Naturalis Historia

Metallorum, quibus opes constant, adgnascentium[*](adgnafcentium (-tum B) BS. agna- V1H. adna- v. ac na- V2Rh. na- dTBrot.)- que[*](que BTH(S). quae r. que in dBrot. quoque v.)iis[*](iis S. if BD. eis rv.) natura indicata[*](indi (spat. vac.) modum B.) propemodum est, ita conexis rebus, ut inmensa medicinae silva officinarumque[*](officanarumque V.) tenebrae et morosa caelandi fingendique ac tinguendi[*](ac tinguendi BBrot. -gendi Rv. attingenti V.) subtilitas simul dicerentur . restant terrae ipsius genera lapidumque vel numerosiore[*](numerofiore G. -iores ll.v.) serie[*](serie G. -iae B. erie R. aerie d. -riae V1. -reae V2. erariae (aer- v) hv.), plurimis singula a[*](an a delendum?) Graecis praecipue voluminibus tractata. nos in iis brevitatem sequemur utilem instituto[*](inftituto Bs. -uti eo r. -uti v. -uto hoc dBrot.), modo nihil[*](nic il B.) necessarium- aut naturale omittentes,[*](cfr. Plin. XXXVI 47. 50. Seneca exc. controv. II 1, 12. epist. 86, 6. 114, 9. 115, 9. Vitruv. VII 3, 10.—Strabo XII 8, 14 p. 577.)

primumque dicemus quae restant de[*](deo B1.) pictura, arte[*](arti B.) quondam[*](quando V.) nobili[*](denobili R. (an et nobili?).)—tunc cum expeteretur regibus[*](regibuf BS.a reg- rv(D). cfr. XXXIII 112. XXXVII 60. XXV 92. VIII 34. XVI 18. XIX 64. VI 173.) populisque—et alios[*](alios ll.v(S). illos C.) nobilitante, quos esset dignata posteris tradere, nunc vero in totum[*](totum a BS. cfr. § 184. an totum est?) marmoribus pulsa[*](pulfa iam BG. -sa tum v. postulatum r.), iam quidem et auro[*](auro Bdv. -rum r.), nec tantum ut parietes[*](pabeites V1. pabert R.) toti operiantur, verum et interraso marmore vermiculatisque[*](uermiculatifque Bdv(H). -tis G. -tosque h. -colastiq. (quod V) r.) ad effigies rerum et animalium crustis. non placent iam

Imaginum[*](imaginum BdTv. -nem r.) quidem pictura, qua[*](quam dhv.a.S.) maxime similes[*](similis VR.) in aevum[*](in deum B.) propagabantur figurae, in totum[*](quod in totum v.a.S.) exolevit. aerei[*](aurei Durandus. sed cfr. § 14.) ponuntur[*](dist. ego.) clipei argentea facie[*](argentea facie ego. -teae facies ll.v. cfr. Blümneri techn. IV 244 sqq. 318.), surdo figurarum[*](figurabunduf crimine B.) discrimine ;[*](dist. G.) statuarum capita permutantur, volgatis[*](uvl- gatif B2v.a.S. mulg- VR.) iam pridem salibus etiam carminum. adeo materiam conspici malunt omnes quam se[*](se om.B.) nosci. et inter haec pinacothecas[*](in apothecaf B2.) veteribus tabulis consuunt[*](conferciunt vet. Dal.) alienasque effigies colunt, ipsi honorem [*](honore VR.) non nisi in pretio ducentes, ut frangat[*](fragat VR.) heres furisque[*](forasque h. -risque D. furis v.a.Brot. -risue coni. Brot.) detrahat laqueo[*](laqueo ego cum D (sed pro dat. accipiendum). -eū BVS. -eus R(?)dhv. -eis U.).[*](Cic. de fin. V 1, 3. II 31, 101. Diog. Laert. X 18.) itaque nullius effigie vivente imagines pecuniae, non suas, relincunt[*](relinquit R. -qunt B2.). iidem[*](iidem dC. id- ll.v(D).) palaestras[*](an palaestrae?) athletarum imaginibus et ceromata sua exornant, Epicuri[*](epicuri v. -curi ui B1. -curiof B2S. -culi r.) voltus per cubicula gestant ac circumferunt secum. natali

[*](Suet. Tib. 70.) Non est praetereundum et novicium inventum, siquidem non[*](non ll.dThcod. Poll.S. nunc J(U). icones D. non solum v.) ex auro argentove[*](argentumue B1.), at[*](at ego. aut ll.v.) certe ex aere in bibliothecis dicantur[*](ducantur VR.) illis[*](illi v.a.S.), quorum inmortales animae in locis iisdem locuntur, quin immo[*](qui immo VR.) etiam quae non sunt finguntur, pariuntque desideria non traditos[*](traditi v.a.Brot.) vultus, sicut[*](sicuti VR.) in Homero evenit[*](deuenit B. id eu- J coll. IX 159.).[*](cfr. Plin. VII 115. Isid. VI 5, 2.) quo[*](quo ll.v an utique?) mains, ut equidem arbitror, nullum est felicitatis specimen quam semper omnes scire cupere, qualis[*](qualef BV.) fuerit[*](fuerint B.) aliquis. Asini Pollionis[*](polionif BS.) hoc Romae inventum, qui primus bibliothecam dicando ingenia hominum rem[*](re d1. rei R2d2.) publica m[*](publicam v. -cae V. -ce Rdh. p. B.) fecit. an priores coeperint[*](coeperunt R.) Alexandreae et Pergami reges[*](regef Bv. om.r.), qui bibliothecas magno certamine instituere, non facile dixerim.[*](Corn. Nep. Attic. 18, 5. 6.) imaginum amorem[*](amorem BG(S). -re rv(H).) flagrasse quondam[*](quos- dam Brot.) testes sunt Atticus[*](et atticus Rhv.a.S.) ille Ciceronis edito de iis volumine, M.[*](et M. dhv.a. U.) Varro benignissimo[*](benignissimo Bdv. -me r.) invento insertis voluminum[*](uoluminum Bv. -nibus r.) suorum fecunditati

[*](cfr. Liv. X 19, 17.) Verum[*](uerum BS. suorum rD. suorum uero dhv.) clupeos[*](clupeof B1D. clyp- Vv. clip- r (Verc.)S. (item semper deinceps).) in sacro vel publico dicare privatim primus instituit, ut reperio, Appius Claudius [qui[*](uncos posuit U cum Gesnero.) consul cum P. Servilio fuit anno urbis CCLVIIII]. posuit enim in Bellonae aede maiores suos, placuitque in excelso spectari in titulos honorum legi, decora res, utique si liberum[*](liberorum d2in ras.hv.a.S.) turba[*](turba ll.G(S). -bae v. om.dTH.) parvulis[*](paruulis om.B.) imaginibus ceu nidum aliquem subolis pariter ostendat[*](oftendat BhG. -aut rv.), quales clupeos nemo non gaudens favensque aspicit.[*](cfr. Charis. p. 77, 20 K. Velius Longus p. 68, 11 K. Caper p. 97,14 K. (Beck Plin. libr. dub. serm. rell. p. 62).) post eum M. Aemilius collega in consulatu Quinti[*](quintii B2.) Lutatii[*](liitati V.) non in basilica modo Aemilia, verum et domi suae posuit, id quoque Martio exemplo. scutis enim, qualibus apud Troiam[*](troianum B1.) pugnatum est, continebantur imagines, unde et nomen habuere[*](habere R.) clupeorum , non, ut perversa grammaticorum suptilitas voluit, a cluendo. origo plena[*](plena BhG. -am rv.) virtutis, faciem reddi in scuto cuiusque[*](eiufque B2Ven. eius D.), qui fuerit usus illo.[*](Liv. XXV 39, 13. 17.) Poeni ex[*](ex Bdv. et ex rD.) auro factitavere et clupeos et imagines secumque vexere. in castris[*](uexere. in castris ego. in castris uexere (BS. uenere r. tulere hv) ll.hv. cfr. § 5. XXXIV 48.) certe

[*](Isid. XIX 16, 2. Quintil. inst. or. X 2, 7. Philostr. vita Apoll. Tyan. II 22.—Strabo VIII 3, 12 p. 343.) De picturae initiis incerta[*](incerta om.R.) nec instituti operis quaestio est. Aegyptii sex milibus annorum aput ipsos inventam, priusquam in Graeciam transiret[*](transiret B2dhv. -rent B1. -sieret V. -ssieret R.), adfirmant, vana praedicatione, ut palam est; Graeci autem alii Sicyone , alii aput Corinthios repertam, omnes umbra hominis lineis[*](lineif Bv. -nteis r.) circumducta[*](circumducta Bhv. -dicta r.), itaque primam talem, secundam singulis coloribus et monochromaton[*](e (om. et) monochromato B (prob. U 764).) dictam[*](dicta V.), postquam operosior[*](ope- riofior B.) inventa erat, duratque talis etiam nunc[*](etiannunc B. etiamnum v. a. G.).[*](cfr. Aelian. var. hist. X 10.)[*]([cfr. Loewy Inschr. Gr. Bildh. 5].—Corn. Nep. fragm. 35 Halm. (Cic. de rep. II 19, 34).) inventam [*](dicunt a dv.a.S.) liniarem[*](liniarem (linea- hv) S. -aurem VRd. -auro em B.) a Philocle[*](filocle B. pil- R.) Aegyptio[*](aegypti R.) vel Cleanthe[*](cleanthe d(?)Bas. -te ll.v.) Corinthio [*](corinthio Bv. oriontio r.) primi exercuere[*](exercuere B2v. exerque r.) Aridices[*](Aridices S cum Keilio. arad- B. ard- rv.) Corinthius et[*](et dhv(J). om. ll.U.) Telephanes[*](telephanes dhv. teliph- B. telepa- r.) Sicyonius, sine ullo etiamnum[*](etiam- num dhv. -unc VR. ei annum B.an etiamtum?) hi colore, iam tamen spargentes linias intus. ideo et quos pinxere[*](pin- xere ego. cfr. XXXVII 119. pingere ll. -rent v.) adscribere institutum

[*](cfr. Plin. infra § 115. Serv. ad Verg. Aen. I 44.) Iam enim[*](enim om.R.) absoluta erat pictura etiam in Italia. exstant certe hodieque antiquiores[*](antiqui- oris R.) urbe picturae Ardeae in aedibus[*](in aequibus (equ- R) VR.) sacris, quibus equidem[*](eo quidem B. ego qu- D. sed cfr. XXXIII 12 et Ludewig stud. philol. Prag. III p. 36. (an nullas equidem?)) nullas aeque[*](aeque Bhv. equi r.) miror[*](miror Bhv(S). minor r. demiror G.), tam longo aevo durantes[*](durantes dhv. -tis ll.D. -tibus coni. S. an durant et?) in orbitate tecti veluti[*](ueluti om.B.) recentes[*](recentes dhv. -tis ll.D. -tibus coni.S.). similiter Lanivi[*](laniui B1U. -nuui rv.), ubi Atalante et Helena comminus pictae sunt nudae ab eodem artifice, utraque excellentissima forma, sed altera[*](post ut ex- cidisse adultera altera ut putavit J coll. § 136.) ut virgo, ne ruinis[*](ruinif Bv. minis r.) quidem templi[*](templi Bv. -pti r.) concussae .[*](cfr. Plin. XXXIII 115.) Gains[*](gaiuf BS. gatus V. caius RdTH. potius (pont- v) legatus (Caii add. v) hv.) princeps[*](principis v.a.H.) tollere eas conatus est libidine[*](liuidine B.) accensus, si tectorii[*](tectorii B. -turi VR. lectori B. tecti d2in ras.hv.) natura permisisset. durant[*](durant BG. -ra r. -rauere hv.) et Caere antiquiores et ipsae[*](ipsae dv. -se ll.), fatebiturque[*](fatebitur quae B.) quisquis eas diligenter

[*](Val. Max. VIII 14, 6.—Hieron. ad Euseb. chron. Ol. 156, 3 p. 129 Schoene.) Apud Romanos quoque honos[*](honor V.) mature[*](maturae B. nat- v.a.B.) huic arti[*](arte V2R.) contigit, siquidem cognomina ex ea[*](& ea B1.) Pictorum traxerunt Fabii[*](fabi B1. -bie d. -bia VR.) clarissimae gentis[*](gentis Bdv. -tes r.), princepsque eius cognominis ipse aedem[*](aedens V. edens R.) Salutis pinxit anno urbis conditae CCCCL, quae pictura duravit ad nostram memoriam aede ea[*](aede ea S cum J. -dem (-desB2) ea B. aede a R. medea V1d. edem a V2. aede v.) Claudi principatu exusta. proxime celebrata est in foro boario aede[*](boario aede Bv. aeri VR.) Herculis Pacui[*](pacui B1J. cfr. XXXIV 22. -uuii B2hv. -ubii V2. -ubi r.) poetae pictura. Enni sorore genitus hic fuit clarioremque[*](clarioremq. Bdhv. -em qui r.) artem eam Romae fecit gloria scaenae [*](scaenae S. -na B. scenae dhv. -na r.). postea non est spectata honestis manibus, nisi forte quis Turpilium[*](turpilium Bhv. -illum r.) equitem Romanum e Venetia nostrae aetatis velit[*](uelit BG. uellet dTh. hellet R. belleae (-lle v) Vv.) referre[*](referret V2R. -erat v.a.G.), pulchris eius operibus hodieque Veronae exstantibus . laeva is manu pinxit, quod de nullo[*](quod e nulo B.) ante memoratur [*](moratur VR.). parvis[*](paruiffe B.an paruis ipse?) gloriabatur tabellis extinctus nuper in longa senecta[*](fecta B.) Titedius[*](titediuf BJ2. sit edius (aed- V) r. Titidius S cum J1coll. Tac. ann. II 85. Antistius H. Aterius v.) Labeo[*](labeo Rv. babeo BV.) praetorius, etiam proconsulatu provinciae Narbonensis functus[*](fructus R.), sed ea re[*](re BS. res rv.) inrisa[*](inrisa ego. inlifa B. in risu rv. irrisu (inr- S) dS.) etiam[*](etiam ll.J. et iam v(S). et Dal.) contumeliae[*](contumeliae (-tim- B1) BS. -lia rv.) erat.[*](cfr. Suet. Caes. 83.) fuit[*](fugit ad R.) et principum[*](prin- cipium BhVen.) virorum[*](uirorum Bv. uiuo- r.) non omittendum [*](dist. ego.) de pictura celebre consilium, cum[*](cum- que B. Qu. hv.a.S.) Q. Pedius, nepos[*](et p. 236, 1 nepoftq. B. nepusque V.)

[*](cfr. Strabo VIII 6, 23 p. 381. Plin. infra § 100. VII 126.) Tabulis autem externis auctoritatem Romae publice fecit primus omnium L. Mummius, cui cognomen[*](cognomina Vd.) Achaici[*](achalci B. caici Vd.) victoria dedit. namque cum[*](cum om.R.) in praeda vendenda rex Attalus [*](rex attaluf BdG(S). rexat aliu r. rex attains distraxisset et hBrot. res distraxisset et rex atta- lus v.) $X$ |VI|[*]($X$ |VI| D. x. vIH cum Gron. XVI BVd2in ras. XIII R. VI. M. sestertium v.) emisset tabulam Aristidis[*](ariftidif Bdhv. -des r.), Liberum patrem, pretium [*](pretium Bhv. -io r.) miratus suspicatusque aliquid in ea virtutis, quod ipse nesciret, revocavit tabulam, Attalo multum querente, et in Cereris delubro posuit. quam primam[*](primam dG. -mum ll.v.) arbitror picturam externam Romae publicatam, deinde video et in foro positas volgo.[*](cfr. Cic. de or. II 66, 266. Quintil. inst. or. VI 3, 38.) hinc enim ille Crassi oratoris lepos[*](lepof Bdhv. -pus r.) agentis[*](agentif Bv. eg- r.) sub Veteribus; cum testis[*](cum teftif (textis h) BhB. contextis rv.) compellatus instaret: dic ergo, Crasse, qualem me noris[*](me norif BS. mensores (mems- V) r. me reris v.)? talem, inquit[*](inquid B1.), ostendens[*](oftendef B.) in tabula[*](tabula U. -lam B. -la (-lam V) pictum Vdv. tapabulā pfictum R.cfr. § 22.) inficetissime[*](inficietissime Vd.) Gallum exerentem[*](exerentem Bv. exerce- r.) linguam. in foro fruit et illa pastoris senis[*](pastores senes VR.) cum baculo[*](uaculo V.), de qua Teutonorum[*](teutonorum (tau- B) BTv. teho- RFd.inVevanidum.) legatus respondit interrogatus, quantine[*](quanti hv.a.S.) eum aestimaret, donari sibi nolle[*](non l&alem B.) talem vivum[*](uiuom BS.) verumque.[*](cfr. Plin. infra § 136. VII 126.) sed praecipuam auctoritatem publice[*](publicae B.) tabulis fecit Caesar dictator[*](dictator om.B.) Aiace et Media[*](media BU. -dea rv.) ante Veneris Genetricis[*](genetricif Bdhv. -trix r.) aedem dicatis, post

[*](Isid. XIX 16, 2.) Quibus coloribus singulis primi pinxissent diximus,[*](dist. ego.) cum de iis[*](iis ego. if B. his rS.om.d(?)v.) pigmentis traderemus in metallis,[*](33,117) quae[*](quae S. qui (ortum ex que) ll.v(U). del. Littre.) monochromata[*](monochromata a ego. cfr. § 56. -atea h(?)v. -ta ea Littre (item D). mox neogrammatae a B. -atea rS. mox —qui uncis includi voluit U 764. (an monogrammata a?).) a genere[*](genere ego. -ra ll. v.) picturae vocantur[*](uocantiur BS (quae praem. J). -auerunt r. -rint hv.). qui deinde et quae invenerint et quibus temporibus, dicemus in [*](53 sq. ) mentione artificum, quoniam indicare naturas colorum prior causa operis instituti est. tandem se ars ipsa distinxit et invenit lumen atque umbras, differentia colorum alterna vice[*](uicef B1. uie R. uiae V1. uia. V2.) sese[*](fefe B2hv. se V2. effe r.) excitante[*](excitant & B.). postea[*](postea om.hv.a.S.) deinde adiectus est splendor, alius hic quam lumen. quod[*](quod (quem v) quia hv.a.S.) inter haec[*](hoc v.a.S.) et umbras[*](umbraf BS. -ra V. -ram Rdhv.) esset[*](eff& Bhv. -ent r.), appellarunt tonon, commissuras vero colorem et transitus harmogen[*](armogen VRv.a. H.).

[*](Vitruv. VII 7, 1. 5, 8. Th. lap. 55.—Isid. XIX 17, 2.) Sunt autem colores austeri aut floridi. utrumque [*](aque (pro que) R.) natura aut mixtura evenit[*](uenit B2.). floridi sunt—quos dominus [*](dominos V2.)pingenti[*](pingenti Bas. fi- (-ent V) ll.v.) praestat[*](praestant R.)—minium[*](meinium B1.), Armenium[*](armenium om.B1. cfr. § 47.), cinnabaris, 20 chrysocolla, Indicum, purpurissum[*](purpuriffi B. -issimum v.a.B.); ceteri austeri. ex omnibus alii nascuntur, alii fiunt. nascuntur Sinopis[*](sinopus VR.),

[*](Isid. XIX 17, 3. Th. lap. 52. 53. Diosc. V 111. Vitruv. VII 7, 2.) Sinopis inventa primum in Ponto est; inde[*](inde BIsid.v(S). in r. om.dhBrot.) nomen a Sinope urbe. nascitur et in Aegypto, Baliaribus[*](balliaribus V. balla- B. balea- dhv.a.S.), Africa, sed optima in Lemno[*](lemno dhv. temno (-nio B1) ll.) etin Cappadocia, effossa e[*](e G(J). & BS. et in rv.) speluncis[*](fpelucif B.). pars[*](parf BS. trans r. om.hv.), quae[*](que Rd.) saxis adhaesit[*](athaefit B1. adhefit B2. adesit V.), excellit[*](excellit dhv. -ll & B. -lli r. (an excellit et glaebis ibi suus?).). glaebis suns colos, extra maculosus. hac[*](ac R. hacque v. a. S.) usi suntveteres ad splendorem. species Sinopidis tres: rubra[*](rubras VR.) et minus rubens atque inter haso media. pretium optimae[*](optimae in libras v.a.S. (an in pondo, ut.§ 36?)) $X$ II[*](XIII denarii v.a.H.), usus ad penicillum aut si lignum colorare libeat;[*](Diosc. V 111. eupor. II 48.) eius, quae[*](eiufquae Bv. et usque r.) ex Africa venit, octoni[*](octoni Bdv. octi V. oti R.) asses—cicerculum[*](circum B.) appellant—; magis ceteris rubet, utilior abacis. idem pretium et[*](et om.dhv.a.S.) eius, quae pressior[*](praesior V1 praecisior V2.) vocatur , et[*](et om.R. (an set vel haec?).) est maxime fusca. usus[*](usus eius Rdv.a.S.) ad bases[*](bafif B1RS.) abacorum, in medicina[*](lac. ego indicavi. excidisse videtur pastillis; cfr. Diosc.) vero blandus .... emplastrisque[*](inplastrisque VR.) et malagmatis, sive sicca compositione sive liquida facilis, contra ulcera in umore[*](ulcerai numore B1. -ra tum- B2.) sita[*](fi ita B.), velut[*](uolut R. ueluti VC.) oris, sedis[*](fed hif B2.). alvum sistit infusa, feminarum profluvia pota[*](pota v. tota ll.) denarii pondere[*](pon- dera B1.). eadem adusta siccat scabritias oculorum, e[*](e VRG(J). & BS. om.dv.) vino maxime.

[*](Diosc. V 113.) Rubricae[*](rubricae v. -ca ll.) genus in ea voluere intellegi quidam[*](quidem B.) secundae[*](secunda R.) auctoritatis, palmam enim Lemniae[*](lam- niae B.) dabant[*](dabunt R.). minio proxima haec est, multum antiquis celebrata[*](celebratam B1.) cum insula, in qua nascitur. nec nisi[*](nisi om.B.) signata venumdabatur, unde et sphragidem[*](phragidem B.) appellavere. hac minium sublinunt[*](fubruunt R.) adulterantque . in medicina praeclara res habetur. epiphoras[*](epiforaf B.) enim oculorum mitigat ac[*](ac S. hac B. et V2dhv. e r.) dolores circumlita et aegilopia[*](aegilopia S (-pas C. -pias v). egil- ll.) manare[*](manare Bdhv. -nere r.) prohibet, sanguinem reicientibus ex aceto datur bibenda[*](bibendo B.). bibitur et contra lienum reniumque vitia et purgationes feminarum, item et contra venena et serpentium ictus terrestrium marinorumque[*](marinorumque Bv. que r.), omnibus ideo antidotis familiaris .[*](Diosc. V 112. Th. lap. 52.—Isid. XIX 17, 13. Th. lap. 53. 54. Diosc. V 111.)— E[*](e BS. ex rv(D).) reliquis[*](relinquif B1.) rubricae generibus fabris[*](fabris om.R.) utilissima Aegyptia et Africana, quoniam maxime sorbentur tectoriis.[*](dist.(P)H.)[*](tectoriis ego. cfr. § 36 et 45. 150, de mendo § 18. XXXVI 177. picturis ll.v.) *rubrica*[*](rubrica huc trans- posui. in text olim omissum et margini adscriptum irrepsit (duobus versibus infra) post exusta (v. 15).) autem nascitur[*](autem nascitur ll.S. nascitur autem dTH. autem apta nascitur hv.) et in ferrariis metallis. ea et fit ochra[*](ea et fit ochra ego. ex ea fit ochra ll.v. ochra; ex ea fit dTBrot. cum P. cfr. Theophr. et Diosc.) exusta[*](exusta rubrica ll.v.) * in ollis novis luto circumlitis . quo magis arsit in caminis, hoc melior. omnis autem rubrica siccat ideoque ex[*](ex VR. et dhv.om.BS.) emplastris conveniet[*](conueniet (vel -iat) ego. cfr. XXV 145. -nit & ll.S. -nil v.) igni etiam sacro.

[*](Vitruv. VII 7, 3.—cfr. Plin. XXXIII 91.) Sinopidis Ponticae selibrae[*](selibrae (VI. li- B2) B. -bra rv. -bra et U 765.) silis[*](falif B2. cfr. § 38.) lucidi[*](lucidis VR.) libris X et Melini Graecensis[*](graeciensis hv.a.J.) II mixtis tritisque una per dies duo-[*](duabus ll. v.)

Paraetonium[*](paraetonium S. -ion hv. -aeconioni R. paretonium Bd. -iom V.) loci nomen habet ex Aegypto. spumam maris esse dicunt solidatam cum limo, et ideo conchae minutae inveniuntur[*](inuenitur VR.) in eo. fit[*](fiat in Cre ac R.) et in Creta insula atque Cyrenis. adulteratur Romae creta Cimolia[*](cimolea B2.) decocta conspissataque[*](confpiffataque Bv. -ssa aque (aquae V) VR.). pretium optimo in pondo VI[*](VI $X$ L S. VI. XL. B. VI XI VT. VI R. x. I H cum Gron. sex x G. sex librarum v.) $X$ L. e candidis coloribus pinguissimum[*](pinguiffimum Bdv. -mis r. cfr. XXXIII 91.) et tectorii[*](tectorii ego. -ri ll.S. -riis v.) tenacissimum propter levorem[*](liuorem B2hv.a.B.).

[*](Isid. XIX 17, 21. Vitruv. VII 7, 3, Th. lap. 62. 63. Diosc. V 179 (171). Vitruv. VII 7, 4.) Melinum candidum et ipsum est, optimum in Melo insula. in Samo quod[*](quod ego. quoque ll.v. cfr. Theophr.) nascitur, eo[*](sed eo v.a.S.) non utuntur pictores propter nimiam pinguitudinem; accubantes effodiunt ibi inter saxa venam[*](uenas dhv.a.S.) scrutantes. in medicina eundem usum habet quem Eretria[*](eretria hv. fre- VRd. fre- tia B.cfr. § 30.) creta; praeterea linguam tactu[*](tactus VR.) siccat, pilos detrahit smectica vi[*](smectica ui U 766 coil. Diosc. et XXX 29. m&cica ut R. meccica ut Vd. metica ut B. medica ui coni. S. et (om. S)mitigat v.a.D.). pretium in libras sestertii singuli.

Tertius e[*](e Bv. et r.) candidis[*](candidif Bv. -idus r. cfr. § 48.) colos est cerussa[*](ceruffa (caer- B) BS. cerussae (caer- V) r.), cuius rationem in plumbi[*](plumbif B1.) metallis diximus. fuit et terra per se in[*](34,175) Theodoti[*](theodoti Bv. -te r.) fundo inventa[*](in cum spat. vac(pro inuenta) B.) Zmyrnae, qua veteres ad navium picturas[*](ufta Bv. & a R1. ut a r.)[*](in del. B.) utebantur. nunc omnis ex plumbo et aceto fit, ut diximus.[*](Vitruv. VII 11, 1. (cfr. Diosc. V 103). Th. lap. 53. Vitruv. VII 11, 2.—Diosc. V 170. Hippocr. de morb. III 27 p. 116. (cfr. Plin. infra § 192).) usta casu reperta est in incendio

Eretria[*](eraetria V. fretria B.cfr. § 30. 37.) terrae suae habet nomen. hac Nicomachus et Parrhasius[*](parrhasius v(H). parna- B. parinta- r. parintha- d. parra- S. para- C.) usi. refrigerat, emollit[*](emollit- que Rv.a.S. aemollit quae (que V2) V.), explet volnera ; si coquatur, ad siccanda praecipitur, utilis[*](praecipitur, utilis ego. cfr. XXVII 140. XXXII 54. XXXI 122. XXVIII 205. XXV 29. -coquitur utilif B. -cipue utilis v. utilis praecipua rH.) et capitis doloribus et ad deprehendenda[*](deprehendenda Bv. -dam Rdh. depraehendam V.) pura; subesse enim ea -o intellegunt, si ex aqua inlita continuo[*](inlita continuo ego. inlita (illita V2v.a.S) non VRdv. inlinunt non B. inlita linteum U 768 ex Hippocr. (saltem lin- teo).) arescat[*](arefcat Bdv. aer- V. er- R.).

[*](Isid. XIX 17, 11. 13. Vitruv. VII 12, 2.) Sandaracam et ochram[*](ocham Vd.) luba tradidit[*](tradidit BS. tradit rv.) in insula Rubri maris Topazo[*](topaizo B. -azono v.a.B.) nasci, sed[*](fed Bhv(S). et VT.om.RdH.) inde non[*](nunc dTH.) pervehuntur ad nos. sandaraca quomodo fieret diximus. fit et adulte- [*](34,177) rina[*](et adulterina G. ad- ulterina et ll.v(J). an lacuna ante et?) ex cerussa in fornace cocta. color[*](colos dhv.a.S.) esse debet flammeus . pretium in libras asses[*](affef Bv. ses r.) quini.[*](Isid. XIX 17, 12. (cfr. Diosc. V 103). Vergil. Buc. IV 45.—Isid. XIX 17, 6.) haec si torreatur aequa parte rubrica admixta, sandycem[*](fandygem B. -dicem V.) facit, quamquam animadverto Vergilium[*](uirgi- lium B2v.a.S.) existimasse herbam id esse illo[*](illo ponte uersus R.) versu:

1. Sponte sua sandyx pascentis[*](pascentes hv.a.S.) vestiat[*](uestiet hVerg. v.a.J.) agnos.

Inter facticios est et Syricum[*](siricum V. firyc- B2. firuc- B1.), quo minium subllini diximus. fit autem Sinopide et[*](et in VR.) sandyce[*](sandice V. -duce B.) mixtis.

[*](Diosc. V 117.—Vitruv. VII 10, 2. 3. Diosc. V 182. Isid. XIX 17, 17.) Atramentum quoque inter[*](in VR.) facticios erit, quamquam est et terrae[*](terrae BVhS. -rre R. -rra dv. terrena U 769 (saltem terrenum). e terra Madvig adv. crit. III 212.), geminae[*](geminis V.) originis. aut[*](autem V.) enim salsuginis modo[*](modo Bv. domo d. -mo et r.) emanat, aut terra ipsa sulpurei coloris ad hoc probatur . inventi sunt pictores, qui carbones infestatis[*](infeftatif ego. -ectant ll. -ectos dhv. iniectos coni. S. adfectarent D. an potius infestantes sepulchra? de mendo cfr. XXXVI 86. (e [om.h] sepulchris carbones infectos hv.a.J).) sepulchris effoderent[*](effoderent Thv. -re BJD. infoderet r. -rent d.). inportuna[*](inportuna BTv. in for- r.) haec omnia ac novicia. fit enim e[*](e BVdTBrot. et Rhv.) fuligine[*](fulgine B1SJ. fiig- R. folig- V1.) pluribus modis, resina vel pice exustis, propter quod etiam officinas aedificavere fumum eum non emittentes[*](emittentef Bv. omi- r.). laudatissimum[*](laudatissimum dhv. -mam B1VR. -ma B2S.) eodem modo fit e taedis[*](e taedis v. e tedis VRd. & aedef B1. & eadē B2.). adulteratur fornacium[*](fornacum dhG.) balinearumque[*](palearumq. B2.) fuligine[*](fulgine B1(Rd?)SJ.) quo[*](quo dhv. qua ll. D.) ad volumina scribenda utuntur.[*](Vitruv. VII 10, 4. Isid. XIX 17, 18.) sunt qui et vini faecem siccatam excoquant adfirmentque[*](affirmantque Rhv.a.S. adfirmant quae F.deVnon constat.), si ex bono vino faex ea[*](faex ea ego. facta BS. faex Rdv. fex VVen.) fuerit, Indici speciem id atramentum praebere. Polygnotus[*](polignoius V.) et Micon, celeberrimi pictores, Athenis e vinaceis fecere, tryginon[*](etriginon Vd. strigmon v.a.B.) appellantes[*](appellantef BS. -ant rv.). Apelles[*](appellef BVv.a.C.) commentus est ex ebore combusto facere, quod elephantinum vocatur[*](uocatur BS. -auit rH. -ant v.).[*](Isid. XIX 17, 16. Vitruv. VII 10, 3. Isid. XIX 17, 20.) adportatur

[*](Isid. XIX 17, 15.) E reliquis[*](reliquif BV2dThv(H). ril-V1. riquis R. liquidis G.) coloribus, quos[*](quas R.) a dominis[*](a domnif B1. ad omnib; R.) dari diximus propter magnitudinem pretii[*](pretii B2v. -ti B1S. om. r.), ante omnes[*](omnes v. -nis ll.S.) est purpurissum.[*](30) creta[*](e reca R. e creta v.a.S.) argentaria cum purpuris[*](purpuriffo B.) pariter tinguitur bibitque eum[*](cum R.) colorem celerius lanis[*](anif B1. aliif B2.). praecipuum est primum, fervente [*](feruentem B1. -ti VRdhv.a.G.) aheno rudibus medicamentis inebriatum, proximum egesto eo addita[*](ad- dito B.) creta in ius idem et, quotiens id factum est, elevatur[*](eleuatur Blsid.S. leua- (leba-V1) rv.) bonitas pro numero dilutiore sanie.[*](Isid. XIX 17, 15. Vitruv. VII 14, 1.) quare Puteolanum[*](putio- lanum B1.) potius laudetur quam Tyrium aut Gaetulicum vel Laconicum, unde pretiosissimae[*](pretiofiffimum B.) purpurae; causa est quod hysgino[*](hysgino B. hyg- B. yyg- V1R. yog- V2. id genus d2in ras.hv. iscino Isid.) maxime inficitur rubiaque, quae[*](rubia- que quae J. rubia (-bea B2) quae BV. -iaque RTh. -iamque d(?)v. rubramque B. cfr. Isid.) cogitur sorbere. vilissimum a Canusio. pretium a singulis[*](a (ante singulis) BVdS. hac h. huic a R(?)v.) denariis in libras ad XXX. pingentes sandyce sublita, mox ex[*](mox ex ego. mox ll.v. cfr. infra. an tum ex?) ovo inducentes purpurissum, fulgorem[*](fulgore Vd.) minii faciunt.

[*](Diosc. V 107. Isid. XIX 17, 16. (cfr. Plin. XXXIII 163).—Vitruv. VII 14, 2. Diosc. V 107.) Ab hoc maxima auctoritas Indico. ex India venit harundinum spumae[*](spumam R.) adhaerescente limo. cum cernatur[*](cum teritur v.a.S.), nigrum, at[*](ad B1. ab V.) in diluendo mixturam purpurae caeruleique[*](caeruleique Rhv. -lique rS.) mirabilem reddit[*](redd& VR. redit B1.). alterum genus eius est in purpurariis officinis innatans cortinis[*](innatam cattinis R.), et est purpurae spuma. qui adulterant, vero Indico[*](indico Bfv(G). -cum V2hB. -cunt V1R.) tingunt[*](tingunt ll.v(H). del. B.) stercora[*](stercoret V1. -re V2h.) columbina[*](columbino V2h.) aut cretam Selinusiam[*](silenusiam BVdv.a.B.) vel anulariam[*](uel alunariam V.om.B.) vitro[*](uitro BB(H). ultro rv(G).) inficiunt. probatur carbone; reddit[*](reddi VR.) enim quod sincerum est flammam[*](flamma VR.) excellentis purpurae et, dum fumat[*](fumat V.), odorem maris. ob id quidam [*](quodam V.) e[*](e Bdv. om. r.) scopulis id colligi putant. pretium Indico $X$ XX[*]($X$ XX Bv (S). XXX V. XX RdT. X. X H.) in libras. in medicina Indicum rigores et impetus sedat siccatque[*](ficcatq. BG. -at oris rv.) ulcera.

[*](Diosc. V 105.) Armenia mittit quod eius nomine appellatur. lapis[*](& B.) est, hic quoque chrysocollae modo infectus, optimumque [*](optimumque Bv(S). -usque (opi- V) rH.) est quod[*](qui H.) maxime vicinum[*](uicinum ll.S. -nus dhH. uiret G. uiride v.) et[*](& B. est rv(H). del. G.) communicato colore cum caeruleo. solebant librae eius trecenis[*](trecenif BD. tric- rv.) nummis taxari. inventa per Hispanias harena est similem curam recipiens; itaque ad denarios senos vilitas rediit[*](redit B.). distat a caeruleo candore modico, qui teneriorem hunc efficit colorem. usus[*](usum hv.a.S.) in medicina ad pilos tantum alendos habet maximeque in palpebris.

[*](Isid. XIX 17, 22.) Sunt etiamnum[*](etiamnunc Rh.) novicii duo colores[*](coloris VR.) e vilissimis[*](e uiliffimif Bv(S). et (e V) nilissimi r H. cfr. § 37. XXXIV 85. 91.): viride est[*](uiride est ego. -des ll. -de d(?)v.) quod Appianum vocatur et chrysocollam[*](cryfocolla B1. -fa colla B2. chrysocollam latum (h. lotum v. luteam B) v.a.H.) mentitur , ceu parum multa[*](parum n??? multa B2.) dicta[*](dicta ll.S. del v. an ficta?) sint mendacia eius; fit e[*](e ego. & ll.S. ex v(D). et ex G.) creta viridi, aestimatum sestertiis[*](feftertii B. -rt. II U 770.) in libras. anulare quod vocant, candidum est, quo muliebres picturae inluminantur; fit et ipsum e creta[*](e (ante creta) ego. et VRd.om.BS. ex hv.) admixtis vitreis gemmis e volgi anulis, inde et anulare dictum.

[*](cfr. Plin. XXXIII 162.) Ex omnibus coloribus cretulam amant[*](aman Vd. -are v.a.H.) udoque inlini[*](in leni VR. illini dv.a.S.) recusant purpurissum[*](purpurosum R.), Indicum, caeruleum, Melinum, auripigmentum[*](uripigmentum B.), Appianum[*](ad pla- num (plen- V) BV.), cerussa[*](caeruffa B (ut semper fere) v. a. C.). cerae[*](caere V.) tinguntur isdem his[*](hif BG(S). s V.om.Rdhv(H).) coloribus ad eas picturas, quae inuruntur[*](inheruntur (vel inbe-) B1. inge- B2.), alieno parietibus genere[*](generi V.), sed classibus familiari, iam vero et onerariis [*](honorariis V.) navibus, quoniam et[*](ex VR.) pericula[*](fericula D. cfr. X 28. an uehicula? cfr. infra et XXXIV 163.) expingimus[*](expinguimus VR.), ne quis miretur[*](miremur V.) et rogos pingi, iuvatque[*](iubatque B1.) pugnaturos ad mortem aut certe caedem speciose[*](fpeciofae B. -si R.) vehi.

Qua[*](quā B. (an quoniam?).) contemplatione tot colorum tanta varietate subit antiquitatem mirari.[*](Cic. Brut. 18, 70. Plutarch. def. orac. 47 p. 436 B.—cfr. Plin. XXXIII 116.) quattuor coloribus solis immortalia illa opera fecere—ex albis[*](alta- bis R.) Melino[*](mellino B.), e silaciis[*](filaci B.) Attico[*](attico dhv. sa- VR.om.B.), ex rubris[*](ex (ante rubris) om.B. et V.) Sinopide Pontica, ex nigris atramento—Apelles[*](appellef BVVen.), Aetion[*](aetion J. cfr. § 78. etion ll.d. echion hv.), Melanthius[*](melanthiuf BdhB. -nchius v. melantius V. uoca- R.), Nicomachus, clarissimi pictores, cum

Et nostrae aetatis insaniam[*](insania R.) in[*](in om.R. ex v.a.Brot.) pictura[*](picturam B1R.) non omittam [*](omittam Bv. mi-V. nimitam R.). Nero[*](nemo R.) princeps iusserat colosseum[*](colosseum dv. -ofeum BV.om.R.an coloffum? fe del.B2.) se pingi cxx pedum linteo[*](in linteo v.a.U.), incognitum ad hoc tempus. ea[*](pa (pro ea) B1. eq. B2.) pictura, cum peracta esset[*](esse V.) in Maianis[*](malanif B. lamianis v.a.H.) hortis, accensa fulmine cum optima hortorum parte[*](pare V1. pure R.) conflagravit[*](conflagrata V2. -fraglata V1.). libertus eius, cum daret Anti[*](anti BS. -tii v. tanti d. ati V1R.del.V2h.) munus gladiatorium[*](gladiatorum BS. sed efr. infra et XXXVII 45. VIII 4 (bis). XIX 23. XV 78. VII 81.), publicas porticus occupavit [*](occupauit BdTv(S). ecurauit (aec-V1) r. inuestiuit hB.) pictura, ut constat, gladiatorum ministrorumque omnium veris[*](uerif Bv. uiris r.) imaginibus redditis. hic multis iam saeculis summus animus[*](animus ll. v. an ambitus, ut XXV 22?) in pictura, pingi autem gladiato??? munera atque in publico exponi coepta a C[*](a C. dhv. ac B1. agi VR. a B2.). Terentio Lucano . is avo suo[*](auo fuo Bdhv. aquo suo V. aquoso R.), a[*](a om.B.) quo adoptatus[*](adoptatur B1.) fuerat, triginta paria[*](paria om.B1.) in foro per triduum dedit tabulamque pictam in nemore[*](nemore Bhv. merore r.) Dianae posuit.

Nunc celebres in ea arte quam[*](quam—21 breuitate om.B.) maxima brevitate percurram[*](percurrant RF. -rra //// V.), neque enim instituti[*](insti- tutio B1. -ui V.) operis est talis[*](talif Bdv(S). iatis r. ampla hBrot. an artis?)

[*](cfr. infra § 57. XXXVI 177. (Strabo VIII 3, 30 p. 354).) Non constat[*](constant V.) sibi in hac parte Graecorum diligentia multas post olympiadas celebrando pictores quam statuarios ac toreutas[*](ac toraeutaf B. actore (auctores h) ut has VdTh. auctores v.a.H.), primumque olympiade LXXXX, cum et Phidian[*](phi- dian Bhv. pidia (pyd- V) an r.) ipsum initio pictorem fuisse tradatur clipeumque[*](elipeumque V1. -ptumque R. olympiumque hH Brot.) Athenis ab eo pictum, praeterea in confesso sit LXXX tertia[*](LXXX tertia BS. octogesima dhv. -ginta r.) fuisse fratrem eius Panaenum[*](panenum V. paneum d2in ras.h. -naeum v.a.H. paenū num B1. paene unum B2.), qui[*](quid VR.) clipeum intus pinxit Elide[*](elide VRdThv(H). -dae B. in aegide B.) Minervae, quam fecerat Colotes, discipulus Phidiae et ei[*](ei B2S. e B1. om.rv.) in faciendo love Olympio adiutor.[*](cfr. Plin. VII 126.) quid? quod in confesso perinde est Bularchi[*](bulachi B. -liarchi V.) pictoris tabulam[*](tabula BVv.a.C.), in[*](in om.R.) qua erat[*](querat R.) Magnetum proelium, a Candaule[*](candaule hv. -aute B. cantauele V. -tale R.), rege Lydiae Heraclidarum novissimo[*](nouiffima B.), qui et Myrsilus[*](myrfpluf B.) vocitatus est, repensam auro[*](auram R.)? tanta iam dignatio picturae erat. circa Romuli id aetatem[*](id aetatem om.R.) accident necesse est, etenim duode-[*](etenim duo coni. S. enim duo ll. duo enim hv.a.U.) vicensima olympiade interiit Candaules aut, ut quidam tradunt , eodem anno quo Romulus, nisi fallor, manifesta iam tunc[*](tum dv.a.S.) claritate artis, adeo[*](adeo ll. v (Brot.). atque G.) absolutione[*](absolutione VRG(S). -oni B. -ore dhv. non absolutae Brot. (an ante absolutionē?).).[*](Aelian. var. hist. VIII 8.) quod si recipi[*](recipi BG. -pitur C. praecipi r. -pitur hVen. perc- dVerc.) necesse est, simul apparet[*](apparet ll.G(D). -reat hv(S).) multo[*](multa R. -tū d.) vetustiora[*](uetuftiora BdTv. -or r.) principia eosque,

quin immo certamen etiam picturae florente eo institutum est Corinthi ac Delphis, primusque omnium certavit cum Timagora[*](timacora V1. timoc- R.) Chalcidense[*](chalchidenfe B. calch- V.), superatus ab eo Pythiis

Alii quoque post hos clari fuere ante LXXXX olympiadem , sicut Polygnotus[*](polignotuf B.) Thasius, qui primus mulieres tralucida[*](tralucida (tranfl- B2) BS. luc- rv.) veste pinxit, capita earum mitris versicoloribus[*](uerfiscoloribuf B2.) operuit plurimumque picturae primus contulit, siquidem instituit os adaperire, dentes ostendere, voltum ab antiquo rigore variare.[*](Pausan. X 25, 3. I 15, 3. Plutarch. Cimon 4. Harpocr. s. v. πολύγνωτος.) huius est tabula in porticu Pompei, quae ante curiam eius fuerat, in qua dubitatur[*](dubitatur aN B1S.) ascendentem cum clupeo[*](clupeo B1D. clip- rVerc. cfr. § 12.) pinxerit an descendentem. hic Delphis aedem pinxit, hic et Athenis[*](tenis R.) porticum, quae Poecile[*](poecile BB. poecle r. poetile v.) vocatur, gratuito, cum partem eius Micon mercede pingeret. vel[*](uel ll.S. unde dhv.) maior huic auctoritas, siquidem Amphictyones, quod est publicum Graeciae concilium, hospitia ei[*](ei Bdhv. et r.) gratuita decrevere .—Fuit et alius Micon, qui minoris cognomine distinguitur, cuius filia Timarete et ipsa pinxit.—

[*](Plutarch. Alcib. 16. Cic. de or. III 7, 26. (Quintil. inst. or. XII 10, 3).—Pausan. I 28, 2. Juba ap. Harpocr. s. v. παρράσιος.—Plutarch. de gloria Athen. 2.) LXXXX autem olympiade fuere Aglaophon, Cephisodorus [*](caephisodorus V. cephisso- Rd(?)Lugd.), Erillus[*](erilluf BS. frillus d. frilius r. phryllus Brot. -ylus v. Herillus coni. S e Diog. Laert. VII 37. 165. 166.), Euenor, pater Parrhasii[*](pharrasii R. -fi B.) et praeceptor maximi pictoris, de quo suis annis dicemus, omnes iam inlustres, non tamen[*](tam enim VR.) in quibus haerere expositio debeat festinans ad lumina artis, in quibus primus refulsit Apollodorus [*](ab- dilodorum V. abidolorū R.) Atheniensis LXXXXIII olympiade. hic primus species exprimere instituit primusque gloriam penicillo iure contulit . eius est sacerdos adorans et Aiax[*](aiax v. alax B. axis r.) fulmine[*](flumine V.) incensus,

[*]((Babrius II prooem. 9. Cic. Brut. 18, 70. Aelian. var. hist. XIV 17).) Ab[*](ad B.) hoc artis fores apertas Zeuxis[*](teuxis R.) Heracleotes[*](heracleotas V.) intravit olympiadis LXXXXV anno quarto, audentemque[*](audientemque VRh.) iam aliquid penicillum—de hoc enim adhuc loquamur[*](loquamur BS. -uimur dhv. -uitur r.)—ad magnam gloriam perduxit, a quibusdam falso in LXXXVIIII olympiade positus, cum[*](cum (=quo tempore) ll.v (an tum?). cum quo U cum Ritschelio. plura excidisse coni. J. (confuisse Traube).) fuisse[*](fuisset V.) necesse est Demophilum Himeraeum[*](hime- raeum d(?)v. -reum BVv.a.Bas. emer- R.) et Nesea[*](nefea BS. -e ad r. -eam d(?)v.) Thasium[*](tasium R.), quoniam utrius eorum discipulus fuerit[*](fuit R.) ambigitur.[*](cfr. Aelian. var. hist. XIV 17.) in eum Apollodorus[*](apollodorum R.) supra scriptus[*](fcriptuf BdhS. -tos r. dictus v. cfr. III 114. V 59.) versum fecit, artem ipsis ablatam Zeuxim[*](zeuxim BV1S. -in dhC. -is V2. zeusim Rv (sic fere semper).) ferre[*](60) secum. opes quoque tantas adquisivit[*](ad- quifiit VR.), ut in ostentatione[*](ostentationem UJD cum Gron.) earum Olympiae aureis litteris in palliorum tesseris intextum [*](intex- tum Bv(S). in fext- V. infert- RdhBrot.) nomen[*](nomine VR.) suum ostentaret[*](ostentare V. gestaret Gron.). postea donare opera sua instituit, quod nullo[*](nullum V..) pretio satis digno[*](digniū R.) permutari[*](per- mutari B2dv. -re rv.) posse diceret, sicuti Alcmenam[*](acmina R. agmena Vd.) Agragantinis[*](agra- gantinis T. -gentinif BS. cfr. § 64. 179. XXIX 5. VII 200. aggrag- R. agrig- dhv. agygragrant-V.), Pana Archelao[*](archelao Bv. rohe- d. roe- V. arceluo R.). [*](cfr. Plutarch. de gloria Athen. 2.)fecit et Penelopen, in qua pinxisse mores[*](mores ll.v(G). amo- dB.) videtur, et athletam[*](athle- tam Bhv. -lean r.) adeoque[*](adeoque in B (om. in) v.a deo quin (qui r) rdh.) in illo sibi[*](illo fibi BdS. illos Vh. illo R. sibi in illo v.) placuit, ut versum subscriberet celebrem ex eo[*](eo Bhv. co Vd. quo R.), invisurum[*](inuisorum Vh.) aliquem facilius

descendisse hic[*](hic om.B.) in certamen cum Zeuxide traditur et, cum ille detulisset uvas pictas tanto successu, ut in scaenam[*](scenam Vdhv.a.S. cenam R.) aves advolarent[*](aduolassent dT.), ipse detulisse linteum pictum ita veritate[*](ueri- tatem B1.) repraesentata, ut Zeuxis[*](zeufif Bv.a.C.) alitum iudicio tumens[*](timens VRv.a.B.) flagitaret tandem remoto[*](romoto B.) linteo ostendi picturam[*](pictura VR.) atque[*](adq. B1.) intellecto errore concederet palmam ingenuo[*](ingenio V.) pudore, quoniam ipse[*](ipse om.B1.) volucres fefelliset, Parrhasius autem se artificem .[*](cfr. Senecae controv. X 5 (34), 27.—Liv. XXXVIII 9, 13 (XXXIX 5, 15).—Val. Max. III 7 ext. 3. Aelian. var. hist. IV 12. XIV 47.) fertur et postea[*](postea post puerum iteraveruntVR.) Zeuxis pinxisse puerum uvas ferentem, ad quas cum advolassent[*](aduolaffent BLugd.(S). -sset TfG(H). -arent hv. -aret R. -arit V.) aves[*](auef Bhv(Lugd.)S. auis rG(H).), eadem ingenuitate processit iratus operi et dixit: uvas melius pinxi

[*](Harpocr. s. v. παρράσιος.—cfr. Quintil. inst. or. XII 10, 4.) Parrhasius Ephesi natus et ipse multa contulit[*](contulit BS. constituit rv.). primus symmetrian[*](fymmetrian BS. -iam Rdhv. -ia in V.) picturae dedit, primus argutias voltus, elegantiam capilli, venustatem[*](uenuftatem BRv(H). -ustem V. uetustat- dDal.) oris, confessione artificum[*](artificum Bdv. -cium r. cfr. § 83.) in liniis[*](linis V. -neif B2Rdv.a.S.) extremis palmam adeptus. haec est picturae[*](picturae BS. in pictura rv.) summa suptilitas[*](fuptilitaf Bv(S). sublimi- rH.). corpora enim pingere et media rerum est quidem magni operis, sed in quo multi gloriam tulerint; extrema corporum facere et desinentis[*](desi- nentes V.) picturae modum includere[*](includere ll.v. cfr. XXXVI 31. an condere? cfr. § 127. 129.) rarum in successu artis invenitur.[*](Quintil. inst. or. XII 10, 5.) ambire enim se ipsa debet extremitas et sic desinere, ut promittat alia et[*](alia et ego. -iae V1. -ia rv.) post se[*](post se V2RhG. post e V1. //post/// d. posse v. fponfe (-nte B2) B. pone se coni. J.) ostendatque etiam quae occultat. hanc ei gloriam concessere Antigonus et Xenocrates, qui de pictura[*](pictura BG(S). -ras V. -ris dhv(Brot.). om.R.) scripsere, praedicantes quoque, non solum confitentes ;[*](& BS(J). ut U. om. rv.) et alias[*](alias VRh. -ia Bdv. dist. B. cum antecedd. iunxerunt v(SU).) multa graphidis[*](grapidis Vdh.) vestigia exstant in tabulis ac membranis eius[*](eiuf BdG.om. rv.), ex quibus proficere dicuntur artifices. minor tamen videtur sibi comparatus in mediis corporibus exprimendis.[*](cfr. infra § 129. Plutarch. Thes. 4.) pinxit demon[*](daemonem v.a.G.) Atheniensium argumento quoque

[*](Cic. or. 22, 74. Quintil. inst. or. II 13, 13. Val. Max. VIII 11, ext. 6.) Nam Timanthi[*](thimanti d. -ati R. thi////// V.) vel plurimum adfuit ingenii[*](ingenii Bhv. -niis r.). eius enim est Iphigenia[*](ephigenia B2.) oratorum laudibus celebrata, qua stante[*](quae stante V. quē (quae est h) ante Rh.) ad aras peritura cum maestos pinxisset[*](fpinxiffet B. pincx- V.) omnes praecipueque[*](praecipueque BS. -pue rv.) patruum[*](patrē B.) et tristitiae omnem imaginem consumpsisset, patris ipsius voltum[*](uulgo F.) velavit, quem digne non poterat ostendere. sunt et alia ingenii eius exempla[*](exempla BU. -aria rv.), veluti Cyclops [*](cyclobf B.) dormiens in parvola tabella, cuius et[*](cu et VR.) sic magnitudinem exprimere cupiens pinxit iuxta Satyros[*](fa- turof B1.) thyrso[*](thyrso v. thyfo B. -yrco V. thirco R.) pollicem eius metientes[*](men- tientes V1d. metiens R.). atque in unius huius operibus intellegitur plus semper quam pingitur et, cum sit ars summa, ingenium tamen ultra[*](ultro V1Rd.) artem est. pinxit et heroa absolutissimi operis, artem ipsam complexus viros pingendi , quod opus nunc Romae in templo Pacis est[*](est om.BSU.).

[*](cfr. infra § 98. supra. § 64. XXXIV 61.) Euxinidas[*](euximidas R. euxeni- hG.) hac aetate docuit Aristiden, praeclarum artificem , Eupompus[*](eupomphuf BV.) Pamphilum, Apellis praeceptorem. est Eupompi victor certamine gymnico[*](cymnico V.) palmam tenens. ipsius auctoritas[*](dist. ego.) tanta fuit, ut diviserit picturam[*](picturam ego. -ra in V. -ras in h. -ram in rv.): genera[*](genera tria d(?)v.a.U.), quae ante eum duo fuere—Helladicum[*](helladicum Bv. helia- r.) et Asiaticum[*](afiaticum (ticum in ras.) Bv(S). asiticum quod asiaticum (-con V) r.quod asiaticum G.) appellabant —, propter hunc, qui erat Sicyonius, diviso[*](deufo B. di- misso B.) Helladico tria facta sunt, lonicum[*](lonicum BV.), Sicyonium, Atticum.[*](cfr. infra § 123. Suid. s. v. πάμφιλος. Quintil. inst. or. XII 10, 6.) Pamphili [*](pamphilo R.) cognatio[*](cognatio ll. H. (cfr. § 136). pictura est cognatio v. an cognationem celebrant (propter accusativos sequentes inB)?) et proelium ad Phliuntem[*](ad philimitem h. -liuntem v.a.B. ampliantē B2.) ac victoria[*](uictoriam B.) Atheniensium, item Ulixes[*](ulixem B. (ulysses dh(?)H).) in rate. ipse Macedo natione[*](nationis R.), sed .... primus in pictura omnibus litteris eruditus[*](lac. ego indicavi; ex- ciderunt fere educatus Sicyone et. cfr. etiam § 114 extr.), praecipue arithmetica[*](arithmeticae (-heme- V1) V. -ce Rdhv.a.S.) et geometria[*](geometrice dhv.a.S.), sine quibus negabat artem[*](dist. ego.) perfici posse, docuit neminem talento minoris— annuis[*](annuis ll.S. -uo Brot. annis v.) $X$[*]($X$ D BVS. D Th.om.RBrot. dta d. decem v. (dist. D).) D—, quam mercedem et Apelles[*](ei (pro et ante Apelles) d(?)H.) et Melanthius[*](melantius Vv.a.C. merent- R.) dedere ei[*](ei BS. et rv. (dist. S).).[*](cfr. Plutarch. Arat. 13. Aristot. polit. VIII 2, 3. 6. 3, 2.) huius auctoritate effectum est Sicyone primum, deinde in[*](in BS. et in rv(D).) tota Graecia, ut pueri ingenui omnia ante[*](omnia ante (B. -ti r) ll. S. ante omnia v. omnes artem CF Her- mann. (an omissā ante?).) graphicen [*](graficen B. diagraphicen G. antigr- v.a.B.), hoc est picturam[*](hoc est picturam uncis inclusit U.) in buxo, docerentur recipereturque [*](reciperenturq. (-quae V) BV.) ars[*](ass V. poft B.) ea in primum gradum liberalium. semper

[*](cfr. supra § 50. Lucian. de mere. cond. 42.) Clari[*](etiam hv.a.J.) et centesima septima olympiade exstitere Aetion[*](aetion BS. etion r. echion hv. cfr. § 50.) ac[*](et d(?)v.a.S.) Therimachus[*](terimachus R.). Aetionis[*](actionis h. eti- d. echi- v.a.S.) sunt nobiles picturae Liber pater, item Tragoedia[*](tragydia B1. -gedia B2.) et Comoedia, Semiramis ex[*](& (pro ex) B.) ancilla regnum apiscens[*](apiscens VS. afpicenf B1. -cienf B2. adipiscens Rdhv.), anus lampadas praeferens et nova nupta verecundia notabilis.

[*](Quintil. inst. or. XII 10, 6.) Verum[*](uerum BG(U). -um et rv(S)J.) omnes prius genitos futurosque postea superavit Apelles Cous[*](couf BhH. caus V. coes R. eo usque v.) olympiade centesima[*](centesima om.B.) duodecima. picturae[*](picturae ll. H. in pictura prouectus ut v.) plura solus prope quam[*](prope quam Bhv. -pinquam r.) ceteri omnes contulit[*](contulerit v.a.H.), voluminibus etiam editis, quae doctrinam eam continent. praecipua eius in arte venustas[*](uetustas R.) fuit, cum eadem aetate maximi pictores essent; quorum opera cum admiraretur, omnibus conlaudatis[*](collaudatis dv.a.S. conlauiatis VR.)[*](uenustatem Fröhner mus. Rhen. 47 p. 293. gratiam Quintil.) deesse illam suam[*](illam fuam BS. sillam uam V1. sillam V2R. iis unam illam (del. H) v.) venerem dicebat, quam Graeci χάριτα vocant; cetera omnia contigisse, sed hac[*](haec V. hoc d.) sola[*](fola BS. -li rv.) sibi neminem parem.[*](Cic. or. 22, 73.—Vitruv. VII praef. 14 (?). Diog. Laert. IV 18.—cfr. infra § 107.) et aliam gloriam usurpavit, cum Protogenis[*](protogenef B.) opus inmensi laboris ac curae[*](cura B2. core V.) supra modum anxiae[*](anxie V. -iam B.) miraretur; dixit enim omnia sibi cum illo paria[*](pari R.) esse[*](effe Bdhv. ei se V1. est V2R.) aut illi meliora, sed uno se praestare, quod

Scitum[*](fcitum BU. -tum est rv(D).) inter Protogenen[*](protogene nec VR.) et eum quod accidit. ille[*](e (pro ille) B1. del.B2.) Rhodi vivebat[*](uidebat VR.), quo[*](quod B1V.cfr. XXXIV 115.) cum Apelles adnavigasset, avidus cognoscendi opera eius fama tantum sibi cogniti, continuo officinam petiit. aberat ipse, sed tabulam amplae magnitudinis in machina aptatam una[*](una BS. picturae una rv(D). an picturae nouae?) custodiebat anus[*](unus V.). haec foris esse Protogenen respondit interrogavitque, a quo quaesitum diceret. ab hoc, inquit Apelles adreptoque[*](arreptoque V2Bv.a.S. erep- B.) penicillo lineam[*](liniam BS. an ex colore lineam? cfr. § 89.) ex colore duxit summae tenuitatis per tabulam. et[*](et ll.U D. del. v.) reverso Protogeni quae gesta erant anus indicavit . ferunt artificem protinus contemplatum[*](con- templatum (-pta- B) Bhv. -tam r. -ta d.) subtilitatem [*](fubtili- tate Bd.) dixisse Apellen[*](apellem dhv.a.S. appellen BV.) venisse, non cadere in alium tam absolutum opus; ipsumque alio colore tenuiorem lineam[*](li- niam S (ut infra semper).) in ipsa illa duxisse abeuntemque praecepisse, si redisset ille, ostenderet adiceretque hunc esse quem quaereret[*](qua diceret qui V.). atque[*](& BS. sed rv.) ita evenit. revertit enim Apelles et vinci erubescens tertio colore lineas secuit nullum relinquens amplius subtilitati[*](fubtilitati Bdv. -atis V2h. -atem r.) locum. at[*](ad B1.) Protogenes victum se confessus in portum devolavit hospitem quaerens, placuitque sic

Apelli[*](apelle VR.) fuit alioqui[*](alioquin B2v. a.H.) perpetua consuetudo numquam tam occupatum[*](occupatam Rd(?)v.a.S.) diem agendi, ut non lineam ducendo exerceret artem, quod ab eo in proverbium venit. idem perfecta opera proponebat in pergula transeuntibus atque, ipse post tabulam latens, vitia quae notarentur auscultabat[*](aut fcultabat B1.), vulgum diligentiorem[*](diligentiorum V.) iudicem quam[*](quem B1.) se praeferens;[*](Val. Max. VIII 12 ext. 3.—Plutarch. de adul. et am. 15. de tranqu. an. 12.) feruntque reprehensum a[*](a Bhv. om. r.) sutore, quod in crepidis una[*](crepidif una Bv. -dini sunt (s??? R) a (om.d) rdh.) pauciores intus fecisset ansas, eodem postero die superbo[*](fuperbo BG. -be v. -er uocem r.) emendatione[*](emendatione BRG. -onem Vdhv.) pristinae admonitionis cavillante circa crus, indignatum prospexisse denuntiantem, ne supra crepidam[*](crepidem B1.) sutor iudicaret , quod et ipsum in proverbium abiit. fuit enim et comitas illi, propter quam gratior Alexandro Magno[*](magno erat v.a.S. (sqq. dist. S).) frequenter in officinam ventitanti[*](uen/titati// B1.)—nam, ut diximus, ab[*](7,125) alio se pingi vetuerat edicto—, sed in officina imperite multa disserenti[*](dis- serente Vdh.) silentium comiter suadebat, rideri eum dicens a pueris, qui colores tererent.[*](cfr. Lucian. imag. 7.) tantum erat auctoritati

Imagines[*](imagines G(S). -nem ll.H. -num v. (an imagines idem?).) adeo similitudinis[*](similitu- dines Vv.a.G. -ni R.) indiscretae[*](indiscretae (pid- R) ll.G. -te v.) pinxit, ut— incredibile dictu[*](dictum B.)—Apio[*](appio VR. -ion (apion G) v.a.S.) grammaticus scriptum reliquerit , quendam ex facie hominum[*](homi- num Bv. -nem r.) divinantem a (del.V2) diuinamtem V. addiuinantem Rdhv.a.S., quos

[*](cfr. supra § 74.—anthol. Gr. II 251, 1. Palat. VII 623.) Aequalis eius fuit Aristides Thebanus. is omnium primus[*](primum V1R.) animum pinxit et sensus[*](census VR.) hominis expressit, quae vocant Graeci[*](greci B. -ce V2. gregi V1.)ἤθη,[*](ethe Rdv. hethe B. ethae V1. pathae V2.) item[*](idem V1h. id est V2.) perturbationes[*](turba- tionis V.), durior paulo[*](pallor B.) in coloribus. huius opera[*](opera BUJ. pictura rv(S)D. -ra est C.) .... oppido capto[*](lac. ego indicavi; exciderunt fere cetera longe superat. cfr. §96. 102 al.) ad matris morientis ex volnere mammam adrepens infans[*](inans V1. inanis V2.), intellegiturque sentire mater[*](matre V.) et timere, ne emortuo e lacte[*](e lacte ego. flacte B1. lacte B2dv. facta r.) sanguinem [*](fanguinem Bdhv. -ne r.) lambat. quam tabulam Alexander Magnus transtulerat Pellam[*](pellan B.) in patriam suam.[*](cfr. supra § 24. Strabo VIII 6, 23 p. 381.) idem[*](inde (pro idem) B.) pinxit proelium cum Persis, centum homines[*](hominis Vh.) tabula ea[*](tabula ea BS. -lae (-le R) r. ea tabula v.) conplexus pactusque in singulos mnas[*](mnas Vdhv. minaf BS. omas R.cfr. § 107. XXI 185.) denas a tyranno Elatensium[*](elatenfium Bv. flate- R. flatie- Vdh.) Mnasone . pinxit et currentes quadrigas et supplicantem paene

[*](Pausan. I 3, 5.—extr.: Cic. Verr. IV 60, 135. (Plin. VII 207).) Simul[*](fic fimul B. (an huic vel ei simul?)), ut dictum est, et Protogenes floruit. patria ei Caunus[*](ei caunuf BB. fi caunus h. phic- v. frica (afr- V2) unus r.), gentis[*](gendis V.) Rhodiis[*](rhodiif Bv. obi/// R. obi Vdh.) subiectae[*](fubiectae Bv. -biecia R. -blecia Vd. -bletia h.). summa paupertas[*](81) initio artisque summa intentio[*](inuentio R.) et ideo[*](deo V1. dō R.) minor fertilitas. quis eum docuerit, non putant constare; quidam et naves pinxisse usque ad quinquagensimum annum; argumentum esse, quod cum Athenis celeberrimo loco Minervae delubri propylon[*](propylon BVU coll. XXXVI 32. -pilon Rd. -pylaeon h(?)B. popyleon v.) pingeret, ubi fecit nobilem Paralum[*](paralum dhv. phara- B. parha- V. parba- R.) et Hammoniada[*](hammoniada BhH. -dam Rv.a.B. hamo- V. hemi- onida B.), quam quidam Nausicaan[*](nausicaan S. -cāN B. -cam rv. -caam dh(?) G.) vocant, adiecerit parvolas naves longas in iis[*](is V1. his V2.), quae pictores parergia[*](parergia ll.J. -ga hv.) appellant

[*](cfr. supra § 80.) Eadem aetate fuit[*](fuit Bdv. om. r.) Asclepiodorus, quem in symmetria mirabatur Apelles. huic Mnaso[*](mnafo BS. -son rv.) tyrannus pro duodecim diis[*](diif Bhv. his r.) dedit in singulos mnas tricenas, idemque Theomnesto in singulos heroas[*](heroaf Bv. -ratos r.) vicenas.

[*](cfr. supra § 38. 50. Vitruv. III praef. 2.) His adnumerari debet et[*](et om.R(?)v.a.S.) Nicomachus[*](nicomachus v. nicho- ll.), Aristidis[*](aristidis ego. -di U (sed cfr. § 111. 122). -dae illius Oehmichen stud. Pin. p. 239. ariftiaci BJ. -tiaei S. -ticheimi R. -techeimi dFh. -te///// V. -todemi v. (an Aristidis Thebani?).) filius ac discipulus. pinxit raptum Proserpinae, quae tabula fuit[*](fuit om. Dal. (errore).) in Capitolio in Minervae delubro supra[*](supra ll.v(S). -per dh(?)Hack.) aediculam Iuventatis[*](iuuentatis R(?) H. -tutis v. neniatif B. inentalis Vh.), et in eodem Capitolio, quam Plancus imperator[*](imperatori B. -tur V1.) posuerat, Victoria quadrigam in sublime rapiens. Ulixi[*](ulixi Bv(S). -xin r. ulyssi H.) primus addidit pilleum[*](pilleu B2VhD. pell- B1. pil- Rdv. (Ulixi—pilleum post Pacis [v. 18] transposuit U).). pinxit[*](pinxit d2v. scripsit ll. -sit -inxit d1.) et Apollinem ac[*](ac B2S. ad B1. et (e V1) rv.) Dianam, deumque[*](deamque R.) matrem in leone sedentem, item nobiles[*](nobilis RS.) Bacchas obreptantibus[*](obreptantibuf BS. adr- V1. arr- rv.) Satyris, Scyllamque, quae nunc est Romae in templo Pacis. nec[*](ne B.) fuit alius in ea arte velocior. tradunt namque conduxisse pingendum ab Aristrato, Sicyoniorum [*](socyoniorum VR.) tyranno, quod is faciebat Telesti poetae monimentum praefinito die, intra quem perageretur, nec[*](ne Vh.) multo ante venisse, tyranno in poenam accenso, paucisque diebus

[*]((cfr. Propert. IV 8, 12 [III 9, 12], ubi tamen scriptum est Parrhasius).) Namque subtexi par est minoris picturae celebres in penicillo, e quibus fuit Piraeicus[*](piraeicus S e coni. J. piraficuf B. praeicus V. prei- RdT. peritus h. Pyreicus v. Graficus A Schiöne.) arte paucis postferendus :[*](dist. v.a.S.) proposito[*](proposito Bv. -tio r.) nescio an distinxerit[*](distinxerit ego. (cfr. § 29). diftrux- BVh. destrux- Rdv. distrinx- Fröhner anal. crit. p. 16. de mendo cfr. XXXVII 143. 150. 195. XXXIV 62.) se, quoniam humilia quidem secutus humilitatis tamen summam adeptus

Decet[*](decet Bdhv. dicet V. dicit R.) non sileri et Ardeatis templi pictorem, praesertim civitate donatur ibi et carmine[*](carmen Schneidewin.), quod est in ipsa pictura his versibus:

2. Dignis[*](dist. M Hertz (de Plautio poeta p. 12).) digna[*](digna ll.v(G)D. -nu' B(S).). Loco[*](loco ll.v(Brot.). loca G.) picturis condecoravit
3. reginae Iunonis supremi[*](supremae v.a.H.) coniugis templum
4. Plautius[*](plautiuf (-uciuf B) marcuf BS. mareus plautis marcus r. marcus ludius v.) Marcus, duet Asia lata[*](cluet asia lata J cum Bergkio II 10. cluetaf alata B. cloet (do & R) asia lata r. Cleoetas Alalia S. Elotas Aetolia v.) esse oriundus,
4. quem nunc et post semper ob artem hanc Ardea laudat,