Noctes Atticae

Disputatio Sex. Caecilii iureconsulti et Favorini philosophi de legibus Duodecim Tabularum.

SEXTUS CAECILIUS in disciplina iuris atque in legibus populi Romani noscendis interpretandisque scientia, usu auctoritateque inlustris fuit.

Ad eum forte in area Palatina, cum salutationem Caesaris opperiremur, philosophus Favorinus accessit conlocutusque est, nobis multisque aliis praesentibus.

In illis tunc eorum sermonibus orta mentiost legum decemviralium, quas decemviri eius rei gratia a populo creati conposuerunt, in duodecim tabulas conscripserunt.

Eas leges cum Sex. Caecilius, inquisitis exploratisque multarum urbium legibus, eleganti atque absoluta brevitate verborum scriptas diceret, Sit, [*](sit, Beroaldus; sed, ω.) inquit, hoc Favorinus, in pleraque earum legum parte ita uti dicis; non enim minus cupide tabulas istas legi quam illos duodecim libros Platonis De Legibus. Sed quaedam istic esse animadvertuntur aut obscurissima aut durissima [*](aut durissima, added by J. Gronov.) aut lenia contra nimis et remissa aut nequaquam ita, ut scriptum est, consistentia.

Obscuritates, inquit Sex.

Caecilius, non adsignemus culpae scribentium, sed inscitiae non adsequentium, quamquam hi quoque ipsi, qui quae sunt minus percipiunt culpa vacant.

Nam longa aetas verba atque mores veteres oblitteravit, quibus verbis moribusque sententia legum conprehensa est. Trecentesimo quoque anno post Romam conditam tabulae conpositae scriptaeque sunt, a quo tempore ad hunc diem anni esse non longe minus sescenti [*](sexcenti, J. F. Gronov; septingenti, ω.) videntur.

Dure autem scriptum esse in istis legibus quid existimari potest? nisi duram esse putas, quae iudicem arbitrumve iure datum, qui ob rem iudicandam [*](iudicandam, Scioppius (cf. Quint. v. 10. 87; Tac. Ann. iv. 31; etc.); dicendam, ω. Heracus suggests that we have a fusion of ob rein iudicandam and ob ius dicendum or ob falsum testiinonium dicendum.) pecuniam accepisse convictus est, capite poenitur aut quae manifestum ei cui furtum factum est in servitutem tradit, nocturnum autem furem ius occidendi tribuit.

Dic enim, quaeso, die, vir sapientiae studiosissime, an aut iudicis illius perfidiam contra omnia divina atque humana iusiurandum suum pecunia vendentis aut furis manifesti intolerandam audaciam aut nocturni grassatoris insidiosam violentiam non dignam esse capitis poena existumes?