Epitome Rerum Romanorum

Postremo Marius auctis admodum copiis, cum pro obscuritate generis sui capite censos sacramento adegisset, iam fusum et saucium regem adortus, non facilius tamen vicit quam si integrum ac recentem.

Hic et urbem ab Hercule conditam Capsam, in media Africa siti anguibus harenisque vallatam, mira quadam felicitate superavit, et saxeo inditam monti Molucham [*]()urbem per Ligurem aditu arduo inaccessoque penetravit.

Mox non ipsum modo, sed Bocchum quoque Mauretaniae regem, iure sanguinis Numidas vindicantem, apud oppidum Cirtam graviter cecidit,

Qui ubi diffisus rebus suis alienae cladis accessio fieri timet, pretium foederis atque amicitiae regem facit.

Sic fraudulentissimus regum fraude gener soceri sui in insidias deductus [*](non add. Aldus. ) [*]( contentus: contemptus codd. ) [*](adsiluit Freudenbergius: diuoluit B: diu uoluit NL. ) [*](regiis Halmius: regii B: regis NL. ) [*](Molucham Aldus: molucam B. )

Sed ille quoque, quamvis victus ac vinctus, vidit urbem, quam venalem et quandoque perituram, si habuisset emptorem, frustra cecinerat. Iam, ut venalis fuisset, habuit emptorem; cum illum evaserat, certum erat non esse perituram.

Sic ad meridiem populus Romanus. Multo atrocius et multipliciter magis a septentrione venientem * * *.[*]()

Nihil hac plaga infestius. Atrox caelum, perinde ingenia. Omni igitur tractu violentus hostis, a dextris atque laevis et a medio septentrionis erupit.

Prima trans Alpes arma nostra sensere Saluvii, cum de eis fidissima atque amicissima civitas Massilia quereretur;

Allobroges deinde et Arveni, cum adversus eos [*]()similes Haeduorum querellae opem et auxilium nostrum flagitarent: utriusque [*]()victoriae testes [*]()Isara et Vindelicus amnes et inpiger fluminum Rhodanus.

Maximus barbaris terror elephanti [*]()fuere, inmanitati gentium pares. Nihil tam conspicuum in triumpho quam rex ipse Bituitus [*]()dis- [*](sullae N: sillae B. ) [*](laciniam post venientem indicavit Mommsenus: saevitum vel saeviente Aldus: venit malum vel exitium Rossbachius. ) [*](eos add. Voss. Rehd. Monac. Palat. ) [*]( utriusque lahnius: variusque codd. ) [*]( testes Dukerus: testis codd. ) [*](elephanti N L: elephantis B. ) [*](Bituitus: vituitus B: bis visus N L. )

Utriusque victoriae quod quantumque gaudium fuerit, vel hinc aestimari potest, quod et Domitius Ahenobarbus et Fabius Maximus ipsis quibus dimicaverant locis saxeas erexere turres, et desuper exornata armis hostilibus tropaea fixerunt, cum hic mos inusitatus fuerit nostris. Numquam enim populus Romanus hostibus domitis victoriam exprobravit.

Cimbri, Teutoni atque Tigurini ab extremis Galliae profugi, cum terras eorum inundasset Oceanus,

novas sedes toto orbe quaerebant, exclusique et Gallia et Hispania cum in Italiam demigrarent, misere legatos in castra Silani, inde ad senatum, petentes ut Martius populus aliquid sibi terrae daret quasi stipendium, ceterum ut vellet manibus atque armis suis uteretur.

Sed quas daret terras populus Romanus agrariis legibus inter se dimicaturus? Repulsi igitur, quod nequiverant precibus,

armis petere coeperunt.[*]()Sed nec primum impetum barbarorum Silanus, nec secundum Manilius, nec tertium Caepio sustinere potuerunt; omnes fugati,

exuti castris. Actum erat, nisi Marius illi saeculo contigisset. Ille quoque non ausus congredi statim militem tenuit in castris, donec invicta illa rabies [*](coeperunt: ceperunt B: constituunt N L. )

Recessere igitur increpantes et—tanta erat capiendae urbis fiducia—consulentes, si quid ad uxores suas mandarent. Nec segnius quam minati fuerant tripertito agmine in Alpes, id est claustra Italiae, ferebantur.

Marius mira statim velocitate occupatis compendiis praevenit hostem, prioresque Teutonas sub ipsis Alpium radicibus adsecutus in loco quem Aquas Sextias vocant quo—fidem [*]()numinum—proelio oppressit! Vallem fluviumque medium hostes tenebant, nostris aquarum nulla copia.

Consultone id egerit imperator, an errorem in consilium verterit, dubium; certe necessitate acta virtus victoriae causa fuit.