Naturalis Historia

Maximum hine opus naturae ordiemur et cibos suos homini narrabimus faterique cogemus ignota esse per quae vivat. nemo[*](nemo Ev. ne rT.an recte?) id parvum ac[*](ac GFEv. et d.) modicum existimaverit , nominum vilitate[*](uilitate Ev. utilitate r.) deceptus. pax secum[*](secum ll. v. simul C.) in his aut bellum naturae dicetur[*](dicetur G dv. diceretur r.) , odia amicitiaeque[*](amicitiaeque v. -tiaque ll. Brot.) rerum surdarum ac sensu carentium et, quo magis miremur, omnia ea hominum causa. quod Graeci sympathiam et antipathiam[*](et antipathiam P coll. XXXVII 59. omr. ll. v. a. S.) appellavere, quibus cuncta constant, ignes aquis restinguentibus [*](restringuentibus E.) , aquas[*](aquasTSH. aqua r. aquam v.) sole devorante, luna pariente, altero alterius iniuria deficiente sidere atque,[*](cfr. Plin. XXXVI 130. Geop. XV 1, 28.) ut a sublimioribus recedamus, ferrum ad se trahente magnete lapide et alio rursus abigente[*](ambiente d.) a sese, adamanta, rarum[*](adamanta rarum U 422 D. adamantarum T. -matarum ll. -manta S. -mantem v. (an adamanta, regiarum opum gaudium? cfr. XXXVII 55).) opum gaudium,

Infragilem[*](infragilem v. -ili ll.) omni cetera vi et invictum, sanguine hircino rumpente, quaeque alia in suis locis dicemus paria vel maiora miracula.[*](miracula coni. Dal. miratu dcum ras.TS. -ratus r. mira v. an potius introitus tantum uenia sit?) tantum venia sit a minimis, sed a salutaribus ordienti primumque ab hortensiis[*](hortensibus dv. a. H.).

[*](Diosc. IV 152. 155. Th. H. IX 9, 4.) Cucumin silvestrem esse diximus, multo[*](non multo Q.) infra [*](19, 74) magnitudinem sativi[*](satiui scimus Q.). ex eo fit medicamentum, quod vocatur § quib; Q. § elaterium[*](flaterium d1. elacterium d2.), suco expresso[*](exseso Q.) semini[*](semine d. e sem- v. a. S.), cuius causa nisi maturius [*](maturius dE Qv. -rus r.) incidatur[*](indatur Q.), semen exilit oculorum etiam periculo. servatur autem decerptus una nocte, postero die inciditur harundine, semenque[*](semenque ego. semen quoque ll. v.) cinere conditur[*](conditur J. conciditur ll. conspergitur v.) ad coercendam[*](coerendam GF.) suci abundantiam, qui expressus suscipitur aqua caelesti atque subsidit, deinde sole cogitur in pastillos ad magnos mortalium usus, obscuritates et vitia oculorum[*](oculorum sanat genarumque v. a. S.), genarum ulcera. [*](Diosc. IV 152. Celsus IV 24. Th. H. IX 9, 4. Pl. iun. p. 71, 10.)tradunt hoc suco tactis radicibus vitium non attingi uvas ab avibus. radix autem ex aceto cocta podagris[*](podagricis SD.) inlinitur sucoque dentium dolori medetur, arida cum resina inpetiginem et scabiem quaeque[*](quaeque ll. J. quae G. quam v.) psoram et lichenas vocant, parotidas, panos sanat et cicatricibus colorem reddit, et foliorum sucus auribus surdis cum aceto instillatur.

[*](Th. H. IX 9, 4. 14, 1. Diosc. IV 155.) Elaterio tempestivus[*](elaterium tempestiuum v. a. H.) est autumno, nec ullum ex medicamentis longiore[*](longiore dv. -ori S. -or ex r.) aevo[*](euo GF.) durat. incipit a trimatu. si quis recentiore uti velit, pastillos in novo fictili igni lento in aceto domet. melius quo vetustius, fuitque iam[*](fuit quod iam dT.) cc annis servatum, ut[*](ut dEG. est rT. esse v.) auctor est Theophrastus, et usque[*](et usque Ev. eiusque r. sed usque Q.) ad

quinquagesimum[*](quinquagesimum annum QD.) lucernarum lumina[*](lumine GF.) extinguit. hoc enim veri experimentum est, si admotum, priusquam extinguat, scintillare sursum ac deorsum cogat. pallidum ac leve herbaceo ac scabro melius ac leniter amarum.

Putant conceptus adiuvari adalligato semine, si terram non adtigerit, partus vero, si in arietis lana alligatum inscientis lumbis fuerit, ita ut protinus ab enixu[*](enixu dTSH. exinu GF. ex mura (muu E2)E. exitu G.) rapiatur extra domum. ipsum cucumin[*](hunc cucumi Q.) qui magnificant, nasci praecipuum [*](praecipue Q.) in Arabia, mox in Arcadia; Cyrenis[*](dein cyrenis (om. alii) QS. (mox Cyrenis, alii in Arcadia v. a. H.).) alii tradunt similem heliotropio cucumin[*](cucumin ego. cui dT. cuius rv.) inter folia et ramos provenire magnitudine nucis iuglandis, semen autem esse[*](semen, esse autem v. a. H. semina J.) ad speciem scorpionum[*](scorpionis v. a. H.) caudae reflexum[*](caudae reflexum S. gaudere flexus Q. cauda replexa ll. H. cauda reflexa v. caudae reflexaJ.), sed candidum[*](candidum S. -ditum Q. -dida rv.).[*](Diosc. IV 155.) aliqui etiam ab[*](ab GFE. ob d. ab eo v. del. S.) scorpione[*](scorpione ego. -onem GFdD. -onum Ev. -onium Dal.) cucumim vocant, efficacissimo[*](efficacissimum dv.a. S. -imum est Q.) contra scorpionum[*](scorpionum Ev. -nem r. -nis QS.)[*](dist. S.) ictus[*](ictum QS.) et semine et elaterio. est[*](est ego. et ll. v. om.QS.) ad purgandam[*](purgandam QS. -dum dTEv. -de r.) utrimque[*](utrimque QU 423. utrumque GF. utroque dTJ. utrique S. uterum Ev.) alvum[*](aluum dTQ1. aluom Q2S. aluos GF. aluosque Ev. [pro por- tione U 423. proporcionem Q. portione ll. v. a. D.) modus pro portione virium ab dimidio obolo ad solidum; copiosius necat. sic et contra phthiriasim bibitur et hydropicis. inlitum anginas et arterias cum melle aut[*](aut QS. et ll. v.) oleo vetere sanat.

[*](extr.: Diosc. IV 155 extr.) Multi hunc esse aput nos, qui anguinus vocetur , ab aliis erraticus, arbitrantur, quo decocto sparsa mures[*](mures (murus E) de eius medicina non Ev.a.H.) non adtingunt. iidem podagris eum et[*](eum et QS. cum et dT. cum rv.) articulariis[*](articulariis ego. -cularibus QS. -culis GF2d. -culusF1. -culi ETfH. -culorum v.)

morbis decoctum in aceto[*](aceto Qv. -tum ll.J.) inlinunt[*](inlinunt FQS(v). linunt G. illi-niunt r Brot.) praesentaneo remedio, lumborum vero dolores[*](dolores QS. -ore GFE. -ori dv.) seine sole siccato, dein trito, X??? XX[*](X???XX D. DXX Q. X.XX F. XXX r. XX.X Brot. triginta denariorum v.)[*](dist.S.) pondere in hemina aquae dato[*](aquae dato D. aqua dato Q. dato aquae (aque G) ll.v.) sanant[*](sanant GFED. sanat dQS. sanat et v.), tumores[*](tumores G. umores (hu- dv) ll. v.) subitos inlito cum lacte mulierum. purgat eas elaterium, sed[*](post suspiriosis videtur deesse potum vel fancibus inlitum (cfr. Diosc.) vel tale quid. ) gravidis abortum facit. suspiriosis prodest, morbo vero regio in nares coniectum. lentigines ac maculas e facie tollit in sole inlitum.

[*](Gargil. p. 149, 6. 8. 5.) Multi eadem omnia sativis[*](satiuis cucumeribus QS.) adtribuunt, magni[*](magnum GFv. a. S.) etiam sine is momenti[*](in eis momentum v.a. S.). namque[*](nam Q.) et eorum semen quantum tres digiti adprehenderint[*](adprehenderunt Q.) cum[*](cum Qv. cum in ll.) cumino tritum potumque in vino tussientibus auxiliatur, et phreneticis in lacte mulieris , et dysintericis acetabuli mensura, purulenta autem[*](autem ll. v. aliqua Q.) expuentibus cum cumino pari pondere, et iocineris vitiis in aqua mulsa. urinam movet ex vino dulci, et in renium [*](renum dv.a.S.) dolore clysteribus simul cum cumino[*](cum cumino v. cumino GFE. cum uini d.) infunditur.

[*](Diosc. II 163. 162. Athenaeus II 77 p. 68c. Pl. iun. p. 21, 6. 75, 19. Gargil. p. 148, 6–8. 10–13. 14. 26. 149, 4. 3. 148, 9.) Ei, qui[*](ei qui dT. ei r. qui J. (Pepones qui v).) pepones vocantur, refrigerant maxime in cibo et emolliunt[*](molliunt Q.) alvum. caro eorum epiphoris oculorum aut[*](an trita radix? cfr. Gargil. et Pln. iun.) doloribus inponitur. radix sanat ulcera concreta in modum[*](an quae Graeci? cfr. Gargil.) favi, quae ceria[*](ceria QG. cerea ll. cerion B.) vocant. eadem concitat[*](concitat D. -itae S. contra Fdv. contrahit E(?)H cum B.) vomitiones ; siccatur, in farinam[*](farinam Dal. -ina ll. v. an uomitiones siccata et in farinam tunsa. datur? cfr. Diosc.) tunsa datur[*](thus addatur E.) quattuor obolis in

aqua mulsa, ita ut qui biberit quingentos[*](MD dT. quingentos rv.) passus postea ambulet. haec farina et in smegmata adicitur. cortex quoque vomitionem movet, faciem purgat. hoc et folia[*](et folia dv. et in folia r.) cuiuscumque sativi inlita. eadem cum melle et epinyctidas sanant, cum vino canis morsus, item multipedae[*](millepedae G. -dem v.); sepa[*](sepa dTB. sepe f. saepe r. spea Dal.) Graeci vocant, oblongam, pilosis pedibus, pecori praecipue nocivam; morsum tumor insequitur et putrescit locus. ipse[*](uncos ego posui; verba ad § 11 (post emolliunt aluum) videntur pertinere; cfr. Gargil.) cucumis odore defectum animi refovet[*](refouet QS.om.ll v.).—(Coctos deraso cortice ex oleo et aceto ac melle[*](oleo et aceto ac melle QS. oleo aceto et melle ll.v.) iucundiores esse certum est.)—

[*](cfr. Diosc. II 158.) Cucurbita quoque silvestris invenitur, σομφὸς[*](σομφοςQv.cfr.index l. spongos ll.SH.) a Graecis appellata, intus[*](intus QS.om.ll.v.) inanis, unde et nomen, digitali crassitudine, non nisi in saxosis nascens. huius conmanducatae sucus stomacho admodum prodest.

[*](Diosc. IV 175.) Colocynthis[*](colicintis E.) vocatur alia, ipsa plena semine[*](semine QS.om.ll.v.), sed minor quam sativa. utilior pallida quam herbacea[*](quam herbacea FdTS. quam de eius (quando eius sunt v) medicinae herbacea Ev.). arefacta per se inanit alvum. infusa quoque clysteribus intestinorum omnibus vitiis medetur et renium[*](renum dv.a.S.) et lumborum et paralysi. eiecto semine aqua mulsa in ea[*](in eo S. (desideraveris in ea luto inlita, ut § 26. an in aqua mulsa ea?)) decoquitur ad dimidias; sic[*](sic del.H.) tutissimo[*](tutissimo FTH. -mi dE. -me S. tussienti v.) infunduntur oboli quattuor. prodest stomacho et[*](stomacho et ego. et stomacho ex dTS. et stomacho rv.) farinae aridae[*](farina arida S.) pilulis cum decocto melle sumptis. in morbo regio semina eius VII[*](VII S. uti E. uitii r. an VIIII? cfr. XXII 135. utiliter v.) sumuntur et protinus aqua mulsa. carnes eius cum absinthio ac sale[*](et sale dv.a.S.) dentium dolorem tollunt, sucus vero cum aceto calefactus

mobiles sistit. item spinae et lumborum ac coxendicum dolores, cum oleo si infricetur. praeterea, mirum dictu, semina eius, si fuerint pari numero, in linteo[*](in linteo S exQ (cuius semen pari numero in linteo ad- alligatum febribus perhiodicis liberat). om. ll. v. lacunan in- die. J.) adalligata febribus liberare[*](liberare S exQ. mederi d2TS.om. r. sanare v.) dicuntur, quas Graeci periodicas vocant.[*](Diosc. II 161. Gargil. p. 141, 1. Pl. iun. p. 26, 12. Gargil. p. 141, 20. 21. 10. 3. 5. 18.) sativae quoque derasae[*](derasae S. -se Q. rasae ll. v.) sucus tepefactus auribus medetur; caro eius interior sine semine clavis pedum et suppurationibus, quae[*](quas dT.) Graeci vocant ἀποστήματα. decoctae [*](ait.oc- tii Mata Q.) autem universae sucus dentium motus[*](motus v. modus Q. motū d. montis F. men- tis E.) stabilit et dolores inhibet; vinum cum ea fervefactum oculorum etiam impetus. folia eius cum recentibus cupressi contusa et inposita, ipsa[*](ipsa v. ipsae ll.) quoque tosta in argilla ac trita cum adipe anseris vulneribus medetur. nec non ramentis[*](recentis ego. cfr. Gargil. recens ll. J. om.Q. recentes v(S).) corticis recentis podagras refrigerat et ardores capitis, infantium maxime, et ignes sacros vel iisdem strigmentis[*](uel iisdem strigmentis S. uel isdem stricmentis Q. uelis (uel his T) destrigmentis dT. uelis destrigentis (destring- E) r. de strigmentis uel his (is) v.) inpositis vel seminibus. sucus ex strigmentis[*](strigmentus Q. trigmentes F.) inlitus cum rosaceo et aceto febrium ardores refrigerat. aridae cinis inpositus mire combusta sanat. Chrysippus medicus damnabat eas in cibis, sed omnium consensu stomacho utilissimae iudicantur et interaneorum vesicarumque exulcerationibus.

[*](Diosc. II 134. Gargil. p. 173, 8. 5. 1–7.) Est et rapo vis medica. perniones[*](perniones Fdv. preniones Q. ptern- S. pulmones E.) fervens[*](feruens Qv. fer- uiens F. feruiens r.) inpositum sanat, item frigus pellit e piedibus. aqua decocti eius fervens podagris etiam frigidis medetur, et crudum tusum cum sale cuicumque vitio pedum. semen inlitum et potum[*](an inlitum uel potum?) in vino contra serpentes et toxica salutare esse proditur,

a multis vero antidoti[*](antidoti uim v. anti (ante F) dantium ll.) vim habere in vino et oleo. Democritus in totum ea[*](ea FEG. om.dT. eum v.) abdicavit in[*](in Ev. aF. ea a T. ab ea d.) cibis propter inflationes , Diocles magnis laudibus tulit, etiam venerem stimulari ab iis professus, item Dionysius, magisque si eruca condirentur; tosta quoque articulorum dolori[*](dolori dv. -ore r.) cum adipe prodesse[*](prodesse G. prodest ll. v. prosunt S.).

[*](Diosc. II 135.) Silvestre rapum in arvis maxime nascitur, fruticosum , semine candido[*](an se- mine intus candido?cfr. Diosc.) , duplo maiore quam papaver[*](papaueris v. a. J.). hoc ad levigandam cutem in facie totoque corpore utuntur mixta[*](dist. H.)farina[*](farina H. urina ll. v.) pari mensura[*](mensura dG. marm (nam E) supra r. mensura. Nam ut supra diximus v.) ervi[*](erui v. herui F. herbi d. heui E.an erui uel?), hordei et tritici et lupini. radix ad omnia inutilis.

[*](Diosc. IV 122. II 136. Gargil. p. 172, 4–14.) Naporum duas differentias et in medicina Graeci servant. angulosis foliorum caulibus, flore aneti[*](flore aneti S coll. Diosc. et Gargil. floreant et ll.florentis B.), quod bunion vocant, purgationibus ferminarum et vesicae et urinae utile decoctum, potum ex aqua mulsa vel suci drachma; semen dysintericis tostum tritumque in aquae calidae[*](aquae calidae S e Gargil. aqua calida e FEv. aqua calida d.) cyathis quattuor. sed urinam inhibet, si non lini semen una bibatur. alterum genus buniada[*](buniada v. butinada Fd. put- E.) appellant, et raphano et rapo simile, seminis praeclari contra venena. ob id et in antidotis utuntur illo.

[*](Diosc. II 138. Gargil. p. 172, 12. 13.) Raphanum et silvestrem esse diximus. laudatissimus[*](laudatissimus H. -mum ll. v.)[*](19,80) in Arcadia, quamquam[*](in arca- dia quamquam dv. om. r.) et alibi nascitur, utilior urinae dumtaxat ciendae, cetero aestuosus[*](aestuosus S. estu- T. aestiuosus Fdv. a. B. D. esti- E. est et satiui usus B.). in Italia et armoraciam[*](armoraciam v (cfr. XIX 82). marmo- dT. marmorician r.) vocant.

[*](Diosc. II 137. Geop. XII 22, 8. 2. 3. 5. (XIII 9, 1. 8, 7). 6. 7. 9. Gargil. p. 134, 21. 1. Pl. iun. p. 110, 9. 101, 17. Gargil. p. 133, 8. 134, 22. 2. Nicander alex. 330. 430. 527. Gar- gil. p. 134, 3. (23). Pl. iun. p. 54, 19. (Marc. Emp. 28, 27).) Et sativi vero praeter ea, quae circa eos dicta sunt, stomachum purgant, pituitam extenuant,[*](19, 80. 85.86.) urinam[*](extenuant urinam dTv. -antur. Nam r.) concitant[*](4 inEv. a. H. verba ita perturbata sunt, ut post cetero legantr 309, 3 bilem—4 in uino, deinde 1 praeter ea quae—3 concitant, postremo 23 estiuosus—1 et satiui uero.), bilem detrahunt. praeterea cortices in vino[*](uino dQv. huno F. humo E.om.T.) decocti mane poti ad ternos cyathos conminuunt et eiciunt calculos. iidem in posca decocti contra serpentium morsus inlinuntur. ad tussim etiam mane ieiunis raphanos[*](raphanos ego. -nus ll. v.) prodest esse[*](esse ego. et dT.om. rv. (rafani tussientibus prosunt cybo ieiunis Q).) cum melle, semen eorum tostum ipsumque conmanducatum, adligato raphano[*](adligato ra- phano J. ad (om.E) illagarapona FE. alligaraphano d. ad lagonoponon B. de loco videtur desperandum esse.) aquam foliis eius decoctis bibere vel sucum ipsius cyathis binis contra phthiriases, phlegmoni[*](phleg- moni v. flegmini F2. flemini F1d. flagmini E.) ipsos inlinere tusos, livori vero recenti corticem cum melle, veternosis autem quam acerrimos mandere, semenque tostum, dein contritum cum melle suspiriosis. iidem et contra venena prosunt, cerastis[*](cerastis v (add. caeterum). ceratis Q. ceteraseis ll caetero G.) et[*](dist. S.) scorpionibus adversantur[*](aduersantur QS. -satur ll. v.)—vel ipso vel semine[*](an uel suco nel se- mine? cfr. Geop. XIII 8, 7.) infectis manibus inpune tractaveris[*](tractaueris QS. -tanis F. -tabis rG. -tabilibus v.), inpositoque raphano scorpiones moriuntur—, salutares et[*](salutares est Q.an sunt?) contra fungorum aut hyoscyami venena atque[*](adque Q. aeque Ev. a. S.), ut Nicander[*](menander dT.) tradit, et contra sanguinem tauri[*](sanguineni tauri QS. om. ll. v.). contra[*](contra D. et contra S. om. ll. v.) viscum quoque dari Apollodori duo iubent, sed Citieus[*](Ci- tieus Bas. cilleus ll. Scyllaeus v.) semen ex aqua tritum, Tarentinus[*](Tarentinus v. -num d. terrentinum r.) sucum. lienem item[*](an iidem?) extenuant, iocineri prosunt

et lumborum doloribus, hydropicis quoque ex aceto aut sinapi sumpti[*](sumpti Qv. exsumpti ll.) et lethargicis et comitialibus et melancholicis [*](et comitialibus et melancho- licis QS. om. ll. v.). Praxagoras[*](prexagoras E.) et iliosis dandos censet, Plistonicus et coeliacis. intestinorum etiam ulcera sanant ac purulenta praecordiorum, si cum melle edantur. quidam ad haec coquere eos luto[*](luto ego. in luto ll. v.) inlitos[*](inlitos (ill- dEv) ll. v. del. S. cfr. § 99.) malunt; sic et feminas purgari. ex aceto et[*](et ll. v. autem Q. autem et U 423. aut e D. aut S.) melle sumpti intestinorum animalia detrahunt, iidem[*](iidem S. idem QD. item rv.) ad tertias decocto[*](decoctum Q.) eorum poto[*](poto FEv. potu d. puto Q.) cum vino enterocelicis[*](enterocelicis (-coel- Q) QS. -celis ll. v.) prosunt; sanguinem quoque inutilem sic extrahunt .[*](Diosc. II 137. Hippocr. de m. mul. II 67. 78. Geop. XII 22, 4. 12. 4. 8. Gargil. p. 134, 4. 133, 5. 19. 7. Pl. iun. p. 75, 21. Hippocr. de diaeta II 25. 26. Celsus I 3.) Medius ad haec et sanguinem excreantibus[*](excruciantibus FE.) coctos dari iubet, et puerperis ad lactis copiam augendam, Hippocrates capitis mulierum defluvia perfricari[*](perfricari QS. fricari (-asi F) ll.v.) raphanis , et super umbilicum inponi contra tormenta volvae. reducunt et cicatrices[*](cicatrices (cec- Q)QS. -icem ll v.) ad colorem. semen quoque ex aqua inpositum sistit ulcera, quae phagedaenas[*](phagadaenas E. phanad-d. pa- gadenas Q.) vocant. Democritus venerem hoc cibo stimulari putat, ob id fortassis[*](et ideo fortasse Q.) voci nocere aliqui tradiderunt[*](tradunt Q.). folia, quae in oblongis[*](oblon- gins F.) dumtaxat nascuntur, excitare oculorum aciem dicuntur. ubi vero acrior raphani medicina admota sit, hysopum dari protinus[*](dari potius E1.) imperant[*](iubent T.); haec antipathia est. et aurium gravitati [*](ad aurium quoque grauitatem QS.) sucum raphani instillant[*](instillari Q.). nam vomituris summo cibo esse eos utilissimum est.

[*](Th. H. IX 15, 5. (Athenaeus II 52 p. 58 d. e). Diosc. III 153. Gargil. p. 140, 1. Celsus IV 24. (31). PI. iun. p. 68, 18.) Pastinacae simile hibiscum, quod molochen agrian

vocant et aliqui πλειστολοχείαν,[*](πλειστολοχειαμQS. plistolochiam v. a. Dal. plistiolo- tiam FE. pistolaciam d.) ulceribus[*](uberibus E.), cartilagini et[*](cartilagini et ego. -gint F. -gini d2(cum ras.) TEv. -ginibus Q. -ginis et G.) ossibus[*](ossi- bus om.Q.) fractis medetur. folia eius ex aqua pota alvum solvunt; serpentes abigunt[*](an serpentes abigunt ex oleo et aceto inuncta? cfr. Diosc.), apium[*](apium S. appium Q. apum ll. v.), vesparum, crabronum ictibus inlita medentur. radicem eius ante solis ortum erutam involvunt lana coloris, quem nativum vocant, praeterea ovis, quae feminam peperit, strumisque vel suppuratis alligant. quidam ad hunc usum auro[*](aurora dT.) effodiendam censent cavendumque, ne terram adtingat. Celsus et podagris , quae sine tumore sint, radicem eius in vino decoctam inponi iubet[*](inbent FE.).

[*](Gargil. p. 171, 20. Diosc. III 52. Pl. iun. p. 57, 10. Gargil. p. 171, 9. 10–13. Diphilus ap. Athen. IX 12 p. 371 b. Gargil. p. 171, 16. 18. 17. (172, 16–20).)

Alterum genus est staphylinus[*](appilinus Q.), quod pastinacam erraticam[*](erraticam Fdv. erbat- Q.om.EH.) vocant. eius[*](cuius Q.) semen contritum et in[*](in om.Q.) vino potum tumentem alvum et suffocationes mulierum doloresque lenit in tantum, ut vulvas corrigat. inlitum quoque e passo ventri earum prosit[*](prodest v.a. C.); et viris vero prosit[*](prodest v. a. S.) cum panis portione aequa tritum ex vino potum contra ventris dolores. pellit et urinam, et phagedaenas ulcerum sistit recens cum melle inpositum vel arida[*](arida ego. -dae ll.Tv. -dum G. an arida eius? cfr §15 init.) farina[*](farina dEG. -ne F. -nae Tv.) inspersa[*](inspersa ego. -sam dTv. -sum EfG. insupersam F.). radicem eius Dieuches[*](Dieuches Bas. dieuces FEv. diduces d.) contra iocineris aut[*](aut ll.S. ac v.) lienis ac lumborum[*](ac lumbo- rum dSD. aelum (elum E) lumborum r. ilium lumborum v.) et renium vitia ex aqua mulsa dari iubet, Cleophantus[*](theophrastus dT.) et dysintericis veteribus. Philistio in lacte coquit et ad stranguriam dat radicis uncias quattuor, ex aqua hydropicis, similiter et opisthotonicis et pleuriticis

et comitialibus. habentes ear feriri a serpentibus negantur aut, qui ante gustaverint, non laedi; percussis inponitur cum axungia. folia contra cruditates manduntur. Orpheus amatorium inesse staphylino dixit, fortassis[*](fortasse Q.) quoniam venerem stimulari hoc cibo certum est. ideo conceptus[*](contemptus FE.) adiuvari aliqui prodiderunt. ad reliqua et sativa pollet, efficacior tamen silvestris magisque in petrosis nata. semen sativae quoque contra scorpionum ictus[*](ictibus E.) ex vino aut posca salutare est. radice eius circumscalpti[*](cir- scalpiet Q.) dentes dolore liberantur.

[*](Diosc. II 166. Galen. alim. fac. II 55.) Syria, in hortis operosissima—utique[*](utique ego. undique ll. unde quoque SD. unde uenit S. uenitque J. indeque G. inde quoque v.) in[*](in ll.S. est v.) proVerbi o[*](prouerbio ego. -biū ll. v.) Graecis multa Syrorum olera—, simillimam staphylino herbam serit, quam alii[*](an excidit alii lepidion? cfr. Diosc.) gingidion[*](gigidion FE.) vocant, tenuius tantum et amarius eiusdemque effectus. estur[*](est ut d. est v. a. G.) coctum crudumque stomachi magna utilitate; siccat enim ex alto omnes eius umores.

[*](Diosc. II 139. Galen. 1. 1.) Siser erraticum sativo simile[*](simile dv. -lis r.) est et effectu[*](effectu dv. -tus r.): stomachum excitat, fastidium absterget ex aceto laserpiciato sumptum aut ex pipere et mulso vel ex garo. urinam ciet, ut Ophion[*](Ophion SD. cfr. Brunn. p. 36. opion dC. opinion rv.) credit, et venerem. in eadem sententia est et Diocles; praeterea cordi convenire convalescentium aut post multas vomitiones perquam[*](perquam dv. praeterquam r.) utile.[*](extr.: Pl. iun. p. 47, 14.) Heraclides contra argentum vivum dedit et venerem[*](uenerē ego. ueneri ll. v.) subinde offensantem [*](offen- santi G.) aegrisque se recolligentibus. Hicesius ideo stomacho inutile[*](inutile anon. ap.H. utile ll. v. a. J. an nō utile?) videri dixit, quoniam nemo tres siseres edendo continuaret, esse tamen utile convalescentibus ad vinum transeuntibus. sativi privatim sucus cum lacte caprino potus sistit alvum.

[*](Diosc. III 53. 54. cfr. Plin. VIII 112.) Et quoniam plerosque similitudo nominum Graecorum [*](uncos ego posui.) confundit[*](contundit FE.), conteximus et de sili [sed[*](sed om.dT.) hoc est vulgatae [*](uul- garis v. a.H.) notitiae]. optimum Massiliense[*](Massiliense v. cfr. Diosc. asiliense ll.), lato enim grano et fulvo est, secundum Aethiopicum nigrius, Creticum odoratissimum *omnium. radix iucundi odoris[*](iucundi odoris Ev. iucundioris r.) est. semen esse et vultures dicuntur. prodest homini ad tussim veterem, rupta, convulsa in vino albo potum, item opisthotonicis et iocinerum vitiis et torminibus et stranguriae duarum aut trium lingularum[*](lingularum dJ. ligu- larum Ev. linguarum FTSS.) mensura. sunt et folia utilia, ut quae partus adiuvent etiam quadripedum; hoc[*](an ob hoc?) maxime pasci dicuntur cervae pariturae. inlinuntur[*](inlinitur v. a. H.) et igni[*](igni TEv. igne r.) sacro. multumque in summo cibo concoctionibus confert vel folio vel semine. quadripedum quoque alvum sistit sive tritum potui infusum sive mandendo commendatum[*](commendatum ego. comman- ducatum ll. v. (cfr. § 260).) sale[*](saleque S. e sale v.). boum morbis sic[*](sic dT. sit r. sil J. del. G. medetur uel si Sv(D).) tritum infunditur.

[*](Pl. iun. p. 26, 14. 54, 20. 57, 8.) Inula quoque a ieiunis commanducata dentes confirmat.[*](dist. J.) si, ut[*](ut del. D.) eruta est[*](est v. est et ll. est ut D.), terram non adtingat[*](attingit d.), condita tussim emendat; radicis vero decoctae sucus[*](suco F.) taenias[*](taenias S. tenias Fd. tineas Ev.) pellit, siccatae autem[*](autem Ev. aut r.) in umbra farina tussi et convulsis et inflationibus et arteriis medetur. venenatorum morsus abigit. folia ex vino lumborum dolori inlinuntur.

[*](Diosc. II 180. Geop. XII 31, 9. Gargil. p. 161, 12. 14. 15. 162, 6. Geop. 1. 1. 5. Gargil. p. 161, 21. 22. 162, 1. 11. 161, 3. 11. 7. 9. 12. Geop. 1. 1. § 9. Celsus III 20. (Varro?—cfr. Col. XII 10, 1. 3).)Cepae silvestres non sunt. sativae olfactu ipso et delacrimatione caligini medentur, magis vero suci inunctione. somnum[*](somnum v. cfr. Gargil. somnium ll. D.) etiam facere traduntur et ulcera oris

sanare commanducatae cum pane, et canis morsus virides ex aceto inlitae aut siccae cum melle[*](lacunam ego indicavi curm Val. Rose; excidit tusae aut decoctae ex melle. cfr. Gargil. probabilius est et serpentium morsus et omnia uulnera cum melle ex v. 6. 7 hue inseri cum Gargilio.)..... et vino, ita ut post diem tertium solvantur. sic et attrita[*](attrita H cum vet. Dal. trita ll. D. tritae v.) sanant. coctam [*](coctam EG. cocta r. tostam v.) in cinere et[*](cinere et EG. -rem r v. a. C.) epiphoris multi inposuere[*](inposuere v. posuere ll.) cum farina hordeacia et genitalium ulceribus. suco et cicatrices oculorum et albugines et argema inunxere et serpentium morsus et omnia vulnera[*](uulnera ll. H. cfr. Geop. XII 31, 5. ulcera Qv(S).) cum melle; item auricularum[*]( lacunam ego indicavi coll. Gargil.; excidit dolori sucum. de structure cfr. § 28. 201.).... cum lacte mulierum et in iisdem sonitum aut[*](aut ll. S. ac v.) gravitatem emendantes cum adipe anserino aut cum melle stillavere[*](instillauere coni. Dal.). et ex aqua bibendum dederunt[*](dedere dG.) repente obmutescentibus. in dolore quoque ad dentes conluendos[*](coluendos D (semper).) instillavere et plagis bestiarum[*](bestiarum Ev. uesti- carant F. uesicarum d.) omnium, privatim scorpionum. alopecias fricuere et psoras tusis cepis[*](cepas d.). coctas dysintericis vescendas dedere et contra lumborum dolores, purgamenta quoque earum cremata[*](cremata Ev. cre- menta F. cremantes dT.) in cinerem[*](cinerem TEv. -ere r.) inlinentes ex aceto serpentium morsibus, ipsasque[*](ipsasque G. in ipsas quae F. in ipsaque dT. in ipsas (ipsa S) quoque ESv. an item (vel ut) ipsas quoque?) multipedae ex aceto. reliqua[*](an de ui reliqua? cfr. Gargil.) inter medicos mira diversitas. proximi inutiles[*](inutiles dvet. Dal. D. utiles F(?)EH. inutilia v.) esse praecordiis et concoctioni inflationemque et sitim facere dixerunt . Asclepiadis schola ad colorem quoque validum profici hoc cibo et, si ieiuni[*](si ieiuni dG. siciunt r. si sucum ieiuni v.) cotidie edant, firmitatem valetudinis custodiri, stomacho utiles[*](utiles H. utile dE. ut ille F. utilem SD. -lia v.) esse, spiritus agitatione [*](agitatione dG. -oni v. ac cogitatione E. a cogitationem F.) ventrem mollire, haemorrhoidas aperire[*](aperire ego coll. Diosc. appellere ll. pellere v.) subditas pro balanis; sucum cum suco feniculi contra incipientes hydropis es[*](hydropises v. hyppocrisis (hypo- d) ll.) mire proficere, item contra anginas cum[*](cum G. om. ll. v.) rutae[*](rutae F (sc. suco). -te d1E. -ta d2v.) et melle[*](uncos ego posui.); excitari eodem[*](eodem ego. ead- ll.S. eisd- v.) lethargicos.—(Varro quae sale et[*](an sit?) aceto pista[*](pista G. pisa ll. v. sparsa J. perfusa D.malim condita.) est arefactaque[*](arte fallian- tur F.), vermiculis non infestari auctor est).—

[*](Diosc. If 178. Pl. iun. p. 23, 6. Gargil. p. 154, 8. 12. 17. Pl. iun. p. 100, 21. Geop. XII 29, 9. 6. 9. 10. 8. 7. Pl. iun. p. 10, 1. 57, 12. Gargil. p. 154, 19. 20. 13. 155, 2. 3. 5–8. 156, 1. 155, 9. Aristot. probl. 39.)

Porrum sectivum profluvia sanguinis sistit[*](sisti Fv. a. G.) naribus[*](naribus QG. in naribus (aur- F1) ll. v.) contrito eo obturatis vel gallae mixto aut mentae, item[*](dist. Val. Bose Hermae VIII 26.) ex abortu profluvia poto suco. cum lacte mulieris[*](mulieris QS. -rum ll. v.) tussi etiam veteri et pectoris ac pulmonis vitiis[*](uitiis Qv. uitia d. uitiam r.) medetur. inlitis foliis sanantur vari[*](uari S. Varia Q. fani ll. del. v.) et ambusta et epinyctides— ita vocatur ulcus, quaeet syce[*](quae et syce G. quia sic ē (em E. est d) ll. Om.Q.), in angulo oculi perpetuo umore manans; quidam eodem nomine appellant pusulas liventes ac noctibus inquietantes—et alia ulcera cum melle tritis[*](tritis ego. trito ll. v.), vel bestiarum morsus ex aceto, item serpentium aliorumque venenatorum, aurium[*](aliorumque uenena- torum aurium QS. aliorum ll. v. aurium Verc.) vero[*](uero om.E.) vitia cum felle caprino vel pari mensura mulsi, stridores cum lacte mulieris, capitis dolores, si in nares[*](nare d.) fundatur dormituris[*](dormituris nel Val. Bose l. l. -turisue ll. v.) vel in aures[*](aures QD. aure Fd. aurem Ev.) duobus suci coclearibus, uno mellis. sucus et ad serpentium scorpionumque ictus[*](ictus v. ictu Q. potus f. potum ll. ictum S.) bibitur cum mero et ad lumborum[*](dolorem QS.) dolores cum vini hemina potus. sanguinem vero excreantibus et[*](et QF2v. e r.) phthisicis[*](phthisicis dEGargil. v. physicis F. phiciis Q.) et[*](et QS.om. ll. v.) destillationibus[*](distillationibus dv. a. S.) longis

vel sucus vel ex ipso cibus prodest, item morbo regio vel hydropicis et ad renum dolores, cum tisanae suco acetabuli mensura. idem modus cum melle vulvas purgat. estur[*](editur dTv.a.G.) vero et contra fungorum venena, inponitur et vulneribus , venerem[*](uenerem autem Q.) stimulat, sitim sedat, ebrietates[*](ebrietates ll. Gargil. v. -atem QS.) discutit, sed oculorum aciem hebetare traditur, inflationes[*](inflationem C.) quoque facere, quae tamen stomacho non noceant[*](noceant dTSS. noceat rv.) ventremque molliant. voci[*](uocis FdQ.) splendorem adfert[*](afferant dT.).

[*](Diosc. II 178. Pl. iun. p. 38, 14. Gargil. p. 153, 13.15. 154, 1–4. PI. iun. p. 76, 1. 24, 7. Gargil. p. 154, 4–6.) Capitato[*](capitato porro QS. cap- uero S.) maiores ad[*](maiores ad ll. maior est ad v. a. D. maiora de Q. maior ad U 424.) eadem effectus[*](effectus dv.a. D. -ctu r. uis est QU.). sanguinem[*](nam sanguinem Q.) reicientibus sucus eius cum galla[*](galla Val. Rose e Gargil. gallae ll. G. caule v.) aut turis farina vel acacia datur. Hippocrates et sine alia mixtura dari iubet vulvasque contractas aperire se[*](se del.d2 v.a. S. (aperiri v.a. G).) putat, fecunditatem etiam feminarum hoc cibo augeri[*](augeri dQv. -gere r.). contritum ex melle ulcera purgat[*](purgat dG. -ga F. -gare Ev. curat Q.). tussim et destillationes[*](destillationis FD. -onibus E.) thoracis, pulmonis et arteriae[*](arteriae Qv. -ria ll. -ria- rum T.) vitia sanat, datum in sorbitione tisanae[*](tisanae om.dT.) vel crudum praeter capita sine pane, ita ut alternis diebus sumatur, vel si pura excreentur[*](excriantur E.). sic et voci et veneri[*](et ueneri QS. uel ueneri (-ris F) ll. v.) somnoque multum confert. capita bis aqua mutata cocta alvum[*](alui S.)[*](lacunam ego indicavi; inserenda sunt e Gar- gilio eadem aqua pota cum uino.) emolliunt[*](emolliunt Q. molliunt Gargil. om. iZ. v.).... sistit[*](sistit T. si sit FE. sistunt dSv.) fluctiones[*](fluctiones ego. e fluct- FE. effluct- dT. efflux- S. et fluct- G. et inflationes v.) veteres; cortex decoctus inlitusque inficit canos.

[*](Diosc. II 181. - § 50: Gargil. p. 150, 7. 19. 9–12. Geop. XII 30, 4. 1. Celsus V 27, 6. Pl. iun. p. 86, 5.) Alio magna vis, magnae utilitates[*](utilitatis FD.) contra aquarum

et locorum mutationes. serpentes abigit et scorpiones odore[*](dist.ego.) atque, ut[*](ut om.E.) aliqui tradidere, bestias omnes[*](bestias omnis ll. contra omnis Q. bestias, contra omnis J. contra bestiarum omnis S. et bestiarum om- nium v.). ictibus[*](ictibus v.cfr.Gargil. ictus ll.S.J.) medetur[*](medicatur Q.) potu[*](potum QS. in potione Gargil.) vel cibo vel inlitu[*](illitu dv. inlitus Q. -tum S. inliri FE. uulneri inlitum Gargil.), privatim contra haemorrhoidas cum[*](cum ll.S. prodest cum v.) vino redditum vomitu[*](uomitu EB. -itum rv. -it Q.). ac, ne contra araneos[*](araneos mures ego. araneos et (aut F) mures (muros F1) ll. araneorum murium B.) mures venenati[*](uenenati ego. ueneratim FE. uenenatum dv.) morsus[*](morsus ego. morsum (=== morsuus) ll.v.) valere miremur, aconitum, quod alio nomine pardalianches[*](pardalianches v. -chis ll. paralianche Q.) vocatur, debellat, item hyoscyamum , canum morsus, in quae vulnera cum melle inponitur .[*](Gargil. p. 150, 14–18. Pl. iun. p. 13, 17. 110, 10. Gargil. p. 151, 1. 150,17. 151, 2. 3. 6. 3. 5. 4. Pl. iun. p. 95, 9. 97, 2. 91, 23. 31, 7. 30, 4.) ad serpentium quidem ictus tostum[*](tostum Val.Rose. potum ll.v. cfr. §54.) cum restibus suis[*](suir F1. sui E.) efficacissime ex oleo inlinitur, adtritisque corporum partibus, vel si in vesicas intumuerint. quin et suffito[*](suffito QGargil. suffitu FEv. suffictu d.) eo[*](eo om.Q.) evocari[*](uocari E.) secundas partus existimat[*](existimauit Ev.a.S.) Hippocrates, cinere eius cum oleo capitis ulcera manantia sanitati restituens. suspiriosis coctum, aliqui crudum id dedere; Diocles hydropicis cum centaurio aut in fico duplici ad evacuandam alvum, quod efficacius praestat viride cum coriandro in mero potum; suspiriosis aliqui[*](aliqui Ev. aliique r.) et tritum in lacte dederunt . Praxagoras et contra morbum regium vino miscuit et contra ileum[*](ileum v. aleum Fd. alueum E.) in oleo et pulte, sic inlinens strumis quoque. antiqui et insanientibus dabant crudum, Diodes phreneticis elixum. contra anginas[*](anguinas autem Q.) tritum in posca[*](in posca dQS. inponat r. imponi et v.) gargarizari[*](gargarizari QD.cfr.Plin.iun. -zare dTv. carcarissare r.) prodest.[*](Pl. iun. p. 26, 15. Geop. XII 30, 3. Gargil. p. 151, 9. 10. Pl. iun. p. 12, 14. Gargil. p. 151, 11–13. Pl. iun. p. 55, 3. Geop. 1. 1. § 1. Gargil. p. 151, 13. 14. 8. 9. 14. Pl. iun. p. 11, 5. (Celsus IV 4). 37, 1.) dentium dolorem[*](dolori d.) tribus capitibus in aceto tritis inminuit, vel si decocti aqua conluantur addaturque ipsum[*](ipsam E.) in cava dentium. auribus etiam instillatur [*](instillatus Fd.) sucus cum adipe anserino. phthiriases et porrigines[*](porrigenes T. por- rigens d. prurigines v.a.H.) potum, item infusum[*](infusum dTS. in usum r. tusum v.an inlitum? (infricatur Plin.iun.)) cum aceto et nitro conpescit[*](conspicit FE.), destillationes cum lacte coctum vel tritum permixtumve caseo molli, quo genere et raucitatem extenuat vel[*](uel om.QS.) in pisi aut[*](pisi aut QS.cfr.Gargil. pthisi aut (aui F) Fd. thysia in E. phthisin in v.) fabae sorbitione. in totum autem coctum utilius est crudo elixumque tosto[*](toto Q.); sic et voci plus[*](plus dTQB.om.Ev.a.B.G.) confert. taenias[*](taenias S. tineas ll.v.) et reliqua animalia interaneorum pellit in aceto mulso coctum; tenesmo in pulte medetur; temporum doloribus inlinitur[*](inlinitur QS. inline- tum FE. illitum dv.) elixum et pusulis coctum, dein[*](dein TJ. dehinc Q. deinde FEv. om.d.) cum melle tritum; tussi cum adipe vetusto decoctum vel cum lacte aut[*](aut Ev. ut r.), si sanguis etiam excreetur[*](exscreetur dv. excretur F2. excretum r.) vel[*](uel purulenta G. uel purulenta sint et pituitae v.) pura, sub pruna[*](an super prunam (cfr. XIX 115) vel subdita pruna (cfr. XXXV 175)? possit etiam conici uel pura subsint, pruna (cfr. XXXV 38).)tostum[*](tostum ego. potum ll. coctum G. coctum potum et v.(cfr.§51).) et cum mellis pari modo sumptum; convulsis, ruptis cum sale et oleo. item[*](item ego. nam ll.v.) cum adipe tumores suspectos sanat.[*](Pl. iun. p. 76, 2. 87, 19. 98, 2. 101, 18.) extrahit fistulis vitia cum sulpure et resina, etiam harundines cum pice; lepras, lichenas[*](lienas Q.), lentigines exulcerat sanatque cum origano, vel cinis eius ex oleo et garo inlitus; sic et sacros ignes; suggillata[*]((sugillat) autem aut QS.) aut[*](aut colorem Q.) liventia ad colorem reducit conbustum[*](conbustum EQv. combustus F. -stos d.) ex melle.[*](Pl. iun. p. 93, 15. (Geop. XII 30, 2). 89, 3. 36, 18. Gargil. p. 151, 7. (cfr. Plin. XXII 140).) credunt et comitialem morbum sanari, si quis eo in cibis[*](cibis FTS. ciuis Q. cibo rv.) utatur ac potione; quartanas quoque excutere potum caput unum cum[*](cum om.Q.) laserpici obolo in vino austero, —(tussim et alio modo ac pectorum[*](ac pectorum EG.cfr.Gargil. accepto- runt F1. -torum F2d2. om.d1. acceptum v.) suppurationes[*](parenthesin statuit D, uncos ego posui; verba sua sede amota pertinent ad finem §54 post sale et oleo, ut coniuncta legantur atque in totum rubicundiora corpora, item cum adipe tumores suspectos sanat.)??? quantaslibet sanat fractae incoctum fabae atque ita in cibo[*](cibo dv. cibos r.) sumptum, donec sanitatem restituat. facit et somnos, atque [*](cfr. Gargil. p. 156, 1. 2. (151, 19. 22).)in totum rubicundiora corpora)—venerem quoque stimulare [*](stimulare FEQD. -ulat dv.) cum coriandro viridi[*](uiride Q.) tritum potumque e mero. vitia eius sunt quod oculos hebetat, inflationes facit, stomachum laedit copiosius sumptum, sitim gignit. cetero contra pituitam et gallinaceis[*](et gallina (-nae v. -nis G) et gallinaceis Ev.a.D.) prodest[*](prodest om.d.) mixtum farre in cibo. iumenta[*](iumentis dv.a.G.) urinam reddere atque non torqueri tradunt, si trito natura tangatur.

[*](cfr. Celsus II 12, 1. III 21.)

Lactucae sponte nascentis primum genus[*](est genus Fv.a.S.) est eius[*](eius om.QD.), quam caprinam vocant, qua pisces in mare deiecta protinus necantur, qui sunt in proximo. huius lac[*](lac dEv. lactis sucus F. lact—is sucus—D. (an i.e. sucus?)) spissatum [*](exspissatum v.a.G. fortasse spissa- tur, mox,., ut simul scribi possit lacteus sucus.) mox in aceto pondere obolorum duum adiecto aquae uno cyatho hydropicis datur. caule[*](caule uero et T.) et foliis contusis, asperso[*](asparso QS.) sale, nervi incisi sanantur. eadem trita ex aceto conluta[*](colluta dEv. conlota T. conlutas F. collatas Q.an conlutum? cfr. XXIV 41. sed maxime mihi probatur conlutos... dentes dolere. cfr. § 53. 137.) matutinis bis mense[*](mane Q.) dentium[*](dentis Q. dentes F.) dolorem prohibent[*](prohibent dEHack. -bet FQv.). [*](Diosc. II 215. 216. Geop. XII 13, 5.) alterumn est genus quod Graeci caesapon[*](cesapum Q. sepason dT. esopon v.a.H.) vocant.

huius folia trita et cum polenta inlita ulceribus medentur. haec in arvis nascuntur[*](nascitur Fdv.a.S.); tertium genus in silvis nascens[*](nascens om.F (an recte?). in siluis nascens om.T.)ἰσάτιν[*](ιςσατινQ. ysatim d. statim r. isatin v.) vocant. huius folia trita cum polenta vulneribus prosunt. quarto infectores lanarum utuntur[*](utuntur quod glastum uocant v.a.H cum B.). simile id[*](si- mile id erat ego. id... simile est Q. similiter erat F. -lis erat d. -liter E. -le erat v.) erat lapatho silvestri foliis, nisi plura[*](plura dTfv. plures r.) haberet et nigriora. sanguinem sistit, phagedaenas et putrescentia ulcera aut quae[*](aut quae d. atque F. quae Ev. et quae D cum vet. Dal.) serpunt sanat, item tumores ante suppurationem, ignem[*](contra ignem v.a.D.)[*](dist.ego.) sacrum radice vel foliis. prodest vel ad lienes potu.[*](potu vet.Dal. pota ll.v.) haec propria singulis.

[*](Diosc. II 215. (III 65. 66).—Th. H. IX 8, 2. cfr. Geop. XII 13, 11. Diosc. II 165.) Communia autem sponte nascentibus candor[*](candor v. -dore ll.), caulis interdum cubitali longitudine, in thyrso[*](in thyrso ego. thyrso v. et ipso (ipse d) ll.G. et ipsi Brot.an thyrsi et folii?) et foliis scabritia. ex iis rotunda folia et brevia habentem sunt qui hieracion[*](hieracion S (-ios Q). heracliam Fd. eracleam E. hieraciam v.) vocent, quoniam accipitres scalpendo eam sucoque[*](eamque suco Q.) oculos tinguendo obscuritatem, cum sensere, discutiant [*](discutiunt QS.). sucus omnibus candidus, viribus quoque papaveri[*](pa- pauer F.) similis; carpitur per messes inciso caule, conditur fictili novo, ad multa praeclarus. sanat omnia oculorum vitia cum lacte mulierum, argema, nubiculas[*](arcet manubiculas dT. arcet nubeculas v.a.H.), cicatrices adustionesque omnes, praecipue caligines. inponitur etiam oculis in lana contra epiphoras. idem sucus alvum purgat in posca potus ad duos obolos. serpentium ictibus medetur in vino potus. et folia thyrsique[*](thyrsique C. tursique T. thorsique (to- d) dE. thorsi- quae F. thyrsusque v.) triti[*](tritici E.) ex aceto bibuntur[*](dist. ego. an uel uulneri? cfr. Diosc. II 165 et III 65.), vulneri inlinuntur, maxime contra scorpionum

ictus, contra vero[*](uero (uerum v) contra Ev.a.D.) phalangia[*](phalangia dVerc. -iam E. longiam Fv.) commixto[*](commisto E. cum mixto d.) vino et aceto. aliis quoque venenis resistunt, exceptis quae strangulando necant aut his quae vesicae nocent, item psimithio excepto. inponuntur et ventri ex[*](ex dv. et r.) melle atque aceto ad detrahenda vitia alvi[*](alii d.). urinae difficultates sucus emendat. Crateuas eum et hydropicis obolis duobus in aceto et[*](aceto et Verc. aceto ll.v.an aceto adiecto? cfr. § 58.) cyatho[*](cyatho v. -thi dE. Quiatho in F1. Quiato F2.) vini[*](uni d.) dari iubet.[*](Geop. XII 13, 4. 11. Gargil. p. 144, 13.) quidam et e sativis colligunt[*](colligunt dv. -untur r.) sucum minus efficacem [*](dist. ego.). peculiares earum effectus[*](effectus dTD.om.r. uires v.)—praeter iam[*](praeter iam dictos D. praterimi (pater mi E) dictus ll.T. partim iam dictae sunt v.) dictos[*](19,126 sqq.) somnum faciendi veneremque inhibendi, aestum refrigerandi , stomachum purgandi, sanguinem augendi—non pauci[*](paucae E(?) v.a.D.) restant, quoniam et inflationes discutiunt ructusque lenes faciunt, concoctiones[*](concoctiones—13 faciunt om.EH.)[*](con- coctiones dTv. -nem F(Q)S.) adiuvant, cruditates[*](cruditates T. -atem Fdv.) ipsae numquam faciunt. nec ulla res in cibis magis[*](magis dTS.om.rG. maiorem v.) aviditatem incitat inhibetque eadem. in causa alterutraque modus est: sic et alvum copiosiores solvunt, modicae sistunt. lentitiam pituitae digerunt atque, ut aliqui tradiderunt, sensus purgant [*](dist.ego.), stomachis dissolutis utilissimae[*](utilissimae U 426. -me ll.v.). adiuvantur in eos[*](eos dT. eo rC.) usus[*](usus FdT. usu EG. esu C.) et oxypori[*](oxypor Fv.a.B.) obolis, asperitatem[*](asperitate Fd.) addito[*](addita d.) dulci ad intinctum aceti temperantes, si crassior pituita sit, scillite[*](scil- lite dv. -ites r.) aut vino absinthite[*](absinthite v. absentite d. -ites r.), si et tussis sentiatur, hysopite admixto . dantur coeliacis cum intubo erratico et ad duritiam praecordiorum.[*](Gargil. p. 145, 3. 4.) dantur et melancholicis candidae copiosiores et ad vesicae vitia. Praxagoras et dysintericis dedit. ambustis quoque prosunt recentibus, priusquam pusulae fiant, cum sale inlitae. ulcera etiam, quae serpunt, coercent, initio[*](coercent initio v. coercenti (-ndi E) uitio ll.) cum aphronitro[*](aphronitro Bas. afonitro ll.), mox in vino. tritae igni sacro inlinuntur. convulsa et luxata caulibus tritis cum polenta ex aqua frigida leniunt, eruptiones papularum ex vino et polenta.[*](Pl. iun. p. 49, 7. Geop. XII 13, 4. Gargil. p. 145, 4. 6. Diosc. II 165.) in cholera quoque coctas patinis dederunt , ad quod utilissimae quam maximi caulis et amarae. quidam et lacte[*](lacti TfBrot. laeti Q.) infundunt. defervefacti hi caules et stomacho utilissimi traduntur, sicut[*](satiua G. et satiua v.) somno aestiva maxime lactuca et amara lactensque[*](lactiensque d.), quam meconidem vocavimus[*](uocamus d.).[*](19,126) hoc lacte[*](lac v.a.S.) et[*](et FEv. ad d (cum ras.) T.) oculorum claritati[*](claritate F. -tatem dT.) cum muliebri lacte utilissimum esse praecipitur, dum tempestivo[*](tem- pestiuo FT. -tiue rv.) capite[*](capiti v. cum capite J.) inunguantur [*](in- ungantur dT. -guntur Ev.a.S.) oculi, et ad[*](ad om.Ev.a.S.) vitia, quae frigore in his facta sint. miras et alias invenio laudes:[*](Geop. XII 13, 6. Diosc. II 164. 165. Pl. iun. p. 92, 8. Geop. XII 13, 14. 11.) thoracis vitiis[*](ui- tiis dv. ut his r.) prodesse non secus quam habrotonum cum[*](cum Ev.om.r.) melle Attico; purgari[*](purgari v. conpurgari FdS. cum purgari E.) et feminas hoc cibo; semen sativarum contra scorpiones dari; semine[*](semini F.) trito ex vino poto[*](poto Qv. potum ll.) et libidinum imaginationes[*](imitationes Q.) in somno conpesci[*](compesci TBas. compescit (conp- F) ll.v. -scuntur Q.); temptantes[*](tentantis dE. tentantis dE.) aquas[*](aquas dv. aquis r.) non nocere lactucam edentibus. quidam tamen frequentiores in cibo officere claritati[*](claritate E.) oculorum tradiderunt.

[*]((cfr. Geop. XII 15, 2–4). Pl. iun. p. 55, 4. 10, 4. 5. (Diosc. II 149).) Nec beta sine remediis[*](remediis om.E. -dio v.a.Brot.) est utraque: sive candidae[*](candida dT.) sive nigrae[*](nigra dT.) radix recens et madefacta suspensa funiculo contra serpentium morsus efficax esse dicitur; candida beta cocta et cum alio crudo sumpta[*](sumpta dv. -pto r.) contra

taenias[*](taenias S. tineas ll.v.); nigrae radices in aqua[*](in aqua dFD. ita in aqua Ev.) coctae porriginem tollunt, atque in totum efficacior esse traditur nigra. sucus eius capitis dolores[*](dolorem Q.) veteres[*](ueteres om.QD.) et vertigines, item sonitum aurium sedat infusus iis[*](is d. his rD.).[*](Diosc. II 149. Celsus III 24. Gargil. p. 144, 6. 2. 4. Pl. iun. p. 21, 7. Scribon. Larg. 7. Celsus II 30.) ciet urinam, medetur dysintericis iniecta et[*](dist.ego.) morbo regio, dolores quoque dentium sedat. inlitus[*](inlitus FEv. illius d.) sucus et contra serpentium ictus valet, sed hoc[*](hoc Müller emend. IV 4. huic ll.v. huius C. hic coni.S.) radici dumtaxat expressus. ipsa vero decocta pernionibus occurrit. alba[*](alba dS. albae E. albe F. albae sucus v.) epiphoras sedat fronti[*](fronti (F?) D. et fronti QS. fronte rv.) inlita, aluminis parvo admixto ignem[*](dist. Val. Rose Hermae VIII p.26 n.) sacrum sine oleo trita. sic et[*](fic et QS. licet ll.v.) adustis medetur. et contra eruptiones papularum, coctaque eadem contra ulcera[*](uiscera d.), quae serpunt, inlinitur, et alopeciis cruda et ulceribus, quae in capite manant. sucus eius cum melle naribus inditus[*](inlitus QD. sed cfr. Diosc.) caput purgat. coquitur[*](post co- quitur et exQ modice inseruit D; malim post aceto.) et cum lenticula addito aceto, ut ventrem molliat. validius cocta fluctiones stomachi et ventris sistit.

[*](Diosc. IV 16.) Est et beta silvestris quam limonium vocant, alii neuroidem[*](neu- roidem Verc. in euro. Idem Q. ineuloidem (meu- d) ll. neu- roides B.), multum minoribus foliis[*](foliis del. v. a. S.) tenuioribusque ac densioribus[*](densioribus dQS. densioribus foliis rv.); undecim[*](fere undecim (om. saepe) Q.om.E. ferunt decem Müller emend. IV 5.) saepe cauli uni[*](cauli uni Müller l.l. caulium ll.Qv. caule lilii H cum Cornario.). huius folia ambustis utilia gustantium os adstringunt[*](os adstringunt TEH. osati (usati F2) stringant r. astringunt v.). semen acetabuli mensura dysintericis prodest. aqua[*](aquae Fv. a. G. aque T. aqua autem QS.) betae[*](betae QS. et e F1Ev. et a F2d. eius et e J.) radice decocta[*](decocta J. -tae dTS. -te Q. coctae rv.) maculas vestium elui dicunt[*](eluere dicuntur v. a. G.), item[*](item FQS. itemque rv.) membranarum.

[*](Gargil. p. 145, 15. 16. 11. Pl. iun. p. 10, 6. 7. Celsus II 30. Diosc. II 159. Col. VIII 14, 2. (Varro III 10, 5).) Intubi quoque non extra remedia sunt. sucus eorum cum rosaceo et aceto capitis dolores lenit idemque cum vino potus iocineris et vesicae; et epiphoris inponitur. erraticum apud nos quidam ambubaiam[*](ambubaiam D cum Rigaltio. -beiam B. ambubulam FdT. ambulam EfH. ambugiam v. a. B. G.) appellavere. in Aegypto cichorium vocant quod silvestre est[*](est ego. sit ll. v.), sativum autem serim, quod est minus et venosius[*](uenenosius d.).

[*]((Celsus II 27).) Cichorium refrigerat[*](dist. ego. an pro uentrem soluit scri- bendum est uentrem emollit, ut hoc verbum ad collectiones quoque pertineat (cfr. XXIII 127. XXII 138) et refrigerat ab- solute positum recte intellegatur?) in cibo[*](in cibo C. inde cibum ll.v. ideo cibo Müller l.l.7.) sumptum vel[*](uel ego. et ll.v. cfr. § 76.) inlitum collectiones; sucus decocti ventrem solvit, iocineri et renibus et stomacho prodest. item, si in aceto decoquatur, urinae tormina discutit, item morbum regium e[*](e Ev. et r. ex D.) mulso, si sine febri[*](febre dv. a. S.) sit. vesicam adiuvat[*](adiuuant Fd.). mulierum quidem purgationibus decoctum in aqua adeo prodest, ut emortuos[*](demor- tuos F.) partus trahat. adiciunt Magi[*](magis d.) suco totius cum oleo perunctos favorabiliores[*](fauorabiliores v. faborauiliores d. fabora utiliores (ut liores F1) r.) fieri et quae velint facilius impetrare[*](impetrare v. -ari ll.). quamqu am idem[*](quamquam idem ego.qn quidem F.qm (quam T) quidem dT. quo quidam E. quandoquidem D cum P. quod quidem v.) propter singularem salubritatem aliqui chreston[*](chreston Ev. chresion d. chreteston F.) appellant, alii pancration.

[*](Gargil. p. 145, 10.) Est[*](Est et dT. et rv.) et silvestre genus alterum[*](alterum dT. aliorum F. alii Ev.)—hedypnoida vocant—, latioris folii. stomachum dissolutum adstringit cocta, crudaque sistit alvum. et dysintericis prodest, magis cum lente. rupta[*](rupta dEv. riis F.) et convulsa utroque genere iuvantur, item genitura quibus valetudinis morbo[*](morbo ll.v. an iniuria (vel malo vel tale quid)?) effluat.

Seris et ipsa,[*](Diosc. II 159. Gargil. p. 145, 9. 12. 13. 12. 146, 1. Geop. XII 28, 2. 1.) lactucae simillima, duorum generum [*](dist. ego.) est silvestris[*](siluestris aut post et ipsa transponere aut in siluestrium mutare malim. cfr. index libri: seris genera III.): melior nigra et aestiva[*](et aestiua ego. itaest aestiua ll. ista et aestiua v.), deterior hiberna et candidior. utraque amara, stomacho utilissima[*](utilissime Tf.); praecipue [*](dist. ego.) quem umor[*](uror F2. oror F1. an feruor vel ardor? cfr. Diosc. et XXVII 114. XXIII 12. (vel tumor?)) vexet[*](uexat v. a. S.) cum aceto in cibo refrigerant vel inlitae, discutiuntque et alios quam stomachi. cum polenta silvestrium radices stomachi causa sorbentur, et cardiacis inlinuntur super sinistram mammam et ex[*](ex (om. et) v. a. S.) aceto. omnes hae et[*](hae et v. haec et FE. haec d.) podagricis utiles et sanguinem reicientibus, item quibus genitura effluat[*](genitura effluat D. -rae fluat (fluant d) Fd. -ra fluat ES. -ra fluit v.), alterno dierum potu. Petronius Diodotus, qui ἀνθολογούμενα[*](anthologoumena fH. -go- mena d. -longomena r. antilegomena v.) scripsit, in totum damnavit serim[*](serim S. serin B. serian FE. seriam dv.) multis modis arguens, sed aliorum omnium opinio resistit.

[*](Gargil. p. 167, 16. Cato 156. 157. Gargil. p. 166, 4.) Brassicae laudes longum est exsequi, cum et Chrysippus medicus privatim volumen ei dicaverit per singula membra[*](sin (om. gula membra) E.) hominis digestum et Dieuches[*](diocles dT.), ante omnes autem Pythagoras, et Cato non parcius celebraverit [*](celebrarint v. a. S.), cius sententiam vel eo diligentius persequi par est, ut noscatur[*](cognoscatur dT.), qua medicina usus sit annis DC populus Romanus[*](populus Romanus Gargil. om. ll. v. Romanus populus G.).[*](Athenaeus IX 9 p. 369 f. Cato 157, 2.) in tres species divisere eam Graeci antiquissimi: crispam, quam selinada[*](selinada v. -dam ll. -noidea H e coni. Dal. (an -dem? cfr. § 72). -nusiam Athenaeus.) vocaverunt a similitudine apii foliorum, stomacho utilem, alvum modice mollientem; alteram heliam[*](leam B. eleam v. anλείαν?), latis foliis e caule exeuntibus, unde caulodem

quidam vocavere, nullius in medicina momenti. tertia est proprie appellata crambe[*](crambe v. carambe ll.), tenuioribus foliis et simplicibus densissimisque, amarior, sed efficacissima.[*](Cato 157, 2. 1. 6. 10. 7. Gargil. p. 166, 14–18.) Cato crispam maxime probat, dein levem grandibus foliis, caule magno. prodesse tradit capitis doloribus, oculorum caligini scintillationique [*](scintillationique ego. -onique uel F2dT. -oneque uel F1. -onibusque uel Ev. -onique lieni He coni. Dal. (in marg.). sed cfr. Gargil.), stomacho, praecordiis crudam ex aceto ac melle, coriandro, ruta, menta, laseris radicula sumptam acetabulis duobus matutino, tantamque esse vim, ut qui terat[*](qui terat EG. (-ant v). qui terad F2. querad F1. quantum ad d.) haec, validiorem fieri se[*](se om.E.) sentiat.[*](Cato 156, 1. 157, 7. 3. 4. Geop. XII 17, 5. 4. Gargil. p. 167, 4–6. 10. 1–3. Pl. iun. p. 76, 3.) ergo vel cum his[*](cum his dG. cuminis E. cum F. cum uino v.) tritam sorbendam vel ex hoc intinctu sumendam, podagrae autem morbisque articulariis[*](articularibus dT.) inlini cum[*](inlini cum dEv. in linteum F.) ruta et[*](ruta et ego. cfr. Gargil. rutae FEv. ruta d.) coriandro[*](coriandro Fd. -dri Ev.) et salis mica et[*](mica et ego. micae Fd. mica Ev.) hordei farina; aqua quoque eius decocta[*](an decoctae? sic H. cfr. § 87. 90 et Gargil.) nervos[*](dist. Val. Rose Hermae VIII p. 26 n.) articulosque mire iuvari, si foveantur. vulnera et recentia et vetera, etiam carcinomata, quae nullis aliis medicamentis sanari possint, foveri prius calida aqua iubet ac bis die[*](die dEv. de F.) tritam inponi.[*](Gargil. p. 167, 6–9. Pl. iun. p. 76, 7. Geop. XII 17, 4. 15. Cato 157, 8. 156, 5. 157, 9. 7. Pl. iun. p. 49, 21.) sic etiam[*](etiam in d.) fistulas et luxata[*](et luxata anonymi ap. B. eluxatas v. a. H.) et tumores[*](umores H.), quos[*](quos ego e Plin. iun. om. ll. v.) evocari quosque[*](quosque FdT. quoque E. quosue Plin. iun. quaeque v.) discuti opus sit. insomnia etiam vigiliasque tollere decoctam, si ieiuni edint[*](edint coni. S. edent ll. S. edant v.) quam plurimam ex oleo et sale; tormina, si decocta iterum decoquatur addito oleo, sale, cumino, polenta. si ita sumatur sine pane, magis profuturam. inter reliqua bilem detrahi[*](detrahi EG. -ahit dTv. -ait F.) per vinum nigrum pota.[*](Gargil. p. 167, 11–14. 3. Cato 157, 16. Geop. XII 17, 12. 10.) quin et urinam eius, qui brassicam esitaverit[*](esitauerit (erat essi-) F2B. om.F1. hesit- d. aestimauerit (exti- v) Ev.), adservari[*](asseruari dTv. adiuuari F2E.om.F1.) iubet[*](iubet del. G.), calefactamque nervis remedio esse. verba ipsius subiciam ad exprimendam sententiam : pueros pusillos, si laves ea urina, numquam debiles fieri. auribus quoque ex vino sucum brassicae tepidum instillari suadet idque etiam tarditati audientium prodesse adseverat, et inpetigines eadem sanari sine ulcere.

[*](Diosc. II 146. Gargil. p. 167, 21. Geop. XII 17, 2. 18. 19. (Th. IV 16, 6. Plin. XVII 240. XIX 87). 21. V 11, 3. Cato 156, 1. —Gargil. p. 167, 19. 20. Geop. XII 17, 6. Pl. iun. p. 104, 19.—ib. p. 51, 14. 6. Gargil. p. 167, 20. 21. 168, 1. Geop. XII 17, 8. Diosc. II 137. Nicander alex. 527.) Graecorum quoque opiniones iam et Catonis causa poni convenit[*](conuenit om.E.), in his dumtaxat, quae ille praetermiserit . biles trahere[*](detrahere v. a. S.) non percoctam putant, item alvum solvere eandemque bis coctam sistere. vino adversari ut inimicam vitibus, antecedente in cibis caveri ebrietatem, postea sumpta crapulam discuti. hunc cibum et oculorum claritati conferre multum, sucum[*](suco dv. a. G.) vero crudae vel angulis tantum tactis cum Attico[*](attico F2dv. atiico F1. addito E.) melle plurimum. facillime concoqui , ciboque eo sensus[*](sensus EG. sensu F. sensum dv.) purgari[*](purgare F.). Erasistrati schola clamat nihil esse utilius stomacho nervisque, ideo paralyticis et tremulis dari iubet et sanguinem excreantibus[*](excruciantibus FE.). Hippocrates coeliacis et dysintericis bis coctam cum sale, item ad tenesmum et renium causa[*](causa EDal. -sas rv.), lactis quoque ubertatem puerperis hoc cibo fieri iudicans et purgationem feminis. crudus quidem[*](crudi quidem dT. qui- dem crudus E.) caulis[*](caules dT.) si mandatur[*](mandantur dT.), partus quoque emortuos pelli[*](pelli v. pellit ll. G.). Apollodorus adversus fungorum venena semen[*](an semen ex aceto vel e melle vel tale quid?) aut sucum bibendum censet, Philistion

opisthotonicis sucum ex lacte caprino cum sale et melle. [*](Diosc. II 146. Pl. iun. p. 92, 13. 55, 17. Geop. XII 17, 9. 10. Gargil. p. 167, 22. Diosc. de fac. par. I 91.— Pl. iun. p. 76, 8. Gargil. p. 168, 9. Pl. iun. p. 101, 19. Gargil. p. 168, 3. 5–7. 1–3. Pl. iun. p. 63, 13. Geop. XII 17, 11. 14.)invenio et podagra liberates edendo eam decoctaeque ius bibendo, hoc et cardiacis datum et comitialibus morbis addito sale, item splenicis in vino albo per dies XL et ictericis[*](et ictericis ego. cfr. Geop. ict- ll. v.)[*](dist. ego.) nec non et phreneticis. raucis[*](raucis ll. radicis v. del. Verc.) crudae sucum gargarizandum bibendumque demonstrat[*](demonstrant coni. S. sed videtur nomen medici Graeci excidisse, fortasse Diagoras; cfr. index l. et Brunn p. 34.), contra vero singultus cum coriandro et aneto et melle[*](melle (om. et) EH.) ac pipere ex aceto. inlitam quoque prodesse inflationibus stomachi, item serpentium ictibus et sordidis ulceribus ac vetustis, vel aqua ipsa cum[*](ipsam aquam C.) hordeacia farina, sucum ex aceto[*](cum aceto dT.) vel cum feno Graeco. sic aliqui et articulis[*](articulis F2v. -losis d. arti- lis F1. conticulis E.) podagrisque inponunt. epinyctidas et, quidquid aliud serpit in corpore, inposita levat, item repentinas caligines, has et si mandatur[*](mandatur ego. manditur ll. v.) ex aceto; suggillata vero et alios livores pura inlita, lepras et psoras cum alumine rotundo ex aceto. sic et fluentes[*](et fluentes v. (etiam fl- Gargil.). effluentes ll.) capillos retinet. Epicharmus testium et genitalium malis hanc utilissime inponi[*](imponi asserit v. a. J.), efficacius eandem cum faba trita, item[*](trita ait, item J e coni. S.) convolsis, cum ruta contra ardores[*](ardores d. -rem rv.) febrium et stomachi[*](et stomachi Ev. cum stomacho r.) vitia, cum rutae[*](uitia cum rutae E(?)v. uiraeuenor F. iure uenora d.an cum rutae uero?) semine[*](semina F.) ad secundas et muris aranei morsus .[*](dist. Ven.) foliorum aridorum farina alterutra parte exinanit.

[*](Diosc. II 146. Geop. XII 17, 11. Gargil. p. 168, 22. 169, 1–3.) Ex omnibus brassicae generibus suavissima est cyma, at[*](cyma at ego. cyma etsi B. quima et Fd. quimet E. quin et v.) inutilis habetur, difficilis in coquendo[*](quoquendo F2. quendo F1. concoquendo D cum U 430. sed cfr. Diosc.εὐστομαχῳτερον μὲν—ταριχευθὲν δὲ κακοστόμαχον.) et renibus

contraria. illud quoque non est omittendum, aquam decoctae ad tot usus laudatam faetere humi[*](faetere humi v. humi foetere d. facere (faecere F2 ) humi r.) effusam. stirpium brassicae aridorum cinis inter caustica intellegitur ad coxendicum dolores cum adipe vetusto, ac[*](ac Fd. at Ev.) cum lasere et aceto inter[*](inter ll. in uicem v. instar D cum U 431.) psilotra[*](psilotra euulsis ego. psilotre (psiltre F1 ) uulsis ll. -otri euulsis v.): evulsis inlitus pilis nasci alios prohibet . bibitur et cum oleo subfervefactus vel per se elixus ad convolsa et rupta[*](ruta d.) intus lapsoque[*](lapsumque v. a. S.) ex alto. nulla ergo sunt crimina brassicae? immo vero apud eosdem animae gravitatem facere, dentibus et gingivis nocere. et in Aegypto propter amaritudinem non estur[*](non estur v. non est dE. ·II· in ē F. non edi vet. Dal.).

[*](Cato 157, 15. Geop. V 11, 3. XI 17, 20.) Silvestris sive erraticae inmenso plus effectus laudat Cato, adeo ut aridae quoque farinae[*](farinae F. -nam rv.) in olfactorio[*](olfactoriae Fd.) collectae[*](collectae d. -tam rv.) vel odore tantum naribus rapto[*](rapto EB. rato F. nato d. ad hibito v.) vitia earum graveolentiamque sanari[*](sanare v.) adfirmet[*](adfirmet v. -ment Fd. -mant E.an adfir- marit?). hanc alii petraeam[*](peteream d. -rean F.) vocant, inimicissimam vino, quam[*](quam Fdv. quia E.) praecipue vitis fugiat aut, si non possit fugere, moriatur.[*](Diosc. II 147.) folia habet[*](habent T.)tenuia[*](tenuia ego. uina F. una EH. bina dTv. ima J. del. B.), rotunda, parva, levia, plantis oleris similior, candidior sativa et hirsutior. hanc inflationibus mederi, melancholicis quoque ac vulneribus recentibus cum melle, ita ne solvatur[*](soluatur d. -antur rv.) ante diem septimum, strumis, fistulis in aqua[*](aqua v. aquam ll.) contritam Chrysippus [*](chrysippo Ev. a. Bas.) auctor est[*](auctor est ego. auctor est et FdBas. auctore et Ev.). alii vero[*](uero om.Tv. a. G.) conpescere mala corporis, quae serpant—nomas vocant—, item excrescentia absumere ,[*](Geop. XII 17, 14. Diosc. II 146. Diosc. de venen. 25.) cicatrices ad planum redigere, oris ulcera et tonsillas

manducatam et coctam[*](an uel coctam?) suco gargarizato cum melle tollere, item[*](item om.d) psoras et lepras veteres, ipsius tribus partibus cum[*](cum dEv. cumi F1. cuminis F2.) duabus aluminis in aceto acri inlitis. Epicharmus satis esse eam contra canis rabiosi morsum inponi; melius, si cum lasere et aceto acri; necari quoque canes ea, si detur ex[*](ex Ev. et F. in dT.) carne. semen eius tostum auxiliatur contra serpentes,fungos, tauri sanguinem[*](sanguine d (add. in v. a. G.).).[*](Gargil. p. 169, 6. 7. Geop. XII 17, 12. Pl. iun. p. 29, 3. 20, 2.) folia cocta splenicis in cibo data et cruda inlita cum sulpure et nitro prosunt, item mammarum duritiae. radicum cinis uvae in faucibus tumenti tactu medetur et parotidas cum melle inlitus reprimit , serpentium morsus sanat. virium brassicae unum et magnum argumentum addemus ac mirabile[*](ac mirabile S. admir- FEJ. ammir- dT. et mir- v. del. U 433.): crustae occupent[*](si occupent v. a. D.) intus vasa omnia, in quis aquae fervent, ita[*](feruent ita ego. feruentim Fd. -entum E. -ent D. -ent in tantum v.) ut non sit avellere eas[*](eas v. ea ll.); si brassica in his decoquatur, abscedunt .

[*](Diosc. II 142. 148.) Inter silvestres brassicas et lapsana est, pedalis altitudine, hirsutis foliis, sinapi[*](napi B.) similis, nisi candidior esset flore. coquitur in cibo, alvum leniter mollit[*](leniter mollit ego. cfr. § 108. lenit et mollit ll. H. leniter emollit v.).

Marina brassica vehementissime ex omnibus alvum ciet. coquitur propter acrimoniam cum pingui carne, stomacho inimicissima.

[*](Diosc. II 202. Col. XII 33. Pallad. VIII 6. 8. Diosc. V 25.) Scillarum in medicina albae et[*](albae et ego. alba est ll. D. alba est quae masculus v. alba est et nigra. masculae dicuntur albae coni. J. mihi magis probetur praeferenda alba est vel alba praestat.) feminae nigrae; quae candidissima fuerit, utilissima erit. huic aridis tunicis direptis[*](an dereptis? cfr. XIX 122.) quod relicum e vivo[*](e uiuo ll. v. e medio P coll. Diosc. an et uiuum (uiuō)?) est, consectum[*](consecutum T. consequutum F.) suspenditur

lino modicis intervallis. postea arida frusta in cadum aceti quam asperrimi pendentia inmerguntur, ita ne ulla parte vas contingant[*](continguat F. -gat d.).[*](Diosc. II 202. V 25. Pallad. VIII 6. 8. Pl. iun. p. 55, 7. 95, 10. Celsus III 21.) *gypso deinde oblitus cadus ponitur sub tegulis totius diei solem accipientibus. *hoc fit[*](hoc fit—5 XLVIII f.inFdEv leguntur post contingant (v. 3). transposui cum U 434.) ante solstitium, diebus XLVIII[*](an XL. tum? cfr. Colum. et Pallad.)*. post eum numerum dierum tollitur vas, scilla eximitur, acetum transfunditur. hoc clariorem oculorum aciem facit, salutare est stomachi, laterum [*](laterum Fd. laterumque Ev.) doloribus ieiunis[*](ieiunis ego coll. Diosc. binis Fd. pinis E. diebus binis S ex v (parum sumptum binis diebus). an cyathis singulis uel binis?) sumptum. sed tanta vis est, ut avidius haustum exstinctae[*](exstinctae Ev. -cto rT. tinctae Dal.) animae momento aliquo[*](alique F. -uae d.) speciem praebeat. prodest et gingivis et dentibus vel per se commanducata. taenias et reliqua ventris animalia pellit ex aceto et melle sumpta. linguae quoque recens subiecta praestat, ne hydropici sitiant. coquitur pluribus modis : in olla, quae coiciatur in clibanum aut furnum, vel adipe aut luto inlita, vel[*](inlita uel ego. inlita aut ll. v.) frustatim in patinis.[*](Diosc. II 202. Pl. iun. p. 95, 11. Celsus IV 16. Diosc. V 26. Celsus IV 10. Diosc. II 200. Th. H. VII 13, 4.) et cruda siccatur, deinde conciditur coquiturque in aceto, cum[*](cum F. tum rv. (pro tum ponendum erat sic).) serpentium ictibus inponitur. tosta quoque purgatur et medium eius iterum[*](iterum ll. v. an item?) in aqua coquitur. usus sic[*](sic Ev. si F2d. in F1.) coctae ad hydropicos, ad urinam[*](urinam (om. ad) dv. a. C.) ciendam tribus obolis cum melle et aceto potae, item splenicos et stomachicos, si non sentiant ulcus, quibus innatet cibus, ad tormina, regios morbos , tussim veterem cum suspirio. discutit et foliis strumas quadrinis diebus soluta, furfures capitis et ulcera manantia inlita ex oleo cocta. coquitur et in melle cibi gratia, maxime uti concoctionem[*](concoctionem D. coct- ll. v.) faciat[*](faciat coni. S. facias ll. v. a.D.). sic et interiora purgat. rimas[*](purgas primas Fd.) pedum sanat in oleo cocta et mixta resinae. semen eius lumborum dolori ex melle inponitur. Pythagoras scillam in limine[*](quoque in limine dT.) quoque ianuae suspensam contra[*](contra om.Ev. a. D.) malorum medicamentorum introitum pollere[*](pollere P. pellere ll. v. a.D.) tradit.

[*](Pl. iun. p. 34, 15. 12, 12. Diosc. II 200.) Ceteri[*](ceteri dT. -re F. -rum Ev.) bulbi ex aceto et sulpure ulceribus[*](ulceribus dTPlin. iun. uulneribus rv.) in facie medentur, per se vero triti nervorum contractioni[*](contractioni G. -ione d. -ionem Fv. -ionum E) et ex vino porrigini[*](por- rigini dG. -ginis F. -gis E. -gines v.), cum[*](cum FEv. mixtum dT.) melle canum morsibus; Erasistrato placet cum pice. idem sanguinem[*](sanguinem idem Ev. a. D.) sistere eos[*](eo E.) tradit inlitos cum melle. alii, si e naribus fluat, coriandrum et farinam adiciunt.[*](Pl. iun. p. 21, 8. 74, 1. (Diosc. II 200). 17, 22. 63, 14. 43, 23. 51, 15.) Theodorus et lichenas ex aceto bulbis[*](bulbis Fd.) curat, erumpentia in capite cum vino austero aut ovo. et bulbos epiphoris idem inlinit et siccae[*](siccae J coll. XXVIII 169. sice F. sic rv.) lippitudini media eorum[*](media eorum ll. J. medetur aeque v.). vitia, quae sunt in facie, rubentes maxime in sole inliti cum melle et nitro emendant, lentiginem cum vino aut cum aceto[*](cum aceto U 435 coll. Diosc. cucumi (cum cucumi F. cumino d. cum cumino T) cocto ll. G. cum cumino coctis v.). vulneribus quoque mire prosunt per se aut, ut[*](ut om.E.) Damion, ex mulso[*](ex musco Val. Rose Hermae VIII p. 26 ex Plin. iun. p. 74, 1. at cfr. p. 63, 14.), si quinto die solvantur. iisdem et auriculas fractas curat et testium pituitas; in articulorum doloribus miscet et[*](miscet et ego. miscent ll. v.) farinam. in vino cocti[*](cocti Ev. cocta F. coctam d.) inliti[*](illitu d.) ventri duritiam praecordiorum emolliunt. dysintericis in vino ex[*](ex v. et FE.om.d.) aqua caelesti temperate dantur, ad convulsa intus cum silphio pilulis fabae magnitudine. ad sudorem tusi inlinuntur. nervis utiles, ideo et paralyticis dantur.[*](Diosc. II 200.)luxata[*](luxata G. iuxta ll. v.) in pedibus, qui sunt rufi ex iis, citissime

sanant cum melle et sale. venerem[*](uentrem Fd.) maxime Megarici stimulant, hortensii partum cum sapa aut passo sumpti, silvestres interaneorum plagas et vitia cum silphio pilulis devoratis sedant. illorum[*](sedant. illorum ego. sed animorum Fd. sedant. horum J. sedant sed animorum E. sedant et sa- tiuorum v.) semen contra phalangia bibitur in vino. ipsi ex aceto inlinuntur contra serpentium ictus. semen antiqui bibendum insanientibus dabant. flos bulborum tritus crurum maculas varietatesque igni[*](igne Ev. a. D.) factas emendat . Diocles hebetari oculos ab his putat. elixos assis minus utiles esse adicit et difficile concoqui ex vi[*](ex ui Ev. et r.) uniuscuiusque naturae.

[*](Diosc. II 201.) Bolbinen[*](bol- binen ego. coll. XIX 95. bulbinem ll. v.) Graeci vocant herbam porraceis foliis, rubicundo bulbo. haec traditur vulneribus mire utilis, dumtaxat recentibus. bulbus, quem vomitorium vocant ab effectu, folia habet nigra, ceteris longiora.

[*](Diosc. II 151. Diocles ap. Athen. III 91 p. 120 d. Gargil. p. 170, 1. 3. 10. 4–8. Pl. iun. p. 57, 14. 58, 8. 24. 34, 12.)

Inter[*](inter om.Ev. a. D.) utilissimos[*](utilissimos dTfD. -mo F. -mus Ev.) stomacho[*](stomachi F1dTf.) cibos[*](cibos dTfD. cibo F. cibus Ev.) asparagi traduntur. cumino quidem addito inflationes stomachi colique discutiunt, iidem oculis claritatem adferunt, ventrem leniter molliunt, pectoris et spinae doloribus intestinorumque vitiis prosunt, vino, cum coquuntur[*](coquuntur dVerc. co- quantur rS. -atur v.), addito[*](adiecto f.). ad lumborum et renium dolores semen obolorum trium pondere, pari[*](pari EG. parte rv.) cumini[*](an cumini cum uino?) bibitur. venerem stimulant, urinam cient utilissime , praeterquam[*](praeterquam quod v. a. H.) vesica[*](uesica J. -icam ll. v.) exulcerata[*](exulcerata J. -atam F. exhulceratam r. -rant v. cfr. XXVI 86.), radice[*](radice J. -icem ll. radix v.) quoque plurimorum [*](dist. ego coll. Gargil.; aliter Val. Rose Hermae VIII p. 26 n.) praedicatione. trita et in vino albo pota calculos quoque[*](quo- que deleri voluit Val. Rose l. l.) exturbat, lumborum et renium dolores sedat. quidam

et ad vulvae dolorem radicem cum vino dulci propinant . eadem in aceto decocta[*](an decocta et inposita? cfr. Gargil.) contra elephantiasim proficit . asparago trito ex oleo perunctum pungi ab apibus negant.

[*]((cfr. XIX 151). Diosc. II 151.) Silvestrem asparagum[*](asparagum ll. H. asparagum aliqui corrudam v. sed cfr. XIX 151. non aliqui, sed nostri vel rustici dicendum erat.) aliqui Libycum vocant, Attici orminum[*](orminum Salm. ormini FE. ormim d. -minium C. horminium v. -menum H.). huius ad supra dicta omnia efficacior vis, et candidiori maior. morbum regium extenuant[*](extenuat Verc. an cauliculi morbum regium extenuant?). veneris causa aquam eorum decoctam bibi iubent ad heminam. idem et semen valet cum aneto ternis utriusque obolis. datur et ad serpentium ictus sucus decoctus; radix miscetur[*](an sucus decoctus radicis; miscetur?) radici marathri inter efficacissima auxilia.[*](Diosc. II 151. Pl. iun. p. 26, 17.) si sanguis per urinam reddatur, semen et asparagi et apii et cumini ternis obolis in vini cyathis[*](cyathis v. quinis (pro quiatis) ll.) duobus[*](duobus FdD. diebus E. duobus qui- nis diebus v.) Chrysippus dari iubet. set id[*](set id ego. sic et ll. v.) hydropicis contrarium esse, quamvis urinam moveat, docet, item veneri, vesicae quoque nisi decoctum; quae aqua si canibus detur, occidi eos. in vino decoctae radicis sucum, si ore contineatur, dentibus mederi.

[*](Pl. iun. p. 21, 9. Diosc. III 67.) Apio gratia in volgo est. namque rami lactis [*](actis T. largis v. a. S.) potionibus[*](potionibus FTS. port- rv.) per rura[*](per iura v. a. S.) innatant et in condimentis peculiarem gratiam habent. praeterea oculis inlitum cum melle, ita ut subinde foveantur ferventi suco decocti, aliisque membrorum epiphoris per se tritum aut cum pane vel polenta inpositum mire auxiliatur. pisces quoque, si aegrotent in piscinis, apio viridi recreantur.[*]((cfr. XIX 124).) verum apud eruditos non aliud erutum terra in maiore sententiarum varietate est[*](uarietate est G. -etas est F. -etas d. auctoritas est E. -itate est v. an maiore... uarietate distinguitur?). distinguitur sexu. Chrysippus feminam

esse dicit crispioribus foliis et duris, crasso caule, sapore acri et fervido; Dionysius... nigriorem[*](lacunas ego indicavi; fortasse semine nigriorem, breuem, radicis odore suauiter graui. (Dionysius marem nigriorem v. a. G.).), brevem, radicis [*](bre- uioris v.)..., vermiculos gignentem[*](uermiculo gignentem uermiculos Fd.ne iungas radicis uermiculo, prohibere videntur verba caule—gigni (v. 6). an (his deletis) cauliculo gignentem uermiculos?); ambo neutrum ad cibos admittendum, immo omnino nefas, namque[*](namque FdTD. nam Ev.) id defunctorum epulis feralibus dicatum esse[*](esse dG. ipse r. ipsius v.)—visus quoque claritati inimicum [*](dist. ego; uncos posui cum U 437.)—[caule feminae vermiculos gigni] ideoque eos,[*](Diosc. III 67.) qui ederint, sterilescere[*](steriles E.), mares[*](mares—8 cibo om.E.) feminasve; in puerperiis[*](puerperis FD.) vero ab eo cibo comitiales fieri qui ubera hauriant[*](hauriant ego. -iunt ll. v.); innocentiorem tamen esse marem. eaque causa est, ne inter nefastos frutex damnetur. mammarum duritiam inpositis foliis emollit.[*](Pl. iun. p. 57, 16. Diosc. III 67. Geop. XII 23, 5. Pl. iun. p. 101, 19.) suaviores aquas potui incoctum praestat. suco maxime radicis cum vino lumborum dolores mitigat, eodem iure instillato gravitatem[*](grauitatem Ev. -tate F. -tati d.) aurium[*](aurium F2dv. auria F1. auri E.). semine urinam ciet, menstrua ac secundas partus[*](par- tus eicit si coni. Val. Rose l. l.) et si foveantur semine decocto.[*](dist. ego cum Val. Rose Hermae VIII p. 26 n.) suggillata reddit colori cum ovi albo inlitum. at[*](at d. ad F. aut Ev. del. Val. Rose.) ex aqua coctum potumque renibus medetur, in frigida tritum oris ulceribus. semen cum vino vel radix cum vetere[*](uetere ego. -ri ll. v.) vino vesicae calculos frangunt. semen datur et arquatis ex vino albo.

[*](cfr. Varro III 16, 10. Col. IX 8, 13.) Apiastrum Hyginus quidem melissophyllum[*](melissophyllum J. -phyllon v. -pylum FE. -pilum d.) appellat , sed in confessa damnatione est venenatum in Sardinia. contexenda enim sunt omnia ex eodem nomine apud Graecos pendentia.

[*](Diosc. III 71. (72). Gargil. p. 160, 9. 11. Th. H. VII 6, 3. Gargil. p. 160, 13. 14. (Pl.iun. p. 57, 18). 9. 15. Diosc. III 69. 68. Th. H. VII 6, 4.) Olusatrum[*](olusatrum v. holisatrum ll.), quod hipposelinum vocant, adversatur scorpionibus. poto semine torminibus et interaneis medetur ; item[*](item S. idem ll. D. itemque v.) difficultatibus urinae semen eius decoctum ex mulso potum. radix[*](radix dTGargil. radis F1. radicis F2. radix eius Ev.) in vino decocta calculos pellit et lumborum ac lateris dolores. canis rabiosi morsibus potum et inlitum medetur. sucus eius[*](eius om.dTGargil.) algentes calefacit potus. quartum genus ex eodem aliqui faciunt oreoselinum[*](oreoselinon v. horto selinum Fd. hortos helinum E.), pal- mum alto[*](palmum alto B e Diosc. alio ll. v. alto D.) frutice recto[*](dist. D. ac recto B.), semine cumino simili, urinae et menstruis efficax. heleoselino vis privata contra araneos; eo et[*](eo et ego. sed et dEG. de F. sed de v.) oreoselino feminae purgantur e vino.

[*](Diosc. III 70.) Alio genere petroselinum quidam appellant in saxis natum, praecipuum ad vomicas, coclearibus binis suci additis in cyathum marrubii suci[*](suci v. sucum F. succum r.) atque ita calidae aquae tribus cyathis. adiecere[*](adiecere dT. adicere F. addidere Ev.) quidam buselinum[*](buselinon v. boselinum F. -inon E. fus- d.), differens brevitate caulis a[*](a dv. om. r.) sativo et radicis colore rufo, eiusdem effectus, praevalere contra serpentes potu et inlitu[*](inlitu ego. linitu ll. G. litum v. cfr. § 50. XXVI 151. 153. XXVII 35.).

[*](Geop. XI 28, 1. 2. 3. Diosc. II 170. Gargil. p. 156, 6 sqq. 10 sqq.) Ocimum quoque Chrysippus graviter increpuit inutile stomacho, urinae, oculorum quoque claritati, praeterea insaniam facere et lethargos et iocineris vitia, ideoque capras id aspernari, hominibus quoque fugiendum censens [*](censens FD. censet r(?)v. malim hominibusque ... censuit.). addunt quidam tritum, si operiatur lapide, scorpionem gignere[*](gigni dGargil.), commanducatum et in sole positum vermes; Afri[*](afri ll. Brot. affirmant T. afferre. Afri G. afferre. alii v.) vero, si eo die feriatur quispiam a[*](a Ev. om. r.) scorpione, quo ederit

ocimum, non posse servari. quin immo tradunt[*](tradunt dv. -untur r.) aliqui, manipulo ocimi cum cancris x marinis vel fluviatilibus trito convenire ad id scorpiones ex proximo[*](et proximo E. a prox- v. a. H.) omnes. Diodorus [*](diodorus ll. v. a. C. D. Diodotus B ex indice.) in empiricis[*](empiricis B. emptiricis F. empiriticis d. emitericis Ev. a. C.) etiam pediculos facere ocimi cibum. [*](Diosc. II 170. (Gargil.) p. 157, 19. 21. Pl. iun. p. 10, 8. 21, 10.)secuta aetas acriter[*](grauiter dT. alacriter v. a. G.) defendit, nam id esse capras, nec cuiquam mentem motam[*](mutam F. emotam T.), et scorpionum terrestrium ictibus marinorumque[*](malinorumque F. malign- d.) veneis mederi ex vino addito aceti[*](aceti FTS. -eto rv.) exiguo. usu quoque conpertum deficientibus ex aceto odoratu salutare esse, item lethargicis et inflammatis refrigeration e[*](refrigeratione ego. -oni ll. v.), inlitum capitis doloribus cum rosaceo aut myrteo et[*](et ego. aut ll. v. cfr. § 142, praeterea § 17. 73. 135. 246. XXIII 4. 144. 166.) aceto, item oculorum epiphoris inpositum ex vino.[*](Gargil. p. 156, 17. (157, 17). Diosc. II 170. Gargil. p. 157, 1. (157, 17. 18). Pl. iun. p. 47, 15. 51, 16. 44, 1.) stomacho quoque utile, inflationes ructu dissolvere ex aceto[*](dissoluere ex aceto dTGargil. ex aceto dissoluere rv.) sumptum, alvum sistere inpositum, urinam ciere; sic et morbo[*](dist. U 438.) regio et hydropicis prodesse, etiam in[*](etiam in ego. etiam ll. v. cfr. § 217. XXIII 12.) choleris[*](choleri- cis Ven. choleras eo et B.) destillationes [*](distillatio- nes dTfv. a. S.) stomachi inhiberi. ergo etiam coeliacis Philistio [*](lacunam ego in- dicavi.) dedit et coctum dysintericis, et contra[*](contra ll. v. colicis C.).... Plistonicu s[*](Plistonicus C. -icum ll.v.), aliqui et in tenesmo et sanguinem excreantibus in vino, duritia quoque praecordiorum. inlinitur mammis exinanitque[*](exinanitque ego coll. Diosc. (γάλακτος προκλητικόν). de dictione cfr. VIII 134. XVIII 189. extinguitque ll.v. aliter se habet XXV 154: (cicuta) lac.. mammis inposita extinguit (= Diosc. IV 79γάλα σβέννυσι).) lactis proventum.[*](Diosc. II 170. Gargil. p. 157, 2. (19). 3. Pl. iun. p. 101, 11.) auribus utilissimum infantium , praecipue cum adipe anserino. semen tritum et haustum[*](haustum v. cfr. Gargil. auctum F2dE. actum F1.) naribus sternumenta[*](ster- nutamenta dGargil. v. a. S.)compescit[*](compescit ego e Gargil. (Diosc.παύει,et simul pertinet ad destillationes capitis). om.Fdv. mo- uet E (?) C. de dictione cfr. § 53. conici potuerit etiam emendat (cfr. XXVIII 57)) et destillationes quoque capitis[*](capiti dC.) inlitum, vulvas purgat in cibo ex aceto. verrucas mixto atramento[*](atramento C. cfr. Gar- gil. et Plin. iun. caeram- F. ceram- Ev. eram- d.) sutorio tollit. venerem stimulat, ideo etiam equis asinisque admissurae tempore ingeritur.