Epitome Rerum Romanorum

Lucullus Turdulos atque Vaccaeos, de quibus ille Scipio posterior singulari certamine,

cum rex fuisset provocator, opima rettulerat. Decimus Brutus aliquanto latius Celticos Lusitanosque et [*](Contrebiam: cantabriam B: cum | trebiam L. ) [*](Nertobrigae: nectobricae B: nersobrigis L. )

Sed tota certaminum moles cum Lusitanis fuit et Numantinis. Nec inmerito. Quippe solis gentium Hispaniae duces contigerunt. Fuisset et cum omnibus Celtiberis, nisi dux illius motus initio belli vi [*]()oppressus esset, summi vir [*]()astus et audaciae, si processisset, Olyndicus, qui hastam argenteam quatiens quasi caelo missam vaticinanti similis omnium in se mentes converterat.

Sed cum pari temeritate sub nocte castra consulis adisset, iuxta tentorium ipsum pilo vigilis exceptus est.

Ceterum Lusitanos Viriatus erexit, vir calliditatis acerrimae. Qui ex venatore latro, ex latrone subito dux atque imperator et, si fortuna cessisset, Hispaniae Romulus, non contentus libertatem suorum defendere, per quattuordecim [*]()annos omnia citra ultraque Hiberum et Tagum igni ferroque populatus,

castra etiam praetorum et praesidia [*]()adgressus, Claudium Vnimanum paene ad internicionem exercitus cecidit [*]()et insignia trabeis et fascibus nostris quae ceperat in montibus [*](vi Iahnius: ut B. ) [*](summi vir astus et audaciae scripsi: summae uir audaciae B: summus uir astutus et audaciae NL. ) [*](quattuordecim: quattuor B: XIIII NL. ) [*](praesidia Halmius: praesidium codd. ) [*](cecidit et Freinshemius: cecidisset codd. )

suis tropaea fixit. [*]()Tandem et eum [*]()Fabius Maximus consul oppresserat; sed a successore Popilio violata victoria est. Quippe qui conficiendae rei cupidus, fractum ducem et extrema deditionis agitantem per fraudem et insidias et domesticos percussores adgressus, hanc hosti gloriam dedit, ut videretur aliter vinci non posse.

Numantia quantum Carthaginis, Capuae, Corinthi opibus inferior, ita virtutis nomine et honore par omnibus, summumque, si vero aestimes, Hispaniae decus.

Quippe quae sine muro, sine turribus, modice edito in tumulo apud flumen sita, quattuor milibus Celtiberorum quadraginta exercitum per annos undecim sola sustinuit, nec sustinuit modo, sed saevius aliquando [*]()perculit pudendisque foederibus adfecit. Novissime, cum invictam esse constaret, opus fuit eo qui Carthaginem everterat.

Non temere, si fateri licet, ullius causa belli iniustior. Segidenses, socios et consanguineos suos,

Romanorum manibus elapsos, exceperant. [*]()Habita pro his deprecatio nihil valuit. Cum se ab omni bellorum contagione removerent, in legitimi foederis pretium iussi arma deponere. Hoc sic a barbaris [*](fixit Freinshemius: fixisset codd. ) [*](et eum scripsi: etiam codd. ) [*](aliquando Lipsius: aliquanto codd.) [*](exceperant: susceperant B. )

num: hunc quoque adsiduis caedibus ita subegerunt, ut ne oculos quidem aut vocem Numantini viri quisquam sustineret.

Tamen cum hoc quoque foedus maluere, contenti armorum manubiis, cum ad internicionem saevire potuissent.

Sed non minus Numantini quam Caudini illius foederis flagrans ignominia aut pudore populus Romanus dedecus quidem praesentis flagitii deditione Mancini expiavit,

ceterum duce Scipione, Carthaginis incendiis ad excidium urbium inbuto, tandem etiam in ultionem excanduit. Sed tum acrius in castris quam in campo,

nostro cum milite quam cum Numantino proeliandum fuit.

Quippe adsiduis et iniustis et servilibus maxime operibus adtriti ferre plenius vallum, qui arma nescirent, luto inquinari, quia sanguine nollent, iubebantur. Ad hoc scorta, calones, sarcinae nisi ad usum necessariae amputantur.

Tanti esse exercitum quanti imperatorem vere proditum est. Sic redacto in disciplinam [*](Mancinus was placed unarmed and bound before the gates of Numantia, but the Numantines refused to take him prisoner (Veil. Pater. II, 1, 5). ) [*](Cp. Liv. Spit. 57 (where the incident is referred to): militem triginta dierum frumenta ac septenos vallos ferre coegit. )