Noctes Atticae

Gellius, Aulus

Gellius, Aulus. The Attic Nights of Aulus Gellius. Rolfe, John C., editor. Cambridge, Mass.; London: Harvard University Press; William Heinemann, 1927 (printing).

Sic in illo quoque Vergili versu in optimis libris invenimus:

  1. Aut [*](aut, ω.; et, Virg.) foliis undam trepidi despumat aheni.

Quam ob causam Gavius Bassus genus quoddam iudicii divinationem appellari scripserit; et quam alii causam esse eiusdem vocabuli dixerint. [*](dixerunt, ω.)

CUM de constituendo accusatore quaeritur iudiciumque super ea re redditur cuinam potissimum ex duobus pluribusque accusatio subscriptiove in reum permittatur, ea res atque iudicum cognitio divinatio appellatur.

Id vocabulum quam ob causam ita factum sit, quaeri solet.

Gavius Bassus in tertio librorum, quos De Origine composuit, Divinatio, inquit, iudicium appellatur, quoniam divinet quodammodo iudex oportet quam sententiam sese ferre par sit.

Nimis quidem est in verbis Gavi Bassi ratio inperfecta vel magis inops et ieiuna.

Sed videtur tamen significare velle idcirco dici divinationem, quod in aliis

quidem causis iudex ea quae [*](quae, added in ς) didicit quaeque argumentis vel testibus demonstrata sunt sequi solet, in hac autem re, cum eligendus accusator est, parva admodum et exilia sunt quibus moveri iudex possit, et propterea quinam magis ad accusandum idoneus sit quasi divinandum est.

Haec Bassus. Sed alii quidam divinationem esse appellatam putant quoniam, cum accusator et reus duae res quasi cognatae [*](cognitae, ω.; corr. in ς) coniunctaeque sint neque utra sine altera constare possit, in hoc tamen genere causae reus quidem iam est, sed accusator nondum est, et idcirco quod adhuc usque deest et latet divinatione supplendum est, quisnam sit accusator futurus.

Quam lepide signateque [*](designate, ω; corr. by Falster.) dixerit Favorinus philosophus quid intersit inter Platonis et Lysiae orationem.

FAVORINUS de Lysia et Platone solitus dicere est: Si ex Platonis, inquit, oratione verbum aliquod demas mutesve atque id facias, de tamen detraxeris; si ex Lysiae, de sententia.

Quibus verbis ignaviter et abiecte Vergilius usus esse dicatur; et quid his qui improbe id [*](id added by Hertz (Stephants).) dicunt respondeatur.

NONNULLI grammatici aetatis superioris, in quibus est Cornutus Annaeus, haut sane indocti neque

ignobiles, qui commentaria in Vergilium composuerunt, reprehendunt quasi incuriose et abiecte verbum positum in his versibus:

  1. Candida succinctam latrantibus inguina monstris
  2. Dulichias vexasse rates et gurgite in alto
  3. A! timidos nautas canibus lacerasse marinis;

vexasse enim putant verbum esse leve et tenuis ac parvi incommodi, nec tantae atrocitati congruere, cum homines repente a belua immanissima rapti laniatique sint.

Item aliud huiuscemodi reprehendunt:

  1. Quis aut Eurysthea durum
  2. Aut inlaudati nescit Busiridis aras?
Inlaudati parum idoneum verbum esse dicunt, neque id satis esse ad faciendam scelerati hominis detestationem, qui, quod hospites omnium gentium immolare solitus fuit, non laude indignus, sed detestatione [*](detestatione, Macr. vi. 7, and iii. 5. 9; de retractacione (retractione, P), ω.; detract(at)ione, TY; deprecatione, Mdg.) execrationeque totius generis humani dignus esset.

Item aliud verbum culpaverunt:

  1. Per tunicam squalentem auro latus haurit apertum,
tamquam si non convenerit dicere auro squalentem, quoniam nitoribus splendoribusque auri squaloris inluvies sit contraria.

Sed de verbo vexasse ita responderi posse credo: Vexasse grave verbum est factumque ab eo videtur,

quod est vehere, in quo inest vis iam quaedam alieni arbitrii; non enim sui potens est, qui vehitur. Vexare autem, quod ex eo inclinatum est, vi atque motu procul dubio vastiorest. Nam qui fertur et rapsatur atque huc atque illuc distrahitur, is vexari proprie dicitur, sicuti taxare pressius crebriusque est quam tangere, unde id procul dubio inclinatum est, et iactare multo fusius largiusque est quam iacere, unde id verbum traductum est, et quassare quam quatere gravius violentiusque est.

Non igitur, quia vulgo dici solet (vexatum esse quem fumo aut vento aut pulvere, propterea debet vis vera atque natura verbi deperire, quae a veteribus, qui proprie atque signate locuti sunt, ita ut decuit, conservata est.

M. Catonis verba sunt ex oratione quam De Achaeis scripsit: Cumque Hannibal terram Italiam laceraret atque vexaret; vexatam Italiam dixit Cato ab Hannibale, quando nullum calamitatis aut saevitiae aut immanitatis genus reperiri queat quod in eo tempore Italia non perpessa sit; M. Tullius IV.

In Verrem:Quae ab isto sic spoliata atque direpta est, non ut ab hoste aliquo, qui tamen in bello religionem et consuetudinis iura retineret, sed ut a barbaris praedonibus vexata esse videatur.