Naturalis Historia

Signis e marmore poliendis gemmisque etiam scalpendis[*](fcvlpendif B2.) atque limandis Naxium[*](naxium dhv. cfr. XXXVII 109. -xum ll.) diu[*](Creta coni. J.) placuit ante alia. ita vocantur cotes in Cypro insula genitae. vicere postea ex Armenia invectae[*](inuectae BdS. uectae rv.).

Marmorum genera et colores non attinet dicere in tanta notitia nee facile est enumerare in tanta multitudine . quoto[*](coto V.) cuique[*](cuique ll. H. quoque v.) enim loco non suum marmor invenitur ? et tamen[*](tamen R(?)v.a.S.) celeberrimi generis dicta sunt in ambitu terrarum cum gentibus suis.[*](Isid. XVI 5, 2. 4.) non omnia autem in lapicidinis[*](lapid cinif Bdv.a.H(D).) gignuntur, sed multa et sub terra sparsa[*](terras prasa Vd.), pretiosissimi quidem[*](quaedam H.) generis, sicut[*](ficut BS. -ti rH. om. v.) Lacedaemonium viride cunctisque hilarius, sicut[*](ficut BS. sic rv.) et Augusteum[*](auguftaeum B1 (item infra). -tum v.a.Brot.) ac deinde Tibereum [*](tibereum BS. -rium r lsid.v. -rianum h Brot. an Tibereium? cfr. Stat. Silv. III 3, 66.), in Aegypto Augusti ac Tiberii[*](tiberi B1D.) primum principatu reperta. differentia eorum est ab ophite[*](ofite B2. -ti B1.), cum[*](cum Bv. ctum r. dum d.)sit illud serpentium maculis simile, unde[*](unde Bhv. inde r.) et nomen accepit, quod haec maculas diverso modo colligunt[*](colligunt ll.v. an collocant?), Augusteum undatim crispum[*](aut (vel et) in Schneider ad Theophr. V p. 270.) in vertices[*](uertice Isid. cfr. § 61.), Tibereum[*](tiberium dTv. -rianum hBrot.) sparsa, non convoluta, canitie [*](cauite V.).[*](Isid. XVI 5, 3. Diosc. V 161 (eupor. II 132).—Isid. XVI 5, 18. 4, 14. Diosc. V 157.) neque ex ophite[*](opite Vd.) columnae nisi parvae admodum inveniuntur . duo eius genera: molle[*](molli VR.) candidi[*](candi- dum hIsid.v.a.S.), nigricantis[*](nigricantis M%u:;ller emend. V 23. -cans ll.v.) durum[*](durum hv(Müller 1. 1.). -ri ll.S.). dicuntur ambo capitis dolores sedare adalligati et serpentium ictus[*](ictuuf BD.). quidam phreneticis ac[*](aut (pro ac) B.) lethargicis

adalligari iubent candicantem. contra serpentes autem a quibusdam praecipue laudatur[*](laudatur Bv. om. r.) ex iis[*](iif B1S. hiif B2 (item infra). his rv. Lunensis vel Limensis Isid.) quem[*](quem Bdv. quā Kr.) tephrian[*](tephrian BS. -am v. tepriam Rd. -periam V.) appellant a colore cineris. vocatur et Memphites a loco, gemmantis naturae. huius usus conteri[*](conteri & B(R?) G. -tenet V. -tinet d. -uenit v.) et iis, quae urenda sint aut secanda[*](fecunda B1.), ex[*](& ex R.) aceto inlini[*](inter- line B.an interlini, ut XXVIII 132?); obstupescit ita corpus nec sentit cruciatum[*](crucutum B1.).[*](Isid. XVI 5, 5. 6.) rubet porphyrites[*](porpyritef B1V.) in eadem[*](eadem BdTG. om. rv.) Aegypto; ex eodem[*](ex eodem BJ. ex ead- Vd. exad- R.om.TS. ex eo v.) candidis intervenientibus punctis leptopsephos[*](leptopsephos h(P)H. -osephos ll. leucostictos v.) vocatur. quantislibet molibus caedendis sufficiunt lapicidinae [*](lapicidinae hH. -cedeae T. -cede & Rd. -caede et V. -idicinae Bv (D).). statuas ex eo Claudio Caesari procurator eius in urbem ex Aegypto advexit Vitrasius[*](uitrasius H. cfr. Dio Cass. 58, 19, 6. -riasius VRdTh. -riariuf B. triarius G. tris asinius v.) Pollio[*](polio Vd.), non admodum probata novitate; nemo certe postea imitatus[*](immittatus V. iminitatus R.) est.[*](cfr. Philostr. imag. I 5 p. 383.—Strabo XVII 1, 46 p. 816. Tac. ann. II 61. cfr. Philostr. vita Apoll. Tyan. VI 4 p. 233.) invenit[*](ANuenit B1. (an iam inuenit?).) eadem[*](eadem eadem aegyptof B.) Aegyptus in Aethiopia quem vocant basaniten[*](bafaniten BS. cfr. Isid. -salten (-te V) rv.), ferrei coloris atque duritiae, unde et nomen ei dedit. numquam hic[*](hic BG. id r. is v.) maior repertus est quam in templo Pacis ab imperatore Vespasiano Augusto dicatus argumento Nili[*](nili BThG. nym V. ny R. in d.del. v.), sedecim liberis[*](liberis om.B. laboris v.a.B.) circa ludentibus, per quos totidem cubita summi incrementi augentis[*](augentif BRdG. -ti V. -tes v. arguentes B.) se[*](se om.dB.) amnis[*](amnif B1RhG. -nef B2. annis Vv. -ni d2in ras. -nos B.) eius[*](eiuf BVhv(S). om.R(?)dLugd.) intelleguntur. non absimilis illi[*](abfimili B.) narratur in Thebis delubro Serapis, ut putant, Memnonis[*](memnoni Vd.) statuae dicatus, quem cotidiano solis ortu contactum radiis crepare tradunt[*](dicunt d(?)hv.a.S.).

[*](cfr. Plin. XXXVII 90.—Athen. XI 83 p. 495a. Corn. Nep. fragm. 16 (Halm).) Onychem[*](onychim Vd. -ydum R.) in Arabiae[*](in arabiae tantum BdTS. -ia &iantum r. etiam- tum in arabiae hv.) tantum montibus nec usquam aliubi[*](alibi B2hv.a.G(S).) nasci putavere nostri veteres, Sudines[*](fudinef BG. sudes r. sed et v. sed hC.) in Carmania[*](carmania BdS. ger- rv. cfr. XXXVII 39.). potoriis[*](potorif BD.) primum vasis inde factis, dein pedibus lectorum sellisque, Nepos Cornelius tradit[*](trahit V.) magno fuisse miraculo , cum P. Lentulus Spinther[*](spinten R. spisten V.) amphoras ex eo Chiorum[*](chruorum V.) magnitudine cadorum ostendisset, post quinquennium deinde XXXII pedum longitudinis[*](longitudinis ll. -ne v.) columnas vidisse se.[*](Diosc. V 152. Isid. XVI 5, 7. cfr. Plin. XIII 19. Catull. 66, 83. Horat. od. IV 12, 17. Martial. ep. VII 94.) variatum in[*](& BS. om. rv.) hoc lapide et postea est, namque pro miraculo insigni quattuor modicas in theatro suo Cornelius Balbus posuit; nos ampliores xxx vidimus in cenatione, quam Callistus[*](califtuf B2Vv.a.C. -ixtus d.) Caesaris Claudi libertorum, potentia notus[*](potentia notuf BG. potent panotus r. potentissimus hv.), sibi exaedificaverat .

hunc aliqui lapidem alabastriten vocant, quem cavant[*](& BS. om. rv.) et ad vasa unguentaria, quoniam optume servare incorrupta dicatur[*](dicitur hv.a.S.).[*](Isid. XVI 5, 7. cfr. Plin. XXXVII 143.) idem et ustus[*](& uftuf BhG. exustus VdT(v)H. exetus R.) emplastris convenit. nascitur circa Thebas Aegyptias et Damascum Syriae. hic ceteris[*](ceretif B.) candidior, probatissimus vero[*](uero om.R.) in Carmania[*](carminiam ex inendia V.), mox in India, iam quidem et in Syria Asiaque, vilissimus autem et sine[*](et fine—cappa- docia Bv. om. r.) ullo nitore in Cappadocia. probantur quam maxime mellei coloris, in vertices[*](uertice B2d2cum ras. v.a.H(D). cfr. § 55. XIII 96.) maculosi atque non tralucidi

[*](et p. 329, 1 tralucidi B1J. si tral- V. transl- rv.). vitia in iis[*](his VR.) corneus colos[*](colof BS. -or rv.) aut candidus et quidquid[*](quidquid VRdH(J). quicq- hv. quid B1. quod B2S.) simile[*](fimili B1. -lif B2S.) vitro est.

[*](Isid. XVI 5, 8. 9.) Paulum distare ab eo in unguentorum fide multi existimant[*](existi- mans V.) lygdinos[*](lygdinos dG (-nus v). tyg- B. lig- r.), in Paro[*](paro BH. taro r. tauro hv.) repertos amplitudine[*](amplitudi B1. -dine B2.) qua lances craterasque non excedant, antea ex Arabia tantum advehi solitos, candoris eximii[*](eximit V. exhi- R.). magnus et duobus[*](duabuf B.) contrariae inter se naturae honos, corallitico[*](corollitico B. corali- Vv.a.Brot.) in Asia reperto mensurae non ultra bina cubita, candore proximo[*](proxume B1. -xime B2.) ebori et quadam similitudine. e diverso niger est Alabandicus[*](alabam dicus V.) terrae suae nomine, quamquam et Mileti nascens, ad purpuram tamen magis aspectu declinante. idem liquatur[*](liquatur Bv. -tu RFh.) igni[*](igni—p. 330, 9 dicuntur om.VFRh.) funditurque ad usum[*](ad usum—20 aegyptio om.dL1.) vitri.[*](Isid. XVI 5, 10. 11.) Thebaicus lapis[*](lapif BS. om.av.) interstinctus [*](interftinctuf BH. interci- av. interti- G.) aureis guttis invenitur in Africae[*](africae av(J). -ca e BS.) parte Aegypto adscripta[*](asscriptae (adsc- v) av.a.S.), coticulis ad terenda collyria quadam utilitate naturali[*](naturali BG. -rae alii (alia v) av.) conveniens, circa Syenen vero[*](circa fyenen uero Bv. om.a.) Thebaidis syenites[*](fyenitef BB. simi- v. hisetites a.), quem antea[*](antea BS. -te av.) pyrrhopoecilon[*](pyrrhopoecilon v. -phoecilion B. pyrropocilon a.) vocabant.

[*](Isid. XVI 5, 11. (XVIII 31, 1). Joseph. c. Apion. I 15.) Trabes ex eo fecere reges quodam certamine, obeliscos vocantes Solis numini sacratos. radiorum eius argumentum in effigie est, et[*](est et av(D). eft BS.) ita significatur nomine Aegyptio. primus omnium id instituit Mespheres[*](mefpheref BJ. mestres dTH. mitres av. mesphres S cum Zoëga. cfr. § 69.), qui regnabat in Solis urbe, somnio iussus; hoc[*](et hoc Lv.a.H.) ipsum[*](ipsum om.a.) inscriptum

[*](et p. 330, 1 infcriptum BdH. -tum est Lav(D).) in eo, etenim scalpturae[*](fcalpturae B1dTLG. fcvl- B2av.) illae effigiesque quas videmus Aegyptiae sunt litterae.[*](Tac. ann. II 60.—Strabo XVII 1, 22 p. 803. 27 p. 805.) postea et alii excidere reges. statuit[*](excidere regef ftatuit BS. om.dTLav.) eos[*](eof BS. eorum dTa. orum L. regum v.) in supra dicta urbe Sesothes[*](fefothef BS. efotis dL. fothis av. sochis B.) quattuor numero, quadragenum octonum cubitorum longitudine, Rhamsesis[*](rhamfefif BLS. -ses is U. ramesesis a. ramisesis d. -ises cod. Poll. v) autem[*](autem is v.a.S.), quo regnante Ilium captum est, CXXXX[*](cxxxx BS. XL La. quadraginta d(?)v.) cubitorum.[*](lac. ego indicavi; excidit men- surae significatio (D passus ad meridiem vel tale quid).) idem[*](idemque Lv.a.G.) ..... digressis[*](di- greffif Ba. -ssus dv. D gressus D cum Bursiano.) inde, ubi fuit Mnevidis[*](mneuidis dv. cfr. Strabo XVII 1, 22. 27 (p. 803. 805). mneuuidif B1. inne- B2. neuida a.) regia[*](regia Bdv. rex a.), posuit alium, longitudine quidem[*](quidem—8 pro- digiofa (-diofa B1) craffitudine (croff- B2) BS om.dLav.) CXX cubitorum, sed prodigiosa crassitudine, undenis[*](undenif BdTLaS. -ecenis v. -ecentenis Brot.) per latera[*](per latera BdTS. -ra pedibus L. pedibus per latura (-tera v) av.) cubitis[*](cubitif BdTaS. -tis IIII Lv.).

opus id fecisse dicuntur CXX[*](CXXS. cxx BdT. cxx. M R(?)H. xx. M v.) hominum. ipse rex, cum surrecturus[*](furrecturuf BJ. subr- RFdhv.) esset verereturque[*](uerebaturque B. -erenturque v.a.C.), ne machinae ponderi non sufficerent, quo maius[*](maiuf Bdv. matiriuf F. matur- R.) periculum curae artificum denuntiaret , filium suum adalligavit cacumini, ut salus eius apud molientes prodesset et lapidi. hac admiratione operis effectum est, ut, cum oppidum[*](opidum BF.) id expugnaret Cambyses rex ventumque esset incendiis ad[*](ad BRv. ac Vdh.) crepidines[*](crepidinis VR.) obelisci, extingui iuberet molis reverentia qui nullam habuerat urbis. [*](cfr. Diodor. I 61.—cfr. Vitruv. VII praef. 12. Strabo XVI 4, 5 p. 769.) sunt et[*](et om.BS.) alii duo, unus a Zmarre[*](Smarre v.a.Brot.) positus, alter a Phio[*](a phio ll.v(S). a raphio dcod. Poll. Brot. ab eraphio B.) sine notis, quadragenum octonum[*](octogenum B. -onumque L.) cubitorum. Alexandriae statuit

unum Ptolemaeus Philadelphus octoginta cubitorum. exciderat eum[*](exciderat eum cod. Poll. Brot. ceciderat (caec-V) eum ll. D. quem h. quem exciderat v.) Necthebis[*](nectabis v. a. Brot. -tanebis U.) rex purum, maiusque opus[*](opus fuit v. a. Brot.) in devehendo statuendove inventum[*](inuetum est D cum U 791. multum eft B. -to est (fuit Brot.) r. -to v(S).) est quam in excidendo[*](exi- dendo B1. exed- B2.). a Satyro[*](a fatyro Bv. nat- r.) architecto aliqui[*](aliqui Bv. alio qui r.) devectum tradunt rate, Callixenus a Phoenice[*](phonice d. -cae V.), fossa perducto[*](perducta Rhv.a.S.) usque ad iacentem obeliscum[*](obilifcum B. oboel- V (item infra).) Nilo[*](e nilo v.a.S.),[*](cfr. Plin. XXXIV 148.) navesque duas in latitudinem[*](altitudinem d. -ne R.) patulas pedalibus[*](pedalibus spatiis Lv.a.G. (laterculis add.P. an trabibus? cfr. § 64).) ex eodem lapide ad rationem geminati per duplicem mensuram ponderis oneratas ita, ut[*](i& aut B1.) subirent obeliscum pendentem extremitatibus suis in ripis utrimque; postea egestis[*](dist. Brot.) laterculis adlevatas[*](alleuataf BTG. -ta v. adleuatis r.) naves[*](nauef B2TG. -uis rS. -ue v. del. D cum Mario Matt.) excepisse[*](excepif B1. -cipi B2.) onus; statutum[*](ftatum B.) autem in sex talis[*](excisos autem sex tales cod.Poll.v.a.Brot.) e monte eodem, et artificem[*](artificem Bhv. -cum r.) donatum talentis L. hic fruit in Arsinoeo[*](arfinoeo B1VR(Gron.)H. -noe B2v. -neo dTP.) positus a rege supra dicto munus amoris, coniuge[*](coniuge ego. in coniuge ll.v (accusativos cum P posue- runt H Brot.).) eademque sorore Arsinoe. inde eum navalibus incommodum[*](in commodum Mahaffy in Athenaei nr. 3618 (1897) p. 285.) Maximus quidam[*](quidem S. del. U 792.) praefectus Aegypti transtulit in forum[*](pharum Mahaffy 1. 1.), reciso cacumine, dum vult[*](uoluit B (in ras., ut videtur; ortum ex uolt) S. cfr. Fro- been p. 24.) fastigium addere auratum, quod postea omisit. et alii duo[*](templum B1.) sunt Alexandreae ad portum in Caesaris templo, quos excidit Mesphres[*](mefphref BS. cfr. § 65. mestres TH. -tires Vdh. tyres R. mesphees v.) rex, quadragenum binum cubitorum.

Super omnia accessit difficultas mari Romam[*](romam Bhv. -ma r.) devehendi,

spectatis[*](spectatis—nauibus ad seqq. referri vult Fröhner anal. crit. p. 16.) admodum navibus.[*](Suet. Claud. 20. cfr. Plin. XVI 201. 202.) divus Augustus eam[*](eam quae Bcod. Poll. S. eam quam h. eam r. del. v.), quae priorem advexerat, miraculi gratia Puteolis perpetuis[*](perpetui U.) navalibus dicaverat[*](dicauerat, sed hv.a.S. (an at?).); incendio[*](incendiae RF.) consumpta ea est. divus Claudius aliquot per annos adservatam, qua[*](quā B2Vere. quae V.) C. Caesar inportaverat , omnibus quae umquam in mari visa[*](uisa ll.v(S). -sae hLugd.) sunt mirabiliorem [*](mirabilioref B.), in ipsa[*](in ipfa BS. in R. it V.om.dhv.) turribus Puteolis[*](puteolis ll.v(S). -lano C e XVI 202.) e pulvere exaedificatis, perductam[*](oftia B2.) Ostiam portus[*](portuuf B1D.) gratia[*](gratiam B1.) mersit. alia ex hoc cura navium, quae Tiberi[*](tiberi B1dv. -rii B2. -ris r.) subvehant[*](fubuehant BRdhG. -ueant V. -ueherant L. -rent Brot. -hebant v. (alia .. cura .. quo corrupta videntur; an alta [vel lata] .. carina .. quod? cfr. III 54).), quo experimento patuit[*](patuit BG(S). pati fit r. palam fit (fuit v) hBrot.) non minus aquarum huic amni[*](amni B2hv. -nif B1 omnia Fd. cō ma R.) esse quam Nilo.[*](Diog. Laert. VIII 1,. 3.) is autem obeliscus, quem divus Augustus in circo magno statuit, excisus est[*](eft BdG. sit R. sed V.del. v.) a rege Psemetnepserphreo[*](psemetnepserphreo (fpem&- B) BJD. -pherphreo U. semetn- pserteo r. semenps- LS. semneserteo v.), quo regnante Pythagoras in Aegypto fuit, LXXXV[*](LXXXV BS. cxxv Fhv. xxcv Rd. LXXXII Brot.) pedum et dodrantis praeter[*](pr&er B.) basim[*](baraim B1.) eiusdem lapidis; is vero, quem in campo Martio, novem pedibus[*](pedibus BhLugd. ped. G. -dum rv.) minor[*](minor a RG. -or af B. -or est a v. in oras Vd.), a Sesothide[*](fefothide ll. S coll. § 65. -tide v. sesostride B.). inscripti[*](infcripti BG. -tus h. -tam v. -ribi r.) ambo rerum naturae interpretationem Aegyptiorum philosophia[*](philosophia ll.H (-iae B). opere et (-ra G) philoso- phiae v.) continent.—

Ei, qui est in campo, divus Augustus addidit mirabilem usum ad deprendendas solis umbras dierumque ac noctium[*](ac noetium V. anno etiū R.) ita[*](ita ll.H. del. v.) magnitudines, strato

lapide ad longitudinem[*](longitudinem BS. magnit- rv.) obelisci[*](obelifcy B. oboelisci V.), cui par fieret[*](fier& Bv.-re r.) umbra brumae[*](umbra brumae B2RH. -rarum ae B1V. -ra romae B. -rarum romae dTv.) confectae[*](confecto v.a.H.) die sexta hora paulatimque per regulas, quae sunt ex aere inclusae, singulis diebus decresceret[*](decrefcere VR.) ac rursus augesceret, digna cognitu res, ingenio[*](et ingenio Thv.a.S. (an inuento? cfr. XXXII 1).) Facundi[*](fecundi T. -do v.a.S.) Novi[*](noui BS. non. L. V.II L R.om.dTH. manilius hBrot. manlius v.) mathematici[*](mathematici if BS. -cis r. -cus hv.). is apici auratam pilam addidit, cuius vertice umbra colligeretur in se[*](in se VRhH. ipfe B. in semet cod. Poll. v) ipsam[*](ipfam Bcod. Poll.v(S). -sa rH.), alias[*](alias ll. H. -ia Dal. -ia atque alia v.) enormiter[*](enormiter ll.H. incremental cod. Poll. v.) iaculante[*](iaculantem v.a.H.) apice, ratione, ut ferunt, a capite hominis intellecta . haec observatio[*](obferuatio BdG. deser- r. dierum obser- v.) xxx iam fere annis non congruit , sive solis[*](foli B2.) ipsius dissono cursu et[*](curfuf B1.) caeli aliqua ratione mutato sive universa tellure a centro suo aliquid[*](aliquit B1.) emota[*](di mota hv.a.Brot.) (ut deprehendi et aliis[*](alif B1VRD.) in locis accipio) sive urbis[*](orbif B.) tremoribus ibi tantum gnomone intorto sive inundationibus Tiberis sedimento molis facto, quamquam ad altitudinem[*](altitudinem Bdv. actit- (-ne V) r.) inpositi oneris[*](inpofiti onerif BR(P)H. -res VdT. -tae rei v.) in terram quoque dicuntur[*](dicantur hv.a.S.) acta[*](iacta hv.a.H.) fundamenta .[*](cfr. Plin. XVI 201.—Diodor. I 59, 4. Herodot. II 111.)—

Tertius est[*](eft om.R(?) G.) Romae[*](romae om.hv.a. G.) in Vaticano Gai et Neronis principum circo—ex omnibus unus[*](ufuf B.) omnino fractus[*](dist. S.)[*](factus H.) est[*](est om. v.a.G.) in molitione[*](in molitione (immo- V) VRdG(S). in immolat- B. imitat- hH. in molitudine v.)—, quem[*](quem ll. G(S). eius quem hv(H).) fecerat Sesosidis[*](sesosidis VRdS. -odif B. -othidis U coll. § 71. -ostridis v. cfr. Diod.) filius Nencoreus[*](nencoreuf BU. none- (ei' R) r. nunc- v.). eiusdem remanet et alius centum cubitorum

[*](uifui B. -so R.), quem post caecitatem visu reddito ex oraculo Soli sacravit.

[*](cfr. Martial. spect. 1, 1.) Dicantur obiter et pyramides in eadem Aegypto, regum pecuniae[*](pecunia B.) otiosa[*](odiosa ac Perizonius. otiosae Burmannus.) ac stulta ostentatio, quippe cum faciendi eas causa a plerisque tradatur, ne pecuniam successoribus aut aemulis insidiantibus praeberent aut ne plebs[*](plepf B.) esset otiosa[*](onerosa V.). multa circa hoc vanitas hominum illorum fuit.[*](Herodot. II 149. Diodor. I 52, 4. cfr. Plin. V 50. Pomp. Mela I 9, 55.) vestigia complurium incohatarum[*](incohatarum ego. incoat- B1. inchoat- rv.) extant. una est in Arsinoite[*](in arsinoite B1TB. -ino itē B2. -inote R. -ienote d. -inoe v. marsi note V.) nomo, duae[*](duo VR.) in Memphite, non procul[*](procul a dv.a.G.) labyrintho[*](& Bv. om. r.), de quo et ipso dicemus, totidem ubi fuit[*](84) Moeridis lacus, hoc est fossa grandis, sed[*](sed ll.v. et U e coni. J.) Aegyptiis[*](aegyptiif BS. -tis V. -tus Rdv.) inter mira ac memoranda narrata[*](narrata hS. -atio B. -ato VdT. -at Rv(ad seqq. relatum).). harum cacumina cc cubita[*](cc cubita ego coll. Herod. om. ll. v. lac. indic. J, L ulnas excidisse ratus coll. § 87.) extra aquam[*](extra aquam BS. extrema quā (quae dTv) rdTv.) eminere dicuntur. reliquae tres[*](tref Bdv. res r.), quae orbem terrarum inplevere[*](inplebere V. implere R.) fama[*](fanae B.), sane conspicuae undique adnavigantibus , sitae sunt in parte Africae monte[*](montes ex eo Vdh.) saxeo sterilique inter Memphim oppidum et quod appellari diximus Delta, a Nilo[*](delta a nilo BRv. delacam lo V.) minus IIII[*](IIII VhS. illi B. quattuor Rd(?)v.) milia[*](milia B2S. m. VC(D). millia rG. milibus hv.) passuum[*](paffum B. p. VD.), a Memphi[*](ad memphim B.)[*](5,48)VII D[*](VII D BS VII. M. D rv. D VII. M. D H. sex G.), vico adposito quem vocant[*](uocantibus V. -ib; R.) Busirin[*](bufirin Bdv. -rim S. irina Vh. uisirim R.); in eo sunt adsueti scandere illas.

Ante[*](ante BS. -tea r. -te has v. cfr. § 8. de om.hv.a.S. an recte?) est sphinx vel magis narranda, de qua[*](qua BVdTv(S). quasi RG. quae h.an quia? cfr. § 106.)

siluere[*](filuere BS. siluestre VdTG. -stria hv. siuestra R.desunt fortasse aliqua.), numen[*](numen BdG. nam R. māmen V. sunt hv.) accolertium. Harmain[*](harmain BS. arm- r. amasin hv.) regem putant in ea conditum et volunt invectam videri; est autem saxo naturali elaborata. rubrica[*](rubrica Bv(S). lu- Vd. et lu- RhB.) facies[*](facief BS. capitis rv.) monstri colitur[*](colitur—4 frontem om.hv.a.S.). capitis per frontem ambitus[*](ambitus per frontem hv.a.S.) centum duos pedes colligit, longitudo pedum CXLIII est, altitudo[*](pedum CXLIII (CCXLIII B) eft altitudo Bv. om. r.) a ventre ad summam[*](summum hB.) aspidem[*](afpidem BRv(S). -de V. apsidem dT(B2Gron.)H. apicem hB1.) in capite, LXIS[*](LXIf BS. LXII rv.).

[*](Diodor. I 63, 9. (cfr. Herodot. II 124).) Pyramis amplissima[*](ampliffimi B.) ex Arabicis lapicidinis[*](lapidicinis V(?) dhv.a.H. cfr. § 14.) constat. CCCLX milia hominum[*](hominum millia Rv.a.S. hominum VdTh.)annis xx eam construxisse produntur . tres vero factae annis LXXXVIII[*](LXX IX B.), mensibus[*](menfib. IIII BS. mepte r. nempe d. et mensibus IIII G (add. nempe v).) IIII. [*](Diodor, I 64,13. Herodot. II 125. Diodor. I 63, 4. Pomp. Mela I 9, 55.)qui[*](dist. ego.) de iis[*](hiif B2. his VRh.) scripserint[*](rcripferint BG. -runt rv.)—sunt Herodotus[*](eurhodotuf B.), Euhemerus[*](euche- merus V. euth- R.), Duris Samius, Aristagoras, Dionysius[*](dionisius V.), Artemidorus , Alexander polyhistor, Butoridas[*](butoridaf BS. -iadas r. -ides G. -tarides v.), Antisthenes , Demetrius, Demoteles, Apion[*](demotelef apion Bv. -thele (-lae R) raton (-thon R) r.)—, inter omnes eos[*](eos om.B.) non constat, a quibus factae sint, iustissimo casu obliteratis tantae vanitatis auctoribus. aliqui ex iis[*](iif Bv(S). his rG.) prodiderunt in raphanos[*](rhaphanof B.) et alium[*](allium B2Rv.a.S.) ac cepas MDC[*](MDC RdT(B) H ex Herodoto. CCDC V. MD BS. octingenta (praem. mille v) hv.) talenta erogata.[*]((Herodot. II 127). Diodor. I 64, 7. Herodot. II 134.) amplissima septem[*](septem ll.(B)S. octo v(J) ex Herodoto.) iugera optinet soli. quattuor angulorum paribus[*](paribus—singulorum om.B.) intervallis DCCLXXXIII[*](DCCCLXXXIII dv.a. Brot.(S).) pedes singulorum

laterum, altitudo[*](latitudo hG.) a cacumine[*](a cacumine (-nae B)—2 cacuminif BS. a cacuminis r. a -ine dTv.) ad solum pedes DCCXXV colligit, ambitus cacuminis pedes XVIS[*](XVIf BRS. XVI sed V. XVS dTH. xxv v.). alterius intervalla singula[*](singulae VR.) per quattuor angulos pedes[*](pedef BS. pares Rdv. om.V. partes h.) DCCLVIIS[*](DCCXXXVIIS V (om. s hv.a.S). DCCCXXXVIIS d (om. s R).) comprehendunt . tertia minor quidem praedictis, sed multo spectatior , Aethiopicis lapidibus adsurgit CCCLXIII pedibus inter angulos.[*](Diodor. I 63, 7. 8.) vestigia aedificationum[*](interaedificationum B. in terra aed- coni. J.) nulla exstant, harena late pura circa[*](circa BS. -cum rv.), lentis[*](lendis P.) similitudine[*](fimilitudinem BVS.), qualis in maiore parte Africae. quaestionum summa est, quanam ratione[*](rationem V.) in tantam [*](falem B.) altitudinem subiecta[*](subuecta hv.a.S.) sint caementa. alii nitro ac[*](ac Vhv.a.S.) sale adaggeratis cum[*](cum Bdv(S). con rB.) crescente opere et peracto fluminis[*](fluminif—12 pontef Bv(S). Fluminif—11 factis TH. om. r.) inrigatione dilutis; alii lateribus e luto factis exstructos pontes, peracto opere[*](peracto opere BG. o pere r. om. v.) lateribus[*](lateribuf BS. -bus e lut (lucto R) factis r. om. v.) in privatas domos distributis [*](distributos v.a.H.), Nilum enim non putant rigare potuisse multo humiliorem . in pyramide maxima est intus puteus LXXXVI[*](xxcvi B.) cubitorum; flumen illo admissum[*](admisso VR.) arbitrantur.[*](Plutarch. conv. sept. sap. p. 147a.—Diodor. I 64, 14. Herodot. II 134. Strabo XVII 1, 33 p. 808. Aelian. var. hist. XIII 33.) mensuram altitudinis earum omnemque[*](omnem qui B. -niumque hv.a.S.) similem[*](similium hv.a.S.) deprehendere invenit Thales Milesius umbram metiendo, qua hora par esse corpori solet. haec[*](ex (pro haec) Vh.) sunt pyramidum miracula, supremumque illud, ne quis regum opes[*](opus Vd(?)G.) miretur, minimam ex iis[*](ex iif (hiif B2. his G) fed B(G)S. ex istis set rD. extitisse dhv. de mendo cfr. § 43.), sed laudatissimam, a Rhodopide[*](rhodopide S. -pede B. -pe Rhv. rodoper V.) meretricula factam. Aesopi fabellarum[*](fabularum Rv.a.S. om.V.) philosophi conserva[*](serua R.) quondam[*](condam V.) et contubernalis haec fuit, maiore miraculo, tantas opes meretricio esse conquisitas[*](conquesitas V. consequitas R. conquisitas quaestu hv.a.S.)

[*](Isid. XV 2, 37 (XX 10, 10). cfr. Strabo XVII 1, 6 p. 791. Lucian. quom. sit hist. conscr. 62.—Suet. Claud. 20.) Magnificatur et alia turris a rege facta in[*](facta et in B.) insula Pharo portum[*](phoro porto V.) optinente Alexandriae, quam constitisse DCCC talentis[*](talentis om.B1.) tradunt, magno animo, ne quid omittamus, Ptolemaei regis, quo[*](quo BS. quod rv.) in ea permiserit Sostrati Cnidii[*](cnidii (gni- B)S. gnidi B. casidi r. cassidis v.) architecti structura[*](ftructura BVdh(B)S. -rae R(?)v.) ipsa[*](ipsa ll.(B)S. -sius v.) nomen inscribi. usus eius nocturno navium cursu[*](cursui hlsid.v.a.Hack.) ignes ostendere ad praenuntianda vada portusque[*](portuufque B1D.) introitum, quales iam compluribus locis[*](locis om.B.) flagrant[*](flagrant Bhv. -ran r.), sicut[*](ficut (ut H) oftiae B(H))S. sicueo sitae r. ut puteolis B. utpote uedsice h. ut potneosice v.) Ostiae ac Ravennae. periculum in continuatione ignium, ne sidus existimetur, quoniam e longinquo similis flammarum aspectus est. hic idem architectus primus omnium pensilem ambulationem Cnidi fecisse[*](gnidi fecisse Rv.a.S. omni difficisse V.) traditur.

[*](Herodot. II 148. Strabo XVII 1, 37 p. 811.) Dicamus[*](& Bv. om.RFdh.) et labyrinthos, vel portentosissimum[*](portentiffimum B.) humani inpendii[*](inpendii BdTH. incendi r. ingenii v.) opus, sed non, ut existimari potest, falsum . durat etiam nunc[*](etiamnum BS.) in[*](in Bhv. om. r.) Aegypto in[*](in BFRhv. om.d(?)JD.) Heracleopolite nomo qui primus factus est ante[*](ante om.R. ut ē RF.) annos, ut tradunt, III DC[*](III. DC RF.IIII. DC dT. ??? Dc B (sine lineola S). III M. DC v.) a Petesuchi [*](petefuchi BS. -uci RFd. -uco v.) rege sive Tithoe[*](tithoe Bv. titho V. thito R.), quamquam Herodotus totum opus XII[*](XII BS. om. r v.) regum esse dicit novissimique Psammetichi[*](psammetichi dhv. pfamethichi B. spammetici F. spame- R.). causas[*](causam hv.a.S.) faciendi varie interpretantur, Demoteles regiam Moteridis[*](moteridif BS. -turudis r. -ridis d. -therudis v. motaindis U. an motendis?)

fuisse, Lyceas sepulchrum[*](sepulcrum Bv.a.J.) Moeridis, plures Soli sacrum id exstructum[*](exftructum Bv. extremum r.), quod maxime creditur.[*](Diodor. I 61, 3. Isid. XV 2, 36. Pomp. Mela I 9, 56.) hinc utique sumpsisse Daedalum exemplar eius labyrinthi, quem fecit in Creta, non est dubium, sed centensimam tantum portionem eius imitatum[*](itinerum Bv. iterum r.), quae itinerum ambages occursusque ac recursus inexplicabiles continet, non—ut in[*](in om.B.) pavimentis puerorumve ludicris[*](ludigrif B1.) campestribus videmus—brevi lacinia[*](lacinef B1. lagi- B2.) milia[*](sed milia U.) passuum plura ambulationis continentem[*](an continente?), sed crebris[*](federe brif B1. sed del. U.) foribus inditis ad fallendos occursus redeundumque in errores eosdem[*](eofdem Bdhv. eod- r.).[*](Herodot. II 148. Isid. XV 2, 36.) secundus hic fuit ab Aegyptio[*](aegyptio dv. -to ll.) labyrinthus , tertius in Lemno, quartus in Italia, omnes[*](omnif BD.) lapide polito fornicibus[*](foribuf Bv. -ris r.) tecti[*](an tectis?), Aegyptius, quod[*](quod Bdhv. quo r.) miror[*](mirer Rh.) equidem, introitu lapidis[*](lapidif BRdTS. -de V(?)H. del. G. -deis hv.) e Paro[*](e paro ll.v(S). e pario d(?)H. del. G.) columnisque[*](columnifque BG. -nis domo- que S. -nis (-mpnis V) rv(HU).), reliqua[*](reliqua BS(J). cfr. § 189. -que VdT. -quis R(?)hG(U). -quae v.) e[*](e B1G. ex B2. om.r. erant v.) syenite[*](syenite R(?)H(U). -tae v(S). ftenite B1. fie- B2r. del. G.) molibus compositis, quas dissolvere ne saecula quidem possint, adiuvantibus Heracleopolitis, quod[*](quod BhS. quid V. qui id Rd(?)v.) opus invisum[*](inuifum BB. in usu dTh. in uisu v. in uso r. locus nondum sanatus.) mire spectavere[*](fpectauere BU. cfr. § 69. 33. XXXV 169. infect- R. infeft- Vdv. (de mendo cfr. XXXV 41). suspectauere CFW Müller p. 28.).

[*](cfr. Strabo XVII 1, 3 p. 787. 1, 37 p. 811. Herodot. II 148.) Positionem operis eius singulasque partes enarrare non est, cum sit in regiones divisum atque[*](atque in Rd(?)v.a.S.) praefecturas, quas vocant[*](uocant Bhv(S). -aui rH coll. V 49.) nomos, XXI[*](XXI J. XXL. BS. xvi rv. XXVII U e Strab.) nominibus eorum totidem vastis domibus

adtributis, praeterea templa omnium[*](omniū hv. -ia ll.) Aegypti deorum contineat[*](dist. U.) superque[*](super quae U.) Nemesis[*](nemefif ll.J. -ses hv. Amenemesis U.) XL[*](XL BS. XI r. quindecim v.) aediculis incluserit pyramides complures quadragenarum[*](quadrangenarum B1. quadrin- (i in ras.) B2. quadrig- (-nerum V1) V.cfr. Herod.) ulnarum[*](binarum B.) senas[*](sanas F. senagi R. senos v.a.H.) radice ἀρούρας[*](radice aruraf B1S. a radice rura B2. radicem uras (oras R) RF. -icum oras dTH. -ce muros v.) optinentes. fessi iam eundo[*](eundo v. fundo ll.) perveniunt ad viarum illum inexplicabilem errorem,[*](Isid. XV 2, 36.) quin et cenacula clivis[*](cliuif BRdTBrot. diuis Vh. prius v.) excelsa, porticusque[*](porticufque Bv(D). -cus eiusque r. -cus quoque hBrot.) descenduntur[*](ascenduntur v.a. Brot.) nonagenis gradibus; intus columnae[*](columnae U. -na (-mpna V) ll.S. -na de h. -nae de v.) porphyrite lapide, deorum simulacra, regum statuae , monstrificae[*](monstrificae Blsid.v(S). -ferae rH.) effigies. quarundam domuum[*](domuum ThS. -mv???um B2. -mum r. -morum v.) talis est situs, ut adaperientibus fores tonitrum[*](tonitrum BD. cfr. II 192. XXV 21. -uum r Isid.v.) intus terribile existat , maiore autem in parte transitus est per tenebras. aliae rursus extra murum[*](extremarum Vd.) labyrinthi aedificiorum moles; pteron[*](pteron Bhv(S). iteron Vd. -ren R. itron Brot.) appellant. inde aliae perfossis cuniculis subterraneae domus.[*](cfr. Plin. supra § 67. XIII 63.) refecit[*](refecit Bhv(S). ficit V. fecit RBrot.) unus omnino pauca ibi Chaeremon[*](chaeremon (-ręm- B2) BS. circummon rH. circam- G. ex monte v.), spado Necthebis[*](necthebis ll.Brot. et thebis dh. nectabis G. -tanebis U coll. § 67. the- bis v.) regis[*](regif BG. om.r. rex v.), D[*](D ll. $(J). L U. del. v.) ante Alexandrum Magnum annis[*](annis VRdhS. om.B. annis quinquagenis Brot. -is quingentis v.). id quoque traditur, fulsisse[*](an fulcra faisse e?) trabibus spinae oleo[*](olei V.) incoctae, dum[*](dum in ego. dum ll.v. cfr. XXIV 59. XIII 123.)in fornices quadrati lapides[*](lapidef B. -dis v. lapic V. lopi R. lopic d.) adsurgerent[*](adfurgerent Bv. adurg- Rd. adus gerunt V.).

[*](cfr. Plin. XXXIV 152. XXXIV 83.) Et[*](an et delendum?) de Cretico labyrintho[*](de aegyptio et cretico labyrinthis hv.a.S.) satis dictum est. Lemnius[*](lemniuf Bv. -ium RFd. Samius coni. Hirt coll. XXXIV 83.) similis illi[*](illi BS. illis rv.) columnis tantum CL memorabilior fuit, quarum in officina turbines ita librati pependerunt, ut[*](ut Bdhv. om. r.) puero circumagente tornarentur[*](& ornarentur B1. orn- B2.). architecti fecere Zmilis[*](zmilis J. -lus VRdhv. miluf B. smilis S.) et Rhoecus[*](rhoecuf BS. rholus rv.) et Theodorus indigenae[*](indigenae B2S. -na VRv. -gnae B1.). exstantque[*](an exstant quoque?) adhuc reliquiae eius, cum Cretici Italicique nulla vestigia exstent[*](extent V. exftant B.).[*](Isid. XV 2, 36.) namque et Italicum dici convenit, quem fecit sibi Porsina[*](porfina BS. -inna r. -enna dh(?)H. -ena v. cfr. XXXIV 29.), rex Etruriae , sepulchri[*](sepulchris Vd. -cri R(?)v.a.S.) causa, simul ut externorum regum vanitas quoque Italis[*](italis VRdTU. ab ita- hv. talif BS.) superetur[*](superaretur v.a.H.). sed cum excedat omnia fabulositas , utemur ipsius M. Varronis in expositione ea[*](ea ego. ex ll. om.dS. eius hv(J).) verbis[*](urbif B1.): Sepultus[*](sepultus est inquit v.a.U.) sub urbe Clusio, in quo loco monimentum reliquit lapide quadrato quadratum[*](quadratum BdBrot. om. rv.), singula latera pedum tricenum[*](trecenum V. lata tric- v.a.Brot.), alta quinquagenum. in qua[*](inque d (?)hv.a.S(U).) basi quadrata intus labyrinthum inextricabile [*](inextricabilem R(?)hv.a.D.), quo si quis introierit[*](introierit BIsid. S. improperet (inp-V) rv.) sine glomere lini, exitum invenire nequeat. supra id quadratum pyramides stant quinque, quattuor in angulis et in medio una, imae[*](imae BS. ime r. in uno (imo v) hv.) latae pedum quinum septuagenum , altae centenum[*](centum Rdv.a.S.)quinquagenum, ita fastigatae [*](faftigatae Bdhv(H). -giatae r Verc. cfr. nota ad XIX 70.), ut in[*](in Bhv. om. r.) summo orbis aeneus et petasus unus omnibus sit inpositus, ex quo pendeant exapta[*](excepta hv.a.H.)

catenis tintinabula[*](tintinniabula Rdhv.a.S.), quae vento agitata longe sonitus referant, ut Dodonae[*](dodonae Bv. eodone d. -dene r.) olim factum. supra quem orbem quattuor pyramides[*](piramides V. pyramydef quarum B (cfr. infra v. 5).) insuper singulae [*](fingulaf B.)stant[*](stint R. exstant v.a.S.) altae[*](altae Bv. -ta h. alie d. ale R. ele V.) pedum centenum. supra quas uno solo quinque[*](quinque Bdhv. quis neque r.) pyramides. quarum altitudinem Varronem puduit adicere; fabulae Etruscae tradunt eandem[*](eandem Bv. ead- r.) fuisse quam totius operis ad eas[*](ad eas ll.J. adeo hv.), vesana[*](uaefana BJD.) dementia, quaesisse gloriam inpendio nulli profuturo, praeterea fatigasse regni vires, ut tamen laus maior artificis esset.

[*](Homerus 1381.) Legitur et pensilis hortus[*](ortus V.), immo vero totum oppidum Aegyptiae Thebae, exercitus armatos subter[*](subter VRdTG. fub terra BD. subito hv. cfr. § 104.) educere solitis regibus nullo oppidanorum[*](opidanorum BV.) sentiente; etiamnum hoc minus mirum quam quod flumine medium oppidum interfluente. quae si fuissent, non dubium est Homerum dicturum fuisse, cum centum portas ibi[*](ibi Bdv. ubi r.) praedicaret .