Noctes Atticae

Gellius, Aulus

Gellius, Aulus. The Attic Nights of Aulus Gellius. Rolfe, John C., editor. Cambridge, Mass.; London: Harvard University Press; William Heinemann, 1927 (printing).

Necessum esse qui multa habeat multis indigere; deque ea re Favorini philosophi cum brevitate eleganti sententia.

VERUM est profecto quod observato rerum usu sapientes viri dixere, multis egere qui multa habeat, magnamque indigentiam nasci non ex inopia magna, sed ex magna copia; multa enim desiderari ad multa quae habeas tuenda.

Quisquis igitur, multa habens, cavere atque prospicere velit ne quid egeat neve quid desit, iactura opus esse, non quaestu, et minus habendum esse, ut minus desit.

Hanc sententiam memini a Favorino inter ingentes omnium detornatam inclusamque verbis his paucissimis: Τὸν γὰρ μυρίων καὶ πεντακισχιλίων χλαμύδων δεόμενον οὐκ ἔστι μὴ πλειόνων δεῖσθαι· οἷς γὰρ ἔχω προσδεόμενος, ἀφελὼν ὧν ἔχω, ἀρκοῦμαι οἷς ἔχω.

Quis modus sit vertendi verba in sententiis; deque his Homeri versibus quos Vergilius vertisse aut bene apteque aut inprospere existimatus est.

QUANDO ex poematis Graecis vertendae imitandaeque sunt insignes sententiae, non semper aiunt

enitendum ut omnia omnino verba in eum in quem dicta sunt modum vertamus.

Perdunt enim gratiam pleraque, si quasi invita et recusantia violentius transferantur.

Scite ergo et considerate Vergilius, cum aut Homeri aut Hesiodi aut Apollonii aut Parthenii aut Callimachi aut Theocriti aut quorundam aliorum locos effingeret, partim reliquit, alia expressit.

Sicuti nuperrime, aput mensam cum legerentur utraque simul Bucolica Theocriti et Vergilii, animadvertimus reliquisse Vergilium quod Graecum quidem mire quam suave est, verti autem neque debuit neque potuit.

Sed enim quod substituit pro eo, quod omiserat, non abest quin iucundius lepidiusque sit:

  1. Βάλλει καὶ μάλοισι τὸν αἰπόλον ἁ Κλεαρίστα
  2. Τὰς αἶγας παρελᾶντα καὶ ἁδύ τι ποππυλιάζει.

  1. Malo me Galatea petit, lasciva puella,
  2. Et fugit ad salices et se cupit ante videri.

Illud quoque alio in loco animadvertimus caute omissum, quod est in Graeco versu dulcissimum

  1. Τίτυρʼ, ἐμὶν τὸ καλὸν πεφιλημένε, Βόσκε τὰς αἶγας
  2. Καὶ ποτὶ τὰν κράναν ἄγε, Τίτυρε· καὶ τὸν ἐνόρχαν
  3. Τὸν Λιβυκὸν κνάκωνα φυλάσσεο, μή τυ κορύξῃ.
Quo enim pacto diceret:

τὸ καλὸν πεφιλημένετὸ καλὸν πεφιλημένε, verba hercle non translaticia, sed cuiusdam nativae dulcedinis?

Hoc igitur reliquit et cetera vertit non infestiviter, nisi quod caprum dixit, quem Theocritus ἐνόρχαν appellavit—

auctore enim M. Varrone is demum Latine caper dicitur, qui excastratus est: —

  1. Tityre, dum redeo, brevis est via, pasce capellas
  2. Et potum pastas age, Tityre, et inter agendum
  3. Occursare capro, cornu ferit ille, caveto.

Et quoniam de transferendis sententiis loquor, memini audisse me ex Valerii Probi discipulis, docti hominis et in legendis pensitandisque veteribus scriptis bene callidi, solitum eum dicere, nihil quicquam tam inprospere Vergilium ex Homero vertisse quam versus hos amoenissimos, quos de Nausicaa Homerus fecit:

  1. Οἵη δʼ Ἄρτεμις εἶσι κατʼ οὔρεος ἰοχέαιρα,
  2. Ἢ κατὰ Τηΰγετον περιμήκετον ἢ Ἐρύμανθον
  3. Τερπομένη κάπροισι καὶ ὠκείῃς ἐλάφοισιν·
  4. Τῇ δέ θʼ ἅμα νύμφαι, κοῦραι Διὸς αἰγιόχοιο,
  5. Ἀγρονόμοι παίζουσι· γέγηθε δέ τε φρένα Λητώ·
  6. Πασάων δʼ ὕπερ ἥ γε κάρη ἔχει ἠδὲ μέτωπα,
  7. Ῥεῖα δʼ ἀριγνώτη πέλεται, καλαὶ δέ τε πᾶσαι,—