Naturalis Historia

[*](cfr. Plin. XVI 213. Liv. I 45, 2.—Diog. Laert. II 8, 19.—Strabo XIV 1, 22 p. 640. Vitruv. VII praef. 16.) Graecae[*](graecae ll.v(S). -ciae C. om.aG.) magnificentiae vera admiratio exstat templum Ephesiae Dianae[*](diana V.) CXX[*](CXX BTkS. ccxx rv.) annis factum a[*](a Bhv. om. r.) tota Asia. in solo id palustri[*](paluftri Bdhv. plau- r.) fecere, ne terrae motus sentiret aut hiatus timeret[*](meret R.), rursus ne in lubrico atque instabili fundamenta tantae[*](tante (ante hv) calcatis VRdhv.a.G.) molis locarentur[*](locarentur Bhv. cola- r.), calcatis ea substravere carbonibus, dein velleribus lanae. universo templo longitudo est ccccxxv[*](cccxxv B.) pedum, latitudo ccxxv[*](CCXXV BS. CCXX av. CXX r.), columnae

CXXVII a singulis[*](a singulis—2 XXXVI Bav. om. r.) regibus factae LX pedum altitudine, ex iis[*](iis v. if BaD.) XXXVI[*](XXXVII a.) caelatae, una a Scopa[*](una a fcopa Bhv. una scopa r. a scopa a. uno scapo U cum Winckelmanno.). operi praefuit Chersiphron[*](chersiphron G. cherefi- B. cresiphro r. -pheon dT. -ichon a. ctesiphbn v.) architectus. summa[*](fummam B1.) miraculi[*](miracula d(?)hv.a.S.) epistylia[*](epyftilia B.) tantae molis[*](molef B1.) attolli potuisse; id consecutus ille est[*](ille eft BS. est ille rv. om.a.) aeronibus[*](aeronibus RdH. ero- BTa. hero- V. pero- B. bero- v.) harenae[*](arena Rdhv.a.S.) plenis, molli[*](melle V.) clivo[*](cliuo ll.(B)H. puluino v.) super capita columnarum exaggerato [*](ex aegy//erato B1.), paulatim exinaniens imos[*](imos—7 loco om.a.), ut sensim opus[*](opuf BH. otus r. totum v.) in loco[*](in loco Bcod. Poll. S. in colo dT. in cole r. in colle hv. in cubili B(H). del. G.) sederet[*](insedere et a. insideret v.a.H.). difficillime hoc contigit in limine ipso, quod foribus inponebat; etenim ea maxima[*](maxime VR.) moles fuit nec sedit in cubili, anxio[*](anxio Bav. anno r.) artifice[*](artifice BG. -ci rv. -ces a.) mortis destinatione suprema. tradunt in ea cogitatione fessum nocturno tempore in quiete vidisse praesentem deam, cui templum fieret[*](fiebat d(?)hv.a.S.), hortantem, ut viveret: se composuisse lapidem. atque ita postera luce[*](poftera luce BS. -erat ut Vd. -era ait R. -ero die hv.) apparuit; pondere ipso correctus[*](ipfo correctuf BB. -eptus Rav. incorruptus Vh.) videbatur. cetera eius operis ornamenta plurium librorum instar[*](post cetera desinitV.) optinent, nihil ad specimen[*](fpeciemen B1. -ciem dhLugd.) naturae pertinentia.

Durat et Cyzici delubrum, in quo millum[*](millum J coll. XXXIII 23. milium B. in illud d. illud R. illut V. illum a. filum hv.) aureum commissuris omnibus politi[*](po-litis a. pofilici B.) lapidis subiecit artifex , eboreum[*](eburneum v.a.H.) Iovem dicaturus intus coronante[*](coronantem B.) eum[*](cum B. eo Fdv.a.B.) marmoreo Apolline. translucent[*](translucet RFdTH.) ergo iuncturae[*](iuncturae BG(S). pu- F. pictura RdhH. -re a. -rae v.) tenuissimis[*](tenuffimif B.) capillamentis lenique adflatu[*](adflatus F. -tos R.) simulacra refovent[*](refouent & BS. -te Rdhv. -tem F.), et praeter

ingenium artificis ipsa materia ingenii[*](ingenii ll.S. ingeriei J. om.hv(D).) quamvis occulta in pretio operis intellegitur.[*](cfr. Strabo XII 8, 11 p. 575. Liv. XLI 20, 7.—-Dio Cass. LXXIV 14 extr.)— Eodem in oppido est lapis fugitivus appellatus; Argonautae[*](argonaute B1. -ta F. -na ut R.) eum pro[*](eo hv.a.D.) ancora usi reliquerant[*](relinquerant R.) ibi. hunc e prytaneo—ita vocatur locus— saepe profugum vinxere plumbo[*](plum- bum F. -bam R.).—Eadem in urbe iuxta portam, quae Thracia[*](thracia Rv. trachia dT. -cia BFa.) vocatur, turres septem acceptas voces numeroso repercussu[*](repercuffum B1.) multiplicant. nomen[*](uocem nomen R. nomenque v.a.S.) huic miraculo Echo est a Graecis datum. et hoc quidem corum natura evenit ac[*](ac BS. ad RF. at d. et v.) plerumque convallium; ibi casu accidit, Olympiae autem arte, mirabili modo, in porticu, quam ob id heptaphonon[*](heptaphonon B1v. //epta- B2 (dh). eita- F. ita- R.) appellant, quoniam septiens eadem vox redditur. Cyzici et buleuterium[*](buleutemū R.) vocant aedificium [*](dist. U 794.) amplum, sine ferreo clavo ita disposita contignatione [*](continatione EF.), ut[*](ut et F. ita a.) eximantur[*](eximantur Bv. existim- r. -mentur d.) trabes sine fulturis[*](futurif B.) ac reponantur . quod item Romae in ponte[*](in pontem F.) sublicio[*](fublicio B1ahv. fupl- B2. publicanio r. ) religiosum[*](religiofum Bahv. reg- r.) est, posteaquam Coclite[*](cocliti B.) Horatio[*](horatio Rdv. or- r.) defendente aegre revolsus est.

[*](Plutarch. de garr. p. 502.) Verum et ad urbis nostrae[*](noftra e// B.) miracula transire conveniat[*](nongentorumque dhv.a. Brot. et Bav. id r.) DCCCque annorum dociles scrutari vires et sic quoque terrarum orbem victum ostendere. quod[*](quot B2Rdv. quod r.) accidisse totiens paene, quot referentur miracula, apparebit; universitate vero acervata[*](aceruatae B1.) et in quendam unum cumulum coiecta non alia magnitude exurget[*](exurget Bv (S). -git F. exsurgit RdTaH.) quam si mundus alius

quidam in uno loco narretur[*](narretur Bav(S). -rraretur RdTH. nascereturnec ut FdTa(B)S. ne ut BJ. nam ut R(?)hv. an ne uel (et)?F.).[*](Suet. Caes. 39. Dion. Hal. III 68.—cfr. Plin. XXXV 13. Cic. ad Att. IV 16, 14.—Suet. Aug. 29 init. Plin. XXXIV 84. XVI 201.) nec ut circum maximum a Caesare dictatore exstructum longitudine stadiorum trium, latitudine unius, sed cum aedificiis iugerum quaternum, ad sedem CCL[*](CCLX millium v.a.Brot.), inter magna opera dicamus: non inter[*](non inter B2aS. nonne ter R. non ter B1Fd. nonne inter hv.) magnifica basilicam Pauli columnis e[*](e Bav. et r.) Phrygibus mirabilem forumque[*](eorum- que B. forum a.) divi Augusti et templum[*](templum Bahv. diui r.) Pacis Vespasiani Imp. Aug., pulcherrima operum, quae umquam vidit[*](uidit—8 et (ut B) tectum BS. om. rv.) orbis? non et tectum diribitori[*](diribitori S e coni. S. dilib- B. ultori r. pantheum (-eon v) ioui ultori hv.) ab Agrippa facti, cum[*](factif B. -tum dhv.a.S.) theatrum ante texerit Romae Valerius Ostiensis[*](oftienfif Bdhv. -tensis r. cfr. § 125.) architectus ludis Libonis?[*](Suet. Caes. 26.) pyramidas regum miramur, cum solum tantum foro exstruendo HS[*](HS Rdav. he. B. hy F.) |M???|[*](|M???| J. ??? B. li RF.om.a. millies d(?)G. mille ducentis v.) Caesar dictator emerit et, si quem[*](quem BS. quidem rv. quis a.) inpensa[*](in- penfa BFU. -sae Rdhv. inspiciente a.) moveat[*](moueat ego. -ent ll.v. -et aU.) captis[*](captif BRdh(B)S. -tos v. capitis Fa.) avaritia animis[*](animif Ba (B)S. -mi r. -mos v.), HS |CXLVII[*](CXLVII| B(F?)J. |CXLVII| S. centies et quadragies octies (Rd?)G. CXLVII milibus v.) domo[*](domo empta Bv. domo emit a r. om.a.) empta Clodius[*](clonius Rd.), quem Milo occidit, habitaverit.[*](cfr. Plin. III 67. Dion. Hal. IX 68.—Liv. VI 4, 12.—Dion. Hal. III 66. Cassiod. var. III 30.—Dio Cass. XLIX 43.) quod equidem non secus ac regum insaniam miror; itaque et[*](et om.BS.) ipsum Milonemn HS |DCC|[*](HS |DCC| (Fa?)D. H. DCC.B. sestertium septin- genties R(?)G. -rtia DCCM v.) aeris alieni debuisse inter prodigia animi 51 humani duco[*](duco RFdhv(U). dico BaS(J) coll. § 102. cfr. nov. luc. p. 101; de mendo etiam XVIII 337. IX 183.). sed tum[*](tum BS. tunc rv.) senes aggeris vastum spatium[*](spatium et d (?) v.a.D.), substructiones[*](substructiones insanas v.a.D.) Capitolii[*](capitolii BhB. -ptiosi rv.) mirabantur[*](mirabuntur B.), praeterea cloacas, opus[*](opufi BS. opum a. -umum Fd. operum Rhv.) omnium[*](omnium Bahv. -ibus r.) dictu[*](dictu B2 ahv. -tum r.) maximum, subfossis[*](suffossis RFdahv.a.S. fuibfoffa B.) montibus atque, ut paullo ante retulimus, urbe pensili subterque navigata[*](94) M. Agrippae[*](agrippae BS. -ppa rv (praem. a G).) in aedilitate post consulatum. permeant[*](permeant BS. -nti da. -maneant R. -nti F. per meatus v.) conrivati[*](conriuati dS. corr- BG(D). conriuatis (corr- v) rv.) septem amnes, cursuque[*](amnibus cursu hv.a.G.) praecipiti torrentium modo rapere atque auferre omnia coacti[*](coactis hv.a.G.), insuper[*](infuper Bv. su- r.) imbrium mole concitati vada ac latera[*](latere B1. -resB2.) quatiunt, aliquando Tiberis retro infusus[*](infusi v.a.S.) recipitur[*](recipitur BdThS. -pitis r. -piunt (add. fluctus v) av.), pugnantque diversi aquarum impetus [*](impetuuf B1D.) intus[*](intus om.BU 796.), et tamen obnixa firmitas resistit[*](reftitit B.). trahuntur moles superne[*](superne J. -nae BS. internae rv.) tantae non succumbentibus cavis[*](cauis S cum Reinesio. cautif B. causis rv. cfr. § 108.) operis, pulsant ruinae sponte praecipites aut inpactae incendiis, quatitur solum terrae motibus, durant tamen a Tarquinio Prisco annis DCC[*](DCCC dv.a. H.) prope inexpugnabiles, non omittendo memorabili[*](memorabile B1Fa.) exemplo vel magis[*](uel eo magis h.v.a.S. cfr. § 77.), quoniam celeberrimis rerum conditoribus omissum est.[*](Cass. Hemina ap. Serv. ad Verg. Aen. XII 603 (Peter fragm. hist. Rom. p. 70). Liv. I 56, 2. Cic. Verr. V 19, 48.) cum id opus Tarquinius Priscus plebis manibus faceret[*](faceret Bhv. fecerit r.), essetque labor incertum maior[*](maior an BaS. an r. om.hv.) an longior[*](longior an periculosior hv.a.S.), passim conscita[*](concita Fah.) nece Quiritibus taedium fugientibus , novum[*](nouvm B2. -uom B1. -uum (-uom S) et rv.), inexcogitaltum ante[*](ante BFav(S). -tea Rdh(?)C.) posteaque remedium[*](reme- diis RF.) invenit [*](menienit R. meminit F.) ille rex, ut omnium ita defunctorum corpora figeret[*](figeret Bdhv. frigere r. ingeret a.) cruci spectanda civibus[*](crucibus hv.a.S.) simul[*](fimul ciuibuf BaS.) et feris volucribusque laceranda .[*](Strabo V 3, 8 p. 235.) quam ob rem pudor Romani nominis proprius[*](propiuf Bv.a.B.), qui saepe res perditas servavit in proeliis[*](proelif B1.), tune quoque subvenit, sed illo[*](illo in U.) tempore vi post vitam[*](ui post uitam ego. in (del.B2U)poft uitam BJ. inposuit iam (tamen a. tum G) rdTahv.) erubescens, cum puderet vivos[*](uiros Rdh.), tamquam puditurum esset extinctos. amplitudinem cavis eam[*](eam Bv. ea r. om.a.) fecisse proditur[*](pro- ditur—7 transmitteret om.a.), ut vehem faeni[*](faeni BS. feni F. foeni Rdhv.) large onustam[*](honuftam B.) transmitteret.

Parva sunt cuncta, quae diximus, et omnia uni[*](una B1R. uno a.) comparanda miraculo, antequam nova attingam. M. Lepido Q. Catulo cos., ut constat inter diligentissimos auctores, domus pulchrior non fuit Romae quam Lepidi ipsius, at[*](ad BD.), Hercules[*](hercule Rdhv.a.S.), intra annos[*](intrannof B.) xxxv eadem centensimum locum non optinuit[*](optinuit Bav. cont- r.). computet in hac[*](haec B.) aestimatione qui volet marmorum molem, opera pictorum, inpendia regalia et cum pulcherrima laudatissimaque certantes centum domus[*](domos d(?)v.a.S.) posteaque ab innumerabilibus aliis in hunc[*](huc B1.) diem victas. profecto incendia[*](incendio B1.) puniunt luxum, nec tamen effici[*](offici B.) potest, ut mores aliquid ipso homine mortalius[*](mortaliuf BTv. -ibus a (deinde deficiens usque ad § 126). -ralius Rdh. -liis F.) esse intellegant.

[*](cfr. Plin. XXXIII 54. Suet. Nero 31 init. 34. Martial. spect. 2, 4.—Val. Max. IV 4, 7.) Sed omnes[*](omnif BS.) eas duae domus[*](domuuf B1D.) vicerunt. bis[*](his R.) vidimus urbem totam[*](tutam R.) cingi domibus principum Gai et Neronis, huius quidem, ne quid deesset[*](deesset v. effet Bdh. esse r.), aurea[*](aurea—p. 347,1 gentef Bv. repertum r.). nimirum sic habitaverant [*](habitauerant BU. -runt S(J). -arunt v.)[*](dist. Bergk I 26.) illi, qui hoc imperium fecere tantum, ad devincendas

[*](et p. 347, 1 uin- cendas v.a.S.) gentes triumphosque referendos ab aratro[*](ab aratro—2 modum Bv. om.r.) aut foco exeuntes, quorum agri quoque minorem modum optinuere quam sellaria[*](celaria h. cella- v.a.H.) istorum subit[*](subit (-iit BS) uero Bv. subituquo d. -tuque r. an subit utique?) vero cogitatio, quota portio harum fuerint areae illae, quas invictis imperatoribus decernebant publice ad exaedificandas[*](exaedificandaf Bv(S). aed- (ed- F) rH.) domos; sumnmusque illarum honos erat, sicut in P.[*](P. FBrot. L. rv.) Valerio Publicola, primo consule cum L.[*](L. Bv. M. r.) Bruto, post tot[*](poft tot Bdv. posito r.) merita et fratre[*](frater B.) eius, qui bis in eodem magistratu Sabinos devicerat, adici decreto, ut domus eorum fores extra aperirentur[*](aperientur B1.) et ianua in publicum [*](publicum Bdv. -cocom F. pulico R.) reiceretur[*](reicerentur Rd.). hoc erat clarissimum[*](clarissimum-trium[phalesj om.Rdh.) insigne inter triumphales quoque domos.

[*](cfr. Plin. XXXVII 11.) Non patiar[*](patiar iftof BS. -iaris post r. -iemur v.) istos duos[*](duos J cum Bergkio I 27. duof neronef B. duos gaios uel duos nerones rv. Del U.) ne hac quidem gloria famae frui, docebimusque etiam insaniam eorum victam privatis opibus[*](opibuf BhS. operibus rv.) M. Scauri[*](m. fcauri Bhv. isauri r.), cuius nescio an aedilitas maxime prostraverit mores[*](mores ciuiles hv.a.S.) maiusque[*](maiufq. (malu- B1) fit Bv. maius ciues id r.) sit Sullae[*](fyllę Bv.a.Brot.) malum tanta privigni[*](priuignae R.) potentia quam proscriptio tot milium.[*](cfr. Plin. supra § 7. XVII 6. infra § 189.) in aedilitate hic sua[*](suae RF.) fecit opus maximum omnium, quae umquam fuere humana manu facta, non temporaria mora[*](uero R.), verum etiam aeternitatis destinatione[*](deftinationem B1. -nes RF.). theatrum hoc fuit; scaena ei triplex in[*](in BG. om.rv.) altitudinem[*](altitudinem BG. -ne rv.) CCCLX columnarum in ea[*](nea (pro in ea) B.) civitate, quae sex Hymettias[*](hymetiaf B. him- F.) non tulerat sine probro civis amplissimi

[*](et p. 348, 1 amplissi F.). ima[*](ima BC. imam F. iam Rdhv.) pars scaenae e[*](e om.B.) marmore fuit, media[*](mediae uitro B.) e vitro, inaudito etiam postea genere luxuriae, summa e[*](fummam e B1. -mae v.a. H.) tabulis inauratis; columnae, ut diximus, imae duodequadragenum[*](duodeci quadragenum B2.) pedum. signa aerea inter columnas, ut indicavimus, fuerunt III[*](III S. III B. tres r. tria milia v.) numero[*](numero B2hv. -rum r.); cavea ipsa cepit hominum LXXX[*](LXXXS. LXXX B. LXXX milia r(?)v.),[*](34, 36) cum Pompeiani theatri totiens multiplicata urbe tantoque maiore populo sufficiat large XXXX[*](XXXXBS. XL milia (v. millibus Hack.) r(?)v.) sedere[*](federe ll. C (SD). sed et Ven.(G). (milium) sedi U cum B. sede J coll. § 102.). relicus[*](relicuf B1S. -iquf B2. -iquus rv.) apparatus tantus Attalica veste, tabulis pictis, cetero choragio[*](choragio C cum Budaeo. chora B. corago r. cura v.) fuit, ut, in Tusculanam villam reportatis quae superfluebant cotidiani usus deliciis, incensa villa ab iratis[*](aeratif B.) servis[*](hy F.cfr. § 103. ad Hs v.a.Brot.) concremaretur HS |CCC|[*](|CCC| J. ccc B.CCCS. millies (Rd?)Lugd. M v.).

Aufert[*](auferat B1. aut fert F.) animum et a destinato[*](a deftinato B1hv. ab eft- B2. ab deft- D. ab estimato (aest- F) r.) itinere degredi[*](degredi B1J. digr- B2v. decredi F. -eti R.) cogit contemplatio tam prodigae mentis aliamque[*](aliaque RF.) conectit[*](connecti hv.a.S.) maiorem [*](maiore B.) insaniam e ligno. C. Curio[*](c. curio hv. cicu- RFd. cu- B.), qui bello civili in Caesarianis partibus obiit[*](obit BD. cfr. XXXIII 131.), funebri[*](funebri Bv. -ris r.) patris munere cum opibus apparatuque non posset[*](possit RF.) superare Scaurum—unde enim illi vitricus Sulla[*](fylla B2v.a.Brot.) et Metella[*](metella dv. metalla B. mit- r.) mater proscriptionum[*](pro- feriptionum fectrix Bdv. -one sectis r.) sectrix? unde M. Scaurus pater, totiens princeps civitatis et Mariani[*](mariani BdTS. -itani r. -ianis v.) sodalicii[*](sodalitii RT. -tiis v.a.S.) rapinarum[*](rapinarum Bv. -rumque rD.) provincialium[*](prouincialium Bv. -cia (-tia F) itum r.) sinus? cum iam ne[*](iam ne Bv. fane R. lanae Fd.) ipse quidem Scaurus sibi par[*](fibi par effe BS. sibi parasse r. comparari sibi v.) esse posset[*](poffet Bv. -sse r.), quando

hoc certe incendi illius praemium habuit convectis ex orbe terrarum rebus, ut nemo postea par esset insaniae illi—ingenio ergo[*](ergo BTG. erat r. ergo suo erat v.) uteindum[*](utendum BTv. pute- Fd. pude- Rh.) suo[*](suo—3. 4 excogitandum ll.(v)S. del. G.) Curioni et aliquid[*](& aliquid (-uit B1) BS. et (ex R) aliquo r. que aliud hv. eique aliud B.)excogitandum fuit. operae pretium est scire, quid invenerit, et gaudere moribus nostris ac verso[*](uerfo BS. nostro Rdv. uestrum F.) modo nos vocare maiores. theatra iuxta duo fecit amplissima[*](ampliffima BS. -me F. -ma e Rdhv.) ligno, cardinum singulorum versatili[*](uerfitali B.) suspensa libramento, in quibus utrisque antemeridiano ludorum spectaculo edito[*](edito Bdhv. -tio R. aedicio F.) inter sese aversis, ne invicem obstreperent[*](obftreperent Bdhv. -pere r.) scaenae[*](fcaenae Bv. gere r.), repente circumactis—ut constat[*](conftat BFdhU. contra stat R. -tra starent B. constiterant v.), post primos[*](poft primof BU. post trinos dT. positrimos F. postremos R. -emo hv.) dies etiam sedentibus [*](dies etiam (& &iam R. et aet- F) sedentibus ll.U. iam die disce- dentibus (descend- C) v(H)) aliquis[*](aliquis ll. U. -uibus h. tabu- lis v.)—, cornibus[*](et cornibus hv.a.S.) in se coeuntibus faciebat amphitheatrum gladiatorumque proelia[*](proelia BdS. proaelia F. (pel R. spectacula hv.) edebat, ipsum magis auctoratum populum Romanum circumferens. quid enim miretur quisque in hoc primum, inventorem an inventum, artificem an auctorem, ausum aliquem hoc excogitare an suscipere an iubere[*](an iubere ll.J. parere an iubere v.)? super omnia erit populi sedere ausi[*](aufi Bhv. aut si r.) furor tam infida instabilique sede. en hic est ille terrarum victor et totius domitor orbis, qui gentes[*](gentes et R(?)hv.a.S.), regna diribet[*](dirib& B1G. -rig& B2. –riperet rv.), iura exteris[*](externis d(?)hv.a.S.) mittit[*](mittit om.R. mitteret hv.a.G.), deorum quaedam immortalium generi humano portio, in machina pendens et ad periculum suum plaudens! quae vilitas animarum ista aut[*](istarum Rd.) quae querella[*](quaeq. rella B1. quaerela B2.) de Cannis! quantum mali potuit accidere! hauriri urbes terrae hiatibus publicus mortalium dolor est: ecce[*](dolorem ecce R.) populus Romanus universus, veluti duobus navigiis inpositus , binis cardinibus sustinetur et se ipsum depugnantem spectat, periturus momento aliquo luxatis machinis! et per hoc quaeritur[*](quaeritur BdTv. apperi- F. per- R.) tribuniciis[*](tribuniciif B2G(S). -cif B1D. in trib- rv(H).) contionibus gratia, ut pensiles[*](dist. J.) tribus quatiat[*](quatiat BS. qualia et r. faceret. Qualia (-is C) hic v.), in rostris quid non ausurus apud eos, quibus hoc persuaserit! vere[*](uera R(?)v.a.J.) namque confitentibus populus Romanus funebri munere ad tumulum[*](tumultum B.) patris eius depugnavit universus. variavit hanc suam magnificentiam fessis turbatisque cardinibus et amphitheatri[*](amphitheatrum B.) forma custodita novissimo die diversis[*](diuersis RFdThv(Brot.). uerfif BJ. diuisis C. del. G(U).) duabus per medium scaenis athletas edidit raptisque e[*](e Bv. om. r.) contrario repente pulpitis eodem die victores e[*](e Bdv. se r.) gladiatoribus suis produxit. nec fuit rex Curio aut gentium imperator, non opibus insignis, ut qui nihil in censu habuerit praeter discordiam principum.

[*](Frontin. de aqu. urb. Rom. I 7.—cfr. Plin. XXXI 41 sqq.—Dio Cass. XLIX 43, 3.) Sed dicantur vera[*](uera Bhv. uero r.) aestimatione invicta miracula. Q.[*](Q. FhS. quae r. quae Q. v.) Marcius Rex, iussus[*](Rex fecit. is iussus v.a.S.) a senatu aquarum Appiae[*](appiae Bv. nithe R. nitę F.), Anienis[*](anienif Bhv. ali- r.), Tepulae[*](tepulae BhG. tegulae r. -la v.) ductus reficere[*](refugere B.), novam a nomine suo appellatam cuniculis per montes actis intra praeturae suae tempus adduxit; Agrippa vero in aedilitate adiecta Virgine aqua ceterisque[*](ceteris R(?)v.a.S.) conrivatis atque emendatis lacus[*](lacuuf B1D.) DCC fecit praeterea salientes[*](salientes C cum Budaeo. pfallentef B. sapientes (-tis F) r. fontes v.) D[*](D BS. cui Fh. cvi RBrot. cv v.), castella CXXX[*](CXX Rh.), complura[*](c???clura R. conc- F.) et[*](etiam hv.a.S.) cultu magnifica, operibus iis signa CCC aerea aut marmorea inposuit, columnas[*](columnate B.) e marmore CCCC eaque omnia annuo spatio. adicit ipse[*](ipse in hv.a.S.) aedilitatis suae conmemoratione

et ludos diebus undesexaginta factos et gratuita praebita balinea CLXX, quae nunc[*](quae nunc Bv(S). quae Fdh. que R. nunc Brot. (errore).) Romae ad infinitum auxere numerum.[*](Suet. Claud. 20 init.)—Vicit antecedentes aquarum ductus novissimum inpendium operis incohati[*](incohati ego. -oathi B. -oatio R. inchoatio F. -ti v. cfr. XXXIV 148, XXXV 105.) a C. Caesare et peracti a Claudio[*](claudi B1.), quippe a XXXX[*](xxxx BS (post lapide v). om. r.) lapide ad eam excelsitatem, ut[*](ut in R(?)v.a.S.) omnes[*](omnibus Ven.) urbis montes lavarentur[*](lauarentur Bdv(S). -retur r. leuarentur Verc.), influxere Curtius atque Caeruleus[*](caerulaeuf (car- B1) B.) fontes et Anien[*](& anien BS. et ante (-to R) r. et anio Brot. om. v.) novus[*](nouus Brot.(U). nouos ll.S. om v.), erogatis[*](erogatis D. -atof B. -at r. -ata hv. -atum G.) in id opus HS |MMM|[*](|???| D BD. |MMMD| J.MMMDS. LŪ. D. F.LV. D???. Rd(?)H. LV. D. T. ter milies G. quingenta LV milia v.) D. quod si quis diligentius aestumaverit abundantiam aquarum[*](quarum RF.) in publico, balineis[*](balneif B2v.a.Hack.), piscinis, euripis, domibus, hortis, suburbanis villis, spatia aquae[*](spatia aquae ego. -ia quae F. -iaque dThD. -ia BS. -ioque R(?)v.-iaque aquae Fröhner anal. crit. p. 20.) venientis[*](ad- uenientis v.a.S.), exstructos arcus[*](arcuuf B1D.), montes perfossos[*](perfoffof Bdv. -ssū r.), convalles aequatas, fatebitur nil magis mirandum fuisse in toto orbe terrarum .[*](Suet. Claud. 20.)—Eiusdem Claudi inter maxime[*](maxime G. -ma ll. (add. ac) v. cfr. IX 183.) memoranda equidem duxerim, quamvis destitutum successoris odio, monte perfossum ad lacum Fucinum emittendum inenarrabili profecto [*](profectv B2. -tum h.) impendio[*](impendi (-dio B2) d& B.) et operarum multitudine per tot annos, cum aut conrivatio aquarum, qua terrenus mons erat, egereretur in verticem[*](uertice R(?)v.a.S.) machinis[*](macinif B1.) aut silex caederetur[*](cederetur B2.) quantaque [*](quantaque BS. omniaque rv(D).) intus in tenebris fierent, quae neque concipi animo nisi ab iis, qui videre, neque enarrari humano sermone possunt nam portus[*](portuuf B1D.) Ostiensis[*](ostensis R. -sus F.de mendo cfr. § 102.) opus praetereo[*](praeterea B.), item[*](item Fv. inter r.) vias per[*](per BS. e et F. & Rdh. inter v.) montes[*](montif B1S.) excisas[*](excifaf Bv. -itas R. -ita F.), mare Tyrrhenum[*](tyrreniū R.) a Lucrino molibus seclusum, tot pontes tantis inpendiis factos. et inter plurima alia Italiae ipsius[*](ipsius ll.S. om. v.) miracula marmora[*](miracula marmora BS. marmora (-ris h) miracula Rdh.deFnon constat. miracula, ipsa mar- mora v.) in lapicidinis[*](lapidicinif BFdv.a.H(D).) crescere auctorest Papirius Fabianus, naturae rerum peritissimus, exemptores quoque adfirmant compleri sponte illa montium ulcera. quae si vera sunt, spes est numquam defutura[*](defutura BS. -ra de r. -ram hv.) luxuriae[*](luxuriae BdS.-am hv. luxoria r.).

A[*](a hv. E B.om. r.) marmoribus degredienti[*](degredienti (-te F) B1RFJ. digr- B2dhv.) ad reliquorum lapidum[*](lapide RF. -dem v.a.C.) insignes[*](in ignef B1.) naturas quis dubitet in primis magnetem[*](magnitem B1. cfr. §128. 129.) occurrere? quid enim mirabilius aut qua in parte naturae maior[*](natura eo maior B.) inprobitas? dederat vocem saxis, ut diximus, respondentem[*](100) homini, immo vero[*](immo uero Bdav. im more R. in////re F.) et obloquentem[*](obloquentem Bdav. ob id lo- r.). quid lapidis rigore pigrius? ecce sensus[*](fenfuuf B1D.) manusque tribuit illi. quid[*](& ll. S. om. v.) ferri duritia pugnacius?[*](Nicand. fragm. 101 (O Schneider p. 128). Th. lap. 4 extr. Isid. XVI 4, 1.) pedes ei[*](pedes ei S e coni. J. -def & B. cedet sed (sed et a) rdTa. sed cedit et hv.) inpertivit[*](inpertiuit (imp- a) RFdT aS. pert- B. patitur hv.) et mores[*](morif B.). trahitur namque[*](nam- que ll.v(D). om.hBrot.) magnete[*](a magnete hv.a.S.) lapide, domitrixque illa rerum omnium materia ad[*](ad om.Fa.) inane nescio quid currit atque, ut[*](aut (pro ut) B1.) propius venit, adsilit[*](adfilit BS. assistit (ads- F) rv.), tenetur[*](tene- turque hH. -que et v.) amplexuque[*](amplexuque (amplie- B1) ll.S. com- hH. que del. v.) haeret. sideritim [*](appellant hv.a.S.) ob id alio nomine vocant, quidam Heraclion[*](heraclion BS. -leon dhB (-adion v). -leen F. -lian aD cum U 797. eraclem en R.). magnes

appellatus est ab inventore, ut auctor est Nicander— in Ida[*](in india Isid.v.a.B.), ut reperio[*](ut reperio ego (cfr. XXXV 12). reperto (repto F) ll. -tus hv.), namque et passim inveniuntur[*](inuenitur hv.a.S.), in[*](in BdJ. ut in rv(D).) Hispania quoque—; invenisse autem fertur clavis crepidarum , baculi[*](baculique Isid. et baculi hv.a.S.) cuspide haerentibus, cum armenta pasceret. quinque genera magnetis[*](magni- tif B1.) Sotacus demonstrat:[*](Isid. XVI 4, 2. Diosc. V 147.) Aethiopicum et a[*](& a BS. e R(?)G. et Fdhav.) Magnesia[*](magnesiacum hv.a.G.) Macedoniae[*](e macedonia ei B.) contermina ab Euboea[*](ab euboea ego. (de mendo cfr. XXXII 18). abo ebone BR. -nae F. abebonie d. -noea v.a.B. ebone a. a Boebe S. ab Eione Bolben J. Boebeida B. -beium D.) Iolcum[*](iolcum S. iolanu B. locatum rv. lacum B(JD).) petentibus dextra, tertium in Hyetto[*](hy&to BS. -etio r. hyrtio dT. hyrietico H. ethio a. echio v.) Boeotiae[*](boeoetiae B1.), quartum circa Alexandriam Troadem, quintum in Magnesia Asiae. differentia est[*](differentia est ego. -tiam B1RFd. -tia B2hav.) prima[*](prima Bhv. -am r.), mas sit[*](maf fit Bhav. an sit r.) an[*](am R.) femina, proxima[*](proxima Bdhv. -am r.) in colore. nam qui[*](namque BR.) in Magnesia Macedonica reperiuntur rufi nigrique sunt, Boeoti[*](boeoti BS. -tius dhv. boetius F. -tus R. obedien- tius a.) vero rufi coloris plus habent[*](habet dhv.a.S.) quam nigri. is, qui[*](//if qui Bv. qui h.om.r.)in[*](in v. om. ll. S. cfr. CFW Müller p. 21.) Troade invenitur, niger est et feminei sexus[*](fexuuf B1D.) ideoque sine viribus, deterrimus autem in Magnesia Asiae[*](afiae Bv. om. ll.), candidus neque attrahens ferrum similisque pumici. conpertum[*](confertum B. comperto a.) tanto meliores esse, quanto sint[*](sunt hv.a.S.) magis caerulei. Aethiopico[*](aethiopico (-thip- B) BdG. -icis hv. -ia R. aetiophi. CC. F. eteiopia a.) palma[*](palma BS. in summa r. laus summa v.) datur pondusque argento rependitur. invenitur hic in Aethiopiae Zmiri[*](zimiri v.a.S.); ita vocatur regio harenosa. ibi et haematites magnes sanguinei coloris sanguinemque reddens, si teratur, sed et crocum. in adtrahendo ferro[*](terro BaG. -rru F. -rrū Rdhv.) non eadem haematiti[*](haematitae R(?)dTv.a.S.) natura quae magneti[*](magniti B1.). Aethiopici argumentum est, quod magneta quoque alium ad se trahit.[*](Diosc. V 147. Pl. iun. 84, 15. cfr. Plin. XXXIV 147.—cfr. Plin. II 233. Isid. XVI 4, 10.) omnes autem hi oculorum medicamentis prosunt ad suam[*](fuam Bdhv. euam r. ea a.) quisque portionem[*](portionū R.), maximeque epiphoras sistunt. sanant et adusta cremati tritique. alius rursus in eadem[*](in eadem in RF.) Aethiopia non procul magnes[*](magnes U 798 ex Isid. mons ll. D. mons gignit lapidem theameden qui hv.) ferrum omne abigit respuitque[*](re- pofuitque B. respuit a.). de utraque natura saepius diximus.[*](2, 211 20, 2)

Lapidem[*](lapidem—18. 19 absumendis om.a.) e Syro[*](syro ll.(P)D. sichro h. scyro v coll. Eustath. ad Dionys. perieg. 521. sed cfr. index et II 233.) insula[*](insula ll.(P)D. -la in- tegrum h(?)v ex Isid.) fluctuari[*](fluctuari ll. G(S). -re hv(H). fluitare P.) tradunt, eundem comminutum mergi.

[*](cfr. Plin. II 211. Th. de igne 46. Diosc. V 141. Isid. XVI 4, 15. Cels. V 7.) In Asso[*](affo Bdv. asa r.) Troadis sarcophagus lapis fissili vena scinditur. corpora defunctorum condita in eo absumi constat intra XL diem exceptis dentibus. Mucianus specula[*](& Bdv. om. r.) quoque et strigiles[*](ftrigileaf B.) et vestes et calciamenta inlata[*](inlata BS. ill- Thv. in lana r.) mortuis[*](mortuis del. G. cum mortuis coni. S. sed cfr. II 163. VI 127. XXXVII 182.) lapidea fieri auctor est. eiusdem[*](eiufdem BS. eius rv.) generis et in Lycia saxa sunt et in oriente[*](et oriente R.), quae viventibus quoque adalligata erodunt corpora.

[*](Th. lap. 6. Isid. XVI 4, 24.—Th. lap. 7.—Cels. IV 31 p. 158, 18. Diosc. V 141.) Mitiores[*](mitior est, d(?)v.a.S.)[*](mitiores—p. 355, 4 reperiuntur videntur pertinere ad finem § 133 (post lomento). cfr. index.) autem servandis corporibus nec absumendis chernites[*](chernites B e Theophr. chemi- ll.v. cfr. XXXVII 191. chri- a.) ebori simillimus, in quo Darium conditum ferunt, Parioque similis candore et duritia, minus

tantum[*](tamen hv.a.S.) ponderosus[*](ponderofum B.), qui porus[*](poruf Bav. to- rv.) vocatur. Theophrastus auctor est et tralucidi[*](tralucidi B1J. transl- rH. -dos v.) lapidis[*](lapides v.a.H.) in Aegypto, quem[*](quem BdTaH. quam r. inueniri quos v.) Chio[*](chio Ba(P)H. phio FdT. phito Rh. ophitae B. -ionitae v.) similem[*](simile RF. -les v.a.H.) ait[*](ait quod v.a.S.). fortassis tunc fuerit, quoniam et desinunt et novi reperiuntur.

Assius[*](asius RFdv.a.Verc.) gustatu[*](gustu hv.a.S.) salsus podagras lenit, pedibus in vas[*](uaf BaS. uase rv.) ex eo cavatum[*](cauato hv.a.S.) inditis. praeterea omnia crurum vitia in iis lapicidinis sanantur, cum in metallis omnibus crura vitientur[*](uitientur v. uicie- a. uitia- B. uide- r.).[*](Diosc. V 141.) eiusdem lapidis flos appellatur[*](de v. appellatur cfr. XXXI 92.), in farinam[*](farinam redigendam v.a. G.) mollis[*](an molitus? (cfr. Fröhner anal. crit. p. 16).) ad quaedam perinde efficax. est autem similis pumici rufo. admixtus cerae Cypriae[*](aeri (eri h) cyprio hv.a.S.) mammarum vitia sanat, pici autem resinaeve strumas et panos discutit. prodest et phthisicis[*](phthisicis v. pthi- ll.) linctu[*](Unctu B2. lenetu F. linctus a.). cum melle vetera ulcera ad cicatrices perducit, excrescentia erodit et a[*](a BS. ad rv.) bestiarum morsu[*](morfu BS. -us r. -us utilis v.) repugnantia curationi[*](curationif BD. -ni ac v.a.S.) suppurata siccat. fit cataplasma ex eo podagricis mixto fabae lomento.

[*](Th. lap. 37.) Idem Theophrastus et Mucianus esse aliquos lapides, qui pariant[*](pariant Bdav. -ient r.), credunt; Theophrastus et[*](et om.h. auctor est et d(?)v.a.S.) ebur fossile e[*](e ego. de dictione cfr. XXXVII 151. 176. om. ll.v.) candido et nigro inveniri[*](inueniri BFda. colore inueniri R(?)hv. uarium D.) et ossa[*](et ossa—19 inueniri[q.] om.B.) e[*](e Rdhv. om.Fa.) terra nasci invenirique lapides osseos.

Palmati circa[*](cir B1. circi a.) Mundam[*](mundam B1hav. myn- d. min- RF. muti- nam B2.) in Hispania, ubi Caesar dictator Pompeium vicit, reperiuntur idque quotiens fregeris.[*](cfr. infra § 158. Strabo VIII 5, 7 p. 367.—Isid. XVI 4, 31. 33. 34.) sunt

et nigri, quorum auctoritas venit in marmora, sicut Taenarius [*](taenariuf Bdv. gena- r. ianua- a.). Varro nigros ex Africa firmiores esse tradit quam in Italia, e[*](& (pro e) R.) diverso albos Coranos[*](coranof BIsid.v(S). -nios h. coronas r. tornis G.) duriores[*](duritioref B.) quam Parios, idem Luniensem[*](lunienfem BJ. lume- F. lumne- a. lune- Rdhv.) silicem serra[*](ferra feri B1. ferrari B2.) secari, Tusculanum[*](tisculanum RF. tusculano a.) dissilire igni, Sabinum fuscum addito oleo etiam lucere. idem[*](item d(?)hG.) molas versatiles Volsinis[*](uolsiniis R(?)G. -nae v.) inventas; aliquas et sponte motas invenimus in prodigiis. nusquam hic[*](hic ll.G. autem h. autem hie v. an his (sc. molis)?) utilior quam in Italia[*](italias RF.) gignitur[*](signitur R.) lapisque, non saxum, est. in quibusdam vero provinciis[*](prouincias R. -ntias F.) omnino non invenitur. sunt quidam in eo genere molliores[*](mollioref Bdav. meli- r.), qui et cote levantur[*](lauantur B1. leuigantur v.a.S. de mendo cfr. § 154, ceterum § 52. 139 et XIII 81. XVII 101. XX 20. XXXI 57.), ut procul in-o tuentibus ophites[*](ophitae R(?)v.a.S.) videri possit[*](possint hv.a.S.), neque est alius firmior, quando et lapidis natura[*](naturae B1.) ligno[*](ut lignum v.a.S.) similiter imbres[*](imbre RF.) solesque aut hiemes non patitur in aliis generibus[*](aliis atque aliis generibus hv.a.S.) atque aliis. sunt et qui lunam non tolerent[*](tolerent Bdv. tulerint F. -runt a. telerin' R.) et qui vetustate robiginem trahant coloremve[*](coloremue Bhv. -mue & RFd. -mque a.) candidum oleo mutent[*](oleum uitent (utenus R) RdT.).

[*](Isid. XVI 4, 5. cfr. Diosc. V 142.—Gels. V 11.)Molarem quidam[*](corallium lapidem quidam hv.a.G.) pyriten vocant, quoniam plurimus sit ignis illi, sed est alius[*](aliuf Bdav. alnus r.) spongiosior[*](fpongiofior—18 aliuf BS. om. rv.) tantum[*](tantum BS. an tactu?) et alius etiamnum[*](etiannum B1.) pyrites similitudine aeris. in Cypro eum reperiri volunt metallis[*](uolunt et in metallis R(?)hv.a.S.), quae sint[*](fint B. sunt rv.) circa Acamanta[*](acamanta RFdTS. -menta B. -mania a. -iam v. acarnaniam hG.), unum argenteo colore, alterum aureo. cocuntur varie[*](uarie BdaC. -ae v. uiriae r.), ab aliis

iterum tertiumque in melle, donec[*](donec—2 melle om.a.) consumatur liquor, ab aliis pruna prius, dein in[*](dein in J. dein ll.v.) melle, ac postea lavantur ut aes. usus eorum in medicina excalfacere, siccare,[*](34, 106) discutere[*](difcutere Bdav. -sumere r.),[*](& ll.v(D). del. H.) extenuare[*](humorem extenuare hv.a.S.) et duritias in pus[*](in puf B(P)S. intus a. innius R. in inius F. nimias hv.) vertere[*](uertere ll.S. mollire hv.). utuntur et[*](e (pro et) B.) crudis tusisque[*](tuffifq. B1a. tunf- B2S.) ad strumas atque furunculos.[*](Isid. XVI 4, 5.) pyritarum [*](pyritarum—8 sunt om.a.) etiamnum[*](&iannum B1.) unum[*](unum Bdv. una r.) genus aliqui faciunt plurimum ignis habentis[*](ignis habentis (-ti d1) d2T. -nis habent ii BS. -nis hapenti r. habent (-ns v) ignis hv. de structura cfr. § 147.). quos vivos appellamus[*](appellamus et R(?)hv.a.S.), ponderosissimi sunt, hi[*](hii B3. ii B2in ras. S. if B1.) exploratoribus castrorum maxime necessarii. qui clavo vel altero lapide percussi scintillam[*](scintillas Isid.hv.a.S.) edunt, quae excepta[*](exceptae Isid.hv.a.S.) sulpure aut fungis aridis vel foliis[*](follif B.) dicto celerius[*](celerim R.) praebet[*](praebet BaIsid.S. -bent G. trahent r. -hunt dThv(H).) ignem.

[*](cfr. Plin. XXXVII 151. 177. Diosc. V 164. Isid. XVI 4, 25.—Diosc. V 155. Geopon. XV 1, 33. Isid. XVI 4,19.) Ostracitae[*](oftracite B.) similitudinem testae habent. usus eorum pro pumice ad levandam[*](lauandam B1dT. leuigandam v.a.S.) cutem. poti[*](potii B1.) sanguinem sistunt et inliti cum melle ulcera doloresque mammarum sanant.—Amiantus alumini similis nihil igni deperdit. hic veneficiis[*](ueneficif B1D.) resistit omnibus, privatim Magorum.— [*](Diosc.V 168. cfr. ib. 150. Isid. XVI 4,26.) Geoden[*](geoden BH. ceo- a. gaeo- v. geomer r.) ex argumento appellant, quoniam conplexus est terram, oculorum medicamentis utilissimum, item mammarum ac testium vitiis.— Melitinus[*](melitines h. -tites v.a.S e Diosc.) lapis sucum remittit dulcem melleumque[*](melleumque BaS. melliu- (-eliu- F) r. -itumque hv.). tunsus[*](tunfuf BS. tusus rv. (dist. H).) et cerae[*](caere BF.) mixtus

eruptionibus pituitae maculisque corporis medetur et faucium exulcerationi, epinyctidas[*](epinyctidas dv. epynuct- B. epinit- a. -dis r.) tollit, volvarum dolores inpositus vellere[*](uel- lere BS. -ri rv. an in uellere? cfr. nota ad XXVIII 248.).[*](Diosc. V 145. Isid. XVI 4, 3. Solin. 22, 11 (19). Prise. 581 sqq. Geopon. XV 1, 32.)— Gagates lapis nomen habet[*](habet Ba(h)v. om. r.) loci et amnis Gagis[*](gacis F. gangis a. gagatis hv.a.B.) Lyciae. aiunt et in Leucolla[*](leucola B. -cocolla Tv. cfr. V 96. 131.) expelli mari atque intra XII stadia colligi. niger est, planus, pumicosus , levis, non multum a ligno differens, fragilis, odore, si teratur, gravis. fictilia ex eo inscripta[*](infcripta Bdv. in inscr- r. scr- a.) non delentur; cum uritur, odorem sulpureum reddit; mirumque, accenditur aqua, oleo[*](oleo ex B1. oleo ex eo B2.) restinguitur.[*](Nicand. ther. 37 c. schol. Orphei Lith. 479. Damig. 20. Diosc. V 145. Isid. XVI 4, 3. cfr. Plin. XXX 14.) fugat serpentes ita recreatque volvae strangulationes. deprendit sonticum morbum et virginitatem suffitus. idem[*](item RFv.a.G.) ex vino decoctus dentibus medetur strumisque cerae permixtus. hoc dicuntur uti Magi[*](& BaG. id r.) in ea[*](ea Bv. eam r.), quam vocant axinomantiam[*](axinomantiam BdhB (necyom- v). -ntiant F. -nciant R.), et peruri[*](periuri B1.) negant, si eventurum[*](euenturum (-torum F) RFdhav(D). uent- BS non apte coil. XVII 233 et Liv. IX 12, 1.) sit quod aliquis optet.[*](Diosc. V 162. Seren. 595. cfr. Plin. XXXVII 184.—Diosc. V 140. Isid. XVI 4, 9.)— Spongitae[*](fpongitae (span- a) BaS. -iae rv.) lapides[*](natiui hv.a.S.) inveniuntur in spongeis et sunt marini. quidam eos tecolithos[*](tecolithos G (cysteo- v). tego- (-tos B) Bdh. -thus r.) vocant, quoniam vesicis[*](uesicae dhv.a.S.) medentur, calculos rumpunt in vino poti.— Phrygius lapis gentis habet nomen; est autem glaeba pumicosa. uritur[*](uri B.) ante vino perfusus[*](perfufuf Bdhv. -so r.), flatus[*](flatus ego. -tur BS. -turque dav(D). -tusque r Isid.) follibus, donee rufescat[*](rufescat ll.v(S). rube- h(?)Dal.), ac rursus dulci vino extinguitur ternis[*](ternif BhaS. ext- r. et hoc trinis (ternis H) v.) vicibus, tinguendis vestibus tantum utilis.

[*](Diosc. V 143. cfr. Solin. 30, 34. Plin. XXXVII 168.) Schistos[*](scistos a. scisichos R. -ihos F.) et haematites[*](haematites dv. hem- BF. emathi- R. haec emati- a.) cognationem habent[*](habet Ra.). haematites invenitur in metallis, ustus[*](uftuf Bdav. ost- F. host- R.) minii[*](mini B1S.) colorem imitatur , uritur ut[*](et (pro ut) RFVen.) Phrygius, sed non restinguitur vino. adulteratu m[*](adulteratum H cum Salm. -tur BRdav. -tor F. -tus h (add. schisto v.a.S).) haematiten[*](haematiten B2v. -ite (hem- Fa) ra.) discernunt venae rubentes et friabilis[*](friabiles Fd. -lis est v.a.H. feriabilis a. fragilif B2.) natura. oculis cruore suffusis mire convenit.[*](Diosc. V 144. Orphei Lith. 666 sqq. Damig. 9. cfr. Isid. XVI 4, 18.) sistit profluvia [*](profluuiam F. -ium Rhv.a.S.) mulierum potus. bibunt et qui sanguinem[*](potuf—fanguinem Bav. om. r.) reiecerunt cum suco Punici mali. et in vesicae vitiis efficax bibitur et in vino contra serpentium ictus[*](ictuuf B1D.). infirmiora omnia[*](infirmior ad omnia haec (om. Ven.) eadem v.a.S.) eadem in eo[*](in eo ll.S. est v.), quem[*](quem dTv. que B. quam r.) schiston[*](scisthon R. fcifton B2.) appellant. oculorum vitiis[*](oculorum uitiis ego coll. § 152 et Diosc. in iis (his B2R) ll. (praem. sed) v.) commodior[*](com- modior Bav. -otior (-omo- R) r.) croco similis, peculiaris[*](peculiarius hv.a.S.) explendis[*](ex- plendif BS. -dit Fd. -det R. -pendit a. -plendet (spl- v) pro- ficit hv.) ulcerum[*](ulcerum D cum U 801. cfr. § 152. 156 et Diosc. oculorum ll.v.) lacunis[*](lacrymis hv.a.S.) in lacte muliebri, procidentesque oculos praeclare cohibet. haec est sententia eorum, qui nuperrime scripsere; [*](Isid. XVI (8, 5) 4, 17.) Sotacus e vetustissimis auctoribus quinque genera haematitarum tradit praeter magnetem. principatum dat ex iis[*](hif B2R (item infra).) Aethiopico, oculorum medicamentis utilissimo et iis, quae panchresta[*](panchrefta (-char- B1) Bdv(H). -cresta r Dal.) appellat[*](appellant dhv.a.S.), item ambustis. alterum androdamanta dicit[*](dicitur B.) vocari, colore nigrum[*](nigrum BS. -ro rv.), pondere ac duritia insignem, et inde nomen traxisse praecipueque in Africa repertum; trahere autem in se argentum, aes, ferrum. experimentum eius esse in cote ex lapide basanite—

reddere enim sucum sanguineum—, et esse ad iocineris vitia praecipui[*](praecipui Bdv. -ue r.) remedii. tertium[*](tertium-p. 361, 7 generis om.a.) genus Arabici facit, simili duritia, vix reddentis sucum ad cotem aquariam, aliquando croco similem. quarti generis hepatiten[*](hepatiten BS. ela- (aela- F) r.) vocari[*](uocare B1.), quamdiu crudus[*](quan- diu crudū (-du B1) B.) sit, coctum vero miltiten[*](miltiten BC. -liten r. -tem hv.), utilem ambustis, ad omnia utiliorem rubrica[*](rubricae B.); quinti generis schiston, haemorrodias [*](haemoroidaf B.) reprimentem in potu[*](in potu BS. in totum rv. an potu vel in potione?). omnes autem haematitas tritos[*](tritof Bv. -tas r.)[*](trium ll.v.) in oleo II drachmarum pondere a ieiunis bibendos ad[*](& ll.S. del. B. esse v.) vitia sanguinis. idem[*](idem auctor hv.a.S.) schiston et alterius generis quam[*](quem (qua R) uocant Rdhv.a.S.) haematiten tradit, quem vocat anthraciten[*](anthraciten dhG (-tin B). -chiten (int- R) RF. andracithen B.); nasci in Africa nigrum, attritum[*](attritum Bdv. atertium F. at ciū R.) aquariis[*](aquarif B1D.) cotibus reddere ab ea parte, quae[*](quae—13 parte om.B1. (supply. ead. man. in marg.).) fuerit ab radice, nigrum colorem, ab altera parte[*](parte del. G.) croci. ipsum utilem esse oculorum[*](eucolorē R.) medicamentis.

[*](Isid. XVI 4, 22. Solin. 37, 15.—cfr. Diosc. V 160. Solin. 37, 14. Prisc. 985. 986.) Aëtitae[*](aetitae H. -ite B. -ites Rv. aethi- F. (lapis .. habet v.a.G).) lapides ex[*](ex BdG. et r. etiam hv.) argumento nominis magnam famam habent. reperiuntur in nidis aquilarum, sicut in decumo[*](decumo om.B.) volumine diximus. aiunt binos inveniri,[*](10,12) marem[*](marem et dhv.a.S. marmae RF.) ac feminam, nec sine iis[*](iis dhv. if B1D. his r.) parere quas diximus aquilas, et ideo binos[*](binof Bdv. -nas r.) tantum; genera eorum quattuor[*](quattuor Bv. quabi- turur F1. qua bibitur r.) in Africa nascentem pusillum ac mollem, intra se[*](fe BhS. senet F (ortum ex iterato uel). se et (ac v) RG. semet dD.) velut in[*](in om.Rh.) alvo[*](aluo Bv. albo r.) habentem argillam suavem, candidam. ipsum friabilem

[*](et p. 361, 1 fragilem B2.) feminei[*](quem feminei v.a.S.) sexus[*](fexuuf BD.) putant, marem autem, qui in Arabia nascatur[*](nafcatur BS. -citur rv.), durum, gallae[*](galle B1. -lliae B2.) similem aut subrutilum[*](fubrutilium B1.), in alvo habentem durum lapidem. tertius in Cypro invenitur colore illis in Africa nascentibus similis, amplior tamen atque dilatatus; ceteris enim globosa facies. habet in alvo harenam iucundam et lapillos, ipse tam mollis, ut etiam digitis frietur[*](frietur RFdG. frig&ur B1. fric&ur B2hv(D). cfr. § 166. XXXIV 117. 121. XXXVII 60. XII 49. 65. 92.). quarti generis Taphiusius[*](taphiusius hv. thapi- ll.) appellatur, nascens iuxta Leucada[*](leucada FdaS. -dam Rh. -dem v. leuchaba B.) in Taphiusa, qui[*](in taphiusa qui (-uf aeq. B) locus ll.v(S). ubi est mons capius (taphius H) qui locatus hH.) locus est dextra[*](dextra RFdhv. -tera a. extra BD.) navigantibus ex Ithaca[*](ex ithaca (itacha B) BS. ex hac (hat F) ad ll.v. ad hH.) Leucadem[*](leucadam Rha.). invenitur in[*](in om.B1.) fluminibus candidus ac rotundus. huic est in alvo lapis, qui vocatur callimus[*](callimuf Bdav. calamus r.), nec quicquam terreni[*](terreni ego. -ent (torr- a) ll.da. tene- rius hv. teretius S e coni. J. (cfr. supra argillam et hare- nam).).[*](Isid. XVI 4, 22. Solin. 37, 15. Prisc. 986. Damig. 1. cfr. Diosc. V 160. Geopon. XV 1, 30. Plin. XXX 130.) aëtitae gravidis[*](grauitis R. omnes grauidis hv.a.S.) adalligati mulieribus vel quadripedibus pelliculis[*](pelliculif Bav. -la r. fellicolis d.) sacrificatorum[*](sacrificati uteri hv.a.G.) animalium continent[*](con- tin& B.) partus[*](partuuf B1D.), non nisi parturiant removendi; alioqui[*](alioquin B2Tv.a.Bas.) volvae excidunt[*](excidunt ll.C(S). -dium fit dTv(H).). sed nisi parturientibus auferantur, omnino[*](omni RF.) non pariant[*](pariant (-rea-B1) BF1S. -riunt rv.).

[*](Diosc. V 172. Isid. XVI 4, 13.) Est et lapis Samius in eadem insula, ubi terram laudavimus, poliendo auro utilis, in medicina oculorum[*](35,191) ulceribus cum lacte quo supra dictum est modo et contra veteres lacrimationes[*](lacrumationef Bd.). prodest et contra vitia stomachi[*](fthomathi B.) pots, vertigines sedat mentesque[*](mentes R(?)hG.) commotas restituit.

quidam et morbis comitialibus utiliter dari putant et ad urinae difficultates. et acopis miscetur. probatur gravitate , candore. volunt[*](uolunt ll.S. uuluas hv.) et partus contineri adalligato eo.[*](eo tradunt hv.a.S.)- Arabus[*](ara- bius v.a.G.) lapis,[*](Diosc. V 148. cfr. Isid. XVI 4, 11. Plin. XXXVII 145.) ebori similis, dentifriciis adcommodatur[*](adcommodatur (-omo- B) Bdav. -tus R. -tos F.) crematus. privatim haemorroidas[*](haemoroidaf B.) sanat cum lanugine linteorum aut super[*](aut fuper BS. insuper rv. cfr. XVII 76 et nota ad XXX 107. an & insuper?) linteolis inpositis[*](impositis Rha. -tus dD.).

[*](cfr. Plin. epist. I 9, 6. Ovid. ars am. I 506. Martial. ep. XIV 205. V 41, 6. Catull. 1, 2. 22, 8.) Non praetermittenda est et pumicum natura. appellantur quidem[*](quidem BdaB. -dam r (praem. lapides) v.) ita[*](ita (S. et ita G) erofa faxa in (samin RF) ll.aG. et cetera saxa erosa annis in B. ita erosi amne h (add. in) v.) erosa saxa in aedificiis[*](aedi- ficiif B2av. -cif B1D. ae (e F) diffusis r.), quae musaea [*](musea Rdhv.a.J. cfr. XXXVII 14.) vocant, dependentia ad imaginem specus[*](fpecuuf B1D.) arte reddendam , sed ii[*](ii dS. io F. hi Ba. hic R. et ii v.) pumices, qui sunt in usu corporum levandorum [*](lauandorum B1dTh. leuigand- v. a.S.)[*](tā R.) feminis, iam quidem et viris, atque, ut ait Catullus, libris, laudatissimi[*](laudatiffimif B.) sunt[*](sunt om.R.) in Melo, Nisyro[*](in syro dT. scyro v.a.H. cfr. Theophr.) et Aeoliis insulis.[*](Th. lap. 21. Diosc. V 124.) probatio in candore minimoque pondere et ut[*](& ut Bv. & r. ut T.) quam maxime spongiosi aridique[*](ariq. B1. -idi a.) sint, teri[*](ac teri d(?)v.a.S. eri FR. facile B1.) faciles nec harenosi in fricando[*](an friando? cfr. Theophr.). vis eorum in medicina extenuare , siccare, trina[*](trina—17 lauantur om.a.) ustione[*](trina (tertia H) uftione BG. tur in austri natione (nit- F) r. in austro (in ustrina ter v) siccantur hv.) ita, uti[*](ut R(?) v.a.J. de uti cfr. nota ad XXXI 7.) torreantur[*](torreant B. -tur et (ac v) hv.a.S.) carbone puro, totiens vino restinguantur albo[*](aluo B.om.R.). lavantur[*](labantur F. alb- R.) deinde ut[*](34,106) cadmia et siccati[*](ficcatif B.) conduntur quam minime uliginoso loco.

usus farinae ex iis[*](ex iis ego. eius ll. v.) oculorum maxime medicamentis: [*](Diosc. V 124. Th. H. IX 17, 3. Isid. XVI 3, 7.) ulcera purgant[*](purgant Bdav. -gat R(?)hVerc. pugnant F.) eorum leniter explentque[*](expletque Verc.), cicatrices[*](cicatrices et R(?)hv.a.D. (dist. D).) emendant [*](emendat R(?)Verc.).[*](uncos ego posui; pertinere videntur verba post loco (p. 362,18). 3 a BS. om. rv.)—(Quidam a tertia ustione refrigerates potius quam restinctos terere[*](terrere B1.) malunt ex vino).—adduntur et in[*](& in BdaS. etiam F. etiam ad R(?)hv.) malagmata capitum verendorumque ulceribus utilissimi[*](utilissima d(?)v.a.S (ad seqq. relatum).). fiunt ex iis[*](iif v(S). if B1 (Fa?)D. his rC.) et[*](ad (pro et) h.om.d(?)v.a.S.) dentifricia. Theophrastus auctor[*](auctor BaG. autem auctor rv.) est potores in certamine bibendi[*](bibendo B1.) praesumere farinam eam, sed, nisi universe[*](uniuerfo ll. v (S). immenso hVerc. locus adhuc corruptus videtur.) potu inpleantur, periclitari, tantamque[*](tantumq. B. -taque F. (an ficcandi? cfr. Theophr.).) refrigerandi naturam esse, ut musta fervere desinant pumice addito.

[*](Isid. XVI 4, 36. (cfr. Plin. XXXVII 189).) Auctoribus curae fuere lapides mortariorum quoque, nec[*](ne (pro nec) B.om.h.) medicinalium tantum aut ad pigmenta pertinentium . Etesium[*](etesium 11. H. eth- T (add. que) v. ephesiumque G.) lapidem in iis praetulere ceteris, mox[*](mox et dhv.a.S.) Thebaicum, quem pyrropoecilon appellavimus—aliqui[*](63) psaranum[*](pfaranum BS. -ronum Fd. -nium Rhv. -ron a.) vocant—, tertium[*](tertium—p. 364, 4 faciunt om.a.) ex[*](& (pro ex) B.) chalazio chrysiten[*](chryfiten dv. -tem B. -te R. dirysitae F.), medicis autem ex basanite[*](medici autem et basaniten cod.Poll.v.a.S. (hie desinitR).). hic enim lapis nihil ex sese remittit . ii[*](hii B2. ii autem hv.a.S.) lapides, qui sucum reddunt, oculorum medicamentis utiles existimantur; ideo Aethiopici ad ea maxime probantur.[*](cfr. Plin. supra § 135. Diosc. V 152.) Taenarium lapidem[*](tenarium lapide m (-dē B2) B.) et Phoeniceum[*](phoeni- ceum BS. poenicum dhv. pen- F.) et haematiten iis medicamentis prodesse tradunt, quae ex croco

componantur; ex alio Taenario[*](tenario F. taenareo B.), qui niger est, et[*](et Fdhv. om.B.) ex Pario lapide non[*](non eq. B.) aeque medicis utilem, potioremque[*](potioremque BS. -orem Fv. -or est d.) ex alabastrite[*](alabaftrite Bdv. labasaente F.) Aegyptio[*](aegypto F.) vel ex ophite[*](ophite hv. opithe B. phite Fd.) albo. est enim hoc genus ophitis[*](ophitif Bhv. -hotis Fd.), ex[*](ex om.h. eo F.) quo vasa et cados etiam faciunt.

[*](Th. lap. 42. Isid. XVI 4, 35.) In Siphno[*](fipno B. syphino a. -phno v.a.C.) lapis est, qui cavatur tornaturque in vasa vel[*](uelom.hv.a.S.) coquendis[*](cocendif B1. quoque- F.) cibis utilia vel ad esculentorum[*](esculentorum (desc- F) Fdhv(D). -tof BS (ortum fortasse ex -tor???). excolendorum a. ) usus, quod[*](& BS. om. rv.) et in Comensi[*](con- menfi B. comm- a.) Italiae lapide viridi[*](uiridi BG. -de a. uendi Fh.del. v.) accidere scimus, sed in Siphnio[*](siphnio hG. -no v. fipnio B. sitnio Fd. sithinio a.) singulare quod excalfactus oleo nigrescit durescitque natura[*](na- tura om. SJ (errore).) mollissimus[*](moliffimuf B1.). tanta qualitatium[*](qualitatum B2dhv.a.J.) differentia est, nam mollitiae trans[*](et trans v.a.S.) Alpis[*](alpif B1av(S). -pef B2C. latis Fdh.) praecipua sunt exempla. in Belgica provincia candidum lapidem serra, qua lignum, faciliusque etiam secant tantum[*](secant tantum ego. fecantiū Bdav.a.B. sicc- F. secant h(?)B. (secant. sunt et schisti lapides, quibus utuntur Habets).) ad[*](at B.) tegularum[*](tegularem F. regularum a.) et imbricum vicem vel, si libeat, quae[*](ad quae hv.a.J.) vocant pavonacea tegendi[*](tegendi (-ntii F) Fhav. leg- B.) genera.

[*](Isid. XVI 4, 37. (cfr. Strabo XII 2, 10 p. 540).) Et hi quidem sectiles sunt, specularis vero, quoniam et hic lapidis[*](lapidis ll.S. -pis d(?) hv.) nomen optinet, faciliore multo natura finditur[*](funditur B1.) in quamlibeat[*](quamlibet dhv.a.S.) tenues crustas. Hispania hunc tantum citerior olim dabat, nec tota, sed intra C???[*](c??? ego. c BFdD cum U 803. c. milia ahv.) passuum[*](passuum hv. -ffum B1. -us rD.) circa Segobrigam[*](fegobrigam BJ. -icam Fdv. sebogic- a.cfr. III 25.) urbem, iam et Cypros et Cappadocia et Sicilia et nuper inventum Africa, postferendos

tamen omnes Hispaniae, Cappadocia[*](et Cappadociae v.a.S.) amplissimos[*](ampliffimof BS. -mae a. mel- lissimos Fd. moll- T. mollissimis et amplissimae v.) magnitudine[*](magni-tudinis av.a.S.)[*](& Bdv. om. r.), sed obscuros[*](obscuris v.a.S.).[*](Isid. XVI 4, 37.) sunt et in Bononiensi Italiae parte[*](dist. ego.) breves, macula[*](macula B. -losae F. -se dh. -si av.) complexu silicis alligata[*](alligata ego. -tae B. -te r. -ti v. de dictione cfr. XXXII 66.), quorum[*](quorum hv. qua-rum ll.) tamen appareat natura similis. puteis in Hispania effoditur e[*](e BS. et a.om.Fdhv.) profunda altitudine, nec non et saxo inclusus sub terra invenitur extrahiturque[*](extrahiturque (ex- iturque F.an eruiturque?) aut exciditur FdS (plurali nunzerohv). om.B.inalacuna usque ad repertus in v. 20.) aut exciditur, sed maiore[*](maiore ex ego. -rae B1. -re rS. -ri v.)ex parte fossili natura, absolutus in se caementi[*](in fe caementi BS. in sem- Fd. in segm- T. segm- v.) modo, numquam adhuc quinque pedum longitudine amplior. umorem[*](humorem Bv.a.S.) hunc terrae quadam anima[*](quadam anima BFdTS. quidam autumant hv.) crystalli[*](cry- ftelli B1. crustalli F.) modo glaciari et in lapidem concrescere manifesto[*](manifefto Bdv. -te h. -tae F.) apparet, quod cum ferae decidere in puteos tales, medullae in ossibus earum post unam[*](uam B1.) hiemem in eandem[*](eandem BThG. ead- Fdv.) lapidis naturam[*](natura dv.a.G.) figurantur[*](figurantur BTv. -rarunt Fd.). invenitur et niger aliquando, sed candido[*](candida B.) natura[*](natu- ram F.) mira, cum sit mollitia nota, perpetiendi soles[*](solis rigorisque v.a.H.) rigoresque, nec[*](///// nec B.) senescit, si modo iniuria[*](iniuria Bv(S). -riam F. -ria in T. -ria non dhH.) absit[*](abfit Bv(S). arsit FdThH.), cum hoc etiam in caementis multorum generum accidat. invenere et alium usum in ramentis squamaque[*](squamaque S. -ma quae B. quam- que Fd. quoque hv.), Circum maximum ludis Circensibus sternendi ut sit in commendatione candor.

[*](Isid. XVI 4, 23. (cfr. Suet. Domit. 14).) Nerone principe in Cappadocia repertus est

lapis duritia marmoris, candidus atque tralucens etiam qua parte fulvae inciderant venae, ex argumento phengites appellatus. hoc construxerat aedem Fortunae, quam[*](quam—4 appellant om.a.) Seiani[*](feiani BB coll. VIII 197 (D). seiam dhv(G). cfr. XVIII 8. si iam F.) appellant[*](appellant BFdv(G). -atione dicebat hB.), a Servio rege sacratam, amplexus aurea domo; quare etiam foribus opertis[*](opertif BdTH. ap- rv. clausis Isid.) interdiu claritas ibi diurna[*](indura F.) erat alio[*](haud alio v.a.H.) quam specularium modo tamquam inclusa luce, non transmissa.—In Arabia quoque esse lapidem vitri modo tralucidum, quo utantur[*](utuntur dhv.a.S.) pro specularibus, Iuba auctor est.

Nunc ad operarios[*](operarum F.) lapides transisse conveniat primumque cotes ferro acuendo[*](aquendo B1.). multa earum genera: Creticae[*](creticae (-iae a) diu Bdav. -ca aedium F.) diu maximam laudem habuere, secundam Laconicae e Taygeto[*](e taygeto v. & aug- B. e tagg- Fd. et ayeto a.) monte, oleo utraeque[*](utraeque Bhv. -raque FdTa.) indigentes. inter aquarias Naxiae laus maxima[*](maxima Bhav. -marum Fd.) fuit, mox Armeniacae[*](armeniacae Bdav. armis eniaese F.), de quibus diximus. ex oleo et aqua Ciliciae[*](ciliciae Bdhv. cel- F. cal- a.) pollent, ex[*](54) aqua Arsinoiticae[*](arfinoi- ticae BaS. -oeticae hv. arxinoitice F.).[*](Isid. XVI 3, 6. cfr. Plin. XVIII 261.) repertae[*](repertae ahv. -ta r.) sunt et in Italia aqua trahentes aciem acerrimae[*](acerrimae aD. -ma r. -me d. -mo hv.) effectu, nec non et trans Alpis, quas passernices vocant. quarta ratio est saliva hominis[*](omnis F.) proficientium in[*](in om.a. quae in v.a.G.) tonstrinarum[*](tonftrinarum (tort- B1) Bv. lust- Fd.om.a.) officinis[*](officinif Bv. -ciis Fdh. -cinas a.add. in- utilis est (del.G)fragili mollitia v.a.D.). Laminitanae[*](laminitanae BS. cfr. III 6. 25. flam- hv. -tante Fd.inalac. usque ad aedificiis (v. 21).) ex Hispania citeriore in eo genere praecipuae.

[*](Isid. XIX 10, 6.—cfr. Plin. XIV 120.) E[*](e BH. om.FdThv.) reliqua multitudine[*](multitudo hv.a.H.) lapidum tofus[*](tofuf BH ex Isid. totus dT. -tis F. -tum h. in totum v.) aedificiis

inutilis est mortalitate[*](morositate v.a.G.), mollitia[*](mollitia BaS. -tiae G. om.FdThv.). quaedam[*](quaedam—18 aera funduntur om.a.) tamen loca non alium habent, sicuti[*](sicut hv.a.S. } in africa—3 uento om.dTh.) Carthago in Africa. exestur[*](exeftur B1S. -tuf B2. efer- tur F2. -tum F1. exercetur cod.Poll.v.) halitu[*](halitum F.) maris, friatur[*](fria- tur B1D cum U 804. -tum F. fricatur B2v.) vento, everberatur[*](euerberatur BS. uerb- (-tor F) Fdh. et uerb- v.) imbri. sed cura tuentur picando parietes, quoniam et tectorii[*](tectorii G. -ri BIFdS. -ria B2v(D).) calce[*](calx v.a.G.) eroditur[*](eroditur B2D. rod- B1v. prod- FdTh.), sciteque dictum est ad tecta eos pice[*](tecteos pice d. tecta spiccae F.), ad vina calce uti, quoniam sic musta condiunt.[*](Vitruv. II 7, 1. 2.) allia mollitia circa Romam Fidenati[*](fidenasti F. -anti d.) et Albano. in Umbria[*](umbri d. liguria hv.a.S.) quoque[*](quoque umbria v.a.S.) et Venetia albus lapis dentata serra secatur. hi tractabiles in opere[*](opere Bhv. -ra Fd.) laborem [*](labore F. in hoc h.) quoque tolerant[*](tole- rant Bdv. laborant Fh.), sub tecto dumtaxat; aspergine et gelu pruinisque[*](prunisque Fd. + contra humores et auram v.a.S.) rumpuntur in testas, nec contra auram maris robusti. Tiburtini, ad reliqua fortes, vapore dissiliunt .

[*](Vitruv. II 7, 3. 4. Isid. XIX 10, 12. 13.) Nigri silices optimi[*](optimi—locif Bv. om.Fdh.), quibusdam in locis et[*](et om.d.) rubentes . nonnusquam vero et albi[*](albi Bv. ibi Fdh.), sicut in[*](in om.d.) Tarquiniensi Anicianis lapicidinis[*](lapicidinis d(?)H. lapidici- BFhv (D).)circa lacum[*](latiam F.) Volsiniensem et in Statoniensi [*](statoniensi ThB. -tionenfi B. -tonensi (stra- v) F(v)D. -sem d.cfr. II 209. XIV 67; contra III 52 et codd. Vitr.), quibus ne ignis[*](ignif B1FhIsid. Vitr. v. -nef B2dTS.) quidem noceat[*](noceat ego. -ceN??? BFdTS. -cet hv. } iidem v. idem BD. om.FdTh.). iidem et in[*](in Bhv. hi FdT.) monimentis[*](monumentif (-nim- B1S) BFdThH. -ta v.) scalpti[*](scapti F. fcvlpti B2v.a. G.) contra vetustatem quoque incorrupti permanent; ex iis formae fiunt, in quibus aera funduntur.

est et viridis[*](uiridif lapif Bhav(D). lapis uiridis d. lapis F. uiridis silex H ex Isid. uiridis SJ. (an talis pro lapis?).) lapis vehementer igni resistens, sed nusquam copiosus et, ubi invenitur, lapis, non saxum, est. e[*](e om.B.) reliquis[*](reliquiif B2.) pallidus[*](fallidus F.) in caemento[*](caemento (cem- v)BaG. crem- FdhVen.) raro utilis, globosus contra iniurias fortis, sed[*](fed BS. sed ad hv. sed contra (-ra in a) r.) structurae[*](ftructurae BS. -ra r. -ras d. -ram hv.) infidelis, nisi[*](nisi om.B.) multa suffrenatione devinctus. nec certior fluviatilis, semper veluti madens.[*](Vitruv. II 7, 6. Isid. XIX 10, 14.) remedium est in lapide dubio[*](rubro H e Vitr.) aestate eum[*](aeftate eum Bhav. est ante eum d. state cum F.) eximere nec ante biennium inserere tecto, domitum tempestatibus . quae ex eo laesa fuerint, subterraneae[*](subterraneae S. -naeę B2. -nae B1. -nea est a. -nea in d. (in subt- hv). -teraniae in F.) structurae [*](ftructurae BS. -ra Fdhv. tracturae a.) aptentur[*](aptentur BhaS. (-tantur Tv). capt- Fd.) utilius; quae[*](quae hv. que Fda. q. B.) restiterint[*](refifterent B.), tutum est vel caelo committere.

[*](Vitruv. II 8, 5. 6. 7) Graeci[*](graeci (gre- B) e Bhv. gretie F. gratie d. -iae a.) e lapide duro aut silice[*](silicc F.) aequato[*](aequo FTv.a.G. equo d.om.h.) struunt[*](construunt hv.a.S.) veluti latericios parietes. cum ita fecerunt, isodomon[*](ifodomon BG. -mos v. isidomos r.) vocant genus structurae; at[*](ad F.om.a.) cum inaequali crassitudine structa sunt[*](f??? (pro funt) B.) coria[*](coria BS. cfr. Vitr. cona dh.om. rv.), pseudisodomon[*](pseudisodomon v. //// feudif- B. pseudips- dh. absseudips- F.om.a.). tertium est emplecton; tantummodo frontibus[*](fortuita B2. -to B1Fdhv. -tu aD. (ita ut sunt nata cum materia Vitr.).) politis reliqua fortuita conlocant. [*](Vitruv. II 8, 7. 1.)alternas coagmentationes[*](coavgmentationef B2. aug- ah.) fieri, ut commissuras antecedentium medii lapides optineant, necessarium est, in medio quoque pariete, si res patiatur[*](patiatur Bv(S). -itur rG.); si minus, utique a lateribus[*](utique alteribus (-rius h) Fh.). medios parietes farcire fractis caementis

diatonicon[*](diatonicon J2coll. Vitr. -nichon B. -toichon S cum J1. diemedion F. -mechon d. diamicton H cum P. diothecon a. dictyotheton v (ad seqq. relatum).) vocant. reticulata[*](reticulata BTaH. -atam v. -la Fd.) structura[*](structuram hv.a. H.), qua[*](qua—-2 structuram om.a.)[*](qua BTH. que Fd. quam hv.) frequentissime Romae struunt, rimis opportuna est[*](opportuna est BFdTH. -nam v.). structuram ad normam et libellam[*](libella B2.) fieri, ad perpendiculum respondere oportet[*](oportet et hv.a.S.)[*](quinque ll.v.).[*](Vitruv. VIII 7 (6), 14. 15.)

cisternas harenae purae asperae[*](et asperae v.a.J. om.h.) V partibus, calcis quam v[*](quam hv.a.H.)ehementissimae[*](uehementissimae v. -me (uehent- F) ll.) II construi, fragmentis [*](duabus (duobus a)—5. 6 frag- mentis (fracm- B) BaL2(J). om.FdhL1. [ construi conuenit L2v.a.J(D)].) silicis non excedentibus[*](excidentib, B. ced- d.) libras; ita ferratis vectibus calcari[*](calcari Bdhv. -cati a. -ciari F.) solum parietesque similiter. utilius geminas esse, ut in[*](in om.BSJ.) priore vitia considant atque per colum in proximam[*](proximam C. -ma d. -mas ll.v. om.h.) transeat pura[*](maxime pura hv.a.S.) aqua.

[*](Cato 38, 2. Vitruv. II 5, 1. Pallad. I 10, 3. Isid. XVI 3, 10. (cfr. Vitruv. II 4, 2).) Calcem e vario lapide Cato censorius inprobat; ex albo[*](alio F.) melior[*](melior. quae H. -or qua a1T. -or quam rv.). quae ex duro, structurae utilior; quae ex fistuloso[*](pistuloso Fd.), tectoriis; ad utrumque damnatur ex silice. utilior eadem effosso[*](ex effosso v.a.S.) lapide quam ex ripis fluminum collecto , utilior[*](an uilior? (cfr. Vitr. H 4, 3 extr. de pinguitudine).) e[*](e om.F.) molari, quia est quaedam pinguior natura eius[*](natura eiuf Bv. -rae uis dT. -ra ē r.). mirum aliquid[*](aliquit B1.), postquam arserit, accendi aquis.— Harenae tria genera:[*](Vitruv. II 5,1. (Pallad. I 10, 1. 2. 3). II 6, 5.) fossicia, cui[*](qui (procui) B1.) quarta pars calcis addi debet, fluviatili aut marinae[*](marinae Bav. -na dh. -rma F.) tertia. si et[*](fi et Bv. sit et r. si h.) testae tusae tertia pars addatur, melior materia erit. ab Appennino

ad Padum[*](padum Bav. earum FdT.om.h.) non[*](non om.BSJ. sed cfr. Vitr.) invenitur fossicia, nec trans[*](trans om.hv.a.G.) maria[*](marina dhv.a.G.). [*](Vitruv. VII 2, 1. 3, 6. (Pallad. I 15). VII 4, 1.) Ruinarum urbis ea maxume causa, quod furto[*](furto Bav. fulto FdTh.) calcis sine ferumine suo caementa componuntur. intrita[*](intrita—6 ideo om.a.) quoque ea[*](ea BS. et a Fd.om.hv.) quo[*](quod B1.) vetustior, eo melior. in antiquorum[*](antiquorum BS. cfr. XXV 147. -quarum dhv. anquarum F.) aedium legibus invenitur, ne recentiore[*](retentiore F. recenfi- B.) trima uteretur redemptor; ideo[*](indeo B1. deo F.) nullae[*](nulla adhv.a.S.) tectoria eorum[*](tectoria eorum B1Fdv. -riorum B2. -ria a.) rimae foedavere. tectorium, nisi quod[*](nifi quod BS. quod (que quod v. que G) nisi rv. quidem nisi (ubi h) dThH.) ter[*](per B.) harenato et bis marmorato[*](& bif marmorato Bav. om.Fdh.) inductum est, numquam [*](numquam BS. non rv.)satis splendoris habet. uliginosa et[*](uli- ginofa et Bav. -osae F.) ubi salsugo vitiet[*](uitiet ego. -tiat B. -tia Fdhv (ortum ex uiti&). -tia. at B.) testaceo sublini[*](teftaceo fublini Bv. -eosum lini d. -ta sublimi a. -cio silini F.) utilius.[*](Vitruv. VII 3, 10. 6. 2, 1. Pallad. I 15.—cfr. Plin. XXXV 54. 57.) in Graecia[*](graecia Fdhav(D). greciae (grae- S) BS.) tectoriis[*](tectoriif Bdhv. -ris FD. -turis a.) etiam harenatum, quo[*](quod hv.a.S.) inducturi sunt, prius in mortario ligneis vectibus subigunt. experimentum[*](experimento F.) marmorati est in subigendo [*](fubigiendo B1.), done rutro[*](rutro Bv. rubro a. ultro FdTh.) non cohaereat; contra[*](contra—15 phidiae om.a.) in albario opere, ut macerata calx ceu glutinum[*](glutinum FdhLVitr. v(D). -na BS.) haereat; macerari non nisi ex glaeba[*](ex (H. a v) glaeba FdhLH(D). glaeba BS. -bam J. an eximia glaeba? (glaebae calcis optimae Vitr.).) oportet. Elide aedis[*](in Elide aedes v.a.S.) est Minervae, in qua frater Phidiae Panaenus[*](patenus h. paneus vel pannaeus v. a.H.) tectorium induxi lacte et Fdhav(D). late e BS. lacte e J. an tale e?t lacte et croco subactum, ut ferunt[*](ferunt Bdv. -rent r.); ideo, si teratur hodie in eo saliva pollice, odorem croci saporemque reddit.

[*](Vitruv. III 2 (3), 11. IV 1, 6. 8. 7, 2. 1,1.) Columnae eaedem[*](eaedem B2TS. ead- B1. aed- r. heed- dL. in aede hB. cedere v.) densius positae crassiores videntur . genera earum quattuor: quae sextam partem altitudinis in crassitudine[*](crassitudine dLav. -nem (croffi- B2) r.) ima[*](ima ll.v. una h. nimia dL.) habent, Doricae vocantur; quae nonam, Ionicae; quae septimam, Tuscanicae[*](corinthiis dhv. -this FaD. -thi B.); Corinthiis eadem ratio quae lonicis, set[*](set vet.Dal. et ll.v.) differentia, quoniam capitulis [*](capitulif BBas. -laris rv.) Corinthiarum[*](corinthearū B.) eadem est altitudo, quae colligitur crassitudine[*](croffitudine B2. ima v. imae ll. nimia dL.) ima, ideoque graciliores videntur; Ionicis[*](ionicis—8 crassitudinis om.a.)[*](ionici B.) enim capituli altitudo[*](altitudo Bv. -ito F. -i ut dL.) tertia pars est[*](parf eft BB. prestet FdL. praestat v.) crassitudinis[*](croffitudinif B2.).[*](Vitruv. IV 1, 1. 11. 1. 7, 2. 1, 7. (III 5, 1. IV 12). Isid. XV 8, 14.) antiqua ratio erat columnarum altitudinis tertia pars latitudinum delubri. in Ephesiae Dianae aede, quae[*](quae—14 praeter om.a.)[*](quae BS. qua FdL. de qua v.) prius fuit[*](fuit sermo v.a.S.), primum columnis spirae[*](fpirae Bv. -inae Fdh.) subditae et capitula addita, placuitque altitudinis octava[*](occulta ua B.) pars in crassitudine et ut[*](ut om.B.) spirae haberent crassitudinis dimidium septimaeque partes[*](partis dhv.a.G.) detraherentur [*](detraherentur BG. -hentibus Fdhv.) summarum crassitudine[*](crassitudini B.). praeter haec[*](has hv.a.S.) sunt quae vocantur Atticae columnae quaternis angulis[*](angutif B.), pari laterum intervallo.

[*](Diosc. V 132. eupor. I 200. Pl. iun. 78, 9–12. Marc. 4, 58. Pl. iun. 81, 19. Marc. 15, 59.) Calcis et in medicina magnus usus. eligitur recens nec aspersa aquis. urit, discutit, extrahit incipientesque serpentium[*](serpentium ego. -pere ll.v. cfr. PI. iun. et Marc.) ulcerum impetus[*](im- petuuf B1D.) coercet; aceto et rosaceo mixta[*](mixta—rofaceo BS. om. rv. cfr. Pl. iun. et Marc.) atque inlita, mox cera ac rosaceo temperata perducit[*](perducit Fhav. -ulcta B. -uxit dL.) ad cicatricem. luxatis quoque cum liquida resina

aut adipe suillo ex melle medetur, eadem compositione et strumis.

[*](Pallad. I 17, 3. (41, 1).) Maltha[*](malta F.) e calce fit recenti. glaeba vino restinguitur , mox tunditur cum adipe suillo et fico[*](ficu dhv.a.S. an pice? cfr. Pall. 1 17, 3.), duplici lenimento[*](lenimento S e coni. J. lenam- B. linam- Fv. liniam- adThLBrot. linim- coni.H.). quae res omnium tenacissima[*](tenaciffime B.) et duritiam lapidis antecedens. quod malthatur[*](malthatur dv. -tharum B. -tatur r.), oleo perfricatur[*](perfricatur BhaG. -igatur F. -ficitur dLv.) ante.

[*](Th. lap. 64. 65. 69. Isid. XVI 3, 9.) Cognata[*](cognata BB. -nita rv.) calci res gypsum est. plura eius genera. nam et e[*](et e FdLaG. & Bh. e v.) lapide coquitur[*](cocitur B1.), ut in[*](in om.F. si in a.) Syria ac Thuriis[*](thuriif v.. -ris ll.D. turis d. -inis h.), et e[*](& Bv. om. r.) terra foditur, ut[*](ut Bhav. om.FdL.) in Cypro ac Perrhaebia[*](perraebia BS. -rhaebis v.); e summa tellure et[*](et om.hS.) Tymphaicum[*](tympha//icum BB. cfr. XXXV 198 et Theophr. tymeiacum F. ymeicum dL. hymeti- v. thimeialicum a.) est. qui coquitur lapis non dissimilis alabastritae esse debet aut marmoroso. in Syria durissimos [*](durissimos adLv. -muf Bh. -rosissimos F.) ad[*](ad—13 urantur om.a.)[*](at B2.) id eligunt[*](eligunt Bdv. fli- L. fri- F.) cocuntque cum[*](cum BS. om.FdLhv.) fimo bubulo, ut celerius urantur. omnium autem optimum fieri compertum est e lapide speculari[*](fpecu- liari B2. -laris a. -lare F.) squamamve talem habente.[*](Th. lap. 66. 67. Isid. XVI 3, 9.—cfr. Diosc. V 133.) gypso madido statim utendum est, quoniam celerrime coit[*](coit BdLBrot. copii F. coqui a. siccatur h. coit ac siccatur v.); tamen rursus tundi se[*](tundi fe B2D. -dif B1. -dit F. -di B3dLav.) et in farinam resolvi patitur. usus gypsi in albariis [*](albarif B1D.), sigillis aedificiorum et coronis[*](coronif BaIsid.v. cornis FdhL,) gratissimus. exemplum inlustre est[*](inluftre est ego. -trem BFdL. -tre ahv.), C. Proculeium[*](gaium BS.), Augusti Caesaris[*](caerif B1. caesaris in FL.) familiaritate [*](fami- liarem (om. subhixum) hv.a.G.) subnixum, in[*](in maximo hv.a.S.) stomachi dolore gypso poto conscivisse sibi mortem.

[*](Isid. XV 8, 10. XIX 14. (cfr. Stat. silvae I 3, 53).) Pavimenta originem apud Graecos habent elaborata arte[*](arte ll.v. ante D (cfr. § 185 extr.).) picturae ratione, done[*](raptione done B1. aut donec ratione aut lac. statuit U 807. an ratione delen- dum? (nisi vero pro arte adiectivum poneadum est, ut tarda: cfr. XXXV 124).) lithostrota[*](lithostrotata FL.) expulere[*](expuluere Fa.) eam celeberrimus fuit in hoc genere Sosus[*](genere fofuf (solus L) BdLB. -rosus rv.), qui Pergami stravit quem vocant asaroton oecon[*](oecon Bv. decon FdL. de quo a.), quoniam purgamenta cenae in pavimentis[*](pauimentif BaS. -to FdLv.) quaeque everri[*](euerri Bhav(G). -rfi F. uerri dLBrot. conu- B.) solent velut relicta fecerat parvis e tessellis[*](e tessellis (& efe- B) S. set (sed Fd) esse (esset h) utilis FdhL.om.a. e tesserulis Brot. e testulis v.) tinctisque in varios colores. mirabilis ibi columba bibens et aquam umbra capitis infuscans ; apricantur[*](aplicantur B2. aprineantur a. abripiente v.a.G.) aliae[*](alia Fav.a.G.) scabentes[*](scabentes (fta- B1) G. -bantes FdL. ftatuentef B2. esca a. escam ludentes uideres v. esse Fa.om.hv.a. G.) sese in canthari labro[*](post labro add. apricantur—sese v.a.G.). [*](Lucilii fragm. inc. 34 (Müller). Cic. de or. III 43, 171. or. 44, 149. Brut. 79, 274.)— Pavimenta credo primumfacta quae nunc vocamus barbarica atque subtegulanea[*](subtegulanea dhB. fubre- BFL. -nica a.), in Italia festucis pavita[*](pauita BG. -imenta a. ea uti a F. cautia dhL. cannea v.). hoc certe[*](certe BaG. a parte FdL. aperte Tv.) ex nomine ipso intellegi potest. Romae scutulatum [*](scutulatum S e coni. J. fcutol- B. scalpturatum FdhLv. -ram a.) in Iovis Capitolini aede primum factum est post[*](post om.FdL1.) tertium bellum Punicum initum, frequentata vero pavimenta ante Cimbricum magna gratia animorum indicio est Lucilianus[*](lucilianuf Bav. iucil- F. uirgil- dh. -lius L.) ille versus[*](uerfuf eft B.):

Arte[*](arte hv.a.H.) pavimenti[*](pauimenti ll.S. -to H. -ta hv.) atque emblemate[*](emblemata hv.a.H.) vermiculato[*](uermiculatof B. -ta ahv.a.H.).

[*](Vitruv.VII 1, 5. 6 (3). 2. 3. 4. (Pallad. I 9, 2. 3).) Subdialia Graeci invenere talibus domos contegentes , genus[*](genus U 808. om. ll.v. cfr. § 188.) facile[*](facile BaG(S). -li v. om.FdThLH.) tractu[*](tractu FdLG. -tuf B. -tatu a. -tu ac (vel et) v.) tepente[*](tepente adv. -tef B. repente (rae- F) FhL.), sed fallax[*](fallaci B.) ubicumque imbres gelant. necessarium binas per diversum coaxationes [*](coaxationes D e Vitr. coassa- B. coationef B. taxat- rv.) substerni[*](substerni adhLv. fubt- r.) et[*](et S e coni. J. e B. x F1. om. rv.) capita earum praefigi, ne torqueantur, et ruderi novo tertiam partem testae tusae addi, dein rudus[*](duae ll.v duae partes h.), in quo II quintae calcis misceantur, pedali crassitudine [*](sex ll. v.) festucari, tunc[*](Nunc B.) nucleo crasso VI digitos[*](digi- tiof B.) induci, tessella[*](induci teffella (-cit eff- B1) S. -cit e fella B2. -cit esse illa FdL. -cit esse et stella a. -ci et ex tessera (testa v) B.) grandi[*](grandi Bv. -de r.) non minus alta[*](alta BdB. alia r. v.) II digitos[*](duos ll.v.) strui, fastigium vero servari in pedes denos sescunciae[*](fefcunciae BBrot. (-cem v). secu- d. sesu- a. caecuncie F.) ac diligenter cote despumari[*](defpumari BS. -re rv. (de dictione cfr. Vitr. VII 4, 5).). quernis[*](quernif BhS. -nisque B. quouernis F. quae uernis a. uernisque dLv.) axibus[*](axibuf BhLv. anx- r.) contabulari[*](contabulari BhS. -re B. contribulari (cun- F) r. -re v.), quia[*](qua h. quae v.a.S.) torquentur[*](torqueantur hS.), inutile[*](inutilia v.a.S.) putant, immo et felice[*](felice (-cae F) B1FaJ. cfr. XXIV 85. fil- B2dLS(D). -cem H. filicem h. -ce v.) aut palea substerni melius esse[*](& Bav. e F. est dTL.), quo minor vis calcis perveniat. necessarium et globosum lapidem subici. similiter fiunt spicata testacea.— [*](Vitruv. VII 4, 4. 5. Pallad. I 9, 4.) Non neglegendum[*](non neglegendum (S. necl- B1F. neglig- v) B1Fav. nonne leg- (elig- dL) B2dL.) est etiamnum unum[*](etiamnunc dhBrot.) genus Graecanici : solo festucato inicitur[*](inimicitur F. inducitur coni. D e Vitr.) rudus[*](rudif B2L.) aut testaceum pavimentum , dein spisse calcatis carbonibus inducitur ex[*](ex BdThLS. et r. om. v.) sabulo et[*](dist. D e Vitr.) calce ac favilla mixtis materia crassitudine semipedali,

ad regulam et libellam exigitur, et est[*](et est ll.v. an ita (vel id) est?) forma terrena; si vero cote[*](te (pro cote) F.) depolitum[*](depolitum Bav(S). pol- FdhLBrot.) est, nigri pavimenti usum[*](usum ll.v(S). uisum d(?)G.) optinet.

[*](cfr. Plin. supra § 184.) Lithostrota[*](litostrota F. lithostrata a.) coeptavere[*](coeptauere B1v(S). cept- a. co apt- B2. accept- FdThL(ed.pr.)Brot.) iam sub Sulla[*](fe illa B1. filla B2. sella a. Sylla v.a.Brot.); parvolis certe crustis exstat hodieque quod in Fortunae delubro Praeneste fecit. pulsa deinde ex humo pavimenta in camaras [*](camaeras F. -meras hav.a.S (ut semper). -mara dL.) transiere[*](transiere hLv. -ire BFd.om.a.) vitro[*](uitro ego. e uit- G. utro B. ut pro r. ut pronum [uitium] v. at romae D.). novicium et hoc inventum; Agrippa certe in thermis, quas Romae fecit, figlinum[*](figilinum B1. fligl- F. figvl- B2S.) opus encausto[*](encausto (-tu F) FdLv. eNch- B1. iNch- B2. caustu a.) pinxit[*](pinxit Bv. fi- FdhL.om.a.) in calidis, reliqua albario[*](in—albario BS. in reli- quas (-uis v) albariae (-ia v)av. om.FdhL.) adornavit, non dubie vitreas[*](uitriaf B1.) facturus camaras, si prius inventum id fuisset[*](fuiffe B1.) aut a parietibus scaenae, ut diximus, Scauri pervenisset in camaras. quam ob rem et vitri natura indicanda est.

[*](Isid. XVI 16, 1. Ioseph. bell. Iud. II 10, 2. Tac. hist. V 7 extr.) Pars[*](pars est hv.a.S.) Syriae, quae Phoenice[*](poenice B2. pae- B1.) vocatur, finitima Iudaeae[*](iudeae B.) intra montis[*](infra montes Fa.) Carmeli radices paludem habet[*](habet BaS. -es F. -ens dhLv.), quae vocatur Candebia[*](candebia B1J. -evia B2a. -ebea FdhLv. cen- deuia G. -ebia S coll. Suida et Iosephi ant. lud. XIII 7, 3.). ex ea[*](ex ea om.FdL1.) creditur nasci Belus amnis quinque milium[*](millium B1 (ut saepe).) passuum[*](fpatium (om. in) B1.) spatio in mare perfluens iuxta Ptolemaidem [*](ptolomaidem BD.) coloniam. lentus hic cursu, insaluber[*](hic- potu BS. hic currit insalubri (G. -ris L2v) potu aL2v. om.FdhL1.) potu, sed caerimoniis[*](caerimonif BD.) sacer, limosus, vado profundus[*](profunduf Bv. -das r. -da L.), non nisi refuso

[*](et p. 376, 1 refufo Bv. -ulso dThL. repulso F. rufo uisu a.) mari harenas fatetur[*](fatetur BaB. -entur FdhLv.); fluctibus enim volutatae[*](uolutatae hv. -te B1a. -untate F. -uptate dL. -ubilitate B2.) nitescunt detritis sordibus.[*](Isid. XVI 16, 2.) tunc et marino creduntur adstringi morsu[*](morfu Bav. mau F. manu dhL.), non prius utiles. quingentorum est passuum non amplius litoris spatium, idque tantum[*](an tantulum? cfr. XXXII 3.) multa per saecula gignendo fuit vitro. fama est adpulsa nave mercatorum nitri, cum sparsi per litus epulas pararent nec esset[*](nee effet Bhv. necesse est r.) cortinis attollendis lapidum occasio, glaebas[*](glaebas dhLS. gle- v. graebaf B. glebar F.om.a. ) nitri e nave[*](nauef B1.) subdidisse, quibus accensis, permixta harena litoris, tralucentes[*](tralucentef B1D. -tis FaJ. tranflucentef B2dVerc. -tis Lv(S).) novi liquoris fluxisse rivos, et hanc fuisse originem vitri. mox, ut est[*](ut est astuta et ingeniosa hv.a.Brot.) ingeniosa sollertia, non fuit contenta nitrum[*](nitrum BdLv. ni- h. nigr- r.) miscuisse; coeptus addi et magnes lapis, quoniam in se liquorem vitri quoque ut ferrum trahere[*](trahere Bav. -ret FdhL.) creditur. simili modo et calculi splendentes multifariam [*](et (pro ac) dv.a.S.) coepti uri[*](coepti uri Bv. -turi F. -tum L. cepturi adh.), dein conchae[*](conchae B2Lv. chon- B1. conce ad. concre Fh.) ac fossiles harenae. auctores sunt[*](& ll. e dhv. ex LD.) in India et crystallo[*](crystallo (crus- F) FdhLv. chryftalluf B.om.a.) fracta[*](fracta dhLv. facta BF. fracto christallo a.) fieri et ob id nullum conparari Indico.[*](Isid. XVI 16, 3.) levibus autem aridisque lignis coquitur addito cypro[*](cyprio d1hv.a.J. cupro Isid.)ac nitro, maxime Aegyptio[*](aegyptio coni. J coll. XXXI 109. cyprio BD. ophirio dhLv. ofirio FT. fieri a. aphronitro coni. H.). continuis[*](continuis— p. 377, 2 excogitauerat om.a.) fornacibus[*](34, 95) ut aes liquatur, massaeque fiunt colore pingui nigricantes. acies tanta est quacumque, ut citra sensum ullum ad ossa consecet quidquid adflaverit[*](adflauerit BLv. adflue- F. afflue- dh.an adflixerit?) corporis. ex massis rursus funditur in officinis tinguiturque, et aliud flatu figuratur, aliud torno teritur[*](aliud torno teritur aliud BL2v.om.FdhL1.), aliud argenti modo caelatur, Sidone quondam his officinis nobili, siquidem etiam specula excogitaverat.

[*](Isid. XVI 16, 4.) Haec fuit antiqua ratio vitri. iam vero[*](uaro B1.) et in Volturno amne[*](amne B2S. mane B2S. mare r. -ri hv.) Italiae harena alba nascens sex milium passuum litore inter Cumas atque Liternum[*](liternum BH. -torum r. lucrinum v.), qua[*](qua BaS. quae dhLv. que F.) mollissima est, pila molave[*](molaue B2J. -la uel B1. -laque r Isid.v.) teritur. dein miscetur III partibus[*](tribus ll. v.) nitri pondere vel mensura ac liquata[*](liquataf B1. -tif B2D.) in alias fornaces transfunditur . ibi[*](ibi—15 refert om.a.) fit massa, quae vocatur hammonitrum, atque haec recoquitur et fit vitrum purum ac massa vitri candidi. iam vero et[*](uero per hH Brot.) per Gallias Hispaniasque simili modo harena temperatur[*](harenae (-ne L. arenae dh[?]H) temperantur FdhLv.a.S.).[*](Petron. 51. Dio Cass. LVII 21,7. Isid. XVI 16, 6.) ferunt Tiberio principe excogitato vitri temperamento , ut flexile[*](flexile BS. -ibile FdhLv. cfr. XI 177. 216. XVI 75. 219. 227. 228. 229. 231.) esset, totam officinam artificis[*](artificiif B2.) eius abolitam[*](abolitam dhLv. obo- BF.), ne aeris,, argenti, auri metallis pretia[*](praetia B (ut saepe). -terea d.) detraherentur [*](detraheretur Bhv. -hentur FdL.), eaque fama crebrior diu quam certior[*](cercior F. cerptior B1. de mendo cfr. § 184.) fuit. sed quid refert, Neronis principatu reperta vitri[*](reperta uitri (-ria B) arte Bav. reportauit (-ui L) triarte FdL.) arte, quae modicos calices duos, quos appellabant petrotos[*](pterotos B.), HS VI[*](VI d. ut h. sex milibus v.a.S.) venderet?

[*](Isid. XVI 16, 5. 4, 21.) In genere[*](genera B.sed cfr. XXIV 31.) vitri et obsiana[*](obsina d. -idiana v.a.S. cfr. Orphei Lith. 282.) numerantur ad similitudinem lapidis, quem in Aethiopia invenit Obsius[*](obfiuf BS. obsidius adv. ops- L. ors- F.), nigerrimi coloris, aliquando et tralucidi, crassiore visu atque in speculis[*](fpeculif Bav. -eluncis FdhL.) parietum pro imagine umbras reddente. gemmas multi ex eo faciunt; vidimus et solidas imagines divi

Augusti capaci[*](capaci BS. -cior a. capiti F. capti dLv.) materia[*](materiae H Brot.) huius crassitudinis[*](crassitudine dT(?)H Brot.), dicavitque ipse pro miraculo in templo Concordiae obsianos[*](obfianof BS. -idianos dhav. -nus F. -na L.) IIII elephantos. [*](Isid. XVI 16, 5.—§ 198: Isid. XVI 16, 3. 4.) remisit et Tiberius Caesar Heliopolitarum[*](heliopolitarum dhLv. heliup- F. helyop- a. heliopoliorum B.) caerimoniis[*](caerimonif BD.) repertam in hereditate Sei eius[*](Sei eius M Hertz. Sei Hirschfeld (Hermae VIII 473). eius ll. v.), qui praefuerat Aegypto, obsianam[*](obfianam BS. -idianam (ups- F) FdLav.) imaginem Menelai, ex qua[*](quo hv.a.S.) apparet antiquior materiae origo, nunc vitri similitudine interpolata[*](interprolata B.). Xenocrates obsianum[*](opfianum B. obsidianum dhv.a.S.) lapidem in India et in[*](in om.B1. et in dS.) Samnio[*](samnio av. ca- FdL. famio Bh.) Italiae et ad oceanum in Hispania tradit nasci. fit et tincturae genere[*](genera B1a.) obsianum[*](opfianum B. obsiani h. -idianum d(?)v.a.S.) ad escaria vasa et totum rubens vitrum atque non tralucens, haematinum appellatum. fit[*](fit B1.) et album et murrina[*](murrina LS. -nam Fda. murianam B. murrhinum v. cfr. XXXVII 18 sqq. XXXIII 5. XXXV 158.) aut hyacinthos[*](hyacinthos dTLv. iac- B. iacinctos a. aunocinctus (aci- F2) F.) sappirosque[*](fappirofque (-pphi- v) Bv. -rusque F. saphyros a. aut sappiros dTL.) imitatum et omnibus aliis coloribus, neque est alia. nunc sequacior materia aut etiam picturae accommodatior. maximus tamen honos in[*](in om.d (?)Brot. an e? cfr. XXXVII 68. 181.) candido tralucentibus[*](tranflucentibuf B2dv.a.J.), quam proxima crystalli similitudine .[*](cfr. Plin. XXXVII 28.—cfr. Plin. XXXI 122 extr.)usus eorum[*](eorū ego. uero 11.v. cfr.XXVIII 247.) ad potandum argenti metalla et auri pepulit. est autem caloris inpatiens, ni praecedat frigidus liquor, cum addita aqua vitreae pilae sole adverso in tantum candescant[*](candefcant BTLS. -cat d. -cet a. cantescat F. excandescit h. -cant v.), ut vestes exurant. fragmenta[*](frag- menta dhLav. fracm- r.) teporata adglutinantur tantum[*](tam??? B2S.), rursus tota fundi[*](adfundi (om. tota) v.a.B(G).) non queunt praeterquam abruptas[*](abruptas ego. -ta Bv. -to r.) sibimet[*](sibi nec B.) in guttas[*](in guttaf BS. tinguit has (as F. ars H) FdLH. -git h. -gui v. om.aG.), veluti cum calculi fiunt, quos quidam ab oculis[*](ab oculis ll.D cum U 810. abaculos h(?)v.) appellant, aliquos[*](an aliquas (sc. guttas)?) et pluribus modis versicolores.—Vitrum sulpuri concoctum feruminatur in lapidem.

[*](Isid. XIX 6, 2.) Et[*](at v.a.S.) peractis omnibus, quae constant ingenio arte naturam[*](artem natura v.a.S.) faciente, succurrit mirari nihil paene non igni[*](igne d(?)Brot.) perfici.

accipit[*](accepit Fa.) harenas, ex quibus aliubi[*](aliubi S. -be (sexies)B1 alibi rv.) vitrum, aliubi argentum[*](uitrum aliubi om.FdhL.), aliubi[*](aliubi LS.) minium, aliubi[*](aliubi B2LS. cfr. supra.) plumbi genera, aliubi pigmenta, aliubi medicamenta fundit. igni[*](igni S. -ne (-neo a) ll.v.) lapides in aes solvuntu[*](foluontur B1S.)r, igni[*](igne hv.a.S. item deinceps.) ferrum gignitur ac domatur, igni aurum perficitur[*](aurum per- ficitur igni BS. cfr. Isid. om.FdhLav.), igni cremato lapide caementa in tectis ligantur. alia saepius uri prodest, eademque materia aliud gignit[*](gignit BaG. -tur FdThLv.) primis ignibus, aliud secundis, aliud tertiis, quando ipse carbo vires habere incipit restinctus atque interisse creditus maioris[*](marif B1. et improba v.a.S.) fit virtutis. inmensa, inproba rerum naturae portio et in [*](an BdLv. as F. ac a.)qua dubium sit, plura absumat an pariat.

[*](Isid. XIX 6, 2.) Est et ipsis ignibus medica vis. pestilentiae, quae obscuratione solis contrahitur, ignes[*](ignes FdThLS. in ig- B. igni a. -nis v.) si fiant[*](fi fiant BThS. si fiunt r. suffitu v.), multifariam [*](multi- fariam D. -formia ll. -miter ThLv. cfr. §192. IX 176. XVIII 54. 170. XXIX 3. XXX 46, de mendo XXV 93.) auxiliari certum est. Empedocles[*](empedocles adLv. enp- r.) et Hippocrates id demonstravere[*](demonftrauerat B.) diversis locis. Ad convolsa interiora[*](interiora om.hv.a.S. (an uiscera potius delendum?).) viscera aut contusa, M. Varro—ipsis

enim verbis eius utar—pyxis[*](pyxis (-xfif B. pixis a) sit ll.S. lixiuus h. lix cinis est v.) sit, inquit, focus[*](foci v.a.S.). inde enim cinis lixivus[*](lixiuus hG(S). cfr. XXVIII 244. -xius ll.J. -uius d(?)Brot. luxatis v(H).) potus medetur. licet videre gladiatores, cum deluserunt, hac iuvari potione. quin et carbunculum, genus morbi, quo duos consulares nuper absumptos indicavimus, querneus[*](quernuf B2.) carbo tritus[*](26,5) cum melle sanat. adeo in rebus damnatis quoque ac iam[*](tam BSJ coll. XI 2. sed cfr. II 154. ) nullis sunt aliqua[*](aliqua remedia hv.a.S.) commoda, ut[*](ut BaS. et FdhL. ut in v.) carbone[*](carbone BLv.-nem r.) ecce[*](esce B2. om.a. et hv.a.S.) atque cinere[*](cinere Bv. -rem (-rim F) r.).

[*](cfr. Plin. II 241. Dion. Hal. IV 2. Valer. Ant. ap. Plutarch. de fort. Rom. 10 (Peter fragm. hist. Rom. p. 155). Liv. I 39 init. Flor. I 6.) Non praeteribo et unum foci exemplum[*](exemplum Bv. -lar r.) Romanis litteris clarum: Tarquinio Prisco regnante tradunt repente in foco eius comparuisse genitale e[*](e Bav. om.FdL. m h. masculini d(?)hv.a.S.) cinere masculi sexus eamque, quae insederat ibi, Tanaquilis[*](ibit analquilif B1.) reginae ancillam Ocresiam[*](ocrefiam BS. -stam r. -stem v. -risiam B.) captivam consurrexisse gravidam. ita Servium Tullium[*](tullum Fa.) natum, qui regno successit. inde et in regia cubanti ei[*](ei BLS. et r. om. v.) puero caput arsisse[*](arsisse uisum hv.a.S.), creditumque Laris familiaris filium. ob id Compitalia ludos[*](et ludos v.a.S.) Laribus primum instituisse.