Naturalis Historia

[*](Ar. ib. 6216–9. 12–15. Ael. VII 35; VHI 5.— (18) cfr. Ar. ib. 621b 1. 2.)Scolopendrae, terrestribus similes, quas centipedes vocant, hamo devorato[*](deuorata Fa) omnia interanea evomunt, donec hamum egerant, dein[*](dein Fa.-nde R (?)v) resorbent[*](desorbent a). at vulpes marinae simili in periculo gluttiunt[*](glutiunt Rava.D) amplius usque ad infirma lineae, qua[*](qua DFE2D. quo E1a. quae Rv) facile praerodant. cautius[*](cau- tius G. Clau- ll. Glaucius v. glanius vel glaucus B) qui glanis vocatur aversos[*](auersos R (?)G.-sus rv) mordet hamos nec devorat, sed esca spoliat.

Grassatur aries ut latro et nunc grandiorum navium in salo stantium occultatus umbra, si quem nandi[*](natandi a) voluptas invitet[*](inuite///R1 .-tea F.-te a), expectat, nunc elato extra aquam capite piscantium cumbas speculatur occultusque adnatans mergit.

[*](Ar. VIII 1, 588b 11. 17–21. (P IV 5, 681a 35 sq.). I 1, 487b 9. 13. V 16 init. IV 6, 531a33 sq. VIII 2, 590a 28. Ael. VII 35. Athen. III 90a. schol. Nic. alex. 201.) Equidem et iis inesse sensum arbitror, quae

Vrticae noctu vagantur[*](uagantur RE2v. ag- DF. aguntur E1a)locumque[*](locum- que ego ex Ar. (μεταχωροῦσι). noctuque ll.v) mutant[*](mutantur va.H) . carnosae frondis iis natura[*](naturę et Fa) , et came vescuntur. vis pruritu[*](proritu FRa (item infra)) mordax est[*](est ego. se Fa. om. R(?)v) eademque, quae[*](quēque Fa) terrestris urticae. contrahit ergo se quam maxime rigens ac praenatante pisciculo frondem suam spargit conplectensque devorat. alias marcenti similis[*](marcenti similis v.-tis simili (-lis R2J) ll. J. cfr. n. luc. p. 25) et iactari se passa fluctu algae vice, contactos[*](contractos FRava.B) piscium[*](pisces va.S) attrituque [*](attrique R1.-itūque R2) petrae scalpentes[*](scalpentis ll.S) pruritum invadit. eadem noctu pectines et echinos per ... quaerit[*](per... quaerit ego. perquafrit DE1.-afit F.-ā frit d.-am a. perquirit R(?)E2v.fort. percutere quaerit; de dictione cfr. VIII 214) . cum[*](cum om.a. dum va.S) admoveri sibi manum sentit, colorem mutat et contrahitur. tacta[*](tracta FdT.om.a) uredinem mittit[*](an emittit (vel remi-)? cfr. XXXI 124) , paulumque si fuit intervalli, absconditur. ora ei[*](ei v. et ll) in radice[*](in radice v.-ces ll. an iuxta radices? (ἐν μέσῳAr.)) esse traduntur, excrementa per summa tenui fistula reddi.

[*](Ar. V 16, 548a 32 sq. 548b10–13. 15–18. cfr.pl.XXXI 123–125.) Spongearum[*](spon- giarum ll. v. a.S(D)) tria genera accepimus: spissum ac [*](uncos ego posui) praedurum et asperum tragos [id] vocatur, spissum[*](minus spissum B) et mollius manos[*](manos (-nus R2a) ll.B(S). -non C. magis v) , tenue densumque, ex quo penicilli, Achillium. nascuntur omnes in petris, aluatur conchis, pisce, limo. intellectum inesse iis apparent, quia, ubi avulsorem[*](auul- sorem (RDE?)v.-sorum Fa.an auolsurum? (auulsoris vox soli-taria incertae fidei fort. removenda erit e lexicis)) sensere, contractae multo difficilius abstrahuntur; hoc idem fluctu pulsante faciunt.[*]((4) Ar. V 16, 548b 19–22. 24–30.) vivere esca manifesto conchae minutae in

Canicularum maxime multitudo circa eas urinantes gravi periculo infestat. ipsi ferunt et nubem quandam [*](quandam animalium z) crassescere super capita, animali[*](animali ll. -alium dTv(H). -al id D.om.zG. (loc. corr.; fort. planorum piscium delenda: cfr.§ 153 extr.)) planorum piscium similem , prementem eos arcentemque a reciprocando, et ob id stilos praeacutos[*](praeacutos (DE?)v.-to FRa) lineis adnexos habere sese, quia nisi[*](nisi R(?)v. nihil r) perfossae ita non recedant[*](recedunt a) , caliginis et pavoris, ut arbitror, opere. nubem enim et nebulam, cuius nomine id malum appellant, inter animalia haut[*](aut Fa) ulla[*](ulla ll. ullam G. ultra zv. (intellege: haut ullo in genere animalium; cfr. III 1 et XVII 215 nullis animalium)) conperit quisquam. cum[*](cum R2e eorr. S. ut r. at Tz. at cum v) caniculis atrox dimicatio. inguina[*](in quina a) et calces omnemque candorem corporum appetunt. salus una in adversas eundi

certissima est securitas vidisse pianos[*](pianos R2E2v.-no R1.-ne r. anthias P ex Ar.) pisces, quia[*](qui RESJ) numquam sunt ubi maleficae bestiae, qua de causa urinantes sacros appellant eos.

[*](Ar. P IV 5, 681a 17–21. (I 1,487b 14. 15).— Ar. IV 10, 537a 3. 5–10. VIII 20, 602b 28.) Silicea[*](scilicet a (om.z) testa Faz) testa inclusis fatendum est nullum esse sensum, ut ostreis. multis eadem natura quae frutici, ut holothuriis[*](olotyriis Rva.B. -ris Fa) , pulmonibus, stellis. adeoque nihil non gignitur in mari, ut cauponarum[*](cauponarum F2E2v. canp- DF1. camp- r) etiam[*](equam F1a) aestiva animalia, pernici molesta saltu aut quae[*](ut quae R1. atq. a) capillus maxime celat, existant et[*](et om.Ra. at DF1E1) circumglobata [*](circumglobata F2v.-bat r) escae saepe extrahantur[*](extra- hantur R(?)H.-huntur rv) , quae causa somnum piscium in mari noctibus infestare existimatur. quibusdam[*](quibus F1a) vero ipsis innascuntur[*](innascuntur F2v. innosc- r) , quo in numero chalcis[*](calchis F2.-cis F1Ra) accipitur.

[*](: Ael. II 45. XVI 19. cfr. Pl. XXXII 8.— (7) Nic. ther. 830 sq. Ael. I 56. II 36. 50. VIII 26.) Nec veuena cessant dira, ut in lepore, qui in Indico mari etiam tactu pestilens vomitum dissolutionemque stomachi protinus creat, in[*](in om.Fa) nostro offa informis, colore tantum lepori similis, in Indis et magnitudine et pilo, duriore tantum. nec[*](nec R(?)G.om. rv) vivus ibi capitur. aeque[*](aeque R(?)v. atq- Ea. adq- DF) pestiferum animal araneus, spinae in dorso aculeo noxius. sed nullum usquam execrabilius quam radius super caudam eminens trygonis[*](trigonis FRava.C) , quam nostri pastinacam appellant, quincunciali magnitudine: arbores[*](arbore a.-ris F2) infixus radici necat, arma ut telum[*](teum F1. eū a) perforat vi[*](ui RG. ut r. et v) ferri et veneni malo.

[*](Ar. VIII 19 extr.) Morbos universa genera piscium, ut cetera animalia etiam fera, non accipimus sentire. verum aegrotare singulos manifestum facit aliquorum macies, cum in eodem genere praepingues alii capiantur.

[*](Ar. V 5, 540b 6. 7.22. 541a 32. 15. 18. VI 13, 567a 32 sq. 14, 568b 30. (G I 6 init. III 5, 756b 1 sq.).) Quonam modo generent, desiderium et admiratio hominum differri non patitur. pisces attritu ventrium[*](uentium F1a) coeunt tanta celeritate, ut visum fallant, delphini et reliqua cete simili modo et paulo diutius. femina piscis coitus tempore marem[*](mare F1R) sequitur, ventrem eius rostro pulsans; sub partu[*](partum G) mares feminas[*](femina F1a.-nam Rva.H(S)) similiter, ova vescentes earum. nec satis est[*](est F2E2v. et r) generationi per se coitus, nisi editis ovis interversando mares vitale adsperserint virus. non omnibus id contingit ovis in tanta multitudine; alioqui replerentur[*](replerentur F2E2v.-lentur r) maria et stagna, cum singuli uteri innumerabilia concipiant.

[*](Ar. VI 14, 568b 3.V 10, 543a 20. (cfr. supra § 76).— V 5, 540b 8 sq. (P IV 13,695b7 sq.). V 3.)[*]((2) V 6, 541b 10 sq. 4–6. V 7 init. (G I 14).)Piscium ova in mari crescunt, quaedam summa celeritate, ut murenarum, quaedam paulo tardius. plani piscium

[*](Ar. VI 10, 565b 24. VI 11 extr.— III 1, 511a 9–11. (G III 1, 749a 19).— (11) VI 14, 568b 15–17. 19. (IX 37, 621a 21 sq.).) Torpedo octogenos[*](octogenis F1a) fetus habens[*](habens v.-ent (-et F2R2) ll) invenitur eaque[*](ea quę F2) intra se parit, ova praemollia in alium locum uteri transferens atque ibi excludens. simili modo omnia quae cartilagin ea[*](cartilaginea v. -na ll. cfr.§ 78) appellavimus. ita fit ut sola piscium et animal [*](78) pariant[*](pariunt a) et ova concipiant. silurus mas solus[*](masculus F2a) omnium edita custodit ova, saepe et quinquagenis diebus, ne absumantur ab aliis. ceterae feminae in triduo excludunt, si mas attigit[*](Sima (Syma a) satigit F1a).

[*]((14) Ar. VI 13, 567b 22–26. (17, 571a 2. G III 4 extr.). Ael. IX 60.— (16) cfr. Ar. V 33, 558a 8–11.— (19)Ar. VI 13, 567a 27. IV 11, 538a 20. (G III 5, 755b 21. II 5, 741a 35). - (20) G III 6, 757a 6.) Acus[*](a coitu (coi//tu F) Fa) sive[*](siue REv. e Fa) belone[*](be- lone v ex Ar. bell- ll) unus piscium dehiscente propter multitudinem utero parit. a partu coalescit[*](coalescit G. call- v. quale scit R. -le sit r) vulnus, quod et in caecis serpentibus tradunt. mus marinus in terra[*](terra G.-rras ll.v) scrobe effosso parit ova et rursus obruit terra, tricensimo die refossa aperit fetumque in aquam ducit.

Erythini[*](erithini F. erinth- a) et channae volvas habere traduntur; qui trochos[*](throcos R. trochus a) appellatur a Graecis, ipse se inire. fetus omnium aquatilium inter initia visu carent.

[*](Sen. fr. 8 Haase.) Aevi piscium memorandum[*](memorandum v. numer- ll) nuper exemplum accepimus. Pausilypum villa est Campaniae haut procul

[*](Varro III 3, 10. Col. VIII 16,5.4. 9. Macrob. III 15,2. 3. 7. Val. M. IX 1, 1. Cic. in Hort. ap. Non. 194, 13. (14) Titius ap. Macrob. III 16, 13.14.16–18. Hor. sat. II 2, 31. Athen. I 4c. Ael. VIII 28. Gell. VI 16, 5 (e Varr.). cfr. Pl. XXXII 61.62.)

Ostrearum vivaria primus omnium Sergius[*](Sergius v.-i///nus R.-inus r) Orata invenit in Baiano aetate L. Crassi[*](crassio F1a) oratoris ante Marsicum bellum, nec gulae causa, sed avaritiae, magna vectigalia tali ex ingenio suo percipiens, ut qui primus pensiles invenerit balineas, ita mangonicatas[*](mangonizatas va.S) villas[*](illas F2) subinde vendendo. is primus optimum saporem ostreis Lucrinis adiudicavit, quando eadem aquatilium genera aliubi atque aliubi meliora , sicut lupi pisces in Tiberi amne inter duos pontes, rhombus Ravennae, murena in Sicilia, elops Rhodi[*](he- lops rodi F. helebrodi a), et alia genera similiter, ne culinarum censura peragatur. nondum Britannica serviebant litora, cum Orata Lucrina nobilitabat. postea visum tanti in extremam Italiam petere Brundisium ostreas, ac, ne lisesset[*](ne lis esset B. nelitis (uel- v). Sed ll.v) inter duos sapores, nuper excogitatum [*](excogitantū F2) famem longae advectionis a Brundisio conpascere in Lucrino.

[*](Varro III 3,10. 17, 5.9. 2, 17. Macrob. III 15, 6. Vell. II 33, 4. Plut. Lucull. 39 med.) Eadem aetate prior Licinius[*](lucinius Fa) Murena reliquorum piscium vivaria invenit, cuius deinde exemplum nobilitas secuta est Philippi, Hortensi[*](hortensi E2G. -ius zv. ortensi(-sii F2)F2E1a. ost- F1R). Lucullus exciso etiam monte iuxta Neapolim maiore inpendio quam villam exaedificaverat[*](aedificauerat ava.H)

[*](Varro III 17, 3. Macrob. ib. 10.) Murenarum vivarium privatim excogitavit ante alios C. Hirrius[*](Hirrius H(J). hirrus (hyrrus a) ll. codd. Varr. v(S). Hirius C) , qui[*](quin F2) cenis triumphalibus Caesaris dictatoris sex milia numero murenarum mutua[*](mutuo Verc.) appendit. nam permutare quidem pretio noluit[*](noluit Ev. uol- r) aliave[*](aliue F1.-ia a) merce. huius villam infra[*](infra ego. intra ll.C. -ter v. cfr. XVI 123) quam modicam[*](modicam C(D). -cum ll.v(H). cfr. Macrob.) |XL|[*](|XL| D.XLav. XL r. qua- dragies C) piscinae vendiderunt.[*](cfr. Varro III 17, 6. 7. Macrob. ib. 4.) Invasit dein[*](deinde va.S(J)) singulorum piscium amor. apud Baulos in parte Baiana piscinam habuit Hortensius orator, in qua murenam adeo dilexit, ut exanimatam flesse credatur. in eadem villa Antonia Drusi murenae, quam diligebat, inaures addidit[*](addit Fa) , cuius propter famam nonnulli Baulos videre concupiverunt.

[*](cfr. Pl. VIII 211.— (17) Varro III 14, 4. cfr. Pl. XXX 45.) Coclearum vivaria instituit Fulvius Lippinus[*](lippinus ll.J. luppi- T. Lupi- v(S). Hirpi- B. cfr. VIII 211) in Tarquiniensi paulo ante civile bellum quod cum Pompeio Magno gestum est, distinctis quidem generibus earum, separatim ut essent albae[*](albu- lae Pe Varr.), quae in Reatino agro nascuntur, separatim[*](separatim ut RS) Illyricae, quibus magnitudo praecipua, Africanae, quibus fecunditas, Solitanae, quibus nobilitas. quin et saginam earum commentus[*](commentus (P)L. -tatus (-tatū R) ll.v) est sapa et farre aliisque generibus, ut[*](ut F2E2v. om. r) cocleae quoque altiles ganeam implerent: cuius artis

[*](Th. fr. 171, 2 Wim. Ael. V 27 extr.) Piscium genera etiamnum a Theophrasto mira produntur. circa Babylonis rigua decedentibus fluviis [*](dist. S) in cavernis[*](cauernas (-nis a) aquas habentes (hebetes v) azva.G) aquas habentibus remanere quosdam, inde exire ad pabula pinnulis gradientes crebro caudae motu, contraque venantes[*](uenantes EC(D).-tis rv(S)) refugere[*](fugere a) in suas cavernas et in his obversos[*](obuersus Fa. aduersos HBrot.) stare; capita eorum esse ranae marinae similia, reliquas partes gobionum[*](globionum E1. gobiorum E2va.Brot. cfr.§177), branchias[*](brachias F1R.-ia F2) ut ceteris piscibus.[*](Th. fr. 171, 7. Mir. ausc. 73. Athen. VIII 331c. cfr. Mela II 83. Sen. NQ III 17, 3.) circa Heracleam [*](He- racleam ad Lycum amnem P) et Cromnam[*](Cromnam G(D). cfr. VI 5. cronā F2. chronu R. crona r. cromnam (toronē v) et lycum zv(H)) et multifariam[*](multifariam G. -ria (mati- a) ll.v) in Ponto unum genus esse quod extremas fluminum aquas sectetur cavernasque sibi faciat in terra atque in his vivat, etiam reciprocis amnibus siccato litore; effodi ergo, motu demum corporum [*](uncos ego posui)vivere eos adprobante[*](adprobante J. -ant ll.v. -ari coni. Dal.).[*](Th. ib. 8.— (19) Athen. VIII 331c.) circa eandem Heracleam[*](Heracleam eandem R(?)va.D) [eodemque] Lyco[*](lico Fa) amne decedente ovis relictis in limo generari pisces, qui ad pabula petenda palpitent exiguis branchiis, quo[*](quod va.(P)H) fieri non indigos[*](indigos (P)H. -go ll.v) umoris, propter quod et anguillas diutius vivere exemptas aquis, ova autem in sicco maturari ut testudinum. eadem in Ponti regione adprehendi glacie piscium maxime gobiones non nisi patinarum calore[*](calore F2v.-rē r) vitalem motum fatentes[*](fatentis EaS) . [*](Th. ib. 11. Mir. ausc. 74. Athen. VIII 331d.— Eudox. ap. Strab. XII 562 extr.— cfr. Pl. XXX 19.)et[*](et ego. //// F1. est rH. om. v) in his quidem, tametsi[*](tametsi F2R2E2v. tamen si E1. tam si F1R1. si a) mirabilis, est[*](est ll.v(et dist.). del.F2H) tamen aliqua ratio.

[*](Diod. I 10, 2. Mela I 52. Ov. M I 422–429.) Verum omnibus his fidem Nili inundatio adfert omnia excedente miraculo[*](excedentem miraculo (-la v) F1ava.H). quippe detegente eo musculi reperiuntur inchoato opere genitalis aquae terraeque, iam parte corporis viventes, novissima effigie etiamnum[*](etiamnū v. -m nō ll) terrena.

Nec de anthia pisce sileri[*](silere F2dD) convenit quae[*](quae G(J). que R1. iq; F1. hiiq; F2. idque R2S. itaq; Eav. ea quae D) pierosque adverto credidisse. Chelidonias insults diximus [*](5,131) Asiae scopulosi[*](scopulosi (-los in F1) maris FG(D). -los in mari Eav. -los inmalis R.-los inmanis (coni.S) J) maris ante promunturium Tauri[*](Tauri add. post ante B coll. V 131, post maris D. om. ll.v(G)) sitas; ibi frequens hic piscis et celeriter capitur uno genere. parvo navigio et concolori veste eademque hora per aliquot dies continuos piscator enavigat certo spatio escamque proicit. quicquid vero[*](uero ego. ex eo ll.v. ex ea d. (an in esca?)) mutetur[*](mutetur ll.v. mittitur C) , suspecta fraus praedae est, cavetque[*](cauetque (et dist.) zD. -esque F1.-ensque rv. an cauensque quod timet cir- cūit (vel ambit, olim falso scriptum amuit)?) quod timuit. cum id saepe factum est, unus aliquande consuetudine invitatus anthias escam adpetit. notatur hic[*](huic F1a) intentione diligenti ut auctor spei conciliatorque capturae;

[*](Ar. V 15, 548a 10. 7. 8.) Praeter haec claros sapientia auctores video [*](dist. C) mirari stellam in mari. ea figura est, parva admodum caro intus, extra duriore callo. huic tam igneum fervorem esse tradunt, ut omnia in mari contacta[*](contracta Fa) adurat, omnem cibum statim peragat. quibus sit hoc cognitum experimentis haut facile dixerim, multoque[*](que om. va.S) memorabilius[*](mirabilius ava.G) duxerim[*](duxerim G. dix- ll.v(H). cfr. XXXIII 138. n.luc.p.100) id cuius experiendi cotidie occasio[*](cottidie ex occasio a) est.

[*](cfr. supra § 101.) Concharum e genere sunt dactyli, ab[*](ab R(?) v. om.r) humanorum

[*](Ar. IX 2, 610b 10. 17. (Ael. V 48 extr.).— (9) Ar. VIII 2, 590b 14–18. Ael. X 38.— Nigidius fr. 118 Swob. cfr. Ar. IX 2, 610b 16. 11. 14.) Sunt et inimicitiarum atque concordiae miracula . mugil et lupus mutuo odio flagrant, conger et murena caudam[*](caudā RzS.-da r. -das d(?)v) inter se praerodentes. polypum in tantum locusta [*](dist. CFW Müller p. 14) pavet, ut, si[*](si R2E2v(D). om. rJ) iuxta vidit[*](uideat R2e corr. SD. -derit va.H. uiso TJ) omnino, moriatur, locustam conger; [*](dist. G2ex Ar.) rursus polypum congri lacerant. Nigidius auctor est praerodere caudam mugili lupum eosdemque statis[*](statis v. esta- Ra. aesta- FD. cfr. n. luc. p. 22. 101) mensibus concordes esse; omnes autem vivere, quibus caudae sic amputentur .[*](Plut. SA 31, 980f. Ael. II 13. Op- pian. hal. V 71.) at e contrario[*](contrario R(?)v. -ie r) amicitiae exempla sunt, praeter illa[*](illos de R(?) va.D) quorum diximus societatem[*](societatē EdD.-ate rv) , ballaena et musculus, quando[*](quandoque F2E2va.G)[*](94. 142) praegravi[*](praegraui (E?) v.-uis FR1a.-ues R2) superciliorum pondere obrutis eius oculis infestantia [*](quę F.om.a) magnitudinem vada praenatans demonstrat oculorumque vice[*](fius (eius D) uice F1E1dD) fungitur.

Hinc volucrum naturae dicentur.