Naturalis Historia
Pliny, the Elder
Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor
Genera autem vini alia aliis gratiora esse quis dubitet aut non ex[*](an non norit ex?) eodem lacu aliud[*](aliud (-iut M) praestantius Mv. alius praestantior r) praestantius altero[*](altero. altero Fa. altero, aliud alterum (ger- manitate) va.G) germanitatem praecedere sive testa sive fortuito[*](fortuitu F) eventu? quam ob rem de principatu se quisque iudicem statuet[*](statuat va.S). [*](cfr. Pl. III 127. XVII 31. — (15) Diosc. V 10 med. —) lulia Augusta LXXXVI[*](LXXXVI Nipperdey ad Tac. A V 1 coll. Dione L VIII 2,1. LXXXII ll. v) annos vitae Pucino[*](putino M) vino rettulit acceptos , non[*](nam D2) alio usa[*](alio usa G. alii M. alicusa DFG. -iquosa E. -oso a. aquoso v) . gignitur[*](gignuntur M) in sinu Hadriatici maris non procul[*](procul M. -ul a rv) Timavo[*](timabo M ) fonte saxoso[*](saxoso MD. -xeo rv) colle[*](colle Mv. collo r), maritimo adflatu paucas coquente[*](conquente M. coquentē Fa) amphoras; nec aliud aptius medicamentis indicatur. hoc esse crediderim quod Graeci celebrantes miris laudibus [*](Martial. XIII 112. Pl. XXIII 36. — (18) Col. III 8, 5. Hor. sat. II 8, 15. Martial. XIII 115. Pl. XVII 31.)[*]((3) Tac. A XV 42 extr. Suet. Nero 31 med. —) Praetetianum[*](Praetetianum S coll. Steph. Byz. s.v. prausetia- M. praicia- DF. praicta- as. prae- cia- GE(?)H(D). pyctanum (-non B) v) appellaverint ex Hadriatico sinu. Divus[*](diuos MS) Augustus Setinum praetulit cunctis et fere secuti principes, confessa propter experimenta, non temere[*](timere Fva.B) cruditatibus[*](crudelitatibus Ed) noxiis ab ea saliva. nascitur supra Forum Appi. antea Caecubo
erat generositas celeberrima in palustribus populetis sinu Amynclano[*](amyclano FGva.J. ani sunt clano Ea), quod iam intercidit incuria[*](incuria MJ. et cu- E. et incu- rv) coloni locique angustia , magis tamen fessa Neronis, quam a Baiano[*](ab Auerno (P)S) lacu Ostiam[*](ostiam Mv. -ia r) usque navigabilem[*](nabigabile M) incohaverat[*](incohauerat MD. inchoa- rv) .[*](Varro I 2, 6. (Macrob. III 16, 12). Catull. 27, 1. Galen. ap. Athen. I 26c. 33a. cfr. Pl. XXIII 34. —(11) cfr. Pl. XI 241. —) Secunda nobilitas Falerno agro erat et ex[*](ex om.M) eo maxime Faustiniano[*](faustino DFG. -tini Ea. -tiano va.J) ; cura culturaque id collegerat[*](an coegerat? cfr. § 115) . exolescit[*](exsolescit M2. -ecit M. exoleuit va. G) haec[*](haec MJ. hoc rv) quoque copiae[*](nimietate copiae va. G. culpa copiae coni. Dal.) potius quam bonitati studentium[*](studen- tibus U 236). Falernus ager a ponte[*](monte M) Campano ???aeva petentibus Vrbanam coloniam Sullanam nuper Capuae contributam incipit, Faustinianus circiter[*](circiter MJ. autem circ- rv) IIII[*](·IIII· milia passum (-uum J) a uico MJ. IIII prope a uico D2T. IIII (add. miliaria v) a uico prope rv) milia passuum a vico Caedicio[*](Caedicio J (coll. XI 241). -cii MD. -cias (Osann) S. caedias DF. ced- rv. cfr. Nissen Ital. II p. 665 n. 5), qui vicus a Sinuessa VI[*](V??? M) M passuum[*](M passum (-uum J) MJ. milibus (GE?) v. om. r) abest. nec ulli nunc[*](nunc MJ. in rv) vino maior auctoritas. solo[*](solo B1(J). -lum (B2)S. om. v) vinorurm flamma accenditur. [*]((14) Galen. ib. I 27c. — § 64: cfr. Pl. XXIII 35. Galen. ib. I 26d. Hor. sat. II 4, 55. Martial XIII 110.) tria eius genera : austerum, dulce, lenue. quidam ita distingunt, summis collibus Caucinum[*](cancinū a. Gauranum va.S) gigni, mediis Faustinianum[*](fausti- nianum MJ. -tianum rv), imis Falernum. non omittendum autem nulli eorum[*](n???nulla earum Ea) quae celebrentur [*](celebrantur Ga2S) iucundum saporem uvae esse.
[*]((5) Verg. G II 143. III 526. Hor. od. I 1, 19. Galen. ib. I 26f. —) At tertiam palmam varie[*](uariae Fva.Bas.) venere Albana urbi vicina[*](urbi uicina om.M), praedulcia ac rara in austero[*](an austero genere (aut raro austera)?), item Surrentina in vineis tantum
nascentia, convalescentibus maxime probata propter tenuitatem salubritatemque. Tiberius Caesar dicebat consensisse[*](consessisse M) medicos ut nobilitatem[*](ui nobilitate Fa) Surrentino darent; alioqui[*](alioqui MH (J). -uin rv(S)) esse generosum acetum; C[*](C. om.DFGa). Caesar, qui successit illi, nobilem vappam. certant Massica atque[*](aeque va.S) a[*](a MJ. e rS. ex v) monte Gauro[*](gaulo F1. Gaurano va. H) Puteolos Baiasque[*](baitasque Fa) prospectantia.[*](cfr. Pl. XXIII 36. Galen. ib. I 26e — (9) Galen. ib. I 27a. 26e. 27b. Martial. XIII 113. 116. Pl. XXIII 36. —) nam Falerno contermina Statana[*](statiana M.cfr. XXIII 36) ad principatum [*](principatum MJ. -tus rv) venere non dubie palamque fecere sua quibusque terris tempora esse[*](esses D1F. esset D2) , suos[*](suos MJ. quod r. sicut G. secundum quod v) rerum proventus occasusque. iuncta iis praeponi solebant Calena[*](calentia FEa) et quae in vineis arbustisque nascuntur Fundana[*](fundata Ea) et[*](et a.del. va. H) alia ex[*](et MJ. ex rv. del. H) vicinia[*](uicina aL) urbis, Veliterna[*](ueliterna GdTS. -nia F. -rrana M. -rnina v. uel iter a. -te//// E), Privernatia[*](Priuernatiaque va.S) . nam quod Signiae nascitur, austeritate nimia continendae[*](contenende F. -tinente a) utile alvo, inter medicamina numeratur.[*]((15) Galen. ib. I 27d. Martial. XIII 117.) Quartum curriculum publicis epulis optinuere[*](optinere a M1E. obtenere a FG. inerat. obtinente eā a) a Divo Iulio — is enim primus auctoritatem iis dedit[*](dedit MD. tribuit rv) , ut[*](ut ll. v(S). ut in zC) epistulis eius apparet — Mamertina[*](mamartina FG) circa[*](circĪca F. circūca GdEa) Messanam[*](messinam GEa) in Sicilia genita; ex iis Potulana[*](Potitiana D coll. § 69) , ab auctore dicta[*](dicta EadTv. dic DFG) illo[*](illo cognomine dTJ. illo comine DFG. in loco Eav) cognomine, proxima[*](proxima (-me G1d1Ta) ll.v(J). -mo C) Italiae laudantur[*](ludan- tur F. laudatur a) praecipue. est in eadem Sicilia et Taurom enitanis[*](taurominitanis ll.v a.S. cfr. III 88) honos lagonis[*](lagonis J. -goenis DFD. -genis GEav. cfr. § 85) pro Mamertino plerumque subditis.
[*]((1. 2) Diosc. V 10. Galen. ib. I 26f. — (5) Verg. G II 95. (Pl. supra 16). — Athen. I 33a, —) Ex reliquis autem a supero maria[*](mari om.F) Praetutia[*](praeiutna F) atque Ancone [*](aneone Fava.B) nascentia, et quae a palma una forte enata palmensia[*](palmesia Fava. H) appellavere, in mediterraneo vero Caesenatia ac Maecenatiana , in Veroniensi[*](ueronisi F) item Raetica[*](item retita in ueromensi F.om.Ga) , Falernis tantum postlata[*](postlata dTS. -tulata ll. -thabita v) a Vergilio, mox ab intimo[*](ab intimo G. abtimo DG. opt- FEa. optima ab intimo v) sinu[*](sinū F) maris Hadriana[*](adriana Fva.S. -ni Ea), ab infero autem Latiniensia[*](latiensia F1. -inensia Eava.B. cfr. III 69), Graviscana[*](Gra- uiscana B e III 51. -icana ll.v) , Statoniensia[*](Statoniensia B. stonien- (-sa D) ll. stomen- v. cfr. III 52. II 209) . [*]((8) Martial. III 82, 22. 23. Galen. ib. I 27c. —) Etruriae Luna[*](lunā FGa) palmam habet, Liguriae Genua, inter Pyrenaeum Alpesque Massilia gemino sapore, quando et condiendis aliis pinguius gignit, quod vocat[*](uocant va.S) sucosum. Baeterrarum[*](Baeterrarum H (D). bet- DFGG(S). ueternarum Ea. Ceretano v) intra[*](intra (D?)B. inter rzv) Gallias consistit auctoritas. de reliquis in Narbonensi genitis adseverare non est, quoniam officinam eius rei fecere tinguentes[*](tingentes a. -guentis FdTD) fumo, utinamque non et herbis ac medicaminibus noxiis! quippe etiam aloe[*](aloen B) mercator[*](mercator DdTS. -atur Fa. -antur qua GE(?)v) saporem coloremque adulterat[*](adulterant va.S).
[*]((15) Martial. XIII 125. Galen. ib. I 27e. — (17) Strabo VI 263.)[*]((2) Galen. ib. I 27c. — (4) Martial. XIII 114. Galen. ib. I 26e. —) Verum et longinquiona Italiae ab Ausonio mari non carent gloria, Tarentina[*](Tarentina (D?)v. car- ll) et ServLtia[*](ser- uitia ll.D. -tiana v) et Consentiae genita et Tempsae[*](Tempsae B. -siae (sie- F) rv), Calabriae[*](Cala- briae ego. ac babbiae (oalb- v) DFd. ac babiae GEaB. ac Bari ac D. cfr. Nissen It. ll p. 859 n. 6. 862 n. 6; de dic- tione § 125 init.) Lucanaque[*](quae D) anecedentibus[*](antecadentibus DF. -cedunt D) Thurinis. omnium vero eorum maxime inlustrata Messalae Potiti[*](potiti EdJ. ponti DFGa. -tia et v. potu et B) salute Lagarina[*](Lagarina Verc. -ria v. -ri ll), non procul Grumento[*](Grumento v. grom- ll) aascentia. Campania nuper excitavit
novis nominibus auctoritatem sive cura sive casu ad quartum a Neapoli lapidem Trebellicis, iuxta Capuam Caulinis [*](dist. va.S) et in suo agro Trebulanis, alioqui semper inter plebeia[*](pleutia F) et Trifolinis gloriata. nam Pompeianis summum decem annorum incrementum est, nihil senecta conferente. dolore etiam capitum in sextam horam diei sequentis infesta[*](die sequenti sint festa FG) deprehenduntur [*](deprehenduntur v. -dantur D1 (?). -datur (-dat G) r) . quibus exemplis, nisi fallor, manifestum est patriam terramque referre, non uvam, et supervacuam generum consectationem in numerum, cum eadem vitis aliud aliis in locis polleat[*](polleat G. -lluat DFG2. -lluit G1. pullulat E. -let av) .[*]((10) Martial. VII 53, 6. I 26, 9. — ib. XIII 118. Sil. Ital. III 370. —) Hispaniarum Laeetana[*](Lae- etana Hübner. cfr. III 21. laset- Gd. lasit- (-nia D1) r. Lalet- B cum Sipontino. Lusit- zv) copia nobilitantur , elegantia[*](elegantia v. -tare G. -ter e DF. -ter hę Ea) vero Tarraconensia atque Lauronensia et[*](et del. D (puncto posito post eatur)) Baliarica ex insulis conferuntur Italiae primis. nec ignoro multa praetermissa plerosque existimaturos, quando suum cuique placet et, quocumque eatur, fabula eadem reperitur[*](re- perit G. -iatur va.G), Divi Augusti iudiciorum ac palati peritissimum e libertis censuram vini in epulas eius facientem dixisse hospiti de indigena vino, novum quidem sibi gustum esse eum[*](cum Fa) atque[*](ęque Ea) non ex nobilibus, sed Caesarem non aliud poturum, nec negaverim et alia digna esse fama, sed de quibus consensus aevi iudicaverit[*](iudicauerit (U 237) J. -rint ll. G. -runt zv) haec sunt.[*]((23) Verg. B 5, 71. Strabo XIV 645 med. Athen. I 32f. Vib. Seq. s. v. Arius (p. 154,19 Riese).)
Nunc simili modo transmarina dicemus. in summa gloria post Homerica illa, de quibus supra diximus,[*](53 sq.) fuere Thasium Chiumque, ex Chio quod Ariusium[*](ariusium (-ss- G) DFGdG(D). arus- Eav. aruis- Ber.(L)) vocant. his addidit Lesbium[*](lesuium F. -utum G (hic deficiens). lespium a (item infra)) Erasistrati maximi medici auctoritas,
circiter CCCCL[*](CCCCL EadTv(H), CCCC. I. DF. DC C) anno[*](anno ll.zv(D). annum C. cfr. XXXIV 49 et vol. V p. 494) urbis Romae. nunc gratia ante omnia est Clazomenio, postquam parcius mari condiunt. [*](Athen. I 28ef. 29b. 32f. Vitruv. VIII 3, 12. Strabo XIV 637. Sil. Ital. VII 210 — (6) Athen. I 33b. —) Lesbium sponte naturae[*](suae naturae Brot. J) suae mare sapit. nec Tmoliti[*](Tmoliti G. -lio v. timoliti TD. tym- Ead. -lyti DF.cfr. VII 159 et V 110. 111) per se gratia ut vino, sed cuius dulci[*](dulcis Ea) admixto[*](admixto v. -tio ll) reliquorum duritia suavitatem accipiat simul et aetatem, quoniam vetustiora protinus videntur. ab his dignatio est Sicyonio[*](Sicyonio (D?) v. fic fonio F. fixo- Ea) , Cyprio, Telmesico[*](Telmisico SJ), Tripolitico, Berytio[*](Berytio C. -rritio FE. -rricio a) , Tyrio, Sebennytico[*](sebennitico dva.Bas. -en- tico FEa) .[*]((8) cfr. Pl. infra 117. — (10) Th. C II 15, 5. — Strabo XIV 637. Vitruv. VIII 3, 12. — (11) Strabo ib. Diosc. V 10.) in Aegypto[*](aegypto av. -tio E. egiptio F ) hoc nascitur tribus generibus uvarum ibi nobilissimis[*](nobilissimis dTS. -lis ll. -le G. -lius v. (an nobilib.?)), Thasia[*](Thasia G. -io ll.v(S). cfr. § 117), aethalo, peuce[*](aethalo, peuce G. & allo peuce (-cē DF. pe- ticę a) ll. et alopece v). post haec auctoritas Hippodamantio, Mystico, cantharitae, protropo[*](protropo B. -topo ll.v) Cnidio, Catacecaumenitae[*](catace- caumte Fa), Petritae, Myconio. nam Mesogiten capitis dolores facere compertum est, nec Ephesium saluore esse, quoniam mari et defruto condiatur. Apamenum mulso praecipue convenire dicitur, sicut Praetutium[*](Praetutaum v. -tuitium d. -totium DF. -co- tium Ea) in Italia. est enim et[*](et om. Dal.2) haec proprietas generum; dulcia[*](ut dulcia E(?)va.S) utique inter se non congruunt[*](congruuntur E1. -ruant va.S). [*]((1. 2) Athen. I 29a. —) exolevit et protagion, quod Italicis proximum fecerant[*](proxima fecerat Ea) Asclepiadis scholae. Apollodorus medicus in volumine, quo suasit Ptolemaeo[*](ptolomeo Ea. ptolē cor F) regi quae vina biberet, Italicis etiam tum ignotis laudavit in Ponto Nasperceniten, mox Oreticum[*](Oreticam (vel Oreot-) H. oroet- Ead. oroęt- DF) , Oeneaten[*](oeneaten (DE?) C. eneathen av. -achen F), Leucadium, Ambracioten et, quod cunctis praetulit, Peparet hium[*](Peparethium (P)H. preparentium Ed. praep- rv) , sed minoris famae esse dixit, quoniam ante[*](ante ll.H. om. v. post C) sex annos non placeret.[*]((7) Diosc. V 12. —) Hactenus bonitas vini nationibus debetur. apud Graecos cura[*](cura coni. H. -rę ad. -re DF. iure E(?)v. cfr. § 62. 83) clarissimum nomen accepit quod appellaverunt bion[*](biaeon B. at cfr. XXIII 53), ad plurimos valitudinum usus excogitatum, ut docebimus[*](23,53) in parte medicinae. fit autem hoc modo: uvae paulum ante maturitatem decerptae siccantur acri sole, ter die versatae per triduum, quarto exprimuntur, dein in[*](in H. om. ll.v) cadis sole inveterantur. [*]((10. 13) Athen. I 32e. —) Coi[*](Coi (DE?) H. cui Fav) marinam aquam largiorem miscent, a servi furto origine orta sic mensuram explentis, qua re[*](explentis qua re ego. -ntis quae DFd. -nt idque a. -pellent (-llant E1) idque E. -plentis idque v) translata[*](translata DFd. -tum Eav) in album mustum leucocoum[*](leucocoum DFH. -cocum d. -cooum Eas. -cochrun v) appellatur. in alis autem gentibus simili modo factum tethalassomenon vocant, thalassiten autem vasis musti deiectis in mare, quo genere praecox fit vetustas[*](uetustas G. –tus DFd. -tū Ea. et uetustius v) .[*](Cato 112. — (17) Athen. I 32e. —) nec non apud nos quoque Coum vinum ex Italico faciendi rationem Cato demonstravit, super cetera in sole quadriennio[*](biennio B. triduo P. quadriduo coni. Dal. cfr. Cato) maturandum praecipiens. Rhodium Coo simile est, Phorineum[*](phorineum Ed(?)v. -rmaeum M. -rmeum DF. fermeū a) salsius Coo[*](Coo v. ···· M. coon r) . omnia transmarina septem [*](septem M. -tem in sex DFdv. -tem uel in sex EaH. -tem ant sex C(S). uina septem JD) annis ad vetustatem mediam pervenire existimantur.
[*](Th. C VI 16, 5. cfr. Pl. XXI 35. — (22) Col. III 2, 24. Diosc. V 9 med. Athen. I 28f. Geop. V 2, 4.)[*]((1) cfr. Galen. san. tuenda V 5. — (2) Diosc. V 9 med. Col. XII 19, 1. 21, 1. (Pl. XXIII 62). Varro ap. Non. 551, 15–27. Isid. XX 3, 15. 14. —) Vinum omne dulce minus odoratum; quo 20 tenuius, eo odoratius. colores vinis quattuor: albus, fulvus, sanguineus, niger. psithium[*](psythium va.J uel (pro et) M) et melampsithium passi genera
sunt suo sapore[*](suum saporem (non uini referentia) va.S), non vino[*](uinici a. ui- cinis E), Scybelites[*](scybelites (coni Dal.) S. scybil- H. cib .....s M. ciscibilitis DFd. cisib- v. ciuilitas E. Vil- a.cfr. Galen.) vero mulsi, in Galatia nascens, et Haluntium[*](Haluntium ego. cfr. III 90. halynt- MDFG. halint- d. alynt- a. alint- E. Alunt- H. balincium v) in Sicilia. nam siraeum[*](sireum Fa. syr- va.B. psitaeum M1. psith- M2), quod alii hepsema, nostri sapam[*](sapan FE. saban a) appellant, ingeni, non naturae, opus est musto usque ad terliam[*](tertiam MJ. -am partem rv) mensurae decocto. quod ubi factum ad dimidiam est, defrutum vocatur[*](uocatur MD. -amus rv). omnia in adulterium mellis excogitata, sed priora uva terraque constant[*](constat M). passum[*](dist.D) a Cretico[*](Cretico B e Diosc. greco Fa. graeco rv(D). cfr. XX 208) Cilicium probatur et[*](et ll.v. id D) Africum. [*](Diosc. V 9. Col. XII 39, 1. 3. 16, 3. (cfr. Pl. supra 24. 34).) et in Italia finitimisque provinciis fieri[*](fieri om.Ea) certum est ex uva quam Graeci psithiam[*](psithiam MJ. sticham E(?)H. -cam DFdav) vocant, nos apianam[*](apianam EaBer. apin- M. appian- DFv), item scripulam[*](scripulam MJ. scirp- rv(S). -la B) , diutius uvis[*](uuis (coni. S)D. om. ll.v) in vite sole adustis[*](uuis adustis va.G) aut ferventi[*](aut ferti D1F. adferunt E. aff- a) oleo[*](dolio EaS). quidam ex quacumque dulci, dum[*](tum Ea) praecocta[*](praecoctā a. -cotu M. -cocua Fels p. 30. percocta CFW Müller p. 16) alba, faciunt siccantes sole, donec paulo amplius dimidium pondus supersit, tunsasque leniter exprimunt. dein quantum expressere adiciunt vinaceis aquae puteanae, ut et secundarium passum[*](passum Mv. -stum r) faciant. diligentiores eodem modo siccatis acinos eximunt ac sine sarmentis madefactos vino excellenti, donec intumescant, premunt — et hoc genus ante cetera laudant — ac simili modo aqua addita secundarium faciunt. [*]((1) cfr. Cato 120. Col. XII 29. —) medium[*](media M) inter dulcia vinumque[*](que om.azva.G) est quod[*](quod om.F) Graeci aigleucos[*](aigleucos (P)H. -ces v. gleucos M. agl- Ed. -eueos DFa) vocant, hoc est semper mustum. id evenit cura[*](cura om.M), quoniam fervere prohibetur — sic appellant musti in vina transitum —; ergo mergunt e lacu protinus aqua cados[*](aqua cados ego. cados aqua M. in aqua cados rv), done bruma transeat et consuetudo fiat algendi. est etiamnum[*](etiam nunc Ea) aliud genus[*](genus MD. -us eius rv) per se[*](per se ll.v passi D), quod vocat[*](uocant F1a. (cfr. luc. p. 122)) dulce Narbonensis provincia et in ea maxime Voconti[*](uoconti MD. -tii G. -tia rv) . adservatur[*](asseruantur Ea) eius gratia uva[*](una F. uina Ea) diutius[*](dulcius a) in[*](ina Fd. in ea Ea) vite pediculo intorto. ab aliis ipse palmes inciditur ad[*](ad MdD. in rv) medullam, ab aliis uva torretur in tegulis , omnia ex helvennaca[*](hel- uennica (el- a) Ea. -enaca va.S. cfr. § 32) vite. his adiciunt aliqui quod vocant diachyton[*](diachyton v. -cymton M. dyachiaton r), uvis in sole siccatis loco cluso per dies septem in cratibus, totidem pedes a terra[*](a terra Mv. ad terram r) alte, noctibus ab umore[*](ab umore MD.a rore rv) defensis, octavo[*](ab octauo M) die calcatis: ita fieri optimi odoris saporisque.[*](Diosc. V 15. — (15) cfr. Col. XII 27. —) e[*](e MJ. om. rv) dulci[*](dulciq. Ea. -ci e va.J) genere est et melitites; distat a mulso, quod fit emusto, cum quinque congiis austeri musti congio mellis et salis cyatho subfervefactis. austerum[*](austerum sc. est. dist. ego), sed inter haec genera poni debet[*](poni debet MJ. potui (ponere Ea) debeo r. potuum ponere debeo v) et protropum; ita appellatur a quibusdam mustum sponte defluens ante quam calcentur uvae. hoc protinus diffusum in[*](in MJ.om. rv) lagonis[*](lagonis MFJ. -oenis DD. -enis Eav) suis defervere passi postea in sole XL diebus torrent aestatis secutae[*](secute F. -ti Ea) ipso canis ortu[*](orto Fa).[*](Diosc. V 13 init. Cato 25. 57. Varro I 54, 3. Col. XII 40, 1.)[*]((5) Cato 153. Diosc. V 13. —)
Non possunt iure dici vina quae Graeci deuteria appellant, Cato et nos loram, maceratis aqua viiaceis, sed tamen inter vina operaria numerantur. tria eorum genera[*](genera om.M): decima[*](decuma FS) parte aquae addita quam[*](quam MDFav. quae E(?)C. quam quae (U 238) JD. cfr. n. luc. p. 53) musti expressa sit
et ita nocte ac die madefactis vinaceis rursusque prelo subiectis[*](prelio sublectis F); alterum, quo modo Graeci factitavere, tertia parte eius quod expressum sit addita aquae expressoque decocto ad tertias partes. tertium est faecibus vini expressum, quod faecatum[*](faecatum v. fac- M. paec- D. pecc- r) Cato appellat. nullum[*](nullo a. -lli Eva.J) ex his plus quam annui[*](annui MdT(D?)J. anno rv) usus.[*]((10) cfr. Pl. supra 8. —)
Verum inter haec subit mentem, cum sint genera nobilia, quae proprie[*](proprie Ead2v. -Ię DF. -ia M.om.d1LXXXM) vini intellegi possint, LXXX fere in toto orbe, duas partes ex hoc numero Italiae esse, praeterea longe[*](praeterea longe MJ. longe propterea rH. -ge praet- v) ante cunctas terras. et hinc deinde altius cura serpit, non a primordio hanc gratiam fuisse, auctoritatem [*](auctoritaf ē Ea) post DC urbis annum coepisse.[*]((15) cfr. Fest. p. 262. Paul. Festi 263, 4.— (19) Varro ant. rer. hum. II fr. 17 Mirsch. —)