob. 758 9 repelle B 11 destillant M et m2 S distillant AA\' et (i pr. ex p) pi destillabunt Sml B destillabant ItI\' distillabunt cet. 13 mei S (i eras.) MA defeceri.t (n eras.; in mg. tn2 deficict) 8 deficiet P\' 19 prospicies M 21 mentitu. S (r eras., s s. ras. m2) mentitns Jf 22 spondet SB et m2 V 24 laboribus M )
353
deoperire quae displiceant in uoluptate et obumbrare quae placeant. eleuat enim et extollit mentem suasoriis uerbis, [*]( D ) ostendit omnia regna terrae dicens: haec omnia tibi dabo, si procidens adoraueris me. ibi tu caue ne capiaris praeterlabentibus et non manentibus, quibus magna temptatio est.

docuit te certe dominus Iesus quemadmodum aduersus huiusmodi temptationes resistas. tetenderat diabolus primum laqueum gulae dicens: si filius dei es, dic lapidi huic ut fiat panis: respondit dominus: non in pane solo uiuit homo, sed in omni uerbo dei. laqueum soluit [*]( E ) hoc dicto. posuit iterum diabolus secundum iactantiae laqueum, qui etiam bonam mentem prosperis currentem semitis solet strangulare. et duxit illum inquit in Hierusalem et statuit eum supra pinnam templi et dixit illi: si filius es dei, mitte te hinc; scriptum est enim quod angelis suis mandauit de te ut conseruent te, quia inmanibus tollent te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum. itaque cum posset sine ullo periculo mittere se dominus Iesus, cui suppeterent spiritales uolatus, tamen [*]( F ) ne iactantiae genus esset, respondit diabolo: non temptabis dominum deum tuum. simul docuit nos cauere ne faciamus uoluntatem diaboli. si ergo ueri iactantia declinanda est, quanto magis nemo debet falsa iactare pro ueris? tertius superest laqueus auaritiae atque ambitionis. ostendit in monte posito omnia regna orbis terrae in momento [*]( 3 Matth. 4. 9 Luc. 4, 7 8 Matth. 4, 3 Luc. 4. 3 9 Matth. 4, 4 Luc. 4, 4 13 Matth. 4, 5 sq. Luc. 4, 9 sqq. 20 Matth. 4, 7 Luc. 4, 12 25 Matth. 4, 8 Luc. 4, 5 ) [*]( 1 do perire SM\' do aperire P (a add. ml) b a praeterlabentibus AA\' fort. in quibus 9 solo pane M Monac. 14399 Uitldob. 758 10 homo om. M 11 diabolus M (o ex u) 13 stranguilare SMlłI\' A et (i eras./ P stranguillare B (g s. u.) A\' inquit illum .,f\'B 14 pinnaculum BV 15 dei es bfAA\'B te om. M quia B 16 te conseruent M 17 te ne] te tene M 20 diabolo M (o pr. ex u) 2: ueri MA \\\' uer* 8 (e eras., i 8. ras. m2) uere P\' fa m2 8. e aU) BPM\' uera V ) [*]( XXXTT. Ambr. para 1, isac. 1. ) [*]( 23 )

354
temporis. bene in momento, quia diuturna esse non possunt. paululum expecta, et cito transeunt. itaque qui secuntur ea in monte sibi uidentur, sed non sunt perpetui, sicut habes scriptum: uidi impium superexaltatum et eleuatum [*]( 102 A ) super caedros Libani: et transiui, et ecce non erat. sed qui maximi ea facit adorare uidetur diabolum, cuius deus uenter est et in pudendis gloria. tu autem in deo gloriam quaere, qui tibi ait: dominum deum tuum adorabis et ipsi soli seruies, a quo aeterna accipias, non temporalia.

Tamen si quem etiam ista delectant, ab eo moderatius petantur qui uerus omnium fons est. nam et ipsa peculiaria quae possidere sibi uidetur diabolus aliena sunt, sicut ipse [*]( B ) dixit: tibi dabo potestatem hanc uniuersam et gloriam illorum, quia mihi tradita sunt. ab eo ergo spera, licet breuis uitae non sit longum uiaticum requirendum, tamen ab eo spera qui uniuersam creaturam condidit, qui diabolo ea ad tempus tradidit, non ut possideat, sed ut temptet; non enim poterat corona esse sine certamine. probandi erant dubii, ut iusti coronarentur.

dedit itaque diabolo ea, quia in his ipsis poena accipientis est, si uti nesciat. [*]( c ) quid est enim thensaurus luxurioso nisi sumptus luxuriae? sed non luxuriosus, sed frugi probatur. et ideo utere quasi frugi his quae tibi adponuntur, ut non cum manducas multum, odibilis fias; uigiliae enim et tormenta uiro edaci et infra: si coactus fueris in edendo, surge et uome. et refrigerabit te et non adduces corpori tuo [*]( 4 Psalm. XXXVI 35 sq. 7 Philipp. 3, 19 8 Matth. 4, 10 Luc. 4, 8 14 Matth. 4, 9 Luc. 4, 6 19 II Tim. 2, 5 25 Sir. 34, 20 (31, 23) 26 Sir. 34, 21 (31, 25) ) [*]( 1 non possunt V (non poss ex neque) 2 sequuntur P\' 3 sibi esse (esse s. u. m2) S 5 sup-ra 8 (a s. u.) supra AA\'BV caedros S cedros cet. 6 maximi M maxime cet. 7 uester M (n s. e) 9 illi BP 12 petantur Monac. 14399 TJindob. 758 petuntur cet. peculiaria a pecuniaria libri 15 eorum B 22 thesaurns libri 23 luxoriosos M (v s. 0 tert.) )

355
infirmitatem. plurimos itaque gula sua occidit, nullum frugalitas: innumeris uina nocuerunt. nulli parsimonia. plerique [*]( D ) inter epulas fudere animam et mensas proprio replerunt sanguine. aliis cruditas uocem simul rapuit et sensum, et si aliquibus cruditas noxia non fuit, his ruinam fecit ebrietas. alios in crimen egit ebrietas, etsi ipsa crimen sit, alios ad egestatem redegit. postremo audi quos Christus excludat. cum intrauerit inquit pater familias et clauserit ostium, incipietis foris stare et pulsare ostium dicentes: aperi nobis. et respondens dicet: nescio uos unde estis; recedite a me omnes operarii [*]( E ) iniquitatis. tunc incipietis dicere: manducauimus coram te et bibimus et in plateis nostris docuisti. et dicet uobis: nescio unde estis. audisti quid de manducantibus dixerit: audi nunc quid de ieiunantibus dicat: beati qui nunc esuriunt et sitiunt, quia saturabuntur et infra: uae uobis.

qui saturati estis, quoniam esurietis. sed uis manducare, uis bibere? ueni ad conuiuium sapientiae, quae inuitat omnes cum magna praedicatione dicens: uenite et edite panes meos et bibite [*]( F ) uinum, quod miscui uobis. delectant cantica, quae epulantem demulceant? audi hortantem. audi cantantem ecclesiam non solum in canticis, sed etiam in Canticis canticorum: manducate, proximi mei, et bibite et inebriamini, fratres mei. sed haec ebrietas sobrios facit, haec ebrietas gratiae, non temulentiae est. laetitiam generat, non titubantiam. nec uerearis ne in conuiuio ecclesiae aut grati [*]( 2 cf. de Helia 8. 22 sq. 8 Luc. 13, 25-27 16 Luc. 6. 21 17 Luc. 6, 25 20 Prouerb. 9, 5 24 Cant. 5, 1 ) [*]( 2 innumeris M (num ex mun m2) 3 repleuerunt P (ue 8. u.) P\' 6 alios ... ebrietas om. M Monac. 2549, in mg. Uindob. 758 11 sitis V 12 manducabimus MAA\'M\' et (corr. m2) S 13 et bibimus ante coram te transponunt Ji Monac. 2549 14 quod M 25 fratres ed. Rom. ((i3sX<poi LXX) patres libri (patres mei in rus. B) 27 uerearie (is ex es m2) SM ) [*]( 23* )

356
odores tibi aut dulces cibi aut diuersi potus aut conuiuae nobiles desint aut decentes ministri. quid Christo nobilius, qui in conuiuio ecclesiae et ministrat et ministratur? istius conuiuae recumbentis adnecte te lateri ac te deo iunge; [*]( 193 A ) non fastidias mensam, quam Christus elegit dicens: introiui in hortum meum, soror mea sponsa. uindemiaui murram cum aromatibus meis, manducaui panem meum cum melle meo et bibi uinum cum lacte meo. in horto, hoc est in paradiso est conuiuium ecclesiae, ubi erat prius Adam quam peccatum committeret. ibi recumbebat Eua, priusquam culpam crearet et pareret. ibi uindemiabis murram, hoc est Christi sepulturam, ut consepultus cum illo [*]( B ) per baptismum in mortem quemadmodum ille surrexit ei mortuis et tu resurgas. ibi manducabis panem, qui confirmat cor hominis, mel gustabis, quo tuarum dulcescat meatus faucium. uinum bibes cum lacte, hoc est cum splendore ac sinceritate, siue quod pura simplicitas sit siue quod inmaculata gratia quae in remissionem sumitur peccatorum, siue quod paruulos consolationis suae lactet uberibus, ut ablactati in deliciis in plenitudinem perfectae aetatis adolescant. succede[*]( C ) ergo in hoc conuiuium. an metuis ne angustior domus et breuis conuiuii locus te conprimat?s o Istrahel, quam magna est domus dei et ingens locus possessionis eius! magnus et non habet finem, altus et inmensus. ibi fuerunt gigantes illi, qui ab initio fuerunt statura magna scientes proelium. non hos elegit deus. et merito non elegit, quia proelium, non [*]( 5 Cant. 5, 1 12 Luc. 23, 56 Eom. 6, 4 14 Psalm. CIII 15 15 Cant. 4, 10 sq. 19 I Cer. 3, 2 22 Baruch 3, 24-27 ) [*]( 1 cibi S (c ex t m2) tibi P et (c a. t) P4 2 magistri B 4 coniunge V 6 hortum M ortum V (in ras.) cet. 7 murram M et ml S mirram M\' (ex muram) AA\'BV myrram Sm2 PP1 12 mirram Jf (i ex u) B myrram cet. 13 mortem AA\'P morte cet. 16 bibis MPV et (corr. m2) SM4 ac] et ltDJI\' 19 uberius S (corr. m2) MMPP 22 isrl libri 23 dl MB].!\' dñf cet. 25 ibi P\' ubi cet. 27 ds _ SMAA\'BM\'V dns PP )
357
pacem sciebant, et ideo tu pacem disce, ut eligaris a deo. sed ne forte incomptam domus magnitudinem putes et [*]( I) ) diuersoria te columnata delectent, sapientia aedificauit sibi domum et fulsit columnas septem. ipse etiam dominus Iesus multas mansiones apud patrem suum esse commemorat. in hac ergo domo epulaberis animae cibos potusque mentis. ut postea non esurias neque sitias umquam; qui enim manducat manducat usque ad satietatem et qui bibit usque ad ebrietatem bibit.

sed haec ebrietas pudicitiae custos est, illa uini ebrietas fomes libidinis, quo per carnes uaporantur interna [*]( E ) uiscera, animus ignescit, anima exuritur. saeuus criminum stimulus libido est. quae numquam manere quietum patitur affectum. nocte feruet, die anhelat, de somno excitat, a negotio abducit, a ratione reuocat, aufert consilium, amantes inquietat, lapsos inclinat, castis insidiatur, potiendo inflammat usuque accenditur. nullus peccandi modus et inexplebilis scelerum <sitis) nisi morte amantis extingui non potest. et ideo ait apostolus: [*]( F ) fugite fornicationem, ut ueloci fuga tamquam furiosae dominae declinare saeuitiam et tetro seruitio exire possimus.

nam quid de auaritia dicam, insatiabili pecuniae cupiditate et quadam aeris libidine, quae quo plura abstulerit eo magis inopem esse se credit? omnibus inuida, sibi uilis, in summis diuitiis inops affectu extenuat quod censu abundat. nullus rapiendi modus, ubi nulla mensura cupiendi. sic inflammat animum, sic igne suo pascit animum, ut hoc solo distet, quod illa formarum adultera sit, ista terrarum. elementa concutit. [*]( 3 Prouerb. 9, 1 5 Ioh. 14, 2 7 Esai. 23, 18 (?) 18 I Cor. 6, 18 ) [*](1 eligaris S (i pr. et a in ras. m2) 2 incomptam BPV incompta S till MM\'P\' incomptae S m2 AA.\' 4 suffulsit S (suf s. u. m2) V 6 epulaueris S (corr. m3) MP1 potusque M (s a. u. m2) 9 haec om. M pudicitiae ... ebrietas om. ÅA\' 15 post potiendo ras. 5 litt. in M (eras. modus) undique (d s. u.) adcenditur M 16 \'sitis Costerius; in P\' post scelerum ras. 2 litt. 17 et extingui M 22 inuidia S (i tert. eras.) A\' (i tert. exp.) M 23 censu Costerius sensu libr; 25 animum alt. ont. B )

358
mare sulcat, terram effodit, caelum uotis fatigat, nec sereno grata nec nubilo condemnat prouentus annuos fetusque [*]( 194 A ) ten-arum arguit. sed haec aegritudo est animae, non sanitas. denique Ecclesiastes dicit: est languor malus, quem uidi sub sole, diuitias custodiri in malum possidentis eas et supra: qui diligit argentum non satiabitur argento. nec est finis adquisitionis eorum. si quaeris thensauros, accipe inuisibiles et occultos, quos in caeli altissimis, non quos in terrarum uenis requiras. esto pauper spiritu et eris diues qualicumque censu, quia non in abundantia diuitiarum uita est hominis, sed in uirtute ac [*](B ) fide. istae te diuitiae uerum diuitem facient, si sis in deum diues.\'

Audisti uoluptatis mysteria, audisti etiam nostrarum [*](C ) copiarum munera, quas ego non superlectili operiendas, sed scripturae nudis sermonibus demonstrandas putaui, ut sua luce fulgerent et ex se ipsae uocem emitterent sui inuicem. neque enim sol et luna interprete indigent; habent interpretem fulgorem sui luminis, quo totus repletus orbis est. illis inluminatio est fides, sine indice quaedam ut ita dicam intestata testis, quae alieno non indiget testimonio et subito se [*]( D ) uniuersorum oculis offundit. non ergo nuntiantur opera nostra, sed clamant et se ipsa nuntiant. sane ut et hoc quod laboriosum in nostris ducitur non praeteream, fides exigitur, studium desideratur, facta quaeruntur. his enim tribus dominus Iesus deuotionis humanae officia definiuit dicens: petite, et dabitur uobis; quaerite, et inuenietis; pulsate, et [*]( 4 Eccl. 5, 12 6 Eccl. 5, 9 7 Baruch 3, 17 10 Matth. 5, 3 11 Luc. 12, 15 12 Luc. 12, 21 14 Philo de merc. mer. 4 (II 269. 16); de sacr. 5 (167, 36; I 215. 21 C.) 17 Philo de sacr. 6 (168, 1: I 216, 9 C.) 23 Philo de sacr. 6 (167, 47; I 216. 8 C.) et 6 (168, 6: I 216, 13 C.) 26 Matth. 7, 7 ) [*]( 4 dicit S (in tng. m2 ait) ait M 15 suplectili M subpellectile P suppellectile (e tert. ex i m3) V aupellectili cet. operienda ... demonstranda SAA\'jIP et (corr. m2) P\' 17 et P1 ut cet. 21 subite M 22 offundit scripsi effundit libri )

359
aperietur uobis et infra: omnis ergo qui audit uerba mea haec et facit ea similis est uiro sapienti.

haec [*]( E ) qui studiose fuerit prosecutus primatus benedictionis accipiet sicut patriarcha Iacob, qui continentia et fide humanarum supplantauit uestigia passionum. iste ait: misericordiam mei habuit deus, et sunt mihi omnia. hanc itaque misericordiam nos fide, studio operibusque mereamur, quibus disciplinis inuenit Istrahel gratiam dei et per ipsam omnia: non enim mundi huius copias, sed uirtutum disciplinas sibi suppetere gaudebat. has nobis substituamus heredes, quas [*]( F ) sanctus Abraham in Isaac filio suo substituit sibi, omnem operum suorum deputans hereditatem sapienti et iusto uiro nec ullum ius hereditarium ancillis uel ancillarum filiis derelinquens, sed tantummodo donationis munera. perfectae enim uirtutes totum accipiunt gloriae patrimonium, usitatis et mediocribus uile aliquid aspergitur. et ideo Agar, quae aduena latine dicitur atque accola, et Chettura, quae odorifera significatur, heredes non sunt. qui enim mediis utitur disciplinis accola, non inhabitator est sapientiae. odore aspersus non fructu expletur. sanitatem autem cibus, non odor inuehit, quia odor fructuum nuntius est. principales itaque disciplinas sequentibus et indigenas accolis agnoscimus praeferendas. [*]( 195 A ) [*]( 1 Matth. 7, 24 2 Philo de sacr. 9 (169, 31; I 217, 11 C.) 5 Gen. 33, 11 Philo de sacr. 9 (169, 39; I 219, 8 C.) 10 Philo de sacr. 10 (169, 40; I 219, 11 C.) 13 Gen. 21, 10 14 Philo de sacr. 10 (169, 46; I 219, 14 C.) 16 Philo de sacr. 10 (170, 2; I 220, 1 C.) 17 Gen. 25, 1 Philo de sacr. 10 (170. 4; I 220. 2 C.) 20 Philo de sacr. 10 (170, 7; I 220, 5 C.) 21 Philo de sacr. 10 (170, 11; I 220, 8 C.) ) [*]( 1 uerba om. M 3 fuerit studiose AA\' 4 continentie M 6 haec M 8 isrt libri 9 huius mundi B Monac. 14399 Uimlob. 758; mundi in mg. V disciplinas in mg. 8 10 quas BV qua. 8 (m eras., s 8. m m2) qui cet. 13 ullo M (v s, o) 14 tantumodo M munere P (a s e alt.) cet. 17 chettura S m2 chectura S ml P\' cetura MV caethura A\' cethura cet. 19 habitator (om. in) M 21 itaque (que s. fl.) 8 )

360
hoc secundum ingenium.

at uero secundum mysterium Abraham pater gentium semini suo legitimo, quod est Christus, hereditatem omnem fidei suae detulit, qui in hac terra uelut aduena fuit, ut uitae huius odorem magis quam fructum referret. haec cum audit mens, auertit se a uoluptate uirtutique adiungit ueri decoris admirans gratiam purum affectum, simplicem sententiam, mediocrem uestem, hoc est non in [*]( B ) persuasione sermonis, sed in ostensione spiritus, qualis est apostolicae forma sententiae, amictum sapientiae atque pietatis omni pretiosiorem auro refulgens, tum chorum prudentiae temperantiae fortitudinis iustitiae suscipiens, quae fraglant odorem disciplinarum incutientes reuerentiam, infundentes gratiam. itaque talibus mota eligit studia uirtutis, quibus Iacob uir plenus exercitationis mentem intendit suam. et ideo ouium pastor inducitur, eo quod inperitare corpori et sensibus eius [*]( c ) ac uoluptatibus uocisque modum tenere, ne uelut ouis uagetur incerta, praestantius aestimatur quam regere populos, praeesse urbibus; difficilius enim se quispiam quam alterum regit. animum uincere, iracundiam cohibere conpugnantesque leges carnis et mentis in unum cogere inmortalis cuiusdam est uiri. quem inferni porta non ceperit. denique ipse sibi legis lator uindicauit hoc munus, ut oues pasceret Iothor, qui dicitur [*]( 1» ) [*]( 1 Galat. 3, 16 5 Philo de sacr. 10 (170, 13; I 220, 9 C.) 7 I Cor. 2, 4 13 Philo de sacr. 11 (170, 23; I 220, 16 C.) 14 Gen. 30, 31 sq. Philo de eacr. 12 (171, 12; I 221, 19 C.) 22 Exod. 3, 1 Philo de sacr. 12 (171, 21; I 222, 4 C.) ) [*]( 1 aut M misterium BM\' ministerium S (ni eras.) PFV abraham V (h s. u.) 9 amictu V amictus est B 10 pretiosiore V pretiosior pst B refulgen* S (s eras., te s. ras. m3) refulgentem AA\' tum JIB Y tunc eet. 11 fraglabant Monac. 2549 flagrabat V et (s. flagrant) Monac. 14399 flagrabant eet. 12 odore M incutientes BV incutiens cet. infundentes MBPV et (te exp.) P1 infundens S (s mH ex tes, eet. 13 eligit SAAP4 elegit B (i s. e alt.) cet. 16 uocisque frustra temptatum est; cf. xut jÀ.wt\'t\'ţjç apud Philonem et p. 361 u. 2 nec M 19 legis J.1IJ1\' 21 latorQ M 22 iethro Sm2 A\' (e ex 0) et (h s. «.) Pietro B V iothro A )

361
superfluus, et ageret in desertum, eo quod inrationabilem et superflui uulgarisque sermonis loquacitatem in secreta quaedam sobriae doctrinae coegit mysteria. ideoque Aegyptiis abominationi erant pastores ouium; omnes enim qui corporis dediti passionibus huiusmodi et uoluptatibus indulgent suis disceptatorem uerbi doctoremque uirtutis quadam execratione declinant. et ideo per aegnimata haec docuit Moyses apta deo esse sacrificia, quae refugit omnis insipiens, id est opera et [*]( E ) praecepta uirtutis. ideoque pastor Abel, Cain autem operator terrae legitur, qui in fratre suo uir insipiens formam speciemque uirtutis expressam ferre non potuit.

Et factum est post dies optulit Cain ex fructibus [*]( F ) terrae munus domino. duplex culpa: una quod post dies optulit, altera quod ex fructibus, non ex primis fructibus, sacrificium autem et celeritate conmendatur et gratia. unde praeceptum est: si uoueris uotum, non facias moram reddere illud; melius est enim non uouere uotum quam uouere et non reddere; cum enim moram facis. non reddis. uotum est autem postulatio bonorum a deo cum soluendi muneris promissione. et ideo cum inpetraueris quod petisti, ingrati est tardare promissum. sed interdum aut neglegentibus inrepit obliuio impetratorum aut tumidis et elatis adrogare euentus sibi [hebi] cordi est et propriis [*]( 196 A ) uirtutibus uindicare nec auctoris deputare gratiae, sed ipsos [*]( 3 Gen. 46, 34; 47, 3 Philo de sacr. 11 (171, 6; I 222, 9 C.) 7 Gen. 4, 4 9 Gen. 4, 2 12 Gen. 4, 3 13 Philo de sacr. 13 (171, 41; I 223, 1 C.) 16 Deut. 23, 21 Eccl. 5, 3 sq. Philo de sacr. 13 (172, 7; I 223. 9 C.) 19 Philo de sacr. 13 (172, 8; I 223, 10 C.) ) [*]( 3 misteiia BPV 12 et 14 optulit SAA\'P\'V obtulit cet. 16 uolueris M 17 est om. AA\' inuouere M 22 repit (om. in) M inpetraturum M 23 hebi inclusi utpote ex sibi ortum liebicordiS 8 (è ex em m2) hebicorde est M hebicordi est AM\' hebicordis est A\'B hebicordiem P hebicordfi P\' «*»#cordi est Y hebeti corde est JJL hebetis cordis est a post et add. bonum quod agit uel quod a dco consequitur a 24 ipsos S m2 P4 m2 AA\'lłl\'V ipso Sml P\' tnl MP ipse B )

362
se suorum bonorum auctores ducere. tertium genus est peccati quidem minoris, sed supparis adrogantiae, eorum scilicet qui datorem bonorum deum non negant, sed quae acciderint ea sibi propter prudentiam suam ceterarumque merita uirtutum iure delata arbitrantur. propterea etiam diuina dignos habitos gratia, quod nequaquam uiderentur indigni quibus talia [*]( B ) diuinis beneficiis prouenirent.

ne quid ergo huiusmodi accidat, unde uotum tuum tibi in peccatum fiat, lex te informauit atque instruxit dicente domino, qui legem dedit: adtende tibi, ne obliuiscaris beneficia domini dei tui et non custodias mandata et iudicia et iustitias illius, quae ego praecipio tibi hodie: ne cum manducaueris et repletus fueris et cum domos bonas aedificaueris et habitare coeperis in eis et oues tuae et [*]( c ) boues tui cum repleti fuerint, aere, argento et auro conpletus fueris et omnia possidere coeperis et plena fuerint horrea tua, exaltes cor tuum et obliuiscaris dominum deum tuum. tunc ergo obliuisceris dominum, cum oblitus fueris tui. si autem cognoscas infirmum te esse, cognosces deum esse supra omnia et inmemor esse non poteris, ut ei reuerentiam debitam soluas.

Disce nunc quemadmodum unusquisque moneatur, ne se ipse auctorem suorum putet bonorum. ne dicas inquit in [*]( D ) corde tuo: uirtus mea et potentia mea fecit mihi uirtutem hanc magnam, sed in mente habebis dominum deum tuum, quoniam ipse dat uires, ut facias uirtutem. unde bene apostolus quasi legis interpres non gloriabatur in uirtute sua, sed minimum se apostolorum esse dicebat et quicquid esset gratiae diuinae esse non meriti sui nihilque nos habere quod non acceperimus. quid enim [*]( 1 Philo de sacr. 13 (172, 17; I 224, 2 C.) 8 Fhilo de sacr. 14 (172, 23; I 224, 6 C.) 9 Deut. 8, 11-14 18 Philo de sacr. 14 (172, 30; I 224, 11 C.) 23 Deut. 8, 17 sq. Philo de sacr. 14 (172, 33; I 224, 13 C.) 28 I Cor. 15, 9 sq. 30 I Cor. 4, 7 ) [*]( 9 dedit legem P 16 cQpletus B cum repletus V 29 quidquid B (c s. d pr.) )

363
inquit habes quod non accepisti? si autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis? didicisti [*]( E ) ergo humilitatem magis sequi quam adrogantiam, sedulitatem affectare quam potestatem. accepisti salutaria praecepta, noli neglegere utilia instrumenta medicinae, quibus fibra omnis letalis uulneris exsecatur.

ille quoque qui se iustificat ne infletur cordis sui tumore; et ipse accepit salubre mandatum in huiusmodi sententiam resultante oraculo: ne dicas in corde tuo, cum consumere coeperit dominus deus [*]( F ) tuus gentes illas a conspectu tuo, dicens: propter iustitiam meam induxit me dominus possidere terram istam: sed propter iniquitates gentium harum extirpabit illos dominus a facie tua. non propter iustitiam tuam nec propter aequitatem cordis tui intrasti possidere terram istam, sed propter iniquitatem gentium disperdet eos dominus a conspectu tuo et restituet testamentum suum, quod iurauit patribus uestris. testamentum perfecta dei gratia est; nihil enim inperfectum dat deus, perfecta autem uirtus est et opera uirtutis. testamentum autem dicitur quo defertur bonorum hereditas. merito et testamentum dicitur et diuinum, cum ea quae uere bona sunt adtestatione mandatorum caelestium conferuntur. et testamentum dicitur, quo- : [*]( 197 A ) niam sanguine dedicatum est, uetus in typo, nouum in ueritate. quo testamento diuinae gratiae pignus tenemus, quia sic [*]( 6 Philo de sacr. 14 (172, 39; I 225, 2 C.) 8 Deut. 9, 4 et 5 18 Philo de sacr. 14 (172, 47; I 225, 7 C.) 19 Philo de sacr. 14 (173, 1; I 225. 8 C.) 25 Ioh. 3, 16 Rom. 8, 32 ) [*]( 9 consumere a consumare .AA\'P consGmare cet. 11 dS M 12 harum S nt2 BM\'P illarum V horum S ml cet. extirpabit Scripsi . (jaoXedpsuosi cod. Alex.) exstirpauit BV extirpauit cet. 14 post tuam add. non propter bonitatem tuam B a cordis ... iniquitatem om. M 15 fort. intras tu (ob EIOICOOSOYJ LXX) 16 disperdet Sml V dispersit P disperdidit P disperdit Sm2 cet. 18 uris m2 ex nris S 21 et diuinum ... dicitur om. V (in quo et merito) 22 uera M )

364
dilexit deus hunc mundum, ut unicum filium suum pro nobis omnibus daret. unde perfectionem gratiae praedicans apostolus ait: quomodo non etiam cum illo omnia nobis donauit?

Prima igitur uoti gratia est celeritas solutionis. denique[*]( B ) Abraham filium suum ad holocaustum iussus offerre non post dies ut Cain optulit, sed exsurgens mane strauit asinam suam et adhibuit secum duos pueros et Isaac [*]( C ) filium suum et concidens ligna ad holocaustum surgens abiit et uenit ad locum quem ei dixerat deus die tertia. primo aduerte immolaturi studium maturum atque festinum, ut mora expectationis non esset nisi donec audiretur oraculum, deinde ut sterneret asinam suam, obsequium omne ipse susciperet et sacrificio necessaria praepararet, duabus quoque fidei uirtutibus comitantibus hostiam suam duceret, de potestate dei certus et de bonitate securus. [*]( D )

quod autem ait die tertia, uel quod continua esse debeat et perpetua deuotio — tripertitum est enim tempus, praeteritum, praesens et futurum, quo admonemur quod nec praeteritorum beneficiorum dei uel praesentium uel futurorum inrepere ulla debeat obliuio, sed tenax gratiae memoria perseuerare et oboedientia non deesse — uel quia is qui sacrificat in unum splendorem, unam lucem debeat credere trinitatis; ei enim [*]( E ) qui fideliter sacrificat dies lucet, nox nulla est. sic et in Exodo Moyses ait: uiam trium dierum ibimus et immolabimus domino deo nostro. sed etiam alibi cum [*]( 3 Rom. 8, 32 5 Philo de sacr. 15 (173, 10; I 225, 15 C.) Quaest. I 60 7 Gen. 22, 3 sq., cf. Philo de sacr. 15 (173, 11; I 225, 15 C.) 25 Exod. 3, 18 ) [*]( 1 deus dilexit B Monac. 2549 6 abraam M abraham A (h s. w.) 7 optulit SAA\'P\' V obtulit cet. 10 ei] enim M dixerit S (a s. i alt.) 11 immolaturi AA\' et m2 SP* immolantis BM\' immolationis V immolatur MP et ml SP\' 14 sacrificia B necessario P 18 trip!itum S (i pr. ex e m2) 22 is PV his S (h eras.) AM\' (h exp.) cet. 23 splendore MM\' 25 uiam om. M )

365
uisus esset deus Abrahae ad ilicem Mambrae, respiciens inquit Abraham oculis suis uidit, et ecce tres uiri stabant super eum. et uidens occurrit obuiam illis ad ostium tabernaculi sui et adorauit super terram et dixit: domine, si inueni gratiam ante te. tres uidet, unum adorat, tres mensuras offert similaginis. nam etsi [*]( F ) inmensus deus, tamen mensuram omnium tenet, sicut scriptum est: quis mensus est manu aquam et caelum palmo et uniuersam terram clausa manu? perfectae igitur in personis singulis trinitati interiore mentis arcano, hoc est similaginis spiritalis sanctus patriarcha sacrificium deferebat. haec est similago, quam in euangelio molit illa mulier, quae adsumetur; una enim adsumetur inquit altera relinquetur. adsumetur ecclesia, relinquetur synagoga uel mens bona adsumetur, inproba derelinquetur. ut scias autem quia [*]( 198 A ) et Abraham in Christum credidit, Abraham inquit diem meum uidit et gauisus est. et qui credit in Christum credit et in patrem et qui perfecte credit in patrem credit in filium et spiritum sanctum. tres ergo mensurae, una similago, hoc est unum erat sacrificium, quod uenerabili trinitati pari quadam mensura deuotionis et congrua plenitudine pietatis oblatum est.

Adhuc cognosce celeris studia deuotionis. cucurrit inquit [*]( B ) et accepit uitulum unum tenerum et bonum et dedit puero et festinauit facere eum. ubique inpigra [*]( 1 Gen. 18, 2 sq. 6 Gen. 18, 6 Philo de sacr. 15 (173, 13; I 225, 17 C.) 7 Phil. de sacr. 15 (173, 19; I 226, 3 C.) 8 Esai. 40, 12 13 Matth. 24, 41 16 Ioh. 8, 56 23 Gen. 18, 7 ) [*]( 1 habrahae A 2 abraam M habraham A 6 uni M 7 inmensos M 8 et 9 manu M 9 perfecta M perfecta ei B 10 interiori A\' 12 mo- Jet M\' (i s. e) cet. 15 adsumetur ... derelinquetur p. adsumitur ... derelinquitur libri (Uindob. 758 -quitur ex -quetur) 16 et om. A\'B abraam M habraham AA\' abraham (alt.) ... qui credit om. BY abraam M abraham P (ha s. «. m2) 17 credit M\' credidit cet. 23 celeris SMAA\' celerius cet. 24 unum om. B Monac. 2549 25 puerii S (con\'. rn2) M-)

366
deuotio et ideo deo fuit munus eius acceptum. habes et alibi ut solis ortum oratione praeuenias; occurre inquit ad solis ortum. habes in euangelio dicentem dominum Iesum: Zacchaee, festinans descende. et ille qui inpetrauerat quod uolebat, ut Christum uideret, et amplius inpetrauerat ut uideretur et uocaretur a Christo, festinans descendit et excepit illum gaudens. et ideo probauit dominus eius affectum [*]( r ) et eum celeri remuneratione donauit dicens: quod hodie salus domui huic facta est. festinauit enim et dominus ad beneficium et ideo non expectauit, ut promitteret et inpleret postea, sed ante fecit et postea declarauit. dixit enim: facta est salus, quod utique praeuenientis fuit, non promittentis. iustus igitur uotum suum celeritate commendat. et ideo patres nostri festinantes manducabant pascha, succincti lumbos et [*]( l) ) pedes suos calciamentorum <non> exuentes uinculis et tamquam onus corporeum deponentes, ut essent parati ad transitum; pascha enim domini transitus est a passionibus ad exercitia uirtutis. et ideo pascha domini dicitur, quoniam et tunc in typo illo agni ueritas dominicae passionis adnuntiabatur et nunc eius celebratur gratia.