Naturalis Historia
Pliny, the Elder
Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor
[*](cfr. Plin. III 78. V 42. Solin. 23, 11. Vitruv. VIII 4, 24.) Praeterea sunt genera terrae proprietatis[*](propietatif B1.) suae, de quibus iam diximus, sed et hoc loco reddenda[*](3,78) natura[*](natura Bd2in ras.v. -rae r.): ex Galata insula et circa Clupeam Africae[*](africae Bv. ericae r.) scorpiones[*](5,42) necat[*](fcorpionif B.), Baliaris[*](baliaris S. balea- hv. ballia- R. bellia- V. galla- B.) et Ebusitana[*](ebufitana (-naf B) Bv. bu- r.) serpentes.
Lapidum natura restat, hoc est praecipua[*](praecipuam eorum V.) morum insania, etiam ut gemmae[*](gemma VR.) cum sucinis atque crystallinis murrinisque sileantur[*](silentur VR.). omnia namque, quae usque ad hoc volumen tractavimus, hominum genita causa[*](causa genita dTv.a.S. (an genita homrinum causa?).) videri possunt: montes natura sibi fecerat ut[*](ut Fröhner anal. crit. p. 19. et ll. S. ad v. cfr. XXXVII 1.) quasdam compages telluris visceribus densandis[*](denfandif Bdv(S). -do r. -das G.), simul ad fluminum impetus domandos[*](domanda R.) fluctusque[*](fluctuuf refrangendof B.) frangendos ac minime quietas partes coercendas durissima sui materia. caedimus hos trahimusque nulla alia quam deliciarum causa, quos transcendisse
quoque mirum fuit.[*](cfr. Plin. XII 2.—Seneca ep. 114, 9.) in portento prope maiores habuere Alpis[*](alpis VS. -piif B. -pes RdhH. -peis v.) ab[*](ab Bv. om. r.) Hannibale exsuperatas et postea a Cimbris : nunc ipsae caeduntur in mille genera marmorum. promunturia[*](promontoria Rdv.a.D.) aperiuntur mari, et rerum natura[*](natura Bdhv. -rae V. -re R.) agitur in planum; evehimus ea, quae[*](eaque B2.) separandis gentibus pro terminis constituta erant, navesque[*](in auesque R.) marmorum causa fiunt, ac per fluctus, saevissimam rerum naturae partem, huc illuc portantur iuga, maiore[*](iuga montium v.a.H.) etiamnum[*](etiamnunc RT. &iannum B1.) venia[*](uesania v.a.H.) quam cum ad frigidos potus[*](potuf B2dhv. ut potuuf B1. portus r. (in ut latet fortasse modo).) vas petitur in nubila caeloque proximae rupes cavantur, ut bibatur glacie. secum[*](glacie secum VRdhv. -ief. & cum B. -ies. secum D. (an set secum?). de glacie cfr. XXXVII 23. 26.) quisque cogitet, et quae[*](& quae BJ. quae rv(S). cum H.) pretia horum audiat, quas[*](quas ll.v(S). cum H.) vehi trahique moles videat[*](uideam VR.), et[*](& BS. at d. ad r. om.hH. sed et v.) quam sine iis[*](hiif B2. his Rdv.a.S. tis V.) multorum[*](multorum om. Brot.) sit[*](fit ll. S. fuerit v.) beatior[*](beatior Bv. uiator r.) vita[*](uita ll.H(S). uita (uia d) ad (necem ad d2) quam (quamque v)multorum neces (om.d2) sit necesse d2in marg.hv(Brot.).). ista facere, immo[*](immo Bv(S). om. r Brot.) verius pati[*](pati Bdhv. parti V. parci R. ob ll.H. ab h. ad v.) mortales quos ob usus quasve ad voluptates alias nisi ut[*](ut om.B.) inter maculas lapidum iaceant, ceu vero non tenebris noctium, dimidia[*](dimidiae parti v.a.S.) parte vitae cuiusque , gaudia haec auferentibus Ingens ista reputantem subit etiam antiquitatis rubor[*](robur Vd.). exstant censoriae leges Claudianae[*](claudianae BD cum U 790. glandia rv(J coll. VIII 209).) in cenis glires[*](gliref BS. -resque (quae V1) rv.) et alia dictu minora adponi vetantes: marmora invehi, maria[*](in maria R. et maria hv.a.S.) huis rei causa transiri quae vetaret, lex nulla[*](in- ulla B1.) lata
est.[*](cfr. Plin. infra §50.115. XXXIV 36.)dicat fortassis[*](fcaurii B2.) aliquis: non enim invehebantur. id quidem falso. CCCLX columnas M. Scauri aedilitate ad scaenam theatri temporari[*](temperari B2Vd.) et vix mense uno futuri in usu viderunt[*](uiderunt Bdv. -rint r.)[*](dist. v.a.S. (cfr. U 790).) portari silentio legum. sed publicis nimirum indulgentes voluptatibus. id ipsum cur? aut qua magis[*](quam magif B.) via inrepunt vitia quam publica? quo enim alio modo in privatos usus[*](ufuuf D. ufufuf B1.) venere[*](uenere BS. illa (ille V) uenere rv(D).) ebora, aurum, gemmae? aut quid om-[*](quid om.B. qui din ras.) nino diis reliquimus[*](relinquimus R(?)G.)? verum esto, indulserint publicis voluptatibus. etiamne[*](&ianne B1. ne R.) tacuerunt, maximas earum atque adeo duodequadragenum pedum Lucullei[*](luculli B2. -lle in V.) marmoris in atrio Scauri conlocari? nec clam id [*](id ll.S. illud hv.)occulteque factum est. satisdare sibi damni infecti coegit[*](egit v.a.H.) redemptor cloacarum, cum in Palatium eae[*](eae B1S. hę B2. ex rv.) traherentur. non[*](non Bv. nec r.) ergo in tam malo exemplo moribus caveri[*](caueri Bv(S). -re rBas.) utilius fuerat[*](an fuerat. at?)? tacuere[*](tacuere ll.H. quam tacere v.) tantas moles in privatam domum trahi praeter fictilia deorum fastigia
nec potest videri Scaurus rudi et huius mali inprovidae[*](inprouidi VR. -de B1.) civitati obrepsisse[*](obrepiffe Bh.) quodam vitii[*](uiti VS. uitae v.a.H.) rudimento. iam L. Crassum oratorem illum, qui primus peregrini marmoris columnas habuit in eodem Palatio[*](pa-latio BG. matrio V1. in atrio R. atrio V2dThv.), Hymettias[*](hymettias v. hymm&iaf B. hime- R. hiemettias V.) tamen nec plures sex aut longiores duodenum pedum, M. Brutus in iurgiis[*](iurgif B1D. lurgis Vd. iugis R.) ob id Venerem Palatinam appellaverat. nimirum ista omisere moribus victis, frustraque interdicta, quae vetuerant, cernentes nullas potius quam inritas esse leges maluerunt. haec[*](haec om.hv.a.Brot. sed H.) atque quae[*](atque quae BS. atque r. et quae (que T) dTBrot. et qui H. qui nos hv.) secuntur[*](sequentur hVerc.) meliores[*](meliorif B.) esse nos[*](nos (non v) esse hv.a.H.)
probabunt. quis enim hodie tantarum columnarum atrium habet? sed priusquam de marmoribus[*](moribuf B1.) dicamus, hominum in iis praeferenda[*](praeferenda BRv(D). profer- dhH. .. fer- V. (an vero praeuertenda? cfr. XVI 1 et nota ad XXVIII 123).) iudicamus[*](dicemus G.) pretia. ante igitur artifices percensebimus[*](percensibimus V1. -biumuf B1.).[*](cfr. Pausan. II 15, 1. 22, 5. Clem. Alex. προτρεπτ. IV p. 42.) Marmore[*](marmori R.) scalpendo[*](fcvlpendo BS.) primi[*](primū R.) omnium inclaruerunt Dipoenus[*](diepe-nuf B2. diede- B1.) et Scyllis[*](fcyllif BB(S). -llus v. -lus r. -lis Brot. scillis H.), geniti[*](genita R.) in Creta insula etiamnum Medis[*](& iaunnū B1. -amnunc R.an etiamtum? mediif B1V1R.) imperantibus priusque, quam Cyrus in Persis regnare inciperet . hoc est Olympiade circiter quinquagensima[*](quinquagenfima (-geT- B2) BD. L r(?)v.). hi[*](ii Rdhv.a.S.) Sicyonem se contulere, qnae diu fuit officinarum omnium talium[*](talium BS. metallum r. -llorum hv.) patria. deorum simulacra publice locaverant[*](lo- cauerant cod. Poll. G. -rat B. simulauerant r. simul locaue- v.) iis[*](iif B1S. hiif B2. om. rv.) Sicyonii[*](sicyonis V. -ni BD.), quae[*](quae Bdhv. qui r.) priusquam absolverentur[*](obfoluerentur B1.), artifices iniuriam questi[*](quaefti Bv.a.Bas.) abiere[*](ab-iere BdS. -runt hv. abere R. abiec/// V. protenuf B1.) in Aetolos. protinus Sicyonem fames invasit[*](fterelitaf B.) ac sterilitas maerorque dims. remedium petentibus Apollo Pythius respondit: si Dipoenus et Scyllis[*](scyllus dv.a.B. scelus R. oylus V.) deorum simulacra[*](simulacrea (om. ea) V.) perfecissent. quod magnis mercedibus obsequiisque[*](ob- sequosque V.) impetratum[*](imperatum B1.) est. fuere autem simulacra ea Apollinis, Dianae, Herculis, Minervae, quod de[*](quod de U quo// de B1. quod e rv(J).) caelo postea tactum est.[*](Loewy Inschr. Gr. Bildh. 1. C. I. A. IV 373, 95. schol. Aristoph. av. 573. Suid. s. v. ʽἱππῶναξ. Hor. epod. 6, 14.)—
Cum hi[*](ii dhv.a.S. g R.) essent, iam fuerat[*](fuerant hv.a.Brot.) in Chio insula Melas[*](melaf BS. malas Vdhv. -la R.) scalptor[*](fcvlptor B2v.a.J.), dein filius eius Micciades ac deinde
nepos Archermus[*](anthermus v.a.Brot.), cuius[*](culus Vdh. chius cuius v.a.Brot. fili V1. -lius V2dh.) filii Bupalus[*](bupaluf Bv. buta- r.) et[*](et—2 hipponactif Bv. om. r.) Athenis[*](athenif BP. anthermus v.a.Brot.) vel[*](uel BS. om. v.) clarissimi in ea scientia fuere Hipponactis poetae[*](poeta ea V.) aetate, quem certum est LX olympiade fuisse. quodsi quis horum familiam ad proavum[*](proauom B1S. -of B2.) usque retro agat, inveniat[*](inueniet V2dhv.a.S.) artis eius originem cum olympiadum[*](olympia in R.) initio[*](initio BS. rigine rv.) coepisse.[*](Pausan. IV 30, 6. IX 35, 6.) Hipponacti notabilis foeditas voltus[*](foditaf uoltuuf B1.) erat; quam ob rem imaginem eius lascivia iocosam[*](iocofam OJahn. -corum Rhv. lo- corum r. cfr. XXXV 114 de mendo etiam ib. 72.) hi[*](ii dv.a.S.) proposuere ridentium circulis, quod Hipponax indignatus destrinxit[*](distringit R. -nxit v.a. Brot.) amaritudinem carminum in tantum, ut credatur aliquis[*](aliquis ll.S. -uibus G. -uos eorum (ex iis v) hv.) ad laqueum[*](laqueum eof BG. -ueos r. -ueum v.) eos conpulisse. quod falsum est. conplura enim in[*](in om.Vd.) finitimis insulis simulacra postea fecere, sicut in Delo, quibus subiecerunt carmen non vitibus tantum censeri Chion[*](chion BS. cion r. chium dv.), sed et[*](et om.B.) operibus Archermi[*](archermi BBrot. ach- r. anth- v.) filiorum. ostendunt et Iasii[*](iasii Rv. (cfr. IX 33. V 107). lafii BS. lasi Vd.) Dianam manibus eorum factam[*](facta V1R.). in ipsa Chio narrata est operis eorum Dianae facies in sublimi posita, cuius voltum intrantes tristem[*](trifte B.), abeuntes[*](exeuntes G.) exhilaratum[*](exhilaratum Bv(S). hil- RFdhH. inVlac.) putant. Romae eorum signa sunt in Palatina aede Apollinis in fastigio et[*](ex (pro &) B2.) omnibus[*](omnibus ll. v. (ex) manubiis (quas) Löschke. an operibus? cfr. § 15 27. XXXIV 31. 84. XXXV 139.) fere[*](fere ll.v. an fori? cfr. § 102. XXXV 94. XVI 191. VII 183. II 94.), quae fecit divus Augustus. patris quoque eorum et Deli fuere opera et in Lesbo[*](lesbo h(?)B. lebedo ll.v.) insula.[*](Pausan. II 22, 5. 15, 1.—Isid. XVI 5, 8. Pollux VII 100. (Athen. V 39 p. 205f).—Cic. de divin. I 13, 23.) Dipoeni quidem Ambracia, Argos, Cleonae operibus refertae fuere.Omnes[*](& B.) autem candido tantum[*](tantum candido VRdhv.a.S.) marmore usi sunt e Paro insula, quem lapidem coepere lychniten[*](lichniten B. lycn- V.) appellare, quoniam ad lucernas in cuniculis caederetur[*](cederetur B2.), ut auctor est Varro, multis postea candidioribus repertis, nuper vero[*](uero BS. om. rv.) etiam in Lunensium lapicidinis[*](lapicidinis RFdhH. lapidicinif Bv(D). cfr. § 46. 57. 78. XXXI 77. VII 195. III 30, contra § 55. XXXVII 105.). sed in Pariorum[*](parcorum Vd. pharto- B.) mirabile proditur, glaeba lapidis unius cuneis dividentium soluta, imaginem Sileni intus[*](intuf Bv (S). in his r. del. H.) extitisse.
[*](cfr. Plin. XXXIV 49. XXXV 54.—cfr. Aristot. eth. Nicom. VI 7.) Non omittendum hanc artem tanto vetustiorem fuisse quam picturam aut[*](aut om.R.) statuariam[*](ftatuarum B.), quarum utraque cum Phidia coepit octogensima[*](octogenfima (-ge- B2V2Rdv) tertia (teria V1) ll.v(D). LXXXIII C(S). -II Brot.) tertia olympiade[*](olympiade Bv. ludorum ol- (olim ita de R) r.), post annos circiter CCCXXXII[*](CCCXXXIIf. Et ipfum B.) et ipsum Phidian tradunt scalpsisse[*](scalpisse V. fcvlpfi- B2v.a. Lugd.(S).) marmora , Veneremque eius[*](eius esse om.BS.) esse Romae in Octaviae operibus eximiae pulchritudinis.[*](cfr. Plin. XXXIV 49. 72. Pausan. I 19, 2. Lucian. imag. 4. 6.—) Alcamenen Atheniensem, quod certum est, docuit in primis nobilem, cuius sunt[*](funt BdG.om. rv.) opera Athenis complura in aedibus sacris praeclarumque[*](praeclarumaue BS. -raque rG. -ramque v.) Veneris[*](uenus R(?)G. -neris imaginem (posuere) v.) extra muros, quae appellatur ʼἀφροδίτη ἐν κήποις.[*](ἐν κήποιςh(B)G. ence poes (pues VR) ll. exopolis v.) huic summam manum ipse Phidias inposuisse dicitur.[*](Pausan. IX 34, 1. Tzetz. chil. VII 931 sqq.—Sirabo IX 1, 17 p. 396. Antig. Caryst. ap. Zenob. V 82 (paroem. Gr. I p. 135). Suid. s. v. 'ʽῥαμνουσία νέμεσις. (Pausan. I 33, 2 sqq. Pomp. Mela II 46).—Pausan. I 3, 5.) eiusdem[*](eiufdem BG. ipse r. -sius v.) discipulus fuit Agoracritus Parius[*](parus V.), et[*](et ll. Brot. ei Tv.) aetate gratus[*](gradus R.), itaque e[*](e om.V.) suis operibus pleraque[*](pluraque V.) nomini eius donasse fertur. certavere autem inter se ambo discipuli Venere facienda,
vicitque[*](uicitque Bv. -ctiusque r.) Alcamenes[*](alchamenef Bv.a.C.) non opere, sed civitatis suffragiis contra peregrinum suo faventis[*](fa-uentis (pa- B) Bdv. -tes r.). quare Agoracritus ea lege signum suum vendidisse traditur, ne Athenis esset, et[*](et om.R.) appellasse Nemesin. id positum est Rhamnunte[*](rhamnum te B. hramnunte V.) pago Atticae, quod M.[*](M. VRdhv(D). om.BS.) Vrro omnibus signis praetulit. est et in Matris Magnae delubro eadem civitate Agoracriti opus. [*](cfr. Plin. XXXIV 49. 54.)Phidian clarissimum esse per omnes gentes, quae[*](quae Bv. quae de (dei dh) r. (an quae quidē?).) Iovis Olympii famam intellegunt, nemo dubitat, sed ut laudari merito[*](merito laudari VRdhv.a.S.) sciant etiam qui opera eius non videre[*](uidere BS. cfr. § 125. -rint V. -runt Rdhv.), proferemus[*](proferemuf Bhv. -rimus r.) argumenta parva et ingenii tantum. neque ad hoc Iovis Olympii pulchritudine utemur, non Minervae Athenis factae amplitudine, cum sit ea cubitorum XXVI—ebore haec et auro constat—, sed in[*](in ll.r(S). del. Bas.) scuto eius[*](eiuf BdS. ei is V1. eris R. aenis V2. eius in quo hv.) Amazonum proelium caelavit[*](dist. U) intumescente[*](intumefcente Bdv. inte V1. inter V2R.om.h.) ambitu[*](ambitu in Michaelis. -tum BV2. -tu r v.a.D.), in parmae[*](parme V. par- uae B.) eiusdem concava parte deorum et Gigantum dimicationes[*](dimicationef BS. -nem (-igatione V1) rv.), in soleis[*](foliif B.) vero[*](uero Bhv. uerbisr.) Lapitharum et Centaurorum. adeo momenta omnia[*](omnia Bdv. -Iū r.) capacia [*](capacia BGron. catacia V. -acta dT. -atita R.om.h. com- pacta v.a.H.) artis illi fuere.[*](Pausan. I 24, 5. 7. (Hesiod. ἔργα κ. ἡμ. 81. 82).) in basi[*](uafi B.) autem quod caelatum est, πανδώρας γένεσιν appellant[*](appellart BS. -aui R. -auit dhv. apellaui V1. -auit V2.):[*](lac. ego indicavi; excidit fere fauentes (cfr.XXXV 12) vel dona ferentes. supplevit adstantes J cum Panofka.) dii[*](di RS. om.d. ibi dii hv.) sunt[*](ad- sunt U cum Böttigero.) nascenti[*](nascenti UJ. -tis R. -tes rB. noscentes v. adstantes D cum Letronnio. cfr. XXXV 27. 63. 70.) ....s xx numero[*](dist. S cum Gerhardo.). Victoria praecipue[*](praecipue BB. -ua & r.) mirabili, periti mirantur et serpentem[*](fer per tem B.) ac[*](ac ll.H. et v. del. J. transposuerunt U D cum Panofka ante sphingem.) sub ipsa[*](supra ipsam cassidem Meursius. sub cristae cuspide Bursianus. excidisse et in cas- side putavit J. an sub crista cassidae?) cuspide aeream[*](aeream ll.v(J). -eum Panofka. aureum U(D). an eboream? ipsius Plinii errorem statuit S.) sphingem[*](pigem R.). haec sint[*](sint ll.S. sunt G. licet sint hv.) obiter dictaideT artifice numquam satis laudato, simul ut noscatur illam magnificentiam aequalem fuisse et in parvis.[*](Pausan. I 2, 3. 4. Cic. Verr. IV 60, 135.—Cic. or. 2, 5.) Praxitelis aetatem inter statuarios diximus, qui marmoris gloria superavit etiam semet. opera eius sunt [*](34,50. 69) Athenis in Ceramico, sed ante omnia est[*](eft BS. et rv.) non solum Praxitelis [*](praxitele B.), verum[*](uerum et hv.a.S.) in toto orbe terrarum Venus, quam ut viderent, multi navigaverunt Cnidum[*](gnidum hv.a.S (item isfra).). duas fecerat simulque vendebat , alteram[*](alteram Bv. -ra r.) velata specie, quam ob[*](ob d R. obid quidem d(?)v.a.S.) id praetulerunt[*](praetulerunt optione hv. a.H.) quorum condicio erat[*](era B.), Coi, cum[*](cum S. tū B. cum etiam (alteram add.v) rv.) eodem pretio detulisset, severum id ac pudicum arbitrantes; reiectam Cnidii[*](cnidii S. -di VdD. nidi B1. gnidi B2. -dii Rhv.) emerunt , inmensa differentia famae.[*](cfr. Plin. VII 127. Val. Max. VIII 11 ext. 4.) voluit eam[*](eam Bdv. etiam r.) a Cnidiis postea mercari rex Nicomedes, totum aes alienum, quod erat ingens, civitatis[*](ciuitatis post alienum (v. 14) ponitV,post aes (v. 14) hv. a.S. om.d.) dissoluturum se promittens. omnia perpeti maluere, nec inmerito; illo enim signo Praxiteles[*](praxitelif B2V. pha- B1.) nobilitavit Cnidum[*](nidum B.). aedicula eius tota aperitur, ut conspici possit undique effigies deae[*](deae (duae V1) VRdhv. dea BS.), favente ipsa, ut creditur, facta[*](facto V(?)v.a.S.). nec minor ex quacumque parte admiratio[*](admiratio Bdv. -ta r.) est. ferunt amore captum quendam[*](quen-dam captum SUJ (errore).), cum delituisset[*](delituiffet Bv. detulisset d. -sse r.) noctu[*](nocto V1. -te R.), simulacro
cohaesisse[*](cohefiffe B.), eiusque cupiditatis[*](esse om.R.) esse indicem maculam.[*](Strabo IX 2, 25 p. 410. Pausan. IX 27, 3. Cic. Verr. IV 2, 4. 60, 135.—cfr. anth. Plan. IV 207.) sunt[*](sunt hv. om. II. an extant (post maculam)?) in Cnido et alia signa marmorea inlustrium artificum, Liber pater Bryaxidis[*](bryaxidis dhv. bruaxi- B. briasi- r.) et alter Scopae[*](fcopae Bdv. co- r.) et Minerva, nee maius aliud Veneris Praxiteliae[*](praxiteliae BH. -lia r. -li est d. -licae v.) specimen quam quod inter haec sola memoratur[*](re moratur B.). eiusdem est et Cupido, obiectus[*](abiectus V.) a Cicerone Verri ille, propter[*](propter Bv. grauiter r.) quem[*](quem Bhv. quā r.) Thespiae visebantur , nunc in Octaviae[*](octauia VR.) scholis positus; eiusdem et alter nudus in Pario colonia Propontidis, par Veneri Cnidiae nobilitate et iniuria; adamavit enim[*](enim eum v.a.S.) Alcetas[*](alcetaf BS. -edas d. alchedas (el- R) r. -chidas v.) Rhodius atque in eo quoque simile amoris vestigium reliquit[*](reliquid BV.). [*](cfr. Aelian. var. hist. IX 39. anth. Pal. IX 756.)Romae Praxitelis opera sunt Flora[*](lore V. Cora vel Horae anon. ap. B.), Triptolemus[*](treptolemuf B. trito- V.), Ceres in hortis[*](feruilianif Bhv(S). -lia r. -lii H.) Servilianis, Boni[*](bona et V.) Eventus[*](euentuuf B1D.) et Bonae Fortunae simulacra in Capitolio, item[*](item et hC.) Maenades et quas Thyiadas[*](thyiadaf BB(S). tyla- B. tila- V. thya- G. theula- v.) vocant et Caryatidas[*](caryatidas B. carsa- VRdv. cariatydaf B.cfr. § 38.), et Sileni[*](fyleni B.) in Pollionis Asini monimentis et Apollo et Neptunus[*](nec ptunuf B1.).[*](cfr. Property. II 31, 15.)—Praxitelis filius Cephisodotus[*](cephisodotus (-ifid- B) BS. -douae r. -do d. -dorus (-isso B) TVen. -do et rei v.) et artis heres fuit. cuius[*](ciuf B.) laudatum est Pergami[*](pergami Bhv. -mis r.) symplegma[*](symplegma Bas. e codd. B. -egam B1. -ega B2hB. -egarum v. syplegam V. si pl- R.cfr. § 35.) nobile[*](signum nobile d(?)v.a.S.) digitis corpori verius quam marmori inpressis. Romae eius opera sunt Latona in Palatii delubro, Venus in Pollionis Asini monumentis et intra Octaviae porticus in Iunonis aede Aesculapius ac Diana.[*]((cfr. Pausan. I 43, 6).—Propert. II 31, 5.) Scopae laus cum his certat[*](certat. is v. -atis VRd. -atuf B.). is fecit Venerem et Pothon [*](pothon BS. photon r. phetontem h. pothon et phaetontem v.), qui Samothrace[*](famotrace B. -thraces CFW Müller p. 21. -ciae v.a.H. (an -cae? cfr. XXXVII 181).) sanctissimis caerimoniis coluntur, item Apollinem Palatinum, Vestam sedentem laudatam in Servilianis hortis duosque[*](duasque hv.a.S.) campteras[*](campteraf BS coll. Polluce III 30, 147. camit- r. chametaeras v. lampteras J coll. Hom. c 307. 7 63.) circa eam, quorum[*](quarum v.a.S.) pares in Asini[*](anii B.) monimentis sunt, uhi et canephoros[*](canephorof Bdh(B)H. -rus (chane- R) rv.) eiusdem. sed in maxima dignatione[*](indignatione d. (an sed maxima dignatione in?).) delubro[*](delibro B1.) Cn. Domitii in circo Flaminio Neptunus ipse et Thetis[*](thetif Bv. cethis d. -tis r.) atque Achilles, Nereides supra delphinos et cete aut[*](aut BS. om. r. et v.) hippocampos[*](ippocampos d. ipo- VR.) sedentes, item Tritones chorusque[*](tritonis coruque R.) Phorci[*](phorci Bv. po- r.) et pistrices[*](pristesB.) ac multa alia marina, omnia eiusdem manu[*](mann BS. -us dv. magnus r.), praeclarum opus, etiam si totius vitae fuisset. nunc vero praeter supra dicta quaeque nescimus Mars etiamnum[*](& iannum B1. -amnunc VRd.) est[*](e R.) sedens colossiaeus[*](coloffiaeuf B1S. -ffeuf B2RdG. -seus V. -ssus v. cfr. XXXIV 39.) eiusdem manu[*](manu S cum J. manci B.om. rv.) in templo Bruti Callaeci[*](callaeci BS. -aici dv. calaici r.) apud circum eundem[*](eundem BdTH. euntem r. eundem ad Labicanam portam eunti v.), praeterea Venus in eodem loco nuda[*](an post nuda excidit quibusda (vel aetate post illam)? cfr. de Plinii iudicio § 20.), Praxiteliam[*](praxitelia Vh. -licam v.a.H.) illam antecedens et quemcumque[*](quem- cumque BH. -unque RdG. quae cum V. -unque v.) alium locum nobilitatura[*](nobili-tatura BhG. -atur r. -ant v.).
Romae quidem multitudo[*](multitudo BS. magnit- RFdThv. inVlac.) operum et iam[*](et iam ego. etiam ll.S. eam G. est iam. v.) obliteratio[*](obliteratio ll.S. -rat G. -rata dTv.) ac[*](ac BG. a rv.) magis[*](magis (-gi B1) ll.S. magni G. -nis v.) officiorum negotiorumque[*](negotiorumque Bdv. -iatorum quia r.) acervi omnes[*](omnif BS. an homines?) a contemplatione
tamen[*](tamen BS. tali RFdTh.inVlac. talium v.) abducunt, quoniam otiosorum et in magno[*](magno BdG. -ni RFhv.) loci[*](talif BS. latis r. -ta d. apta v.) silentio talis[*](talis est dv.a.S.) admiratio est. qua de causa ignoratur artifex eius quoque Veneris, quam Vespasianus imperator in operibus Pacis suae dicavit antiquorum dignam fama.[*]((cfr. anth. Plan. IV 129. Auson. epitaph. 28).—anth. Plan. IV 250.) par haesitatio est in templo Apollinis Sosiani [*](fofiani Bv. -ia r.), Niobae[*](niobae BTS. -ben v. nitobe R. intobe dh. incobe F.inVlac.) liberos[*](liberof BdTS. -rus r. -riis h. cum liberis v.) morientes[*](morientem v.a.S.) Scopas an Praxiteles fecerit ; item Ianus pater, in suo templo dicatus ab Augusto ex Aegypto advectus, utrius manu[*](manu VRhv(S). -nuf BdG.) sit, iam quidem et auro occultatus[*](occultatuf ll.v(S). -tur d(?)hBrot.). similiter in curia Octaviae quaeritur de Cupidine fulmen tenente; id demum adfirmatur, Alcibiaden esse, principem forma in ea aetate. multa in eadem[*](edem B1. eodem V.) schola sine auctoribus placent: Satyri[*](faturi B.) quattuor, ex quibus unus Liberum patrem palla[*](pala B.) velatum[*](uelatus G.) umeris[*](umeris (hu- G) J. -ri B. ueneris rB(H). -ri v. ulnis S.) praefert, alter Liberam[*](liberam ll.H. -rum v.) similiter, tertius ploratum infantis cohibet, quartus cratere alterius sitim sedat, duaeque Aurae[*](aure V. uare R.) velificantes sua veste. nec minor quaestio est in Saeptis, Olympum et Pana, Chironem[*](cironem Vdh. chironemque v.a.S.) cum Achille qui fecerint, praesertim cum capitali satisdatione fama iudicet dignos.[*]((cfr. Diodor. XVI 36).—Val. Max. IV 6 ext. 1. Vitruv. II 8, 11. VII praef. 13.) Scopas[*](scophas R.) habuit aemulos eadem aetate Bryaxim et Timotheum et Leocharen, de quibus simul dicendum est, quoniam pariter caelavere Mausoleum[*](mausoleum (muf- B1) fepulchrum hoc eft (hoc est sep- cod. Poll. v) ab uxore artemisia (-mefia B) factum Bcod. Poll.v(S). om. r(P)H. mausoleum h.). sepulchrum hoc est ab uxore Artemisia. factum Mausolo[*](ausolo Vd.), Cariae[*](carte V.) regulo, qui[*](quo B.)
obiit olympiadis CVII[*](CVII BS. cui r. c/// d. centesimae hv.) anno secundo. opus id [*](id ut Bv. ut id r. idem h.)ut esset inter septem miracula, hi[*](ii dv.a.S.) maxime fecere artifices. patet ab austro et septentrione sexagenos ternos[*](sexagenos ternos ll.v. cen- tenos praemisit U(D). an cxxs (pro LXIII)?) pedes, brevius a[*](quadringentos undecim V(?)Rdhv.a.S.) frontibus, toto circumitu pedes CCCCXXXX, attollitur in altitudinem XXV[*](xxv Bv(S). uiginti. xx. quinque V. uiginti quinque Rd(?)H. xxxx U. xxxv D.) cubitis, cingitur columnis XXXVI. pteron vocavere[*](pteron uocauere circumitum. ll.S. om.hv. circumitum del. H.) circumitum. ab[*](ad V.) oriente caelavit Scopas[*](copas R.), a septentrione Bryaxis[*](brixas R.), a meridie Timotheus, ab occasu Leochares, priusque quam peragerent, regina[*](regina ll. S. regina artemi- sia quae mariti memoriae id opus exstrui iusserat hv.) obiit[*](obit BD. cfr. XXXIII 131.). non tamen recesserunt [*](dist. U.) nisi absoluto, iam id gloriae ipsorum artisque monimentum iudicantes; hodieque certant manus. accessit et quintus artifex. namque supra pteron[*](pteron Bdv. iteron r.) pyramis altitudine m[*](altitudinem U cum O Jahnio. -ine ll.v) inferiorem aequat[*](aequat BS. -ant V. -auit Rdhv.), viginti quattuor gradibus in metae cacumen se contrahens; in summo est quadriga marmorea, quam fecit Pythis[*](pytis R. pitis F.inVlac.). haec adiecta CXXXX pedum altitudine totum[*](totum Bdv. totum pedum V. pedum R.) opus includit.[*](Propert. II 31, 15. Cic. ad fam. XIII 2. 27, 2. Horat. sat. 13, 90.—cfr. Strabo XIV 1, 23 p. 641.—Pausan. I 22, 8. IX 35, 7. Diog. Laert. II 19. Suid. s. v. σωκράτης.)—Timothei manu Diana[*](deiana B1.) Romae est in Palatio Apollinis delubro, cui signo caput reposuit Avianius[*](auianiuf BS. aula- RFdv. inVlac.) Evander.In magna admriratione est Hercules Menestrati[*](meneftrati BdhB. mnest- v. mensestraty V. -ses strat' R.) et Hecate [*](haecate B. aehc- V.) Ephesi[*](ephesi B1v. -fii B2. ethisi Fh. //& hisi R.) in templo Dianae post aedem, in cuius contemplatione [*](contemplationem hv.a.G. -nes R. -acio- nes V.) admonent aeditui parcere oculis; tanta marmoris
[*](uncos posui cum Furtwänglero.) radiatio est.—(Non[*](non om.V.) postferuntur[*](referentur V. carites R.) et Charites in propylo[*](propylo BS. cfr. XXXV 101. -pyro r. -pylaeo G. -aeis v.) Atheniensium, quas Socrates fecit, aliuis ille quam pictor, idem ut aliqui putant).—nam Myronis illius,[*](35, 137) qui in aere laudatur, anus ebria est Zmyrnae in[*](in BdG. om. rv. (an alio- quin?).) primis[*](34,57) incluta[*](incluta B1VS. induta Rh. inclita B2. -lyta v.).[*](cfr. Plin. infra § 41. Cic. Verr. IV 2, 5.—cfr. C. I. Gr. n. 6169. Ovid. ars amat. I 79.) Pollio Asinius, ut fuit acris[*](agris V.) vehementiae[*](an post uehementiae exciderunt ad artis opera colligenda?), sic quoque spectari monumenta sua voluit. in iis[*](iis B1dhv. his rS.)sunt Centauri Nymphas gerentes Arcesilae[*](arcesilae S e coni. H. -cae (-chae B2) filae B. -chesitae rv.), Thespiades[*](thespiades dh(?)v. les- R. def- B. tespya- (ies- V1) V.) Cleomenis[*](cliomenif B. deo- V.), Oceanus et Iuppiter Heniochi[*](heniochi S cum J. enio- B. entho- r Ven. ento- v. antiochi U(D) coll. C. I. Gr. n. 6135.), Appiades[*](appiadef B(codd.B)S. hippiades B. om. rv.) Stephani[*](ftephani BG. om. rv.), Hermerotes Taurisci , non caelatoris illius, sed Tralliani[*](traliani B1V. traiani B2.), Iuppiter hospitalis[*](33,156) Papyli[*](papyli BS. -puli h. -pli r. papypi d. pappipi v. pamphili G.),[*](cfr. Plin. XXXIV 51. 78. (Pausan. VI 2, 6).) Praxitelis[*](fraxitelif B. praxiteli Vd. Pasitelis coni. U (Quellenregister p. 8).) discipuli, Zethus[*](zetus VRv.a.H.) et Amphion[*](ampion B. äp- R.) ac Dirce[*](diree B. -rcae V.) et taurus[*](tauris VR.) vinculumque ex eodem lapide, a Rhodo advecta opera Apollonii[*](apollonii dhv. -ni BD. -llini r.) et Taurisci. parentum hi certamen de se fecere, Menecraten[*](menecraten (-egr-VRh) ll.S. -tem dv.) videri[*](uidere Bh.) professi, sed esse naturalem Artemidorum. eodem loco Liber pater Eutychidis[*](euthidis R.) laudatur, ad Octaviae vero porticum Apollo Philisci Rhodii[*](rhodii v. -di BD. -diodi r.) in delubro suo, item Latona et Diana et Musae novem et alter Apollo nudus[*](nodus VR.).[*](cfr. Plin. XXXIV 91. Pausan. X 34, 6. 7. VI 4, 5.—cfr. Plin. XXXIV 51. 91.—(cfr. Arrian. ap. Eustath. ad Dionys. Perieg. 793).) eum, qui citharam[*](cytharam B.) in eodem templo
tenet, Timarchides[*](timachides R.) fecit, intra Octaviae vero porticus aedem[*](aedem BD. -de r. in aede hv. cfr. § 24.) Iunonis ipsam deam Dionysius[*](dyonifiuf BF. -omedem V2in ras.) et Polycles aliam[*](ante aliam comma posuit U (Quellenregister p. 8) coll. § 15 de Venere Phi- diae.), Venerem eodem loco Philiscus, cetera signa Praxiteles[*](pasiteles dT(P)UD. Praxitelis filii coni. U ibid. p. 8. (cfr. § 24).). iidem[*](iidem (U e coni. J. idem BS. item v) —dionyfiuf Bv(S). om.rH.) Polycles et Dionysius, Timarchidis[*](timarcidif B. marchi- Vdh.) filii[*](filii Rhv(U). fili B1VdD. fili' B2. -lius cod.Poll.SJ.), Iovem[*](iouem v. quem B. iouis r.), qui est in proxima aede, fecerunt, Pana et Olympum luctantes eodem loco Heliodorus[*](heuodoruf B.), quod est alterum in terris symplegma[*](fymplecama B1. -egama B2.)[*](24) nobile, Venerem lavantem[*](labantem V.) sese[*](se S.) Daedalsas[*](daedalfaf B. -lus aliam J. -lus ac U. -lum hcod. Poll. v. dedalsa r. sed et aliam S.), stantem[*](astantem hcod. Poll. Ven. (v. a. G).) Polycharmus[*](polycharimuf B. poli- charmus V.).[*](cfr. Plin. XXXIV 47. 71. (Pausan. I 3, 4).—cfr. Tatian. c. Graec. 52 p. 34 Schwartz.) ex honore apparet, in magna auctoritate habitum Lysiae opus, quod in Palatio super arcum divus Augustus honori Octavi patris sui dicavit in aedicula columnis adornata, id est quadriga currusque et Apollo ac Diana ex uno lapide. in hortis Servilianis reperio laudatos [*](laudatus Vh.) Calamidis[*](clamidif B2.) Apollinem[*](apol- line B.) illius caelatoris, Dercylidis[*](dercylidif BH. -lis dT. -cilis V. decilis R. dacty- lidis v.)[*](33,155) pyctas[*](pyctas H cum P. pictas Bd. pycias r. pythias v.), Amphistrati[*](ampistrati Vh.) Callisthenen[*](callif tenenf B. -nem V.) historiarum[*](storiarum V. torta- B.) scriptorem.— [*](cfr. Pin. XXXIV 86.)Nec deinde[*](nec deinde ll.S. cfr. XXXVII 6. nee H. deinde hv.) multo plurium[*](multorum obscurior hv. a. H.) fama est, quorundam[*](quorumda B. -undem V.) claritati in operibus eximiis[*](eximif B1.)obstante[*](obftanti B.) numero artificum, quoniam nec unus occupat gloriam nec plures pariter nuncupari possunt, sicut[*](sicuti Vv.a.C.) in Laocoonte[*](lacoonte B.), qui[*](quif B1.) est in Titi imperatoris domo[*](in (pro priore et) B.an uel?), opus omnibus et picturae et statuariae artis praeferendum [*](praeferendum BG(S). praeponen- rv(H).). ex uno lapide eum ac[*](ac ll.S. & dhv.) liberos[*](liberus VR.) draconumque mirabiles nexus[*](nexuuf BD.) de consilii[*](confuli B1. -lis B2.) sententia fecere summi artifices Hagesander[*](hagefander BJ. age- rv.) et Polydorus[*](polydoris R.) et Athenodorus Rhodii[*](rhodii dv. -di BD. hodi r.). similiter[*](simi- liter—11 celebrata post scriptorem (§ 36 extr.) transposuit U.) Palatinas domos Caesarum replevere probatissimis signis Craterus[*](craterif B2.) cum Pythodoro[*](phythodoro B. pythoro R.), Polydeuces[*](polydeuces S cum P. -deuchef (polly- VT) BVT. -decuches R. -dectes d(?)v.) cum Hermolao , Pythodorus[*](pyhodoruf B.) alius cum Artemone, at[*](at ego. & ll.v.) singularis Aphrodisius Trallianus. Agrippae Pantheum[*](pantheum Bhv. phath- r.) decoravit Diogenes Atheniensis[*](athenienfif Bdv. amen- r.); in columnis templi eius Caryatides[*](caryatides B. cariatidaf B. carsatides r v. cfr. § 23. (praem. et posuerunt ante in columnis v.a.S).) probantur inter pauca operum, sicut in fastigio posita signa, sed propter altitudinem loci minus celebrata.[*](cfr. Serv. ad Verg. Aen. VIII 720.—cfr. Plin. XXXIV 69. XXXV 156. XXXIII 156.) inhonorus est nec in templo ullo Hercules, ad quem Poeni omnibus annis humana sacrificaverant[*](facrificauerunt VRv. a.S.) victima, humi stans[*](humitans VR.) ante aditum porticus ad nationes. sitae fuere et Thespiades ad aedem Felicitatis[*](teffpiadef B. hiesp- V.), quarum unam[*](una VR.) amavit[*](adamauit G.) eques 1 Romanus lunius Pisciculus[*](piscicillis V.), ut[*](& (pro ut) B.) tradit Varro, admirator[*](ad- mirator B(P). -tur rv.) et Pasitelis[*](pasitelis T(P). passi- VRd. paxi- h. fraxitelef B. pasi- G. praxi- v.), qui et quinque volumina scripsit nobilium operum in toto orbe. natus hic in Graeca[*](graeca (gre-B) BS. -cia rv(H). -ciae G.) Italiae ora et civitate Romana donatus cum iis[*](iis dhv. if B1. his rD.) oppidis, Iovem fecit eboreum[*](eburneum v.a.H.) in Metelli aede, qua campus petitur[*](et itur VR. (qua campus petitur uncis iclusit U).). accidit[*](accidit Bdv. -cedet r. ) ei[*](et (pro ei) Vh.), cum in navalibus, ubi ferae Africanae erant, per caveam intuens leonem caelaret, ut ex alia[*](alea V.) cavea panthera erumperet , non levi periculo diligentissimi artificis. fecisse opera complura dicitur; quae[*](sed quae v.a.S.) fecerit, nominatim non refertur [*](refertur Bd v. fertur r.).[*](cfr. Plin. XXXV 155.—cfr. Suet. Nero 46.) Arcesilaum quoque magnificat Varro, cuius se marmoream habuisse leaenam[*](leaenam tradit R(?)v.a.S.) aligerosque ludentes cum ea Cupidines, quorum alii religatam[*](ali religatam VD. aure lig- B.) tenerent, alii[*](ali VD.) cornu[*](e cornu v.a.S.) cogerent bibere, alii[*](ali VD.) calciarent soccis[*](sociis VR.), omnes ex uno lapide. idem et a Coponio[*](coponio v. coro- B. copunio (quop- R) r.) quattuordecim[*](quattuordecim—10 inuenio om.B.) nationes, quae sunt circa Pompeium[*](pompeium VRdhv(J). -pei G. -pei theatrum Brot. (cfr. Suet. Nero 46).), factas auctor est.[*](cfr. Vellei. I 11, 3.)—Invenio et[*](et uenio et V.) Canachum[*](chanacum B.) laudatum[*](laudatim B1. -ti B2.) inter statuarios fecisse marmorea.[*](34,50.75) nec Sauram[*](Sauron v.a.Brot.) atque Batrachum obliterari convenit, qui fecere[*](fere VR.) templa Octaviae porticibus inclusa[*](incluta B1. -lita B2.), natione ipsi Lacones. quidam et opibus praepotentes fuisse eos putant ac sua inpensa construxisse, inscriptionem sperantes, qua negata hoc tamen alio modo usurpasse. sunt certe etiam nunc[*](etiamnunc d. -num (&iann- B1) lI. v.) in columnarum spiris[*](spiris (-riif B1) ll. G cum B. epistyliis hv.) inscalptae[*](infcalptae B1D. -pta (-pia V) rG. -cvlptae B2S. -pta v(UJ).) nominum eorum argumento[*](argumenta R(?)v.a.S.) lacerta atque rana.[*](cfr. Plin. VII 85. Athen. XI 19 p. 782b. Aelian. var. hist. I 17. Varro 1. L. VII 1. Cic. acad. prior. II 38, 120.) in Iovis aede ex iis[*](ex iif (hiif B2) BS. exstitisse (extit-V) rv. de mendo cfr. § 82.) pictura[*](picturam (Rd?)hv.a.S.) cultusque reliquus[*](relicuuf B1 -iqus V. -iquos Rhv.a.S.) omnis[*](omnif BS. -nes rv.) femineis argumentis constat[*](conftat erat BS. -tanter ad r. -tat at (Et v) dv.); erat enim facta Iunoni[*](iunoni fed BS. -nis sed r. -nis aede hv.), sed, cum inferrentur[*](inferentur B1V.) signa, permutasse geruli traduntur, et id[*](id om.BS.) religione[*](religione (-leg- B) BC. -ni hv. regioni Vd. reioni R.) custoditum, velut ipsis diis sedem ita partitis. ergo et in lunonis aede cultus est qui lovis esse debuit.Sunt et in parvolis[*](paruvlif B2. paruis VRdhv.a.S.) marmoreis[*](eburneis coni. B coll. VII 85.) famam[*](flammam B.) consecuti Myrmecides [*](miremercides V.), cuius quadrigam cum agitatore operuit alis[*](aliif B1.) musca, et Callicrates[*](gallicratef B. calligr- V.), cuius formicarum[*](fcvlptoribuf B2v.a.G(S).) pedes atque alia membra pervidere non est.
[*](cfr. Seneca ep. 86, 6.—Isid. XVI 5,14.—Menandri fragm. inc. 344 (Meineke). cfr. Phaedri fab. V 1, 12.) Haec sint dicta de marmoris[*](marmorum hv.a.S.) scalptoribus summaque claritate artificum, quo[*](con (pro quo in) R.) in tractatu[*](tractatu BB. -ctu v. structus r.) subit[*](subit Bv. ubita r.) mentem non fuisse tum auctoritatem maculoso[*](maculofo Bdhv. -su V. -sū R.) marmori. fecere et[*](et om.Rdv.a.S.)[*](dist. ego coll. § 14 et IV 65–67. 73.) e Thasio[*](e thafio BG. -so B. e thapso (ta- v)dv. et abso R1. et apro V. et abciso R2.), Cycladum insularum aequo[*](aequo (sc. marmori Cycladum) ego. -ue 11. G. una aeque hv.), et e Lesbio[*](& helefbio B.); lividius [*](leuidiuf B1.)hoc paulo. versicolores quidem[*](quidem Bdv. quaede r.) maculas et in totum marmorum apparatum etiam Menander, diligentissimus[*](diligentiffimuf Bdv. -mū r.) luxuriae interpres[*](inter tres Vh.), primus et[*](et LL. v. an set?) raro attigit[*](attigit Bhv. -ingit r.).[*](cfr. Suet. Aug. 60.—Homerus π 735.) columnis demum utebantur in templis[*](in templif nec lautitiae (-iliae B)—), nec lautitiae causa—nondum enim ista intellegebantur[*](intellegebantur (-atur v.a.G) Bv. om. r.)—, sed quia firmiores aliter statui non poterant. sic est inchoatum Athenis templum Iovis Olympii, ex quo Sulla[*](fylla B. silla R.) Capitolinis aedibus advexerat columnas. fuit tamen inter lapidem atque marmor differentia iam et apud Homerum;[*](cfr. Plin. XXXIII 81.) dicit enim[*](enim LL.H. enim paridem (-dis Verc.) os hv. an enim Cebrionem? cfr. Horn.) marmoreo[*](marmoreus RF.) saxo percussum,
sed hactenus[*](an post hactenus exciderunt mentioned habet (vel facit) eius?), regias quoque domus[*](domos dhv.a.S.), cum[*](cum om. v.a.G.) lautissime[*](lautiffime B(P)S. laudati- RFdG. -m tum V2. -me tum v.), praeter aes, aurum, electrum, argentum ebore tantum adornans. primum, ut arbitror, versicolores istas maculas Chiorum lapicidinae[*](lapidicinae v.a.H. cfr. § 14.) ostenderunt, cum exstruerent muros, faceto in[*](in eras.V2.) id M.[*](mi (pro M.) B1.) Ciceronis sale—omnibus enim ostentabant ut magnificum—: multo, inquit[*](in- quit BRdhv. inthis (om. magis—7 fecissetis) V.), magis mirarer[*](mirarer BG. mire sit (esset h) Rdh. mira res esset v.), si Tiburtino [*](& Bdhv. om. r.) lapide fecissetis. et, Hercules, non fuisset picturis[*](picturae hv.a.S.) honos ullus[*](aliuf (pro ullus) B.), non modo tantus, aliqua[*](ali- qua ll.v(S). sine al- hB. in al- G.) marmorum auctoritate.[*](Vitruv. II 8, 10.) Secandi[*](secandi marmor hv.a.S.) in crustas nescio an Cariae[*](cariae Rv. castae V. //arte d. arte B1. ante B2.) fuerit inventum . antiquissima, quod equidem inveniam, Halicarnasi [*](alicarnafi B.) domus Mausoli[*](maufolii B2.) Proconnesio[*](proconnesio C. -onefio B2. -onnefcio B1. -esso h. -eso v. -cunesto r.) marmore exculta[*](exulta R. exal- V.) est latericiis[*](latericeif B.) parietibus. is obiit[*](is ob id V. ///oui. id B1. ioui. id B2.) olympiadis CVII[*](CVII B2S. cui i B1. CVI Tv(H). cui r. CIII d. c G(Brot.).) anno secundo , urbis Romae CDIII[*](CDIII BS. CCCCIII V. -IIII RdTH. -II hv. CCCLXXV Brot.).
[*](cfr. Plin. XXXV 2.—Corn. Nep. fragm. 14 (Halm). Catullus 29, 3.) Primum Romae parietes crusta[*](crufta Bdv. fru- R. -tra V.) marmoris operuisse totos[*](totof BS. -tus (-tas R1) r. -tius hv.) domus[*](domuuf B1D.) suae in Caelio monte Cornelius Nepos tradit[*](tradit BS. -didit rv.) Mamurram, Formiis[*](formiis Rhv. -mis rVen.(D).) natum equitem Romanum[*](fabruum B1. -rorum hB.), praefectum fabrum C. Caesaris in Gallia, ne quid[*](ne quid (quit B1) BS. neque id r. neque dv.) indignitati[*](indignitati BS. -nati r. -natio dv.) desit[*](desit ll.S. om.d. sit v.), tali auctore inventa re. hic namque est Mamurra[*](marmura VR.)
Catulli[*](catuli Bh.) Veroniensis[*](ueronensis dhv.a.J. cfr. XIV 16. 67. XV 48. II 209. (infra et § 135. XVII 25).) carminibus proscissus, quem[*](que VR.), ut res est, domus ipsius[*](ipsius VRdv. iuf B1. uif B2. om.h.an eius?) clarius[*](clariuf Bv. ca- r.) quam Catullus [*](catu- lus VRh.) dixit habere quidquid habuisset Comata Gallia. namque adicit[*](adhicit VR. adiecit v.a.S.) idem Nepos[*](nepost VR.) primum[*](primuf B. eum primum hv.a.S.) totis aedibus nullam nisi e marmore columnam habuisse[*](habuiffe & BS. -sset V. -sse Rdv.) et omnes[*](omnif BS.) solidas e[*](e om.BVdVen.) Carystio[*](caryftio Bv. caristo r.) aut[*](aut BRv. au V.) Luniensi[*](luniensi J. -fe B. -nensi rv.).[*](Isid. XVI 5, 16. 17. 1.) M. Lepidus Q.[*](Q Q. BS. om. rv.) Catuli in consulatu conlega primus omnium limina ex Numidico[*](numidi quo V.) marmore in domo posuit magna[*](magnam B1. an magna cum? cfr. III 1.) reprensione. is[*](his V.) fuit consul anno urbis DCLXXVI[*](DCLXXVI dTcod.Poll.H. -LXVI ll.v.). hoc primum invecti Numidici marmoris vestigium invenio[*](inuento Vh.), non in columnis tamen[*](tantum v.a.H.) crustisve[*](crustis uelut (-ud R) VRh.), ut supra[*](mamurra (pro ut supra) v.a.H.) Carystii, sed[*](carystii sed RTH. -tif & B. -ti sed VdD. -tis (-tium v) posuit sed hv.) in massa ac vilissimo[*](minasso V.) liminum usu. post[*](48) hunc Lepidum quadriennio[*](ferme quadriennio hv.a.S.) L. Lucullus consul[*](cof B1. conf B2. sos V.) fuit, qui nomen, ut ex re apparet[*](appar& & B.), Luculleo[*](luculleo dhv. -llaeo B. loculeo r.) marmori[*](mar- morei B.) dedit, admodum delectatus illo, primusque[*](primuf qui B.) Romam invexit[*](aduexit S (errore).), atrum alioqui, cum cetera maculis aut coloribus commendentur. [*](Isid. XVI 5, 17.—cfr. Plin. supra § 5.)nascitur autem in Melo[*](Melo S cum P. heo B. millo cod. Poll. nilo dThv. -li C. ilo r. Chio H ex Isid.) insula, solumque paene hoc[*](hoc BIsid.S. horum RFdhv.) marmor [*](marmor RdIsid. S. -rinor F. -rmore B. -rmorum hv.) ab[*](ab BThv. om.RFd.) amatore[*](amatore Bhv. atore RFdT.) nomen accepit. inter hos primum, ut arbitror, marmoreos parietes habuit scaena M.[*](M. om.BhS.) Scauri, non facile dixerim secto[*](sectos R(?)hv.a.S.) an solidis glaebis polito[*](polito ll.S. -tos Thv. positos G.), sicuti est hodie Iovis Tonantis aedis[*](aedif BdS. -des Rhv. haedis V.) in Capitolio. nondum enim secti[*](fepte B1.) marmoris vestigia invenio[*](uefti- gia inuenio in BdTBrot. -gio inuento in r. -gia inuenerat v.) in Italia.[*](Isid. XIX: 3.) Sed[*](fe B1.) quisquis primus[*](primum dhv.a.S. cfr. XXXV 126. 151. 152.) invenit secare luxuriaque[*](luxuriaque Müller emend. V 22. -iamque ll.v. an luxuriaeque (dat.)?) dividere, inportuni ingenii fuit. harena hoc[*](non (pro hoc) B.) fit et ferro videtur fieri, serra in praetenui linea premente harenas versandoque tractu[*](gractu V.) ipso[*](ipfo Bdv. -sas rh.) secante. Aethiopica[*](aethiopicae B. aetiophica V.) haec[*](haec BVdG(D). ad haec RH. ad hoc hv.) maxime probatur, nam id quoque accessit, ut ab[*](ab BhS. ad rv.) Aethiopia[*](aethiopias d. -pas Rv.a.S. aetiophies V.) usque peteretur quod secaret[*](fecaret P. faceret ll.v.) marmora, immo vero etiam in Indos, quo margaritas quoque peti severis[*](petisse uersis V.) moribus indignum [*](indigne B1.) erat. haec proxime laudatur; mollior tamen quae Aethiopica, illa nulla scabritie secat, Indica non aeque levat[*](leuigat v.a.S.), sed combusta[*](cvmbustea R.) ea polientes[*](potientef B. polli- Vd.) marmora fricare iubentur . simile et[*](et om.BS.) Naxiae[*](naxio d.) vitium est et Coptitidi[*](coptitidi BS. coptidi rv.), quae vocatur Aegyptia. haec fuere antiqua genera marmoribus secandis . postea reperta est[*](est ll.S. est ars hv. est ha- rena C.) non minus probanda ex quodam Hadriatici maris vado, aestu[*](esto V.) nudante, observatione non facili.[*](Isid. XIX 13.) iam quidem quacumque harena secare e fluviis[*](efluuif B.) omnibus fraus artificum ausa est, quod dispendium admodum pauci intellegunt. crassior[*](grafrior B1. groff- B2.) enim harena laxioribus segmentis terit et plus erodit marmoris maiusque opus scabritia politurae relinquit[*](reliquit V.); ita sectae attenuantur crustae. rursus Thebaica[*](tebaica B.) polituris accommodatur et quae fit[*](fit BVThv(S). fit Rd(?)G.) e[*](e poro BB. e toro Vdv. ex oro R.) poro
lapide aut e pumice.[*](Diosc. V 165. Pind. Isthm. 6, 107 c. schol. Th. lap. 44.)—