Naturalis Historia

[*]((7-12) Beda n. r. 15b. — (12-15) ib. 15a.) Colores ratio altitudinum temperat, siquidem earum[*](eorum p) similitudinem trahunt, in quarum[*](quarum F2in ras.Rdv. quaedam Ea. que iam p) aëra venere subeundo, tinguitque[*](tinguitque FS. -gitque dv. linquitque a. -iturque p. liquitque RE) adpropinquantes utralibet alieni meatus[*](alieni circuli meatus, circulus Beda) circulus, frigidior in pallorem, ardentior in ruborem, ven- 10 tosus in horrorem[*](hororem F1. hono- R1a.an liuorem?), sol atque commissurae apsidum extremaeque orbitae atram in obscuritatem. suus quidem cuique color est: Saturno candidus[*](candens R2pv. gaud- r), Iovi clarus, Marti igneus, Lucifero candens, Vesperi refulgens, Mercurio radians, lunae blandus, soli, cum oritur, ardens, postea[*](postea (post D) radians opd3v. -tea diens F1. -tea dies r) radians, his causis conexo visu et earum quae caelo continentur . namque modo multitude conferta inest circa dimidios orbes lunae, placida nocte leniter inlustrante eas, modo raritas, ut fugisse miremur, plenilunio abscondente[*](36 sq.) aut cum solis suprave dictarum radii visus praestrinxere[*](p???strinxere C F W Müller p. 16. pstr-ll.v) nostros. et ipsa autem luna ingruentium solis radiorum haut dubie[*](dubia Eapz. -iae F1) differentias[*](differentias FR2dv. -tia es a. -tia r. -tiam m.cfr. Rück 1 p. 77) sentit[*](sentitur z), hebetante cetero[*](ceteros FdTp. -ra va.H) inflexos[*](inflexus Fp) mundi convexitate eos praeterquam ubi recti angulorum conpetant[*](competunt E(?)pva.S) ictus. itaque in quadrato solis dividua est[*](dimidia est p.-dia nitet m), in

[*](Beda tp. r. 30.) Sol autem ipse quattuor differentias habet, bis aequata[*](aequata F2dR2v. aequa r) nocte diei, vere[*](uere EapC(D). uero F1R1 uerno F2R2dTv(S)) et autumno, in centrum incidens terrae octavis in partibus arietis ac librae, bis permutatis spatiis, in auctum diei bruma, octava in parte capricorni, noctis vero solstitio, totidem in partibus cancri. inaequalitatis causa obliquitas est[*](obliquitas est v. -tate Eap. -ta F1R1. -tas rS (signiferi estBeda)) signiferi, cum pars aequa mundi super subterque terras omnibus fiat momentis. sed quae recta in exortu suo consurgunt signa longiore tractu tenent lucem; quae vero obliqua, ociore transeunt spatio.

[*]((20) cfr. Lyd. ost. 46 (p. 174d).) Latet plerosque magna caeli adsectatione conpertum principibus[*](a principibus F2R2 (E?)opv) doctrinae viris, superiorum trium siderum ignes esse qui decidui ad terras fulminum nomen habeant, sed maxime Iovis[*](Iouis ego. is F1.eis R1E1a. ex his (iis v) opydrS. ex his Iouis D2Herm. XXXII.p. 335) medio loco siti, fortassis quoniam contagium nimii umoris ex superiore circulo atque ardoris ex subiecto per hunc modum[*](motum R2dTyS) egerat[*](egerant R2opS. erat F1), ideoque dictum lovem fulmina[*](fulminare. Ergo o) iaculari. ergo ut e flagrante ligno carbo cum crepitu, sic a sidere caelestis ignis exspuitur praescita secum adferens, ne abdicata[*](???dicata F1. radi- R1ad. reddita p) quidem sui parte in divinis cessante operibus. idque[*](idque minimo R1E1a(F1)) maxime turbato fit aëre, quia collectus umor abundantiam stimulat aut quia turbatur quodam ceu[*](ceti i. celi E1a. caeliF1R) gravidi[*](graui R. -uis F1adTp) sideris partu.

[*](Beda tp. r. 26. Censorin. d. nat. 13, 3. - Plut. plac. philos. II 31.) Intervalla quoque siderum a terra multi

[*](Censorin. d. nat. 13, 3. 4) Sed Pythagoras interdum et[*](et FfEamp. ex R(?)dzv) musica ratione appellat tonum quantum absit a terra luna, ab ea ad Mercurium dimidium spatii[*](eius spatii R2dS.spatii eius v. spatii hoc est semitonium m) et ab eo ad Veneris[*](ueneris FfRTzS. -rem Eadpv. -rem tantundem mD. -rem fere tantundem E3C), a quo[*](qua (pro quo sc. sidere) m(partim)va.S(D)) ad[*](un cos posui coll. Censorino) solem sescuplum[*](sescuplum id est tria semitonia m. sesquiplum FRfzB (item infra)), a sole ad Martem tonum [id est quantum ad lunam a terra], ab eo ad Iovem dimidium et ab eo ad[*](ad om.E1a. et F1R) Saturni[*](saturnum E2dmva.S (D). add. dimidium R2adE3v. tantundem spatii m), et inde[*](index R2dmfzE3v. de eo E2e. de r) sescuplum ad signiferum; [*](harmonian (arm- R) FR. -iam (arm- am) rv)ita septem tonis[*](tonos R(?)pva. S) effici quam διὰ πασῶν ἁρμονίαϝ vocant, hoc est universitatem concentus[*](contectus F1R1a); in ea Saturnum Dorio moveri[*](moueri mercurium d2pva.H) phthongo[*](thongo Fd. to- a), Iovem Phrygio et in reliquis similia, iucunda magis quam necessaria subtilitate.

[*](init.: cfr. Censorin. d. nat. 13, 2.) Stadium XXV nostros efficit passus, hoc est[*](hoc est pedes (passus Ea) DCXXV del. U13) pedes DCXXV. Posidonius non[*](non E(?)opv(D). om.yrS) minus XL stadiorum a terra altitudinem esse, in quam[*](quam aopzD. qua yrv) nubila ac venti nubesque perveniant[*](perueniant (-iunt y) ll.yzv(D). proueniunt p. -iant C), inde purum liquidumque[*](lucidumque y) et inperturbatae lucis

[*](§ 89: Beda n. r. 24. — Aristot. meteor. I 7 p. 344a, 23. Lyd. ost. 10 p. 26, 2-9. —) Restant pauca de mundo. namque et in ipso caelo stellae repente nascuntur. plura earum genera.

cometas Graeci vocant, nostri crinitas, horrentes crine sanguineo et comarum modo in vertice[*](uertice Eaopv(D). -cem rS iidem Ev(J). hid- p. id- rS) hispidas. iidem pogonias quibus[*](quibus F2dv(J). cuius rS) inferiore ex parte in speciem barbae longae promittitur[*](promitur opz) iuba. acontiae iaculi modo vibrantur, ocissimo[*](ocissime RdTz. -me F.dist. va.J. an atrocissimo? cfr. XVIII 354) significatu. haec fuit, de qua quinto consulatu suo Titus Imperator Caesar praeclaro carmine[*](carminū Fa) perscripsit , ad hunc diem novissima[*](nouissime R2d(?)v. -ssi E1) visa. easdem breviores et in mucronem[*](mucronem dv. -ne r) fastigatas[*](fatigatas F1R1Eao) xiphias[*](xiphias F2E2ov. xithias R2. xitias r) vocavere, quae sunt omnium pallidissimae et quodam gladii[*](gladiis R1a.om.p) nitore ac sine ullis radiis, quos et[*](et om. pva. S) disceus[*](disceus dTC. -caeus F2E2. diceus a. -caeus r. chryseus v), nomini[*](nomini R1E1a.cfr. XXXII 154. -ne FdT. suo nomini (-ne R2)E2R2C. specie no- D. auro nomine v) similis[*](similes R1a. -li dT), colore autem electro, raros[*](rarus Fd1) e[*](e R2d1v. i o. om.r) margine[*](margines Eaopd2) emittit.[*](Sen. NQ I 14, 1. Lyd. ost. 10 p. 26, 9-27,2. epimetr. de cometis ap. Lyd. ost. p. 163 Wachsm. 1. Lyd. ost. 10 p. 27, 6-10. — (157, 8-10) Beda n. r. 24.) pitheus doliorum cernitur figura, in concavo fumidae[*](humidae a. tum- Gesner e Manilio 1839, sed cfr. Lyd.) lucis. ceratias cornus speciem habet,

[*](Beda n. r. 24. — Aristot. meteor. I 6 p. 343a 35. 7 p. 345a, 9. Sen. NQ VII 6,1. 11, 1. 21, 1. Lyd. ost. 10 p. 28, 7. 27, 12 sqq. — Aristot. meteor. I 6 p. 343a, 25. Sen. NQ VII 28, 1. — 92: Beda n. r. 24. — Aristot. meteor. I 6 p. 343b, 9 sqq. Lyd. ost. 10 p. 28, 8. — cfr. Cic. nat. deor. II 14. Lucan. I 529. Sen. NQ VII 17, 2. 21, 3. Tac. ann. XIV 22. Suet. Claud. 46, Nero 36. Lyd. ost. 10 p. 28, 10.) Moventur autem aliae[*](alii .. alii va.S) errantium modo, aliae inmobiles haerent, omnes ferme sub ipso septentrione aliqua eius parte non certa, sed maxime in candida, quae lactei circuli nomen accepit. Aristoteles tradit et simul plures cerni, nemini conpertum alteri, quod equidem sciam, ventos autem ab iis[*](his ll.S) graves aestusve[*](aestusque E(?)opva.S) significari. fiunt et hibernis mensibus et in austrino polo, sed ibi citra ullum iubar. diraque conperta Aethiopum et Aegypti populis cui nomen aevi eius rex dedit Typhon[*](typhon C.tipho E. thipon F. -pog R1. typon R2v. -po ap), ignea specie ac spirae modo intorta, visu quoque[*](que (pro quoque) dTp) torvo, nec stella verius quam quidam igneus nodus. sparguntur aliquando et

Cometes in uno totius orbis[*](urbis F1Ra) loco colitur in templo[*](templo Cae-saris D2) Romae, admodum faustus Divo Augusto iudicatus[*](iudicatus— multo,om.F1R1E1a) ab ipso, qui incipiente eo apparuit ludis, quos faciebat Veneri Genetrici non multo[*](mul tum o) post obitum patris Caesaris in collegio ab eo instituto.[*](Suet. Caes. 88. Serv. ad Verg. ecl. 9, 47. cfr. Peter hist.Rom. fragm. p. 253. — (159, 7-9) Sen. NQ VII 19, 2. 22, 1. 23, 3.) namque his verbis in[*](in ll.S.id F2v. lac. ego indicavi; exciderunt fere uitae suae memoria (velcommentariis)).... gaudium[*](in gaudium om.o.)[*](in—prodit is om.P) prodit[*](prodidit F2v) is[*](is Ro. his Fd. iis r(?)v. dist.ego): Ipsis ludorum meorum[*](meorum Eopv. eo- r) diebus sidus crinitum per septem dies in regione caeli sub[*](caeli quae sub R2E(?)v) septemtrionibus est conspectum. id oriebatur circa undecimam horam diei clarumque et[*](et om.p. ex a. et ab o) omnibus e[*](e FfR2H. om.rv) terris conspicuum fuit. eo sidere significari

Sunt qui et haec sideraperpetua esse credant[*](credunt y) suoque[*](suo quoque o) ambitu ire, sed non nisi relicta ab[*](ad y.a opiva.H) sole cerni; alii vero qui nasci umore fortuito[*](fortuito Rd. -tu oyr) et ignea vi[*](ignea ui F2Rdv. -ne??? F1E. -ne aopz) ideoque solvi.

Idem Hipparchus numquam satis laudatus, ut quo nemo magis adprobaverit cognationem cum homine[*](75) siderum animasque nostras partem esse caeli, novam stellam et aliam[*](uel aliam F2. del. Dutt dittogr.) in aevo suo genitam deprehendit eiusque[*](uiusque R1.hu- R2S) motu[*](motū Fea), qua[*](qua die F2R2E2v) fulsit, ad dubitationem est[*](est Rpv. om.r) adductus, anne hoc saepius fieret moverenturque et eae[*](hee R2. hae p. e F1a.om.R1), quas putamus adfixas, ideoque[*](ideo a. idemque va. S) ausus rem etiam deo inprobam, adnumerare posteris stellas ac sidera[*](ad (ac F) sidera ac ll) ad nomen expungere[*](normam expangere va.H) organis excogitatis, per quae singularum loca atque magnitudines signaret, ut facile discerni posset ex eo non modo an obirent ac[*](ac del.F2 . om.R(?)pva. D) nascerentur[*](nascerenturue FG. -rqueR2ecorr. v (S). om.p), sed an omnino aliquae[*](aliqua E(?)pva S) transirent moverenturque [*](mouerenturque R2ecorr.S.-rue rv. -erent p), item an crescerent minuerenturque[*](item— minuerenturque om.FR1E1ap), caelo in hereditate [*](hereditatem Tp) cunctis relicto, si quisquam, qui cretionem[*](rationem a d2inras.pva. H) eam caperet, inventus esset.

[*](Lyd. ost. 10 p. 28, 11-16. 29, 1-3. cfr. Sen. NQ I 1, 5. 3. —(160, 7-10) Lyd. ost. 10 p. 29, 3-5. Sen. NQ I 1, 5. VII 4, 3. 5, 2. I 14, 1. Aristot. meteor. I 5 p. 342a, 35.) Emicant et faces, non[*](et non FEao.an set non?) nisicum deeidunt visae,

Emicant[*](docui R1. -chus dT. -chos p. decos y. docos a1va. H) et trabes simili modo, quas δοκοὺς vocant, qualis[*](quales aopva.G) cum Lacedaemonii classe victi imperium Graeciae amisere. fit et caeli ipsius hiatus, quod[*](quem aoyzva. C q??? F1) vocant chasma[*](casma R1ap. -sina o),[*](Lyd. ost. 10 p. 29, 7-9. — (16-18) cfr. Sen. NQ II 32, 2. I 1, 4. —)

fit et sanguinea species et[*](species et dyG. -cies F2a3. -ciae F1. -cie rv(H). -cie et D), quo nihil[*](nichil et R) terribilius mortalium timori est, incendium ad terras cadens inde, sicut Olympiadis CVII[*](cui in mae (=CVII umae) FR) anno tertio, cum rex Philippus Graeciam quateret. atque ego haec statis[*](statis G. fatis ll. ratis ozv (cfr. Ru:;ck 3 p. 236). tantis p) temporibus naturae vi,[*](ui ego. om. ll.v. cfr. §191 init.) ut cetera, arbitror existere, non, ut plerique, variis de causis, quas ingeniorum acumen excogitat, quippe ingentium malorum fuere praenuntia; sed ea accidisse non quia haec facta sunt arbitror, verum haec ideo facta quia incasura erant illa, raritate autem occultam eorum esse rationem ideoque non, sicut exortus supra dictos defectusque et multa alia[*](alia om.FR1E1a), nosci[*](nasci op).20

[*](Lyd. ost. 10 p. 29, 9-14. — Sen. NQ I 2, 1. Vellei. II 59, 6. Suet. Aug. 95. Dio Cass. XLV 17, 5. 4, 4. Ob- seq. 67. — Aristot. meteor. III 2 p. 371b, 23. Sen. NQ I 2,10. — Lyd. ost. 10 p. 29, 14 sqq. — Plut. Caes. 69. Dio Cass. XLV 17, 5.)

Cernuntur et stellae cum sole totis diebus, plerumque et circa solis orbem ceu spiceae[*](spice Ra. specie pva. H) coronae et versicolores circuli, qualiter Augusto Caesare in prima iuventa urbem intrante post obitum patris ad nomen ingens

existunt eaedem coronae circa lunam et circa nobilia astra caeloque[*](caelo quoque E(?)ova. H) inhaerentia. circa solem arcus adparuit L. Opimio Q. Fabio cos[*](cos. om.FraTS)., orbis C[*](C. H cum Pigh.ann.3, 104. cfr. §147. L. ll.v(D)). Porcio M'[*](M. Rava.H). Acilio, circulus rubri coloris L. Iulio P. Rutilio cos.

Fiunt prodigiosi et longiores solis defectus, qualis occiso dictatore Caesare et Antoniano bello totius paene anni pallore continuo.[*](Aristot. meteor. III 2 p. 372a, 10. Sen. NQ I 11, 2. Lyd. ost. 4 p. 14a. — Liv. XLI 21, 12. Obseq. 67. 69. 30. — Lyd. ost. 4 p. 14c. —)

et rursus soles plures simul cernuntur, nec supra ipsum nec infra, sed[*](se sed F1dR1aova.B) ex[*](ex om.F1Rao) obliquo, numquam iuxta nec contra terram nec noctu, sed aut oriente aut occidente. semel et meridie[*](et in meridieova.G) conspecti in[*](a pva.S) Bosporo produntur, qui ab matutino tempore duraverunt[*](durauerant Fra) in occasum. trinos soles et[*](et FdRaopzS.om.E(?)yv(D)) antiqui saepius videre, sicut Sp. Postumio Q[*](Q. om.Ea). Mucio[*](mucio G. minucio Tv. -utio ll.m???. y) et Q[*](Q. om.Ea. quae F). Marcio M[*](Marcio M. v. mario (-rco F) martioFR. marco marcio r. om.py). Porcio et M. Antonio P. Dolabella et M. Lepido L. Planco cos., et nostra aetas vidit Divo Claudio principe, consulatu eius Cornelio Orfito collega. plures quam tres simul[*](quam tres simul fS. Quam simul tres FRaT. simul quam tres dE(?)pv) visi ad hoc aevi numquam produntur.

Lunae quoque trinae, ut Cn. Domitio C. Fannio [*](C. Fannio G.gai filio annio (-ni a. om.p) ll. C. F. L. Annio v)[*](dist.J.)consulibus, apparuere.

[*](Obs. 45. — Lyd. ost. 4 p. 14c. — Lyd. ost. 6 p. 22a. — extr.: cfr. Verg. geo. I 365.) Quod[*](quos pva. S) plerique appellaverunt[*](appellauere op) soles nocturnes, lumen de caelo noctu[*](nocte a) visum est C. Caecilio Cn. Papirio consulibus et saepe alias, ut diei species nocte[*](noctu R(?)pva.S) luceret.

Clipeus ardens ab occasu ad ortum scintillans transcucurrit[*](transcurrit aopyva.Brot. cfr. §96) solis occasu L. Valerio C. Mario consulibus.