Naturalis Historia

Siderum[*](siderum quidem P.) quoque tempestatumque ratio vel imperitis facili atque indubitato[*](indubitata DF.an facilis atque indubitata?) modo demonstrata[*](monstrata Gv.a.S.) est, vereque intellegentibus non minus conferunt rura deprehendendo caelo quam sideralis[*](siderali E. -abilis G.) scientia agro colendo. proximam [*](proxima GdE.) multi hortorum curam fecere; nobis non protinus transire ad ista tempestivum videtur, miramurque aliquos[*](aliquos D2dS. quos r. quosdam v.) scientiae gratiam[*](gratia v.a.S.) eruditionisve[*](eruditionisuae G. -onis suae v.a.S.) gloriam ex his petentes tam multa praeterisse, nulla mentione habita tot rerum sponte curave provenientium, praesertim cum plerisque earum pretio usuque vitae maior etiam quam frugibus perhibeatur[*](perhibeatur v. -betur ll.) auctoritas. atque, ut a confessis ordiamur utilitatibus quaeque non solum terras omnes, verum etiam maria replevere, seritur ac dici neque inter fruges neque inter hortensia potest linum, sed in qua non occurrit[*](occurrit d. -ret r Bas. -rere v.) vitae parte? quodve miraculum maius, herbam esse quae admoveat Aegyptum Italiae in tantum, ut Galerius a freto Siciliae Alexandriam septimo die pervenerit, Balbillus[*](Balbillus Lipsius ad Tac. ann. 12, 22. babillus ll.Qv.a.C.) sexto, ambo praefecti, aestate vero post xv annos[*](post xv annos D. p'. xva GF. p. xva D1. post xv E. proxima D2dv.) Valerius Marianus [*](Marinus coni. U chrest. 230 coll. Tac. hist. 2, 71.) ex praetoriis senatoribus a Puteolis nono[*](nono v. nona ll.) die lenissumo flatu? herbam[*](herbam v. -bas ll.) esse quae Gadis ab[*](ab D2dQD. ad r G.del.v.) Herculis columnis [*](columnas Ev.a.D.) septimo die Ostiam adferat et citeriorem Hispaniam

[*](Col. II 10, 17. cfr. Plin. XVIII 296.) <1> Seritur sabulosis maxime unoque sulco, nec magis festinat aliud. vere satum aestate vellitur[*](an euellitur? cfr. § 16. 27. XVIII 296.), et hanc quoque terrae iniuriam facit. ignoscat tamen aliquis Aegypto serenti, ut Arabiae Indiaeque merces inportet. itane et Galliae censentur hoc reditu? montesque mari oppositos esse non est satis et a latere[*](a latere D2dv. aliatere D1GF1. alia terrae (-re F2) r.) oceani obstare ipsum, quod vocant inane?[*](cfr. Verg. Aen. VIII 727.) Cadurci, Caleti, Ruteni, Bituriges ultimique[*](ultimi quoque G.) hominum existimati Morini[*](morini D2v. mur- D1GFE. mar- d.), immo vero Galliae universae vela texunt, iam quidem et transrhenani hostes, nec pulchriorem aliam vestem eorum feminae novere . qua admonitione succurrit quod M. Varro tradit, in Serranorum[*](seranorum EH.) familia gentilicium esse feminas lintea[*](linea Ev.a.S.) veste non uti. in Germania autem defossae[*](defossae SD. -ssa DGFd. -ssi Ev.) atque sub terra id opus agunt. similiter etiam in Italiae[*](italiae QSD. -lia ll. v.) regione[*](regione EQH. ratione rv.) Aliana[*](Aliana Turn. adv. 10, 20. H. aeliana Q. aliena D1GFdTE. aliae nam D2. aliam a S. alia G. alia nam v.) inter Padum[*](panum DF1.) Ticinumque amnes, ubi[*](subi GdE.) a[*](ac F2) Saetabi[*](Saetabi Brot. setabi D1GFG. cetabi E. setabia D2. sed ab his d. petabo S.) tertia[*](tertia GdG. -io DF(?)D. terna E. (subiacent abiterna v.a.G).) in Europa lino palma; secundam[*](secundam DG. -da v. secanda r.) enim in vicino Alianis[*](an enim uicina Alianis?) capessunt Retovina[*](retouina Qv. -olina D2. cretouina r.) et in Aemilia via Faventina[*](fabentina E.). candore Alianis[*](aclianis F.) semper crudis Faventina[*](auentina E.) praeferuntur; Retovinis[*](retoninis D1Fv. -olinis D2. cretouinis GdE. retiis uinis Q.) tenuitas summa densitasque, candor qui[*](candor qui S. candorque D2. -oreque D1F. -oraeque r. -or aeque ut v.) Faventinis, sed lanugo nulla, quod apud alios gratiam, apud alios offensionem habet. nervositas filo aequalior paene quam araneis[*](araneis DGdB. coraneis F. coronae his E. maris Q.) tinnitusque , cum dente libeat experiri. ideo duplex quam

[*](cfr. XII 39. Herodot. II 37.) <3> Aegyptio lino minimum firmitatis, plurimum lucri. quattuor ibi genera: Taniticum[*](taniticum D2G. taneticum Q. tainicum D1G. tainitium F. taenitium E. inichium d. tanicum v.), Pelusiacum[*](ad pelusiacum D1GFE. ac pel- dv.a.S.), Buticum, Tentyriticum regionum nominibus, in quibus nascuntur. superior pars Aegypti in Arabiam vergens gignit fruticem, quem aliqui gossypion vocant, plures xylon[*](xylon D2v. exylon D1. xilon d. filon r.) et ideo lina inde facta xylina[*](xylina dv. xylena r.). parvus est similemque[*](similemque— 11 defert D2v (sed defert fructum v).om.r.) barbatae nucis fructum defert, cuius ex interiore bombyce lanugo netur. nec ulla sunt[*](ulla sunt D2dv. nulla sunt D1GE. nullas F.) cum candore molliora[*](molliora Salm. -ore ll. meliora S. mollitiaue v.a.S.) pexiorave[*](pexioraue D2SS. pix fora r. prae-ferenda v.). vestes inde sacerdotibus Aegypti gratissimae. quartum genus et[*](et QS.om.ll.v.) othoninum [*](othoninum D2S. -neinum Q. -minum d. ut hominum D1GF. ut homines E. orthominum vel orchomenium v.) appellant. fit e palustri velut harundine, dumtaxat panicula eius. Asia e genista facit lina ad retia praecipue[*](praecipuae Q. -pua GEv.a.S.) in[*](denis EH. decem GdS. decim Q.) piscando durantia, frutice madefacto x diebus, Aethiopes Indique e malis, Arabes e curcurbitis[*](e cucurbitis QS. cuc-ll.v.) in arboribus, ut diximus, genitis[*](genitis Bas. gentis Q. genistis ll.v. de genistis SB.).

Apud nos maturitas eius duobus argumentis intellegitur , intumescente semine aut colore flavescente. tum evolsum et in fasciculos manuales colligatum siccatur in sole pendens conversis superne radicibus uno die, mox v aliis contrariis in se[*](in sed E. inter se uersis v.a.S.) fascium[*](fascium dTv. facium DGF1. facitium E. faciunt F2.) cacuminibus, ut semen in

Inventum iam est etiam quod ignibus non absumeretur . vivum id vocant, ardentesque in focis conviviorum ex eo vidimus mappas sordibus exustis[*](exutis G.) splendescentes [*](splendescente G. -discunt Q.) igni magis quam[*](magis quam aliae aqua Q.) possent aquis. regum inde funebres tunicae corporis favillam ab reliquo separant cinere. nascitur in desertis adustisque[*](adustisque indie (-iae D) locis QD.) sole Indiae, ubi non cadunt imbres, inter diras[*](deros d. diras seras Q.) serpentes, adsuescitque vivere ardendo, rarum inventu, difficile textu[*](textu GdEv. -to D2. exto r. tectum Q.) propter brevitatem[*](breuitate Q. utitatem F. utiatem D1.).

[*](cfr. VI 96.) Temptatum est tingui linum quoque, ut[*](ut FQS. et rv.) vestium[*](uestium Ev. -itum Q. -igium D1GFd. uecium D2.) insaniam[*](infamiam Q.) acciperet[*](acciperet QS. -pere ll.v.), in Alexandri Magni primum classibus Indo amne navigantis, cum duces eius ac praefecti certamine [*](in certamine Ev.a.D.) quodam variassent insignia[*](insignia dv. et ins- rD.) navium, stupueruntque litora flatu versicoloria[*](uersicolori has S.) pellente[*](pellente D2dTSS. spellente D1GF. spendente E. implente B. expan- dente U chrest. 231. (pellente D iunxit cum sqq.).) vela[*](uela ego. uelo ll.v (cum sqq. iunctum).). purpureo ad Actium cum M. Antonio[*](Antonio v. -ium ll.Q.) Cleopatra venit eodemque fugit[*](fugit DGQD. effugit rv.). hoc fuit imperatoriae navis insigne.

[*](Valer. Max. II 4, 6.) Postea[*](an postea (h. e. post Alexandri tem-pora) cum antecedd. iungendum? po.[pulo] R.[omano] ea coni.S.) in theatris tantum[*](tantum ll.v. tincta Becker. spectanti S. -tum U chrest. l. l. stanti Strack. extenta D.malim tenta. (an tecti uice vel etiam?)) umbram fecere, quod primus omnium invenit Q. Catulus, cum Capitolium dedicaret . carbasina deinde vela primus in theatro duxisse

Sparti quidem usus multa post saecula coeptus est, nec ante Poenorum arma, quae primum Hispaniae intulerunt. herba et haec, sponte[*](et sponte Gd.) nascens et quae non queat seri, iuncusque proprie aridi soli, uni terrae data[*](data ego. dato ll.v.) vitio. namque id malum telluris est, nec aliud ibi seri aut nasci potest. in Africa exiguum et inutile gignitur. Carthaginiensis Hispaniae citerioris portio, nec haec tota, sed quatenus parit, montes quoque sparto operit. hinc

Volsum fascibus in acervo alligatum[*](alligatum ego. cfr. XII 45. animatum ll.G. adunatum v. cumulatum Turn.D.) biduo, tertio resolutum spargitur in sole siccaturque et rursus in fascibus redit sub tecta. postea maceratur, aqua marina optime , sed et[*](se et GEv. se et D1F. sed r.) dulci, si marina desit, siccatumque sole iterum rigatur. si repente urgueat[*](urgeat dv. -guat E. arguat G.) desiderium, perfusum[*](perfusum v. peruefusum D1GFdE. feruef- D2) calida in[*](an patitur? (cfr. XVIII 91).) solio[*](folio Sabellicus. folio ll. v. a. C.) ac siccatum stans conpendium operae fatetur. hoc[*](hoc ll.v. an hinc?) autem tunditur, ut fiat utile, praecipue in aquis marique invictum. in sicco praeferunt e cannabi funes, set[*](sed S. et ll.v. at G.) spartum alitur etiam demersum, veluti natalium sitim pensans[*](sitim pensans G. -sas G. -sa d. (sit impensa v). sit inpensas r.). est quidem eius natura interpolis, rursusque quam libeat[*](quamlibet dQ.) vetustum novo miscetur. verumtamen complectatur animo qui volet miraculum aestimare, quanto sit in usu omnibus terris navium armamentis, machinis aedificationum aliisque desideriis vitae. ad hos omnes usus quae sufficiant, minus XXX passuum in latitudinem a litore[*](a litore dQv. altiore r.) Carthaginis Novae minusque c???[*](c EQH. om. rv.) in longitudinem esse reperientur . longius vehi impendia prohibent.

[*](cfr. Th. H. IV 12, 2. 15, 1.) lunco Graecos ad funes usos nomini credamus,

[*](Th. H. VII 13, 8.) Theophrastus auctor est esse[*](esse—) bulbi genus circa ripas amnium nascens, cuius inter summum corticem eamque partem, qua vescuntur[*](uescuntur om.E.), esse laneam naturam, ex qua inpilia[*](mapilia d. mapalia Tv.a.H.) vestesque quaedam conficiantur[*](conficiantur dQG. -ciant rH. -ciebantur v.). sed neque regionem, in qua id fiat, nec quicquam diligentius praeterquam eriophoron id appellari in exemplaribus, quae equidem invenerim, tradit, neque omnino ullam mentionem habet sparti[*](sparti D2dBas. spar D1FE. is per G.del.H. spartum v.) cuncta magna cura persecutus cccxc[*](CCCCXL H. CCCCXL ll.(-XC v). CCCLQ.) annis ante nos, ut iam et alio loco diximus, quo apparet[*](appa- ret Qv. appellaret ll.) post[*](15,1) id temporis spatium in usum[*](usum Ev. usu rQ.) venisse[*](uehisse G.) spartum[*](spatium om.QS.).

Et quoniam a miraculis rerum coepimus, sequemur eorum ordinem, in quibus vel maximum est aliquid nasci ac[*](ac dQS. aut rv.) vivere sine ulla radice. tubera haec[*](haec om.QS.) vocantur undique terra circumdata nullisque[*](nullis QS.) fibris nixa[*](nexa QD2S.) aut saltem capillamentis, nec utique extuberante loco, in quo gignuntur , aut rimas[*](rima GE.) sentiente[*](sentiente D2dTSJ. sentgente D1GF. ingente E. agente v.). neque ipsa terrae cohaerent, cortice etiam includuntur, ut plane nec terram[*](terram GdEv. -ra D. -rae F.) esse possimus [*](possis Q.) dicere neque aliud[*](nec aliud E.) quam terrae[*](terra E.) callum[*](incallum Q.).[*](Athenaeus II 62a.) siccis haec fere et sabulosis locis frutectosisque nascuntur. excedunt saepe magnitudinem mali cotonei, etiam librali pondere. duo eorum genera: harenosa dentibus inimica, in[*](inimica in DFdS. -cam G. -ca et Ev.) altero[*](altero DFdS. -ra rv.) sincera. distinguntur et colore, rufo nigroque et intus

[*](Theophr. ap. Athenaeum II 62a b c. 61e f. Col. VI 17, 7. cfr. Apicius VII 258.)

Simile est et quod in Cyrenaica provincia vocant misy[*](mysi Q1. musi Q2.), praecipuum suavitate odoris ac saporis, sed carnosius, et quod in Threcia[*](threcia DFJ. -cea d. trecia G. thracia Ev.) iton[*](iton—Graecia (grecia Q) QH. om. rv.) et quod in Graecia geranion[*](geranion (ce- d) dQB. ceranio E. ceraranio DF. -nium S. caeraramo G. ceraunium v.a.H. -ion D.).

De tuberibus haec traduntur peculiariter: cum fuerint imbres autumnales ac[*](ac ll.v. aut Q.) tonitrua crebra, tune nasci et maxime[*](maxime ego. maximume ll. -ime e v.) tonitribus, nec ultra annum durare, tenerrima autem verno esse. quibusdam locis accepta[*](accepta tantum riguis P. acceptam (-ta d) turriguis D1GFdE. acceptam- tis (-tantis D) riguis D2D. accepta riguis G. -ptantur riguis et v. an accepta tamen irriguis? cfr. Theophr. (οὐ μὴν ἀλλά).)tantum riguis feruntur[*](seruntur v. a. G.), sicut Mytilenis negant nasci nisi exundatione

Sunt et in fungorum genere Graecis dicti pezicae[*](πέζιεςTheophr.), qui sine radice ant pediculo nascuntur.

Ab his proximum dicetur auctoritate clarissimum laserpicium[*](laserpitium GdEv.a. S.), quod Graeci silphion[*](silphion v. -phyum Q. siripi F1. siriphi (syr- G) ll.) vocant, in Cyrenaica provincia repertum, cuius sucus[*](sucus DFdT. -cum rQv.) laser vocatur[*](uocatur dTQ. -cant rv.), magnificum in usu[*](usu v. usum ll. an usu uitae vel usu medico alimentisque?) medicamentisque et ad pondus argentei denarii repensum[*](re- pensum S. -su Q. pensum ll.v.). multis iam annis in ea terra non invenitur, quoniam publicani, qui pascua conducunt, maius ita lucrum sentientes depopulantur pecorum pabulo. unus omnino caulis nostra memoria repertus Neroni principi missus est. si quando incidit pecus in spem nascentis, hoc deprehenditur signo: ove, cum comederit[*](comedit Q.), dormiente[*](dormit Q.) protinus , capra sternuente[*](sternutante Ev. a. G. sternuit Q.) crebrius[*](crebrius QS. om. ll. v.).[*](Diosc. III 84 init.) diuque iam non aliud ad nos invehitur laser, quam quod in Perside aut Media et Armenia nascitur large, sed[*](large sed (set D2d) D2dQG. largeret D1GF. laser et E. laser v.) multo infra Cyrenaicum, id quoque adulteratum cummi aut sacopenio[*](sacopemo DF.om.Q.) aut faba fracta; quo minus omittendum videtur C. Valerio M. Herennio cos. Cyrenis advecta Romam publice laserpicii pondo XXX[*](XXXQ.), Caesarem vero dictatorem initio belli civilis inter aurum argentumque protulisse ex aerario laserpicii pondo MD[*](MD H. ??? D D2dT. ??? D Q. CXID D1F. CXI rv.).

[*](Th. H. III 1, 6. C. I 5, 1. H. VI 3, 3.)Id apud auctores Graeciae[*](graeci e DF.)certissimos[*](cer- tissimos ego. cfr. XXII 151. (an peritissimos? cfr. XI 149). uentissimos DF. euident- GEv. uetust- dTD. diligent- CFW Müller p. 19.) invenimus natum[*](notum E.)

[*](Th. H. VI 3, 7. (cfr. Diosc. III 84 extr.) Diosc. 1. 1. med.) Alterum genus eius est, quod magydaris[*](mygdaris GdE.) vocatur, tenerius[*](cyro asiriā Q.) et minus vehemens, sine suco[*](suco GdEQv. sucoque rSD.), quod circa Syriam nascitur, non proveniens in Cyrenaica regione. gignitur et in Parnaso monte copiosum[*](copiosum dTQSS. -oso r. -osius v.), quibusdam laserpicium[*](quod laserpicium uocant QS.). vocantibus per quae omnia adulteratur rei saluberrimae utilissimaeque auctoritas. probatio[*](probatio dVerc. sed prob- Q. pratio DF. precio G. ratio Ev.) sinceri prima in colore modice rufo et, cum frangatur[*](con- frangatur G. cum frangitur v.a.S.), intus candido[*](intus candido (-ito Q) QS. candido intus (indus D) ll.v.) , mox tralucente gutta quaeque[*](quaeque QS. aquequae (-que G) DGF. aque d. aquae v. aqua EG. aquae quam S. quae aqua J.) saliva[*](saliuaquae D1F. -uaque GdEv.a.S.J.) celerrime[*](celerrime (-erime Q)SQS. celererrime D2. om.rv.) liquescat[*](liquescit Ev.a.S.). usus in multis medicaminibus.

[*](Diosc. III 150.) Sunt etiamnum duo genera non nisi sordido nota volgo, cum quaestu multum polleant, in primis rubia, tinguendis lanis et coriis necessaria. laudatissima Italica et maxime suburbana, et omnes paene provinciae scatent ea. sponte provenit seriturque, similitudine erviliae, verum[*](uerum GdEv. uermi r.) spinosis[*](spinosis DFd. -sus rv. -sa D.)foliis[*](foliis ego. om. ll. v.) et caule[*](et caule ll.D. ei caulis v.). geniculatus hic est quinis circa articulos in orbe foliis. semen eius rubrum, postremo nigrum, radix[*](rubrum, postremo nigrum, radix ego coll. Diosc. om. ll. v. lacunam indic. S. nigrum, radix U 389.) rubra[*](rubra U l.l. rubia ll.v. rubrum B. (rubrum est. rubia J).) est. quos[*](quas G. quod EC. quot v.) in medicina usushabeat dicemus suo loco.

[*](Col. XI 2, 35. Diosc. II 192. Th. I. VI 8, 3. IX 12, 5.) At quae vocatur radicula lavandis demum lanis sucum habet, mirum quantum conferens candori mollitiaeque . nascitur sativa ubique, sed sponte praecipua[*](praecipue U 390.) in Asia Syriaque, saxosis et asperis locis, trans Euphraten tamen laudatissima, caule ferulaceo, tenui et ipso, cibis indigenarum expetito et unguentis[*](unguentis E(?)H. -ti r. tingenti B.), quicquid sit cum quo decoquatur, folio oleae. struthion[*](struthion B. strutin ll.) Graeci vocant. floret aestate, grata aspectu, verum sine odore, spinosae[*](spinosae J. -osa et GdEv. -osae et r D.) caule lanuginis[*](lanuginoso v.a.S.). semen ei nullum, radix magna, quae conciditur ad quer dictum est usum.

[*]((cfr. Th. H. VI 7, 3). Diodor. II 10. Curtius V 1, 35. (Herodot. I 185).) <1> Ab his superest reverti ad hortorum curam et suapte natura memorandam et quoniam antiquitas nihil prius mirata est, quam Hesperidum hortos ac regum Adonidis et Alcinoi itemque pensiles, sive illos Semiramis sive Assyriae rex Syrus[*](rex Syrus J. (cfr. Diodor. II 10. Curt. V 1, 35). rex cyrus ll.v. reagin syriis Q. regina Nitocris U 391. [Semiramis Assyriae] regina siue alius rex Syrus coni. S.) fecit, de quorum opere alio volumine dicemus.[*](Valer. Max. VII 4, 2. (cfr. Plin. § 169). Varro I 1, 6.) Romani quidem reges ipsi coluere ; quippe etiam Superbus[*](Superbus Tarquinius v.a.S.) nuntium ilium saevum atque sanguinarium filio remisit[*](exorto remisit Q.) ex horto. in XII tabulis legum nostrarum nusquam nominatur villa, semper in significatione ea hortus, in horti[*](in hortiuo d. et pro horto Q.) vero heredium; quam ob rem comitata est et religio quaedam, hortoque et foro[*](foco fH. fores v.) tantum contra invidentium effascinationes dicari videmus in remedio saturica[*](satyrica G. saturnica v.) signa, quamquam hortos tutelae Veneris adsignante Plauto. iam quidem hortorum nomine in ipsa urbe delicias agros villasque possident.[*](Varro de 1. 1. V 146.) primus hoc instituit

Romae quidem per se hortus ager pauperis erat. [*](cfr. X 74. 132.)<2> ex horto plebei macellum, quanto innocentiore victu! mergi enim, credo, in profunda satius[*](satius esse d.) est et ostrearum genera naufragio exquiri, aves ultra Phasim[*](phasim FJ. -sin T. -si Gd. -sidem Ev.) amnem peti ne[*](ne D. et ne P. e F. et rv.) fabuloso quidem terrore tutas, immo sic pretiosiores, alias in Numidiam atque[*](Numidiam atque G. -dia aquae (aqua ea d1) d. -dia que (quae F) r. -dia Sv.) Aethiopiae[*](Aethiopiae ll.G. -piaque Sv.) sepulchra[*](sepulcbra (-crha F) ll.G. in sepulchris aucupari Sv.), aut pugnare[*](pugnare GG. depugnare dT. pugnari F1v. purgari r.) cum feris[*](feris dTv. foris r.) mandique capientem[*](cupientem Ev.a.G.) quod mandat[*](mandit E.) alius. at, Hercules, quam vilia haec, quam parata voluptati[*](uoluptati dv. uolunt- r.) satietatique [*](societati- que G.), nisi eadem, quae ubique, indignatio occurreret! ferendum sane fuerit exquisita nasci poma, alia sapore, alia magnitudine, alia monstro pauperibus interdicta, inveterari vina saccisque castrari, nec cuiquam adeo longam esse vitam, ut non ante se genita potet, e frugibus quoque quondam[*](quondam f. quendam ll.S. quoddam v.) alicam[*](alicam ego. cfr. XVIII 109. 112. XXII 128. alitum GEf. halitum dS. alimentun v.) sibi excogitasse luxuriam ac[*](ac om.d.) medulla[*](medulla dJ. -am GF2Ev. medallam F1.) tantum earum superque pistrinarum operibus et[*](et Gdv. ex r.) caelaturis vivere, alio pane procerum, alio volgi, tot generibus usque ad infimam plebem descendente[*](descendente v. -tem GF2dE. descentem F1.) annonona[*](annona Budaeus de asse p. 288. anima ll.v.a.C.).[*](cfr. § 151. Martial. XIII 21.) etiamne in herbis discrimen inventum esse[*](esse ego. est ll.v.), opesque[*](opesque dC. opusque r. olusque v.) differentiam facere[*](facere Ev. fecere rC.) in cibo etiam uno asse venali? in his quoque aliqua[*](aliqua quoque Gd.) sibi nasci tribus negant, caule in tantum saginato[*](saginato dC. signato rv.), ut pauperis

[*](Cato 156, 1. (cfr. § 136. § 139).)<3> Hortorum Cato praedicat caules. hinc primum agricolae[*](an agricolas?) aestimabant[*](aestima- bantur v.a.S.) prisci et sic statim faciebant iudicium

[*](Col. XI 3, 8. (X 23–26). 11. 10. 13. (X 45).) Hortos villae[*](uilla E.) iungendos non est dubium riguosque maxime habendos, si contingat, praefluo[*](praefluo dTH. praefluua GF. -fluuia E. perfluo S. profluo v.) amne[*](amne Tv. amne ne d. ne r.), si

In hortis nascentium alia bulbo commendantur, alia capite, alia caule, alia folio, alia utroque, alia semine, alia cartilagine, alia carne aut[*](carne aut ego. carnea ll. carne alia J. (alia semine, alia cortice, alia cute, alia (aut) cartilagine, alia carne, alia tunicis carnosis v).) utroque, alia cortice aut cute et cartilagine, alia tunicis carnosis.

[*](Verg. Geo. IV 121. Th. H. I 10, 10.) Aliorum fructus in terra est, aliorum et[*](et om.d.) extra, aliorum non nisi extra. quaedam iacent crescuntque, ut cucurbitae[*](cucuruita Q. -bita D.) et cucumis; eadem pendent, quamquam graviora multo etiam iis, quae in arboribus gignuntur. sed cucumis cartilagine et carne[*](et carne—) constat, cucurbita cortice et cartilagine[*](cartilacine QS. om. ll. v.); cortex huic uni maturitate transit in lignum. [*](Th. H. I 3, 2. 9, 2. (cfr. Plin. XIII 123).)terra conduntur raphani napique[*](napicique Gd.) et rapa, atque alio modo inulae, siser, pastinacae. quaedam vocabimus ferulacea, ut anetum, malvas. namque tradunt auctores [in Arabia[*](uncos ego posui coll.Theophr. in arabia fictum videtur ex mabia (=== malua).)] malvas septimo mense arborescere baculorumque[*](baculorum quoque S. -orum v. a. H.) usum [*](dist. S.)praebere[*](praebentes S cumQ.).[*](cfr. XIX 173. 174.) exemplo[*](extemplo B.) est arbor malvae[*](est arbor maluae (-ue Q) QS. sed arbore malua ll. sed et arbor est malua B.) in Mauretania Lixi

[*](Col. XI 3, 52. (Geop. XII 19, 3). 51. Pallad. IV 9, 7. Geop. XII 20, 3. Th. H. VII 1, 6. 3, 5. C. III 9, 4. II 14, 3.)

Cartilaginum[*](cartilaginei v.a.S.) generis extraque terrain est cucumis , mira voluptate Tiberio principi expetitus. nullo quippe non die contigit ei, pensiles eorum hortos promoventibus in solem rotis olitoribus[*](oli- toris G. -riis S.) rursusque hibernis diebus intra specularium munimenta revocantibus. quin[*](qui nec E. quin dH.) et lacte mulso[*](lacte aut mulsa Schneider ad Pallad. p. 386.) semine eorum biduo macerato apud antiquos Graeciae auctores scriptum est seri oportere, ut dulciores fiant.[*](Th. H. VII 3, 5. Pallad. IV 9, 9. 8. Geop. XII 19, 5. 7. Th. C. V 6, 7.) crescunt qua coguntur forma. in Italia virides et quam minimi, in provinciis quam maximi et cerini[*](citrini v.a.H.) aut nigri[*](dist.Salm.) placent. copiosissimi Africae, grandissimi Moesiae[*](moesiae dSv. moaestae GF. modeste E.). cum[*](cum FEG. ubi cum GdSalm. Ast cum Sv.) magnitudine[*](magnitudinem dQ.an ubi communem (vel suam vel modicam) magnitudinem?) excessere, pepones vocantur. vivunt hausti in stomacho in posterum diem nec perfici queunt in cibis[*](dist.G.), non insalubres tamen plurimum. natura[*](naturae T. natant v.a.G. plurimum—quoque om.Q.locum nondum sanatum puto; an plurimorum naturae (cfr. XX 109) vel puncto ante posito plurimum umore iuuantur (cfr. Col. XI 3, 48)?) oleum odere mire[*](dist. S.) nec minus aquas diligunt, desecti quoque. ad eas modice distantes adrepunt, contra oleum refugiunt aut, si[*](at si F1. ac si QS.)

[*](Col. XI 3, 48. 49. 53. Pallad. IV 9, 7. 16.) Similis et cucurbitis natura, dumtaxat in nascendo. aeque hiemem odere, amant rigua ac fimum. seruntur ambo semine in terra sesquipedali fossura, inter aequinoctium vernum et solstitium, Parilibus tamen aptissime; aliqui[*](dist.ego.) malunt ex[*](ex nonis d.) kal. Mart. cucurbitas et nonis, cucumis[*](cucumeres v.a.S.) et per Quinquatrus serere. simili modo reptantibus flagellis

[*](Col. XI 3, 49. X 385 sqq. (Apicius III 76).)Cucurbitarum numerosior usus. et primus[*](primis d.) caulis in cibo[*](at corticis in totum coni. Dal. locum nondum sanatum puto.), atque ex eo in totum natura diversa. nuper in balnearum usum venere urceorum[*](urceolorum QD.) vice, iam pridem vero etiam cadorum ad vina condenda. cortex viridi tener, deraditur nihilominus in cibis[*](cibi D1.). cibus[*](cibus del.D2D. cibos Ev.a.G.) saluber[*](salubres Ev. a. G.) ac lenis[*](lenis DGFdG. lenes EH. leuis TS. leues v.) pluribus modis, ex his tamen[*](ex his (iis S) tamen D2dTSS. existim??? D1F. existimatur G. -mant v. sed sexis Q.), qui perfici humano ventre non[*](neq; ant Q.) queant, sed non intumescant.[*](Col. XI 3, 50. X 382 sqq. Pallad. IV 9, 16.) semina, quae proxima collo[*](an proxima a collo?) fuerunt, proceras pariunt, item ab imis, sed non

[*](Th. H. VII 4, 3. cfr. Plin. XVIII 129. Pallad. XIII 5, 3. Col. II 10, 23. Pallad. VIII 2, 2.)[*](Th. H. VII 4, 2. cfr. Athenaeus II 48 p. 56 f.) Reliqua cartilaginum naturae terra occultantur omnia. in quibus de rapis abunde dixisse poteramus[*](18, 126 sqq.) videri[*](Graeci (pro medici) P. cfr. XVIII 129.), nisi medici masculini sexus facerent in his rotunda, latiora vero et concava feminini, praestantiora suavitate et ad condiendum[*](condiendum D2Qv. -dendum r.) faciliora; saepius[*](saepius DFTQS. quae saepius rv. spissius P.cfr.XVIII 129 et Theophr.) sata transeunt in marem[*](quattuor coni.P et Dal.). iidem naporum quinque genera fecere, Corinthium, Cleonaeum, Liothasium, Boeotium et quod[*](quod et coni. Dal. et quod—dixerunt deleri voluit P.) per se viride dixerunt. ex his in amplitudinem adolescit Corinthium, nuda fere radice. solum enim hoc genus superne tendit,

[*](Th. H. I 6, 7. 2, 7. Diosc. II 137.) <1> Cortice et cartilagine constant raphani, multisque eorum cortex crassior etiam quam quibusdam arborum . amaritudo plurima illis est[*](illis est ego. illic et DFd. illis est et EH. hic et G. illi est et v.) pro crassitudine corticis —cetera quoque aliquando lignosa—et vis mira colligendi spiritum laxandique ructum.[*](cfr. XV 30. Diosc. I 45.) ob id cibus inliberalis , utique si proxilme olus mandatur; si vero ipse cum olivis druppis[*](druppis QS. druptis GE. drupstis D2F. drupstris D1. drustis d. drupis B.), rarior ructus fit[*](fit DFS.) minusque faetidus. Aegypto mire celebratur olei propter fertilitatem[*](fertilitatem D2Tv. -tate F. feritate D1. -tatem r.), quod e[*](de dv. a. G.) semine eius faciunt. hoc maxime cupiunt serere, si liceat, quoniam et quaestus plus quam e frumento et minus tributi est nullumque ibi[*](ibi DdTSD. om. rv.) copiosius oleum.[*](Th. H. VII 4, 4.) <2> Genera raphani Graeci fecere tria foliorum differentia: crispi atque levis et tertium silvestre. atque huic levia quidem, sed[*](quidem folia sed D2v. a. G. D.) breviora ac rotunda copiosaque ac fruticosa, sapor autem asper et medicamenti instar ad eliciendas alvos. et in prioribus tamen differentia semine[*](a semine est H. seminis est v.), quoniam aliqua peius,

[*](Col. XI 3, 47. 62. Pallad. IX 5, 1. 2. Col. XI 3, 47. 18. Th. H. VII 1, 2.)<4> Seri vult raphanus terra soluta, umida. fimum odit palea contentus. frigore adeo gaudet, ut in Germania infantium puerorum magnitudinem aequet. seritur post id. Feb., ut vernus sit, iterumque circa Vulcanalia, quae satio melior. multi et Martio et Aprili serunt et Septembri. incipiente incremento confert alterna folia circumobruere, ipsos vero adcumulare, nam qui extra terram emersit, durus fit atque fungosus.[*](Th. C. V 6, 2. II 15, 6. Pallad. IX 5, 3. (Plin. XXXI 115). Th. C. II 5, 3. 16, 8. VI 10, 8. Pallad. IX 5, 2.) Aristomachus detrahi folia per hiemem iubet et, ne lacunae stagnent, accumulari; ita in aestatem[*](aestate dv. a. G. an recte?ἐν τῷ θέρειTheophr. C. V 6, 2.) grandescere. quidam prodidere, si palo adacto caverna palea insternatur sex digitorum altitudine, deinde in semen fimumque et terra congeratur, ad magnitudinem scrobis crescere. praecipue tamen salsis aluntur; itaque etiam talibus aquis rigantur[*](rigantur D2QD. frig- D1GFd. irrig- E(?)v.) et in Aegypto nitro

[*](Celsus II 31. Col. IX 4, 5. VI 17, 8. Pallad. III 24, 9. Col. XI 3, 35.) Lignosiora sunt reliqua in cartilaginum genere a nobis posita, mirumque omnibus[*](etiam omnibus uehementibus G.) vehementiam saporis[*](saporis Dv. -ori r.) esse[*](inesse v. a.S.). ex his pastinacae unum genus agreste[*](agreste Ddv. -tis rS.) sponte provenit[*](prouenit ll. D. prouenit staphylinos Graece dicitur v (e colum. IX 4, 5. cfr. Plin. XX 30).),

[*](Col. XI 3, 35. 18.) Siser et ipsum Tiberius princeps nobilitavit flagitans omnibus annis e[*](e fH. ex QS. ae DF. a rv.) Germania. Gelduba appellatur castellum Rheno inpositum, ubi generositas praecipua, ex quo apparet frigidis locis convenire. inest longitudine nervus, qui decoctis extrahitur, amaritudinis tamen magna parte relicta, quae mulso[*](q; in mulso G.) in cibis temperata etiam in gratiam vertitur. nervus idem et pastinacae maiori, dumtaxat anniculae. siseris satus mensibus Februario, Martio, Aprili[*](Martio Aprili v. aprili martio ll.), Augusto, Septembri, Octobri.

Brevior his est[*](est om.DF.) et torosior amariorque inula per se stomacho inimicissima, eadem dulcibus mixtis saluberrima . pluribus modis austeritate victa gratiam invenit. namque et in pollinem tunditur arida liquidoque dulci temperatur, et decocta posca aut adservata vel macerata pluribus modis et tune mixta defruto aut subacta melle uvisve passis aut pinguibus caryotis[*](caryotis C. careo- dE. cario- v. cereo- DF. cerectis G.).[*](Col. XI 3, 35. Pallad. III 24, 13.) alio rursus modo cotoneis malis vel sorbis aut prunis, aliquando pipere aut thymo variata defectus praecipue stomachi excitat, inlustrata maxime Iuliae Augustae cotidiano cibo. supervacuum eius semen, quoniam oculis ex radice excisis, ut harundo,

[*](Cato 8, 2. Celsus IV 16. Diosc. II 202. (cfr. Plin. XX 97). Th. H. VII 12, 1.) Proxima hinc[*](hic Gd. his v. a. S.) est bulborum natura, quos Cato in primis serendos praecipit[*](praecipit DFv. -cepit rG.) celebrans Megaricos. verum nobilissima est scilla, quamquam medicamini nata exacuendoque aceto. nec[*](nec uis D2dv. nec ui GF2. ne cui D1. in cui F1. in haec ui E.) ulli amplitudo maior, sicuti[*](sicuti D2F2GdD. sicut rv.) nec vis asperior. duo genera medicae[*](medice G. -cinae d. -ca C.), masculae[*](masculae ego. -le Q. -lum ll. Brot. -lus v.) albis foliis, feminae [*](femine Q. -ina GEv. a. D.) nigris. set[*](set ego. et ll. v.) tertium genus est[*](est om.QS.) cibis gratum, Epimenidu[*](epimendu E. eppymoenito Q. epi- menidium v. a. S.) vocatur, angustius[*](angustiis Q.) folio ac minus asperum[*](asperum Q. -ro ll. v.).[*](Th. H. VII (3, 4.) 13, 4. 2, 2. 12, 2.) seminis plurimum omnibus; celerius tamen proveniunt satae bulbis circa latera natis et, ut crescant, folia, quae sunt his ampla, deflexa circa obruuntur; ita sucum omnem in se trahunt capita. sponte nascuntur copiosissimae[*](copiosissimae ego. -ime ll. v. cfr. XXII 62.) in Baliaribus Ebusoque insulis ac per Hispanias. unum de eis volumen condidit Pythagoras philosophus, colligens medicas vires, quas proximo reddemus libro.[*](Th. H. VII 13, 8. Ovid. rem. am. 797. Diosc. II 200. (Athenaeus II 65 p. 64 b). Th. H. VII 13, 9. 13, 5. (VI 8, 1. Plin. XXI 64).) reliqua genera [*](20, 102 sqq.) bulborum differunt colore, magnitudine, suavitate, quippe cum quidam crudi mandantur, ut in Cherroneso Taurica. post hos in Africa nati maxime laudantur, mox Apuli. genera Graeci haec fecere: bolbinen[*](bolbinen G. bolui- FS. bului- D. bulbi- rv.) , setanion, opitiona, cyica[*](opitiona, cyica J (leucoion add. S). opythion acocisiam S. pytion cocoygiā G. pytyon (pythion d) acocoygiam (-an D2E) r. pythion, acrocorion v.),

[*](Th. H. I 6, 6. VII 2, 7. (8). I 6, 6. 7.) Hortensiis omnibus fere singulae radices, ut raphano, betae, apio, malvae, amplissima autem lapatho, ut[*](dist. P.) quae descendat ad tria cubita—silvestri minor[*](minores tumidae v. a. H.) —, et umida effossa quoque diu vivit. quibusdam tamen capillatae , ut apio, malvae, quibusdam surculosae, ut ocimo, aliis carnosae, ut betae, ut[*](ut DFdS. aut Ev. om.G.an vel (et)? cfr. XVII 121.) magis etiamnum croco; aliquis ex cortice et came constant, ut raphano, rapis; quorundam geniculatae sunt, ut graminis.[*](Th. H. VII 2, 7. I 6, 9. 11.) quae rectam non habent radicem, statim plurimis[*](pluribus f.) nituntur capillamentis, ut

[*](cfr. II 16. Iuvenal. XV 9. Th. H. VII 4, 7. Col X 123. Lucil. ap. Non. p. 200 M. 2. Th. H. VII 4, 11. V 1, 6. (I 5, 2. 6, 7. C. I 4, 1).) Alium cepasque inter deos in iureiurando habet Aegyptus. cepae genera apud Graecos Sarda, Samothracia, Alsidena[*](alsydena DF. Cnidia coni. B. e Theophr.), setania, schista[*](schista B. scista DGFd. scirta E.), Ascalonia, ab oppido Iudaeae nominata. omnibus etiam[*](etiam ll. v. fortasse autem. an omnibus etiam - Cnidiis transponenda sint post cartilagine?) odor lacrimosus et praecipue Cypriis, minime Cnidiis. omnibus corpus totum pingui tunicarum[*](pingui tunicarum U 403. pingui- tudinis earum ll. v. a. D. paene tunicarum P.) cartilagine.[*](Th. H. VII 4, 7. 8. 9.) e cunctis setania minima, excepta Tusculana, sed dulcis. schista autem et Ascalonia condiuntur [*](con- duntur dEv. a. G.). schistam hieme cum coma sua relincunt, vere folia detrahunt, et alia subnascuntur iisdem divisuris, unde et nomen. hoc exemplo reliquis quoque generibus detrahi iubent, ut in capita crescant potius quam in semen[*](semen SB. semet D1GFdE. semine D2. -ina C. semet ipsa v. semen. Et D.).

[*](Col. XI 3, 32. 30. (Pallad. III 24, 11.12). 31. (Th. C. I 4, 5). Geop. XII 29, 2.) Et de porro in hac[*](hac dG. hanc DFEv. hanno G.) cognatione[*](cognatione dG. -nem rv.) dici conveniat[*](conueniant DF.), praesertim cum sectivo auctoritatem nuper[*](nuber DF.) fecerit[*](fecerit dS. fecit Q. tegerit D1GFE. ytgarit D2. dederit v.) princeps Nero vocis gratia ex oleo statis[*](estatis dEv. a. G.) mensum omnium[*](omnibus Gdv. a. G.) diebus nihilque aliud ac ne pane[*](pane om.D1. panem coni. S. D.) quidem vescendo. seritur semine ab aequinoctio autumno, si[*](si del. G. locum recte dist. v. a. G.) sectivum facere libuit, densius. in eadem area secatur, donec deficiat, stercoraturque[*](stercoraturque v. -atur. Qui ll.) semper, si nutriatur[*](nutriatur (an nutrietur?) ego. -itur ll. v.) in capita, antequam secetur. cum increvit, in aliam[*](alam (pro aream) E.) aream transfertur, summis foliis leviter recisis ante medullam et capitibus retractis tunicisve extremis. antiqui silice vel testa[*](testa Salm. tecta ll. tegula v. a. S.) subiecta capita dilatabant—hoc item in bulbis —, nunc sarculo leviter convelluntur radices,ut delumbatae alant neque distrahant. [*](Col. XI 3, 32. Geop. XII 29, 1. 2. Col. X 139. Martial. XIII 19. Th. H. VI 2, 5.)insigne[*](in signo DF.) quod, cum fimo laetoque solo gaudeat, rigua odit.

Alium ad multa ruris praecipue medicamenta prodesse creditur. tenuissimis et quae spernantur[*](sper- nantur D2SS. om.F1. sperantur r. separantur v.) universum [*](in uniuersum v.) velatur membranis, mox pluribus coagmentatur nucleis, et his separatim vestitis, asperi saporis; quo plures nuclei fuere, hoc est asperius. taedium huic quoque halitu, ut[*](ut Ev. om. r.) cepis, nullum tamen coctis[*](an cocti? de variatione structurae cfr. Müller de stilo Plin. p. 59, 6.).[*](Th. H. VII 4, 11. Col. XI 3, 20. (Diosc. II 181). 21. (Pallad. XII 6, 1. 2). 22. (Geop. XII 30, 9). 23.) generum differentia in tempore—praecox maturescit LX diebus—, tum[*](tum v. tamen ll.S.an tum et?) in magnitudine. ulpicum quoque in hoc genere Graeci[*](graeco DF.) appellavere alium Cyprium, alii ἀντισκόροδον,[*](antiscorodon C. -rdon ll.v. antiσκοδρονQ.) praecipue Africae celebratum[*](celebratur Q.) inter pulmentaria ruris, grandius alio. tritum[*](tritu DF. trito d v. a. C.) in oleo et aceto mirum quantum increscit[*](increscit QS. cfr. XXVIII 64. -cat GdEv. -cas r.) spuma. quidam ulpicum et alium in piano seri vetant, castellatimque grumulis inponi distantibus inter se pedes ternos. inter grana digiti IIII[*](III S om.ll. G. quattuor digiti v et Vincent. Bellov.) interesse debent, simul atque tria folia

[*](Th. H. VII 1, 3. (C. IV 3, 1).) In horto satorum celerrime nascuntur ocimum , blitum, napus, eruca. tertio enim die erumpunt, anetum quarto, lactuca[*](lactuca v. lapt- Q. lactucaque (quae D)DF2S. latuca- que F1. lactacaque r.) quinto, raphanus sexto, cucumis[*](cucumis dQS. -mis his r. -mis et v.), cucurbita[*](cucurbita DS. -tas Q. -tae GdEv. -te F.fortasse e Theophr. scribendum est: raphanus X, sexto cucumis, cucurbita et sep- timo—prior cucumis—.) septimo—prior cucumis —, nasturtium, sinapi[*](sinapis d. quam sinapi Q. ac sinapi v. a. S.) quinto, beta aestate sexto, hieme decimo, atriplex octavo, cepae[*](caepae Q. caepe GdEDal. cepe v.) XVIIII aut XX, gethyum[*](ge- thyum C. getym DGd. getim r. getium v.) X aut duodecimo, contumacius coriandrum, cunila quidem et origanum post XXX diem, omnium autem difficillime apium. XL enim die cum celerrime, L[*](L B e Theophr. om. ll.QD. an potius L emergit?) maiore ex parte emergit.[*](Th. H. VII 1, 6. (3, 4. Pallad. V 3, 2). 7.) aliquid et seminum aetas confert, quoniam recentia[*](recentia QS. -tiora Ev. -tius r.) maturius gignunt in porro, gethyo, cucumi, cucurbita, ex vetere[*](ueteri d.) autem celerius proveniunt apium, beta, cardamum, cunila, origanum, coriandrum . mirum in betae semine: non enim totum[*](totū C e Theophr. tota ll.Qv.) eodem anno gignit[*](gignitur dTv. a. G. -nunt G.), sed aliquid sequenti[*](sequenti d. -te rQv. cfr. & Sect. 114.), aliquid et[*](et QS. in d.inFras. om. rv.) tertio; itaque ex copia seminis modice nascitur. quaedam anno tantum suo pariunt, quaedam saepius, sicut apium, porrum, gethyum[*](getium Qv. a. C.); haec enim semel sata pluribus annis restibili fertilitate proveniunt.

[*](Th. H. VII 3, 2. (I 11, 3).) Semina plurimis rotunda, aliquis[*](aliquibus dv. a. S.) oblonga, paucis foliacia et lata, ut atriplici, quibusdam angusta et canaliculata [*](caniculata Q.), ut cumino. differunt[*](cumino. Differunt dv. cum odii (comodii E) ferunt r.) et colore[*](colori DF.) nigro, candidiore[*](can- didiore DFdS.cfr. Pliniana p. 40 not. -orae r. candidoque v. -doue D.), item duritia surculacea. in folliculo sunt raphanis[*](raphano dv. a. D.), sinapi,

[*](Th. H. VII 4, 1. Pallad. IV 9, 14. cfr. Plin. XI 44.) Singula genera sunt ocimo, lapatho, blito, nasturtio [*](an post aneto (vel post erucae) intercidit rutae? cfr. Theophr.), erucae, atriplici, coriandro, aneto. haec enim ubique eadem sunt, neque aliud[*](aliud GdEv. alunt r.) alio melius usquam[*](usquam dv. usque D1GFE. quam D2.). rutam furtivam tantum provenire fertilius putant, sicut apes furtivas pessime. nascuntur autem etiam non sata mentastrum[*](ante mentastrum eQ (mente autem et mentastrum) J in- seruit menta.), nepete[*](nepeta v. a. S.), intubum, puleium. contra plura genera sunt eorum, quae diximus dicemusque, et in primis apio.[*](Th. H. VII 6, 3. (Pallad. V 3, 2). 4. VII 4, 6.)

id enim, quod sponte in umidis nascitur, helioselinum vocatur, uno folio nec hirsutum, rursus in siccis hipposelinum, pluribus foliis, simile helioselino. tertium est oreoselinum, cicutae foliis, radice tenui, semine aneti, minutiore tantum. et sativi[*](satiui dG. -iua r. (est autem) satiuis v.) autem differentiae[*](differentia Ev. a. G.) in folio denso, crispo aut rariore et leviore[*](latiore (pro leuiore) coni. Brot. e Theophr.), item caule tenuiore aut crassiore, et caulis aliorum candidus est, aliorum purpureus, aliorum varius.

[*](Th. H. VII 4, 5. (Martial. X 48, 9. III 47, 8). Col. XI 3, 26. X 190–193.) Lactucae Graeci tria fecere genera: unum lati caulis, adeo ut ostiola[*](urtiola E. urceola v. a. B.) olitoria ex iis factitari prodiderint — folium his paulo maius herbaceo et angustissimum, ut[*](ut dv. et r.) alibi consumpto incremento —, alterum rotundi caulis, tertium sessile, quod Laconicum[*](laconium d. -ion v. a. C.) vocant. alii colore[*](colore G. -ris ll. v.) et tempore[*](tempore G. -ris dv. -ri r.) satus genera discrevere; esse enim nigras, quarum semen mense Ianuario seratur, albas, quarum Martio, rubentes, quarum Aprili, et omnium earum plantas post

[*](Col. XI 3, 27. cfr. XII 9.) Neque ex eodem genere possint[*](pos- sint DFdE. -sit G. possunt Qv.) dici neque ex alio intubi, hiemis hi[*](hi (ii S) patientiores ego. pat- GH (cum P). inpat- rv. -ior Q.cfr. § 126 init. C F W Müller p. 15. 16.) patientiores virusque praeferentes, sed[*](dist. U 406.) caule non minus grati. seruntur ab aequinoctio[*](ab aequinoctio D2SD. om. rv.) verno, plantae eorum ultimo vere transferuntur. est et erraticum intubum, quod in Aegypto[*](aegyptio G.) cichorium vocant, de quo plura alias.

Inventum omnes thyrsos vel folia lactucarum prorogare urceis conditos et recentes in patinis coquere.[*](Col. XI 3, 27. Pallad. II 14, 1.) seruntur lactucae anno toto laetis et irriguis[*](irriguis dv. cfr. Pallad. II 14, 1. riguis r G.) stercoratisque, binis mensibus inter semen plantamque et maturitatem. legitimum tamen a bruma semen iacere[*](semen iacere D2dEv. semen tacere D1F. sementare G.), plantam favonio transferre aut semen favonio, plantam aequinoctio verno. albae maxime hiemem tolerant.[*](Th. H. VII 5, 1. 1, 8. (Verg. Geo. IV 120). Col. XI 3, 25. Pallad. II 14, 1. 2.) umore omnia hortensia gaudent[*](dist. v. a. Dal. cfr. Theophr. VII 5, 1.) et stercore, praecipue lactucae et magis intubi. seri etiam radices inlitas fimo interest et repleri ablaqueatas [*](abla- queatas v. -ta ll. G. cfr. Wölfflini Arch. f. lat. Lexicogr. IV 309.) humo[*](an fimo (pro humo)? cfr. XVII 259. 263. Pallad. II 14, 1.). quidam et aliter amplitudinem augent, recisis , cum ad semipedem excreverint[*](excreuerunt ES.), fimoque suillo recent inlitis. candorem vero putant contingere his dumtaxat[*](candorem—dumtaxat om.G.),

[*](Th. H. VII 4, 4. 5. (Diosc. II 149. Celsus II 22. III 24). Pallad. VII 4.) Beta hortensiorum levissima est. eius quoque a[*](a om.DF.) colore duo genera Graeci faciunt, nigrum et candidius[*](candidium Q.), quod praeferunt—parcissimi seminis—appellantque Siculum , candoris sane discrimine praeferentes et[*](et ll. G. ut v.) lactucam[*](lactucam GdTEv. H. -cas D2. -cae G. lactuca lactuca D1F.). nostri betae genera vernum et autumnale faciunt a temporibus [*](dist. ego.) satus[*](satus H. satuus DFD. satiuis v. satuque dT.). quamquam et lunio seritur[*](seratur dv. a. G.); transfertur[*](transferuntur v.) autumno[*](autumno ego. autem in ll. v.) planta.[*](Pallad. III 24, 10. Diosc. II 149. Celsus II 18. 30. IV 9. cfr. Diphil. ap. Athenaeum IX 11 p. 371b.) hae quoque et oblini fimo radices suas locumque similiter madidum amant. usus his et cum lenti[*](lenti ego. lentis ll. -tibus S. -te v.) ac faba idemque qui oleris, et praecipuus, ut lenitas excitetur acrimonia sinapis. medici nocentiorem[*](nocentiorem EG. innoc- rv.) quam olus[*](quamquam olus DF.) esse[*](dist. C.) iudicavere, quamobrem adpositas non nemini[*](nemini DFdB. memini rv. a. B. Dal.) degustare etiam religio est, ut validis potius in cibo sint. [*](Col. XI 3, 27. Pallad. II 14,2. Geop. XII 15, 1.)gemina iis natura, et oleris et capite ipso exilientis bulbi, species summa in latitudine. ea contingit, ut in lactucis, cum coeperint colorem trahere inposito levi pondere. neque alii hortensiorum latitudo maior; in binos pedes aliquando se pandunt[*](expandunt dT.), multum et soli natura conferente[*](con- ferente D2Fdv. -erent D1. -errent r.), siquidem [*](siquidem D2Fd TD. est (est hae GE) quidem r. hae quidem G. eis et v.) in Circeiensi agro amplissimae proveniunt.[*](Col. XI 3, 17. 42. Diosc. II 149. (Martial. III 47, 9. Athenaeus. l.l. et III 91 p. 120c).) sunt qui betas punico[*](punica ES.) malo florente optine seri existiment,

[*](Cato 157, 1. 2. (Athenaeus IX 9 p. 369f). cfr. Th. H. VII 4, 4 et Plin. XIX 80.) <1> Olus caulesque, quibus nune principatus hortorum, apud Graecos in honore fuisse[*](fuisset et non DF.) non reperio, sed Cato brassicae miras canit laudes, quas in medendi[*](20, 78 sqq.) loco[*](an in medi- cinae loco? cfr. § 169.) reddemus. genera eius facit: extentis[*](facit tria: unam extentis v. a. J.) foliis, caule magno, alteram crispo folio, quam apiacam[*](apiacam S. app- DGFd. apianam Ev. apiacon Cato.) vocant, tertiam minutis caulibus, lenem, teneram minimeque probat.[*](Pallad. III 24, 5. Col. XI 3, 14. 23. (42). 24. (Pallad. X 13, 1). Col. X 129. Pallad. VII 4.) brassica toto anno seritur, quoniam et toto secatur, utilissime tamen[*](quinque ll. v. VI Colum.) ab aequinoctio autumni, transferturque, cum v foliorum est. cymam[*](cymam DFD. -ma rQBrot. -mas v.) a prima satione[*](satione vet. Dal. stat- E. secat- T. sectat- r. sec- tione Qv. a. D.) praestat proximo vere. hic est quidam ipsorum caulium delicatior teneriorque cauliculus , Apici luxuriae et per eum Druso Caesari fastiditus , non sine castigatione Tiberi patris. post cymam ex eadem brassica contingunt aestivi autumnalesque cauliculi, mox hiberni, iterumque cymae, nullo aeque genere multifero , donec fertilitate sua consumatur[*](consummatur GFQ.). altera[*](altera—) satio ab aequinoctio verno est, cuius planta extremo vere plantatur , ne prius[*](prius D2S. plus S.) cyma quam caule pariat[*](pariat D2SS. om. rv.). tertia circa solstitium , ex qua, si umidior locus sit[*](sit ego. est ll. v.), aestate, si siccior[*](si siccior DG. siccior rv.),

[*](cfr. Pallad. III 24, 7.)<2> Est haec quoque res inter opera ganeae, quapropter non pigebit verbosius persequi. praecipuus fit caulis sapore ac magnitudine, primum omnium si in repastinato seras, dein si terram fugientes cauliculos sequare[*](sequaris dT. quare G. seces v. a. S.) terra[*](e terra d. a terraque v. a. S.)adtollentesque[*](adtollentesque CFW Mül- ler p. 19. toll- DGFdS. dolentesque E. attollentes v.) se proceritate luxuriosa exaggerando aliam accumules[*](ac- cumules D2(GE?)v. attu- r.) ita, ne plus quam cacumen emineat. Tritanum [*](trizianum DFS.) hoc genus vocatur bis conputabili inpendio taedioque .[*](Col. X 130. 139. 136. 139. 137. 138. Gargil. p. 169, 13–21.) <3> Cetera genera complura sunt: Cumanum sessile [*](sessili EC. at cfr. § 125. XV 56. XXXVII 22. Martial. III 47, 8.) folio, capite patulum; Aricinum altitudine non[*](non om.G.) excelsius [*](excelsus G.), folio numerosius quam[*](quam v. qm??? dS. quō GF. quoniam T. quo DES.) tenerius[*](tenerius ego. tenuius ll.v. cfr. § 173.); hoc utilissimum[*](inutilissimum dT.) existimatur, quia sub omnibus paene foliis fruticat cauliculis peculiaribus. Pompeianum procerius, caule ab radice tenui, intra[*](infra dT.) folia crassescit; rariora haec angustioraque, sed[*](sed (sede F) teneritas D2Fdv. sedeteritas r.) teneritas in dote est.[*](est D. si ll. G. fit v. ei J.) frigora[*](frigora d2v. figura d1. -ram r.) non tolerat, quibus etiam aluntur Bruttiani[*](britiani G. britanni dT.) praegrandes foliis, caule tenues, sapore acuti. Sabellico usque in admirationem crispa sunt folia, quorum crassitudo caulem ipsum extenuet, sed dulcissimi perhibentur ex omnibus. nuper subiere Lacuturnenses[*](Lacuturnenses U 410. -urreses DGF. -urres r v.a. D.) ex convalle[*](arina d.) Aricina[*](post Aricina in ll. v. a. D. legitur glossema: ubi quondam (quodam DF) fuit lacus turrisque quae (quae om.d) remanet. del. U 410.), capite praegrandes, folio innumeri, alii in orbem conlecti[*](conlecti ego. corre- ll. S. porre- v.), alii in latitudinem torosi; nec plus

[*](Cato 6, 3.) Omnium in[*](in D2TSS. om. rv.) hortis rerum[*](hortis rerum ll.SS. hortensiorum v.) lautissima cura asparagis. de origine eorum e[*](e ego. om. ll. in v.) silvestribus corrudis[*](corrudis ego. curis ll. v.) abunde dictum[*](16, 173) et quomodo eas[*](eos v.) iuberet Cato in harundinetis[*](harundinetis v. -neis DF. arundineis r.) seri. est et aliud genus incultius asparago, mitius corruda, passim etiam in montibus nascens, refertis superioris Germaniae campis, non inficeto Ti. Caesaris dicto, herbam ibi quandam nasci simillimam asparago.[*](Col. XI 3, 43.) nam quod in Neside[*](eside DFd.) Campaniae insula sponte nascitur, longe optimum existimatur . hortensium[*](hortensiorum G.) seritur spongeis. est enim plurimae radicis altissimeque germinat. viret thyrso primum emicante , qui caulem[*](caulem v. caudem ll.) educens tempore ipso[*](ipso quo v. a. G.) fastigatur[*](fastigatur ego. -tus est ll. v. -tus G.) in toros striatos[*](striatos ego. -tus DFD. -tur rG. stringitur v.). potest et semine seri.

[*](Cato 161, 1. 2. (6, 4). 2. 3. 4.)Nihil diligentius comprehendit Cato, novissimumque libri est, ut appareat rem[*](rem ego. om. ll. v.) repentem[*](repentinam v.a.S. recentem D.) ac[*](ac DFdT.v. ag GE. hanc D.) noviciam[*](notitiam D. -iciam D2. nouiciam uiro curam v. a.D.) fuisse. locum subigi iubet umidum aut crassum, -semipedali undique intervallo seri, ne calcetur, praeterea ad lineam grana bina aut terna paxillo[*](au- tem rega paxillo G.) demitti[*](demitti dTEP. dim- r v.a.H.)—videlicet semine tum tantum serebantur —, id fieri secundum aequinoctium vernum , stercore satiari, crebro purgari, caveri ne cum herbis [*](herbal d Cato.) evellatur asparagus; primo anno stramento ab hieme protegi, vere aperiri, sariri, runcari, tertio incendi verno. quo maturius incensus est, hoc melius provenit[*](prouenire G.). itaque harundinetis maxime convenit, quae festinant incendi. sariri iubet[*](iubet id est d.) idem non antequam asparagus natus fuerit, ne

Poterant videri dicta omnia, quae in pretio sunt, ni restaret res maximi quaestus non sine pudore dicenda[*](dicenda Gdv. decidenda r.). certum est quippe carduos apud Carthaginem Magnam Cordubamque praecipue sestertium[*](sestertium GdEH. -tia rv.) sena milia e parvis[*](et paruis E. ut parcius G. ex iis aruis C.) reddere areis[*](areis Salm. eis ll. del. v.a.H.), quoniam portenta quoque terrarum in ganeam vertimus serimusque[*](seri- musque D2SD. que GFE. quae D1. om.dv.) etiam ea, quae refugiunt cunctae[*](cunctae D2D. conctae (-te d)dS. contiae D1F. consciae Gv. om.E.) quadripedes

[*](Col. XI 3, 14. 34. 29. Pallad. V 3, 4. II 14, 5. Col. X 373. 108. Diosc. II 169. Celsus IV 28. Gargil. p. 147, 7–10. Varro ap. Non. p. 12 M. 19. Geop. XII 27, 2.) Cetera in transcursu dici possunt. ocimum Parilibus[*](Parilibus v. paribus ll.) optime seri ferunt, quidam et autumno iubentque, cum in[*](in om. v.a.D.) hiemem[*](hie- mem DD. -men F. -me rv.) seratur, aceto semen[*](semen dv. semenque (quae F)r.) perfundi[*](perfunditur E.). eruca quoque et[*](et D2v. om. r.) nasturtium[*](masturtium Gd.) vel aestate vel hieme facillime nascuntur . eruca praecipue frigorum contemptrix diversae est quam lactuca naturae concitatrixque[*](contextrix G.) veneris. idcirco iungitur illi fere in cibis, ut[*](ut om.G.) nimio frigori par fervor inmixtus temperamentum aequet. nasturtium nomen accepit a narium[*](nasium E. nardo d.) tormento, et inde vigoris significatio proverbio usurpavit id vocabulum veluti torporem excitantis[*](excitantis dv. -atis DGF. excratis E.). in Arabia mirae amplitudinis dicitur gigni.

[*](Col. XI 3, 16. 38. Th. H. VII 5, 1. C. III 17, 1. V 6, 10. Pallad. IV 9, 13. Geop. XII 25, 1. (Non. p. 341 M. 26). Th. C. V 6, 10. Diosc. III 45. Pallad. IV 9, 14.) Ruta quoque seritur favonio et ab aequinoctio autumni. odit hiemem et umorem ac fimum, apricis gaudet ac siccis[*](ac siccis FdD. a siccis G. et siccis EQv.) terraque quam maxime lateraria, cinere vult nutriri . hic et semini miscetur, ut careat urucis[*](erucis GEv. a. S.). auctoritas

[*](Col. XI 3, 33. 34. Pallad. V 3, 2. Geop. XII 23, 2. Th. C. V 6, 7. H. II 4, 3. (cfr. Plin. XIX 124).) Ab aequinoctio verno seritur apium semine paulum in pila[*](pila v. pilato ll.) pulsato. crispius sic putant fieri aut si satum calcetur cylindro pedibusve. proprium ei, quod[*](quod GFEv. quidem d.) colorem mutat. honos[*](onus G.) in Achaia coronare victores sacri certaminis Nemeae.

[*](Col. XI 3, 37. Pallad. III 24, 9. (Varro de l. l. V 103).) Eodem tempore seritur menta planta vel, si nondum germinet[*](germinet G. -nat rv.), spongea[*](spongea om.GF.). non minus[*](non minus coni. H. minus ll. v. a. S. nimis P. an mire (falso scriptum min)?) haec umido gaudet.

[*](Col. XI 3, 36. Diosc. III 71. Th. H. VII 6, 3. IX 1, 3. 4. II 2, 1. C. I 4, 6.) Sed praecipue olusatrum[*](holus astrum E.) mirae naturae est. hipposelinum Graeci vocant, alii zmyrnium[*](zmyrnium FTS. zmir- d. zmur- Q. zmirnum G. smyrnium EB. -neum C.). e lacrima caulis[*](caulis QG. cautis ll. caudicis v.)

[*](cfr. Col. XII 51, 2. Diosc. III 59.) Peregrinum[*](peregrinum om.G.) et careum gentis suae nomine[*](no- men GE.) appellatum , culinis[*](in culinis Q.) principale[*](principalem dE.). in quacumque terra seri vult ratione eadem, qua olusatrum, laudatissimum tamen in Caria, proximum Phrygia.

[*](Diosc. III 51. (29). Col. IX 4, 2. 6. XI 3, 39. 40. X 233. Scribon. Larg. comp. 124. Col. XI 3, 57. Pallad. III 24, 2.) Ligusticum[*](ligusticum Qv. -tri cum ll.) silvestre est in Liguriae suae montibus ; seritur etiam[*](etiam GdTJ. om. rv. nec minus iam Q. iam S.) ubique. suavius sativum, sed sine viribus. panacem aliqui vocant. Crateuas apud Graecos cunilam bubulam eo nomine appellat, ceteri[*](ceteris d.) vero[*](uero QD. fere ll. v.) conyzam, id[*](conyza mides QF.) est cunilaginem, thymbram vero quae sit cunila[*](cunila v. cunicula ll. colnila Q.). haec aput nos habet vocabulum et aliud, satureia[*](satureia dQv. saturea F1. satu regia F2G. -ragia E.) dicta in condimentario [*](dist.ego.) genere. seritur menseFebruario. origano aemulo[*](aemulo GdE. -lu F1. -la F2Qv. cfr. Fels p.107.) nusquam utrumque additur, quippe similis effectus. sed cunilae Aegyptium origanum[*](origano d.) tantum praefertur.

[*](Col. XI 3, 16. 41. XII 8, 3. (X 124). Diosc. II 166. 205.) Peregrinum fruit et lepidium[*](lepidium B. -dum dE. lapidum r.). seritur a favonio, dein, cum[*](cum om.G.) fruticavit[*](fruticauit FG. -uerit v. fructificauit GE. -uerit d.), iuxta terrain praeciditur, tunc[*](tunc —) runcatur [*](dist. ego coll. Colum.) stercoraturque. per biennium[*](biennium om.G.) hoc postea, iisdem fruticibus, utuntur, si non saevitia hiemis ingruat[*](ingruat SD. ingrauat ll. v.), quando inpatientissimum est frigorum. exit et in cubitalem altitudinem , foliis lauri[*](lauri TS. lauribus ll. -inis v.), sed mollius[*](mollibus v. a. S.). usus eius non sine lacte.

[*](Col. VI 34, 1. Pallad. X 13, 3. Diosc. III 83. 84. 85. Pallad. X 13, 1. II 14, 5. (Geop. XII 10).)Git[*](git S coll. § 168 et ind. l. XX. gyt Q. gip GdE. gyp F. gith (vel gyt) v.) pistrinis[*](pistrinis Qv. -inus ll.), anesum[*](anesum QS. annesum GFE. -sium d. anisum v.) et anetum[*](anetum Q(F)v. anethum rC. cfr. XIII 123.) culinis et medicis nascuntur; sacopenium[*](sacopemum FQ.), quo laser adulteratur[*](quo laser adultera- tur QS. om. ll. v. cfr. § 40.), et ipsum in hortis quidem, sed medicinae[*](medicina FE.) tantum.

Sunt[*](dist. ego.) quaedam comitantia aliorum satus[*](satus ego. satus (satuus F) ut ll. v.); papaver namque cum brassica seritur ac porcillaca[*](porcillaca S coll. XIII 120. portilaca ll. portulaca v.), et eruca cum lactuca.[*](Diosc. IV 65. Col. X 314. Verg. Geo. I 212.) papaveris sativi[*](satiua G.) tria genera: candidum, cuius semen tostum in secunda mensa cum melle apud antiquos dabatur; hoc et panis rustici crustae inspergitur, adfuso ovo inhaerens, ubi inferiorem crustam apium gitque cereali [*](ceri- ali Fv. a. C.) sapore condiunt. alterum genus est papaveris nigrum, cuius scapo inciso[*](an capite inciso? cfr. not. ad XX 198.) lacteus sucus excipitur.[*](Th. H. IX 12, 4. Diosc. IV 64. Liv. I 54, 6. Val. Max. VII 4, 2.) tertium genus rhoean[*](rhoean S cum Salm. -am B. rhyan GFEv. thyran d.) vocant Graeci, id[*](id ll. v. aut delendum aut idem (vel et) seribendum videtur.) nostri erraticum; sponte quidem, sed in arvis cum hordeo maxime nascitur, erucae simile, cubitali altitudine, flore rufo et protinus deciduo, unde

[*](Th. H. VII 1, 2. Pallad. III 24, 9. X 13, 3. Col. XI 3, 42. Celsus 11 33. Col. XI 3, 29. Pallad. XI 11, 2.) Rursus alio comitatu aequinoctio autumni[*](autumnali S. (-alis Q).) seruntur [*](seritur d.) coriandrum, anetum, atriplex, malva, lapathum[*](malua lapathum C. malua (maluae dv. mallie F) lapati FdEv. millie lapathi G. balafathyum Q.), caerefolium [*](caerefolium G. cerefol- Qv. a. B. caerepollum ll.), quod paederota Graeci vocant, et acerrimum sapore igneique[*](igneique v.a.B. igneque dE. ignique rQ. ignei Ven.) effectus ac saluberrimum corpori sinapi, nulla cultura, melius tamen planta tralata[*](translata T. relata Ev. a.G. om.Q.). quin e diverso vix est sato semel eo liberare locum, quoniam semen cadens[*](cadens dEv. can- dens GF. candidum Q.) protinus viret.[*](Col. XI 3, 29. Diosc. II 183. 185. Athenaeus IX 2 p. 367 a.) usus eius etiam pro pulmentario in patellis decocto, citra[*](contra d.) intellectum acrimoniae. cocuntur et folia, sicut reliquorum olerum. sunt autem trium generum: unum gracile, alterum simile rapi foliis, tertium erucae. semen optimum Aegyptium. Athenienses napy appellaverunt , alii thlaspi[*](thlaspi coni. H coll. XXVII 140 et Hesych. s. v.θλασπίς. thapsi ll. v. a. D.), alii saurion.

[*](Th. H. VI 7, 2. II 1, 3. C. I 4, 2. (Diosc. III 40. II 155. Geop. XII 35, 3). Th. H. VI 7, 5.) Serpyllo et sisymbrio montes plerique scatent, sicut Threciae[*](threciae SD. -cia Fd. thracia rv. in Thracia C.). itaque[*](itaque ego. utaque T. -quę Fd. utiqua G. utique EH. ubi aquae C.) deferunt ex his avulsos ramos seruntque , item Sicyone ex suis montibus et Athenis ex Hymetto. simili modo et[*](et dEv. om. r.) sisymbrium serunt. laetissimum nascitur in puteorum parietibus et circa piscinas ac stagna.

[*](Th. H. VI 2, 7. Col. II 10, 21. Pallad. III 5.) Reliqua sunt ferulacei generis, ceu feniculum anguibus, ut diximus, gratissimum, ad condienda plurima,[*](8, 99) cum inaruit, eique[*](cum inaruerit eique dv. a. G. cuminoque Q.an post inaruit intercidit utile?) perquam similis thapsia, de qua diximus inter externos frutices; deinde utilissima funibus[*](13,121) cannabis. seritur a favonio; quo densior est, eo tenerior [*](tenerior FEv. tenior G. tenuior dTH.cfr. § 140.). semen eius, cum est maturum, ab aequinoctio autumni destringitur[*](destringitur FTS. distr- r Bas. defr- v.) et sole aut vento aut fumo siccatur. ipsa cannabis vellitur post vindemiam ac lucubrationibus decorticata purgatur.[*](Grat. cyneg. 46.) optima Alabandica, plagarum praecipue usibus. tria eius ibi genera: inprobatur cortici proximum aut medullae; laudatissima[*](laudatissimum v. a. S.) est e medio quae mesa[*](mesa om.G.) vocatur[*](dist. v. a. Dal.). secunda Mylasea[*](secundam lasea GF.). quod ad proceritatem quidem attinet, Rosea agri Sabini arborum altitudinem aequat.[*](Col. XII 7, 4.) ferulae duo genera in peregrinis fruticibus diximus.[*](13, 123) semen eius in Italia cibus est; conditur quippe duratque in urceis vel anni spatio. duo ex ea[*](ex ea ego. ea ll. v. eius G. (genera sc. cibi. an olera?). verba duo - racemi spuria putavit U 416.) genera, caules et racemi. corymbian hanc vocant corymbosque quos condiunt.

[*](Th. C. V 7, 2. 1. H. II 4, 1. Pallad. V 3, 4. III 24, 7. Varro I 40, 2. Th. H. VIII 8, 5. C. V 15, 5. H. VIII 10, 1. VII 5. 4. Col. XI 3, 50.) Morbos hortensia quoque sentiunt sicut reliqua terra[*](terrae v. a. S. an deleandum est?) sata. namque et ocimum senectute degenerat[*](senectute de- generat J. senec degenerat (degerat F1) iuti (lute E) ll. se- necta degenerat G. se necat degeneratque rite v.) in serpyllum, et[*](et v. est et GFd. et—zmintham om.E.) sisymbrium in zmintham[*](zonnintam G. mentam Brot. calamintham v.), et ex semine brassicae vetere[*](uetere U 417 e Varr. ueteris ll. v. a. D.) rapa fiunt, atque invicem. et necatur cuminum αἱμοδώρῳ,[*](αἱμοδώρῳD. ab haemodoro S e Theophr. ab imo dorso ll. B. ab uno dorso Tv. a limodoro H.) nisi repurgetur; est autem unicaule,

[*](Col. X 322. Pallad. I 35, 8. Geop. XIII 10, 4.) Idem[*](item Ev. a.G.) contra formicas, non minimum hortorum exitium, si non sint rigui, remedium monstravit limum marinum aut cinerem obturandis[*](obturandis dEG. obdu- r. opturantis Q. -ratis v.) earum foraminibus. sed efficacissime heliotropio herba necantur. quidam et aquam diluto latere crudo inimicam his putant.[*](Th. H. VII 5, 4. Pallad. I 35, 8. 3. Geop. XII 7, 1. Col. XI 3, 61. 64. X 356. Geop. XII 7, 3. II 18, 1. Pallad. I 35, 16. (7. 3). Col. X 344. Pallad. I 35, 8 (ubi incenso pro infuso scribendum erit).) naporum medicina ervi aliquid[*](medicina erui aliquid S. -cina erutaliquid Q. -cinae riui aliquis d. -cinae sui aliquis GF. -cina est si aliquis E. -cinae sunt (-cina est G) siliquas v.) una seri, sicut olerum cicer; arcet enim[*](ima E.) urucas[*](uricas E. erucas d1v. a.S.). quo si omisso[*](misso Q. emisso T.) enatae sint[*](enatae sint dTJ. enata est in QS (del. in). anatae sint r. iam natae sint v.), remedio[*](remedio QD. -ium ll. v.) est absinthi sucus decocti inspersus vel[*](uel QS. om. ll. et v.) sedi; genus hoc herbae, quam alii[*](alii QD. om. ll. v.)ἀείζωον vocant[*](ἀείζωονS.αιζων. anzoum d. angoum r. angonen S. aizoum B. verba quam—uocant huc transposui; in ll.Qleguntur post sedi. spuria putavit U 418.), diximus. semen olerum si suco[*](18, 159)

[*](Th. H. VII 5, 5. 6.)Nam quod ad permutationem seminum attinet, quibusdam ex his firmitas maior est, ut coriandro, betae, porro, nasturtio, sinapi, erucae, cunilae et fere acribus; infirmiora autem[*](infirmiora autem om.d.) sunt atriplici, ocimo, cucurbitae, cucumi, et[*](dist. ego. coll. Theophr.) aestiva omnia hibernis magis; minime autem durat[*](minime autem durat ego. durant minime autem ll.v.) gethyum[*](getym GF. getium v.a.C.). sed ex his, quae sunt fortissima, nullum ultra quadrimatum utile est, dumtaxat serendo, culinis[*](culinis GFEP. cuniculis d. cunilis v. a.H.) et ultra tempestiva sunt.

[*](Th. C. II 5, 3. H. VII 5, 1. 2. (C.II 6, 3).) Peculiaris medicina raphano, betae, rutae, cunilae [*](cuniculae d.) in salsis aquis, quae et alioqui[*](et aliquibus d.) plurimum suavitati[*](suauitatis d.) et fertilitati conferunt. ceteris dulcium aquarum rigua prosunt . utilissimae ex his quae frigidissimae et quae potu suavissimae. minus utiles e stagno[*](utiles e stagno dv. utile est et agno (gano E)r.) et quas elices[*](eli- ces B. ilices ll. silices v.) inducunt , quoniam herbarum semina invehunt. praecipue tamen imbres alunt, nam et bestiolae innascentes necantur.

[*](Th. H. VII 5, 2. 3. Pallad. V 3, 4.) His[*](bestiolae.. necantur. his ll.v. scribendum fortasse bestiolas.. necant. hortis (cfr. in- dex libri) vel cunctis vel ceteris (cfr. Theophr.).) horae rigandi matutino[*](matutina v.a.S.) atque vespera,

[*](cfr. Plin. XV 106. (Th. C. VI 4, 1 sqq.). Th. H. I 12, 1. 2. C. VI 10, 1.) Namque et sucorum saporumque dicenda differentia est, vel maior in his quam[*](uel maior in his quam ll.v. in his sicut QU 420. uel maior in his sicut D.) in pomis. sunt autem acres cunilae[*](culnilae F1. cuniculae F2dDal. cunt Q.), origani, nasturti, sinapis, amari absinthi, centaurei; aquatiles cucumeris, cucurbitae, lactucae; acuti thymi[*](thymi Salm. tumi GdTQ. tami F2E. mi F1. tan- tum (vel tamen) v.a. H.) , cunilae[*](cunilae GEv. -le Q. cuniculae FdS. cunilaginis D cum U 421.); acuti et odorati apii, aneti, feniculi. salsus tantum e[*](e om.Q.) saporibus non nascitur; aliquando extra insidit pulveris modo, et cicerculis[*](cicerculis QSalm. circulis ll. v. a. H. (nascitur nisi in cicerculis, sed extrinsecus quasi puluis insidet [-itet Q] QS).) tantum.

[*](Diosc. III 51. 72. (Plin. XX 168. 174. 172). Diosc. III 79. Th. IX 11, 10.) Atque ut intellegatur vana ceu plerumque vitae persuasio, panax piperis saporem reddit et magis etiam siliquastrum, ob id piperitidis nomine accepto, libanotis odorem turis, zmyrnium[*](zmyrnium P. smyrna Q. -nium H. myrra ll. murra v.) murrae. de panace[*](panace dv. panice r.) abunde dictum [*](12, 127) est. libanotis locis putribus et macris ac roscidis seritur semine[*](semine om.Qv.a. B.). radicem habet olusatri, nihil ture differentem. usus eius post annum stomacho saluberrimus. quidam eam nomine alio rosmarinum appellant. Zmyrnium[*](zmyrnium S. -neum ll. Verc. smyr- nium v.) olus seritur iisdem locis murramque[*](myrrhaque S.) radice[*](radicem FSv. a. B.) resipit[*](resipet F. recipit Sv. a. B.).[*](Diosc. III 72. (79). Th. H. I 12, 1.) eadem et siliquastro satio. reliqua a ceteris et odore et sapore differunt , ut anetum, tantaque est[*](est omr.G.) diversitas atque vis, ut non solum aliud alio mutetur, sed etiam in totum auferatur. apio eximunt coqui[*](coqui ll. G. coci de QS. coctis v.) obsoniis acetum, eodem cellarii in saccis odorem vino[*](in uino QS.) gravem.

Et hactenus hortensia dicta sint, ciborum gratia dumtaxat . maximum quidem opus in iisdem naturae restat, quoniam proventus tantum adhuc summasque quasdam