Naturalis Historia

Pliny, the Elder

Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor

[*]((17) cfr. Col. XII 47, 6.) Et hactenus publica sunt genera, cetera regionum locorumque aut ex iis inter se insitis[*](insitis MD. -to DFav. -tu r(?)C) mixta: si quidem Tuscis[*](an in Tuscis ... Tuder- tibus?)[*](dist. ego) peculiaris est Tudernis, atque[*](adque M. aeque Eazva. G) etiam[*](etiam eius va.S. -mnum J) nomen iis[*](nomen iis ( sc. peculiare est) MD. nominis rv. om. J) Florentiae [*](florentiae MD. -ia est rv. -iae in iis J) sopina[*](sopina MJ. opima r C. opti- zv), Arretio[*](arretio Mv. -entio r. de mendo cfr. III 52) talpona[*](talpano F1. -pana ava.S) et[*](et — 15 talpona om.M) etesiaca[*](etesiaca v. tesi- ll) et conseminia[*](conseminia EC. -mina DFv(S). -simina G. -sem a.cfr. Col. III 21,7. XI 2, 83). talpona[*](talpana v a.S) nigra candidum facit mustum. etesiaca[*](ctesiaca Md. et tes- a) fallax: quo plus tulit[*](tollit Eas), hoc laudabilius fundit, mirumque[*](nimirumque M. miroque E. -raque az), fecunditate pariter et bonitate[*](pariter et bonitate MJ. om. rv) cessat. conseminia[*](conseminia MEaC. -mina rv(S)) nigra, vino minime

durante, uva maxime, post XV dies quam ulla alia metitur[*](metitur D2G. me???ti- M. miti- D1F. mitti- r. minus v), fertilis, set cibaria. [*]((4) cfr. Col. III 2, 28. —) buius folia sicuti[*](sicuti Mdv (J). -ut r G) labruscae prius quam decidant sanguineo colore mutantur. evenit hoc et quibusdam aliis, pessimi geneeis argumento. itriola[*](itriola J cum Andr. Baccio (ap. H) coll. Athen. XIV 646d. ytriciae M. irtiola GE(?) v e Col. irci- D1Fa. hirci- D2) Vmbriae Mevanatique et Piceno agro peculiaris est, Amiternino[*](amiterno M) pumula. isdem bananica[*](bananica M. banna- rv) fallax est, adamant[*](adamant MD. am- rv) tamen eam. municipii[*](municipi MdTVerc.(G). munitis r. Mutinam v. Murgentinara C (coll. § 35)) suam[*](suam MdT. uuam rv. sui uuam D) Pompei nomine appellant, quamvis Clusinis[*](Clusinis v. -ni M. glusinis FGd. -ni Ea.an Clusini (sc. municipii uua) copiosiore (abl. abs.)?) copiosiorem ; municipii[*](munici M. Mutinam va. Verc.(C)) et Tiburtes appellavere, quamvis[*](uis (pro quamuis) M) oleagineam nuper invenerint a similitudine olivae. novissima haec uvarum ad hoc tempus reperta est. vinaciolam soli noverunt Sabini[*](sabina FG)[*](a Eava.S), calventinam Gaurani[*](Gauranas va.S). scio e[*](ac (et S) Laurenti, nam va.J) Falerno agro tralatas[*](tralatas MJ. transla- rv) vocari Falernas, celerrime ubique degenerantes. nec non Surrentinum[*](surrentinum MJ. taren- rv) genus fecere aliqui[*](fecere aliqui MD. al-fec- rv) praedulci uva.[*]((1) Verg. G II 91. Col. III 2,24. (Isid. XVII 5, 25). cfr. Hor. od. I 37, 14. Strabo XVII 799. Athen. I 33d. Macrob. III 20, 7. —)[*]((13) cfr. Ar. G IV 4, 770b 20. Th. II 3, 2. (C 7 3, 1). Athen. I 31e.) capnios[*](capnias va.S) et et buconiates[*](buconiates D2D. -nates M. -cuniates v. -coniatis D1Fa. bucco- (GE?) G) et tharrupia[*](tharrupia D. tharpu- M. tarru- rv) in Thurinis collibus non ante demetuntur[*](demetuntur Mv. demitt- DG. dimitt- r) quam gelaverit. Pariana[*](pariana MdTJ. paria r S. Pharia v) gaudent Pisae[*](gaudet pice M), Mutina Perusinia[*](Perusinia Verc.( (D). -niae M2. -nie M1. prusiniae rv(C). -nia L) nigro acino, intra quadriennium albescente vino. mirum ibi[*](ibi M (coni. Dal.)S. ubi rH. ubique v) cum sole circumagi uvam quae ob id streptis[*](streptis MTJ. -tos Bas. -pitis DFGd. -pitus Eav. -pita Vecr.) vocatur, et in Italia Gallicam[*](gallica EadS) placere, trans Alpis vero Picenam[*](picenam MD2v(J). -na r S).
dixit Vergilius Thasias et Mareotidas et Lageas compluresque externas, quae non reperiuntur in Italia.

[*]((7) Col. III 2, 1. (Isid. ib. 15. 17). Verg. G II 95. —) Sed sunt etiamnum insignes uva, non vino, ambrosia[*](ambrosia e MS. -iae Gd. -ioce F1. -iacę Ea. -iace F2. -iaca v) e duracinis[*](durrhacinis M. duracina va.S)[*](dist. ego), sine ullis vasis in vite servabilis [*](seruabiles D2.—lis ē a2. seruatur MJD)— tanta est contra frigora, aestus tempestatesque firmitas, nec [orthampelos [*](hortampelos Fa. orthampelo Ven. glossema damn. Müller em. II p. 33)] indiget arbore aut palis, ipsa se sustinens, non item dactylides digitali gracilitate —, columbinae e racemosis [*](e ra- cemosis M. -osissimis (e nac- Fa) r H. acinosissimae v), et magis purpureae[*](pur- puree F. -rae MVen. (P)), cognomine bimammiae[*](bibmammiae FG. bibna- Ea. biba- P), quando non racemos,[*](Col. III 2, 1. (Isid. XVII 5, 15). — (15) Isid. ib. 28. —) sed uvas alias gerunt, item tripedanea[*](tripedanea E(?)B. -nia M. trepidanea r. crep- v), cui nomen a mensura est, item scripula[*](scribula F1E2a) passo acino et Raetica[*](reticae Fa. -iace G) in maritimis Alpibus appellata, dissimilis laudatae illi. namque[*](26) haec brevis, conferta acino, degener vino, sed cute omnium tenuissima, nucleo (quod[*](quod ll D. quem v) chium[*](chium Mv. chii r) vocant) uno ac minimo , acinum praegrandem[*](praegrande FEa) unum alterumve habens. est et[*](et Mv. om. r) nigra[*](nigram Fa) Aminnea[*](aminnea MD. minnea F. in ea a. aminea r(?)v), cui Syriacae[*](syriace Mv a. C. sir- Fa) nomen inponunt, item Hispana ignobilium probatissima.

[*](Verg. G II 102. Col. ib. 1. 2. (Isid. ib. 15). Macrob. III 20, 7.)[*]((5) Macrob. ib. —) In pergulis vero seruntur escariae[*](escariae Mv. est ea- r) appellatae e duracinis [*](e dura- cinis ll.zVerc.(H). -rae acinis v(C). ederae aci- G), albae, nigrae[*](ni- grae MJ. -aeque rv(D)) , et bumasti totidem coloribus, ac nondum dictae Aegia et[*](egia et rhodia M. egi trodia Fa) Rhodia et uncialis, velut a pondere acini[*](acinis F),

item picina[*](pucina va. H), omnium nigerrima, et coronario naturae lusu[*](lusus Fa) stephanitis, acinos foliis intercursantibus, et quae forenses vocantur, celeres proventu, vendibiles aspectu, portatu faciles . contra damnantur etiam visu cinerea et rabuscula[*](rabuscula GE(?)Bas. rhab- v. rabucu- r) et asinusca[*](asinisc, va.H), minus tamen caudas vulpium imitata alopecis. [*](Th. III 17, 6. — (10) cfr. Pl. supra 18. III 36. —) Alexandrina appellatur vitis circa Phalacram[*](Phalacram B. palacraiae (-ie GE) ll. -raiam v) brevis, ramis cubitalibus, acino nigro fabae magnitudine, nucleo molli et minimo, obliquis racemis praedulcibus, folio parvo et rotundo, sine divisuris. septem his annis[*](septem his annis ll.G(S). add. Sep- timo hinc anno Ea. septimo ab (om. H) hinc anno v(H)) in Narbonensis provinciae Alba[*](Alba G. albo ll. aruo szv)Helvia[*](Heluia H. El- G. oluia DF. oliua GE1a. -iuia E2sz.del. Verc. olina v) inventa est vitis uno die deflorescens, ob id tutissima[*](tutissimā Fa); carbunicam[*](carbunicant DF. carbonicam (Nar- C) va.D) vocant, quam nunc tota provincia conserit.

Catonum ille primus, triumpho et censura super cetera insignis, magis tamen etiamnum[*](etiamnunc Ea) claritate litterarum praeceptisque omnium rerum expetendarum datis generi Romano, inter prima vero agrum colendi, ille[*](ille D1FGdTS. ille uero Eau. illius D2(Rh)G. -ius uero v) aevi confessione optimus ac sine aemulo agricola, pauca attigit vitium genera, quarundam ex iis[*](ex iis (his C) iam v. exisiam FG. ex asia Ea) iam etiam nominibus abolitis . separatim toto tractatu sententia eius indicanda est[*](est (GE?) v. om. rTauz), ut in omni genere noscamus quae fuerint celeberrima anno DC urbis, circa captas Carthaginem ac Corinthum, cum supremum is diem[*](his diem ob id F) obiit, et quantum postea CCXXX[*](CC Ea) annis vita profecerit[*](profecerit v. -rit scripsit a. -ficerit (-re Eu) r) . [*]((24–478, 5) Cato 6, 4. (Varro I 25).)[*]((5–10) Cato 7, 2. (Varro I 58. 59). —) ergo dc vitibus uvisque ita prodidit: Qui locus vino optimus dicetur[*](dicitur Eava. G) esse et ostentus solibus[*](soli Cato) ,

Aminnium[*](aminnium Cato. -inium D1FG. -ineum D2Eav(item infra). aminneum Varro) minusculum et geminum eugenium[*](eugeneum Cato (Varro)), helvium [*](heluinum Gd(?)va.S. heluolum Cato) minusculum conserito. qui locus crassior aut nebulosior, Aminnium maius aut Murgentinum, Apicium, Lucanum serito. ceterae vites miscellae maxime in quemvis agrum conveniunt. in olla[*](olla— 7 musto in MJ. om. r v) vinaceis[*](in olla in uinaceis Cato) conduntur Aminnium[*](amminium M) minusculum et maius et Apicium, eadem in sapa et musto[*](in sapa, in musto Cato), in lora recte[*](recto M) conduntur. quas suspendas duracinas, Aminnias maiores[*](ammineas minores M), vel ad fabrum ferrarium pro passis hae[*](eae Cato) recte servantur. [*](Varro I 58.—) nec sunt vetustiora de illa[*](ulla M) re Latinae linguae praecepta[*](praecepta v. rece- M. praeci- piam (-puam G2) r). tam prope ab origine rerum sumus. Aminneam[*](ammineam MDF. ami- rv) proxime dictam Varro Scantianam vocat.

In nostra aetate pauca exempla consummatae huius artis fuere, verum eo minus omittenda, ut noscantur etiam praemia [*](pri- mia FG. -ma Ea), quae in omni re maxime spectantur[*](spectantur Mv. exp- rau). summam ergo adeptus est gloriam Acilius Sthenelus[*](helenus M) e plebe libertina LX iugerum non amplius vineis excultis in Nomentano agro atque CCCC[*](CCCCMH. CCCC G. ecce FG. eque Ea. aeque CCCC v) nummum venumdatis[*](uenundatis Mava.H (J). cfr. XIII 92) . [*]((19) cfr. Sen. ep. 86, 14. 3.) magna fama et[*](et om.M uetulaeno G. -lano ava.G) Vetuleno Aegialo, perinde libertino[*](fuit — Liternino om.F) , fuit in Campania[*](cam- paniae GEava. J) rure Liternino[*](Veliternino (Lint- B) va. H), maiorque etiam favore hominum, quoniam ipsum Africani colebat exilium; sed maxima, eiusdem Stheneli opera[*](pera Eau), Remmio Palaemoni[*](remmio palaemoni DFG(Rh)G. -mi -onis M. -miū -onē Eauv), alias grammatica[*](grammaticae M) arte celebri[*](celebrem va. G) , in hisce viginti

annis mercato rus[*](mercato rus (Rh. G. -torus DFG. -turus M. -torum Eau. -tum v)DC nummum in eodem Nomentano decimi[*](decunu a. decū F) lapidis ab urbe dverticulo. [*]((7) cfr. Suet. gramm. 23 extr. —) est autem usquequaque nota vilitas[*](nota uilitas (GE?) Rh. notabi- (nut- M1) MDF2au2. nobi- F1du1v a. G) mercis per omnia suburbana, ibi tamen maxime[*](maxime MD. -ma rv), quoniam et neglecta indiligentia[*](indeli;enti M. per indiligentiam va.H. an iidiligenti (sc. homini)?) praedia paraverat ac ne in pessimis quidem elegantioris[*](elegantior M) soli. haec adgressus excolere non virtute animi, sed vanitate primo, quae nota mire[*](nota mire MFd (Rh) G. -ine Eau. -inare G. notata mira v) in illo fuit, pastinatis[*](pastinatis MG. fast- r. pastinatas v) de integro vineis[*](uineas va.G) cura Stheneli, dum agricolam imitatur, ad vix credibile miraculum perduxit, intra octavum annum CCCC nummum emptori addicta pendente vindemia. [*]((11) cfr. Pl. XVIII 41. — (12) cfr. Col. III 3, 3. —) cucurritque non nemo[*](non nemo Mv(D). non (om.a) neme r. nemo, non (Gron.) H) ad spectandas uvarum in iis[*](iis Mv (J). his rS) vineis strues, litteris eius altioribus contra id pigra vicinitate sibi patrocinante, novissime Annaeo Seneca, principe tum[*](principe tma MG. -patum r. -patu v) eruditorum[*](eru- ditorum MD. -tionis G. tra ditionis rv) ac potentia[*](potentiae MdTzva. B (H)) , quae postremo nimia fruit[*](ruit M (coni. Gron.) J. fuit rv) super ipsum, minime utique miratore[*](miratori M. -ture Fau. -turi va. G) inanium[*](in animum M) , tanto praedii[*](praedit FG. -ito Eau) huius[*](huius MJ. eius rv) amore capto, ut non puderet inviso alias et ostentaturo[*](ostentatur Fu. -nderetur a. -nto future va.G) tradere [*](ad (pro earn) M) palmam eam, emptis quadriplicato[*](quadruplicando M. -cato ava.S) vineis illis intra decimum fere curae annum[*](annuū F) . [*]((19) Col. ib. — (21) Cato (orig. II fr. 10 Iord.) ap. Varr. I 2, 7.) digna opera quae in Caecubis[*](ecubis Fau) Setinisque agris proficeret, quando et postea saepenumero septenos culleos singula iugera, hoc est amphoras centenas quadragenas, musti dedere! ac ne quis victam in hoc antiquitatem arbitretur[*](arbitretur MJ. -raretur rv) , idem Cato denos culleos redire ex
iugeribus scripsit, efficacibus exemplis non maria plus temerata conferre mercatori, non in Rubrum litus Indicumve merces petitas quam sedulum ruris larem.

[*](Hom. ι 197. — (7) cfr. Pl. VII 199. — Hom. ι 208. —) Vino antiquissimo[*](antiquissimo (-mmo M) U coll. v. 17. -ma rv(D)) claritas Maroneo in Thraciae[*](trecie F) maritima[*](maritimae MJ) parte genito, ut[*](ut Mv. ue r) auctor est Homerus. neque enim fabulosa[*](fabulosa aut v. aut fab- M. fab- ut r) aut de origine eius[*](eius MJ. om. rv) varie prodita consectamur, praeterquam[*](praeter quod Ea. ppter quam G) Aristaeum primum omnium in eadem gente mel miscuisse vino, suavitate praecipua utriusque naturae sponte provenientis[*](preuenientis E) . Maroneum vicies tanto[*](tantum Mv a. C. -tu a) addito aquae miscendum Homerus prodidit. [*](Mucian. fr. 9 Brunn. — (15) Hom. κ 235. λ 639. cfr. Athen. I 31e. —) durat etiam nunc[*](nunc ego. cfr. v. 16. -num MJ. om. rv) vis in eadem terra generi rigorque[*](uigorque va.Brot.) indomitus, quippe cum Mucianus ter consul ex iis[*](iis Mv(J). his rC) qui nuperrime prodidere sextarios singulos octonis[*](octonis MB(J). -oge- nis rv(H)) aquae misceri compererit[*](comperit Eava.G) praesens in eo tractu, esse autem colore nigrum, odoratum, vetustatepinguescere . et Pramnio, quod idem Homerus celebravit, etiam[*](etiā tune F1) nunc honos durat. nascitur Zmyrnae[*](zmirneę Ea. zimi- F. Smyrnae va. S) regione[*](regione B. religi- ll.v) iuxta[*](iuxta om.F) delubrum Matris deum. [*]((17) Cic. Brut. 287. Petron. 34. Martial. II 40, 5. III 26, 3. Pl. infra 94.)[*]((1) Veil. II 7, 5. — cfr. Pl. XXIII 40 extr.) in reliquis claritas generi non fuit alicui: anno fuit omnium generum bonitate[*](bonitate (U 235) D. -ati DFGaJ. -as E(?)v) L. Opimio cos., cum C. Gracchus tribunus plebem[*](tri- bunus plebem (-bis C) G. tripliciter ll. tri. pl. v) seditionibus agitans[*](agitatis va.G)est[*](est D e coni. J (sed ante ea)) interemptus. ea caeli temperies fulsit (cocturam[*](quam cocturam ava.S) vocant) solis opere natali urbis DCXXXIII[*](DCXXXIII H. DC (de DF) XXXIIII rv) , durantque[*](durantque B. -atque ll.v) adhuc vina ea[*](uina ea D. -nea ll.v. -na B)

ducentis[*](dist. ego) fere annis, iam in speciem redacta mellis asperi — etenim[*](·C· (pro ē) F) haec natura vinis[*](uini Ea) in vetustate est —, nec[*](nec ll.B. ne v(U)) potari per se queant[*](queant DFGdEv(S). queunt aB) pervincive[*](peruinciue (coni. S)J. prouinciae (-ntię GE) ll. sine prou- v. si non peruincat B) aqua, usque in amaritudinem carie indomita; sed ceteris vinis commendandis minima aliqua mixtura medicamenta sunt. quod[*](quod ll. H (J). quo v (S). quo fit B) ut eius temporis aestimatione in singulas amphoras centeni nummi[*](centenis nummis acuantur (acc- a) Eaz) statuantur, ex his tantum[*](tantum (tm???) ego. tamen (tn???) ll.v) usura multiplicata semissibus, quae civilis ac[*](caulis ac (a E1) Ea) modica est, in C. Caesaris Germanici fili principatu anno[*](anro EaH (U). annis rv(S). nummis P) CLX singulas[*](singulas ll.v(G). -l???s (sc. nummis) B) uncias vini[*](uini v. uinee F. -neae DG. -ni ex Ea. -ni eo U. tanti CFW Müller p. 17. (loc. corr.)) constitisse[*](constitutis (-utus F1) se (e D2) DFG), nobili exemplo docuimus referentes vitam Pomponii Secundi vatis cenanmque quam principi illi dedit. tantum pecuniarum detinent[*](detinent d(?). dei inueni F. -nuini r. det:nent uini v. cfr. § 94.118. XXIII 40) apothecae ! nec alia res maius incrementum sentit ad vicensimum annum maiusve ab eo dispendium, non proficiente pretio; raro quippe adhuc fuere, nec nisi in nepotatu[*](in nepotatu G. -tua FGd. uini potatus Ea. importatis v), singulis testis milia nummum. Viennenses[*](Viennenses v. uienses ll) soli picata[*](pacata F. pecc- G) sua, quorum genera diximus pluris permutare, sed inter sese[*](18) amore patrio, creduntur; idque vinum frigidius reliquis existimatur in frigido potu.

[*]((2. 3) cfr. Pl. XXIII 43. XXV 152. — Sen. ep. 83, 19. —)

Vino natura est hausto accendendi[*](accedendi F) calore viscera intus, foris infuso refrigerandi. nec alienum fuerit commemorare hoc in loco quod Androcydes sapientia[*](sapientiae M) clarus ad[*](ad om.FG) Alexandrum Magnum scripsit, intemperantiam eius cohibens: Vinum poturus, rex, memento bibere te

sanguinem terrae. Cocita[*](cicuta M (Politianus et B) H. ficuta D1F1G. -ti rv. si- cut cicuta C) hominis[*](hominis MJ. -ni DFdTB(D). -num G(?)H. om.Eava.C) venenum est[*](est homini Eava.C), cicutae[*](cicutae (-te D1F. ita et D2) ll.(B)H. cicuta ita (sic Verc.) et v. sic cicutae C) vinum. quibus praeceptis ille si[*](sic D2Ea) obtemperavisset[*](obtemperauisset Md2v. -auit (-abit D2G) & (ut D2E2a) r), profecto amicos in temulentia non interemisset, prorsus ut iure dici possit[*](posset M) , neque viribus corporis utilius aliud[*](aliud om.M) neque[*](aliud neque aliud va.S) voluptatibus perniciosius, si modus absit.

Genera autem vini alia aliis gratiora esse quis dubitet aut non ex[*](an non norit ex?) eodem lacu aliud[*](aliud (-iut M) praestantius Mv. alius praestantior r) praestantius altero[*](altero. altero Fa. altero, aliud alterum (ger- manitate) va.G) germanitatem praecedere sive testa sive fortuito[*](fortuitu F) eventu? quam ob rem de principatu se quisque iudicem statuet[*](statuat va.S). [*](cfr. Pl. III 127. XVII 31. — (15) Diosc. V 10 med. —) lulia Augusta LXXXVI[*](LXXXVI Nipperdey ad Tac. A V 1 coll. Dione L VIII 2,1. LXXXII ll. v) annos vitae Pucino[*](putino M) vino rettulit acceptos , non[*](nam D2) alio usa[*](alio usa G. alii M. alicusa DFG. -iquosa E. -oso a. aquoso v) . gignitur[*](gignuntur M) in sinu Hadriatici maris non procul[*](procul M. -ul a rv) Timavo[*](timabo M ) fonte saxoso[*](saxoso MD. -xeo rv) colle[*](colle Mv. collo r), maritimo adflatu paucas coquente[*](conquente M. coquentē Fa) amphoras; nec aliud aptius medicamentis indicatur. hoc esse crediderim quod Graeci celebrantes miris laudibus [*](Martial. XIII 112. Pl. XXIII 36. — (18) Col. III 8, 5. Hor. sat. II 8, 15. Martial. XIII 115. Pl. XVII 31.)[*]((3) Tac. A XV 42 extr. Suet. Nero 31 med. —) Praetetianum[*](Praetetianum S coll. Steph. Byz. s.v. prausetia- M. praicia- DF. praicta- as. prae- cia- GE(?)H(D). pyctanum (-non B) v) appellaverint ex Hadriatico sinu. Divus[*](diuos MS) Augustus Setinum praetulit cunctis et fere secuti principes, confessa propter experimenta, non temere[*](timere Fva.B) cruditatibus[*](crudelitatibus Ed) noxiis ab ea saliva. nascitur supra Forum Appi. antea Caecubo

erat generositas celeberrima in palustribus populetis sinu Amynclano[*](amyclano FGva.J. ani sunt clano Ea), quod iam intercidit incuria[*](incuria MJ. et cu- E. et incu- rv) coloni locique angustia , magis tamen fessa Neronis, quam a Baiano[*](ab Auerno (P)S) lacu Ostiam[*](ostiam Mv. -ia r) usque navigabilem[*](nabigabile M) incohaverat[*](incohauerat MD. inchoa- rv) .

[*](Varro I 2, 6. (Macrob. III 16, 12). Catull. 27, 1. Galen. ap. Athen. I 26c. 33a. cfr. Pl. XXIII 34. —(11) cfr. Pl. XI 241. —) Secunda nobilitas Falerno agro erat et ex[*](ex om.M) eo maxime Faustiniano[*](faustino DFG. -tini Ea. -tiano va.J) ; cura culturaque id collegerat[*](an coegerat? cfr. § 115) . exolescit[*](exsolescit M2. -ecit M. exoleuit va. G) haec[*](haec MJ. hoc rv) quoque copiae[*](nimietate copiae va. G. culpa copiae coni. Dal.) potius quam bonitati studentium[*](studen- tibus U 236). Falernus ager a ponte[*](monte M) Campano ???aeva petentibus Vrbanam coloniam Sullanam nuper Capuae contributam incipit, Faustinianus circiter[*](circiter MJ. autem circ- rv) IIII[*](·IIII· milia passum (-uum J) a uico MJ. IIII prope a uico D2T. IIII (add. miliaria v) a uico prope rv) milia passuum a vico Caedicio[*](Caedicio J (coll. XI 241). -cii MD. -cias (Osann) S. caedias DF. ced- rv. cfr. Nissen Ital. II p. 665 n. 5), qui vicus a Sinuessa VI[*](V??? M) M passuum[*](M passum (-uum J) MJ. milibus (GE?) v. om. r) abest. nec ulli nunc[*](nunc MJ. in rv) vino maior auctoritas. solo[*](solo B1(J). -lum (B2)S. om. v) vinorurm flamma accenditur. [*]((14) Galen. ib. I 27c. — § 64: cfr. Pl. XXIII 35. Galen. ib. I 26d. Hor. sat. II 4, 55. Martial XIII 110.) tria eius genera : austerum, dulce, lenue. quidam ita distingunt, summis collibus Caucinum[*](cancinū a. Gauranum va.S) gigni, mediis Faustinianum[*](fausti- nianum MJ. -tianum rv), imis Falernum. non omittendum autem nulli eorum[*](n???nulla earum Ea) quae celebrentur [*](celebrantur Ga2S) iucundum saporem uvae esse.

[*]((5) Verg. G II 143. III 526. Hor. od. I 1, 19. Galen. ib. I 26f. —) At tertiam palmam varie[*](uariae Fva.Bas.) venere Albana urbi vicina[*](urbi uicina om.M), praedulcia ac rara in austero[*](an austero genere (aut raro austera)?), item Surrentina in vineis tantum

nascentia, convalescentibus maxime probata propter tenuitatem salubritatemque. Tiberius Caesar dicebat consensisse[*](consessisse M) medicos ut nobilitatem[*](ui nobilitate Fa) Surrentino darent; alioqui[*](alioqui MH (J). -uin rv(S)) esse generosum acetum; C[*](C. om.DFGa). Caesar, qui successit illi, nobilem vappam. certant Massica atque[*](aeque va.S) a[*](a MJ. e rS. ex v) monte Gauro[*](gaulo F1. Gaurano va. H) Puteolos Baiasque[*](baitasque Fa) prospectantia.[*](cfr. Pl. XXIII 36. Galen. ib. I 26e — (9) Galen. ib. I 27a. 26e. 27b. Martial. XIII 113. 116. Pl. XXIII 36. —) nam Falerno contermina Statana[*](statiana M.cfr. XXIII 36) ad principatum [*](principatum MJ. -tus rv) venere non dubie palamque fecere sua quibusque terris tempora esse[*](esses D1F. esset D2) , suos[*](suos MJ. quod r. sicut G. secundum quod v) rerum proventus occasusque. iuncta iis praeponi solebant Calena[*](calentia FEa) et quae in vineis arbustisque nascuntur Fundana[*](fundata Ea) et[*](et a.del. va. H) alia ex[*](et MJ. ex rv. del. H) vicinia[*](uicina aL) urbis, Veliterna[*](ueliterna GdTS. -nia F. -rrana M. -rnina v. uel iter a. -te//// E), Privernatia[*](Priuernatiaque va.S) . nam quod Signiae nascitur, austeritate nimia continendae[*](contenende F. -tinente a) utile alvo, inter medicamina numeratur.

[*]((15) Galen. ib. I 27d. Martial. XIII 117.) Quartum curriculum publicis epulis optinuere[*](optinere a M1E. obtenere a FG. inerat. obtinente eā a) a Divo Iulio — is enim primus auctoritatem iis dedit[*](dedit MD. tribuit rv) , ut[*](ut ll. v(S). ut in zC) epistulis eius apparet — Mamertina[*](mamartina FG) circa[*](circĪca F. circūca GdEa) Messanam[*](messinam GEa) in Sicilia genita; ex iis Potulana[*](Potitiana D coll. § 69) , ab auctore dicta[*](dicta EadTv. dic DFG) illo[*](illo cognomine dTJ. illo comine DFG. in loco Eav) cognomine, proxima[*](proxima (-me G1d1Ta) ll.v(J). -mo C) Italiae laudantur[*](ludan- tur F. laudatur a) praecipue. est in eadem Sicilia et Taurom enitanis[*](taurominitanis ll.v a.S. cfr. III 88) honos lagonis[*](lagonis J. -goenis DFD. -genis GEav. cfr. § 85) pro Mamertino plerumque subditis.

[*]((1. 2) Diosc. V 10. Galen. ib. I 26f. — (5) Verg. G II 95. (Pl. supra 16). — Athen. I 33a, —) Ex reliquis autem a supero maria[*](mari om.F) Praetutia[*](praeiutna F) atque Ancone [*](aneone Fava.B) nascentia, et quae a palma una forte enata palmensia[*](palmesia Fava. H) appellavere, in mediterraneo vero Caesenatia ac Maecenatiana , in Veroniensi[*](ueronisi F) item Raetica[*](item retita in ueromensi F.om.Ga) , Falernis tantum postlata[*](postlata dTS. -tulata ll. -thabita v) a Vergilio, mox ab intimo[*](ab intimo G. abtimo DG. opt- FEa. optima ab intimo v) sinu[*](sinū F) maris Hadriana[*](adriana Fva.S. -ni Ea), ab infero autem Latiniensia[*](latiensia F1. -inensia Eava.B. cfr. III 69), Graviscana[*](Gra- uiscana B e III 51. -icana ll.v) , Statoniensia[*](Statoniensia B. stonien- (-sa D) ll. stomen- v. cfr. III 52. II 209) . [*]((8) Martial. III 82, 22. 23. Galen. ib. I 27c. —) Etruriae Luna[*](lunā FGa) palmam habet, Liguriae Genua, inter Pyrenaeum Alpesque Massilia gemino sapore, quando et condiendis aliis pinguius gignit, quod vocat[*](uocant va.S) sucosum. Baeterrarum[*](Baeterrarum H (D). bet- DFGG(S). ueternarum Ea. Ceretano v) intra[*](intra (D?)B. inter rzv) Gallias consistit auctoritas. de reliquis in Narbonensi genitis adseverare non est, quoniam officinam eius rei fecere tinguentes[*](tingentes a. -guentis FdTD) fumo, utinamque non et herbis ac medicaminibus noxiis! quippe etiam aloe[*](aloen B) mercator[*](mercator DdTS. -atur Fa. -antur qua GE(?)v) saporem coloremque adulterat[*](adulterant va.S).

[*]((15) Martial. XIII 125. Galen. ib. I 27e. — (17) Strabo VI 263.)[*]((2) Galen. ib. I 27c. — (4) Martial. XIII 114. Galen. ib. I 26e. —) Verum et longinquiona Italiae ab Ausonio mari non carent gloria, Tarentina[*](Tarentina (D?)v. car- ll) et ServLtia[*](ser- uitia ll.D. -tiana v) et Consentiae genita et Tempsae[*](Tempsae B. -siae (sie- F) rv), Calabriae[*](Cala- briae ego. ac babbiae (oalb- v) DFd. ac babiae GEaB. ac Bari ac D. cfr. Nissen It. ll p. 859 n. 6. 862 n. 6; de dic- tione § 125 init.) Lucanaque[*](quae D) anecedentibus[*](antecadentibus DF. -cedunt D) Thurinis. omnium vero eorum maxime inlustrata Messalae Potiti[*](potiti EdJ. ponti DFGa. -tia et v. potu et B) salute Lagarina[*](Lagarina Verc. -ria v. -ri ll), non procul Grumento[*](Grumento v. grom- ll) aascentia. Campania nuper excitavit

novis nominibus auctoritatem sive cura sive casu ad quartum a Neapoli lapidem Trebellicis, iuxta Capuam Caulinis [*](dist. va.S) et in suo agro Trebulanis, alioqui semper inter plebeia[*](pleutia F) et Trifolinis gloriata. nam Pompeianis summum decem annorum incrementum est, nihil senecta conferente. dolore etiam capitum in sextam horam diei sequentis infesta[*](die sequenti sint festa FG) deprehenduntur [*](deprehenduntur v. -dantur D1 (?). -datur (-dat G) r) . quibus exemplis, nisi fallor, manifestum est patriam terramque referre, non uvam, et supervacuam generum consectationem in numerum, cum eadem vitis aliud aliis in locis polleat[*](polleat G. -lluat DFG2. -lluit G1. pullulat E. -let av) .[*]((10) Martial. VII 53, 6. I 26, 9. — ib. XIII 118. Sil. Ital. III 370. —) Hispaniarum Laeetana[*](Lae- etana Hübner. cfr. III 21. laset- Gd. lasit- (-nia D1) r. Lalet- B cum Sipontino. Lusit- zv) copia nobilitantur , elegantia[*](elegantia v. -tare G. -ter e DF. -ter hę Ea) vero Tarraconensia atque Lauronensia et[*](et del. D (puncto posito post eatur)) Baliarica ex insulis conferuntur Italiae primis. nec ignoro multa praetermissa plerosque existimaturos, quando suum cuique placet et, quocumque eatur, fabula eadem reperitur[*](re- perit G. -iatur va.G), Divi Augusti iudiciorum ac palati peritissimum e libertis censuram vini in epulas eius facientem dixisse hospiti de indigena vino, novum quidem sibi gustum esse eum[*](cum Fa) atque[*](ęque Ea) non ex nobilibus, sed Caesarem non aliud poturum, nec negaverim et alia digna esse fama, sed de quibus consensus aevi iudicaverit[*](iudicauerit (U 237) J. -rint ll. G. -runt zv) haec sunt.

[*]((23) Verg. B 5, 71. Strabo XIV 645 med. Athen. I 32f. Vib. Seq. s. v. Arius (p. 154,19 Riese).)

Nunc simili modo transmarina dicemus. in summa gloria post Homerica illa, de quibus supra diximus,[*](53 sq.) fuere Thasium Chiumque, ex Chio quod Ariusium[*](ariusium (-ss- G) DFGdG(D). arus- Eav. aruis- Ber.(L)) vocant. his addidit Lesbium[*](lesuium F. -utum G (hic deficiens). lespium a (item infra)) Erasistrati maximi medici auctoritas,

circiter CCCCL[*](CCCCL EadTv(H), CCCC. I. DF. DC C) anno[*](anno ll.zv(D). annum C. cfr. XXXIV 49 et vol. V p. 494) urbis Romae. nunc gratia ante omnia est Clazomenio, postquam parcius mari condiunt. [*](Athen. I 28ef. 29b. 32f. Vitruv. VIII 3, 12. Strabo XIV 637. Sil. Ital. VII 210 — (6) Athen. I 33b. —) Lesbium sponte naturae[*](suae naturae Brot. J) suae mare sapit. nec Tmoliti[*](Tmoliti G. -lio v. timoliti TD. tym- Ead. -lyti DF.cfr. VII 159 et V 110. 111) per se gratia ut vino, sed cuius dulci[*](dulcis Ea) admixto[*](admixto v. -tio ll) reliquorum duritia suavitatem accipiat simul et aetatem, quoniam vetustiora protinus videntur. ab his dignatio est Sicyonio[*](Sicyonio (D?) v. fic fonio F. fixo- Ea) , Cyprio, Telmesico[*](Telmisico SJ), Tripolitico, Berytio[*](Berytio C. -rritio FE. -rricio a) , Tyrio, Sebennytico[*](sebennitico dva.Bas. -en- tico FEa) .[*]((8) cfr. Pl. infra 117. — (10) Th. C II 15, 5. — Strabo XIV 637. Vitruv. VIII 3, 12. — (11) Strabo ib. Diosc. V 10.) in Aegypto[*](aegypto av. -tio E. egiptio F ) hoc nascitur tribus generibus uvarum ibi nobilissimis[*](nobilissimis dTS. -lis ll. -le G. -lius v. (an nobilib.?)), Thasia[*](Thasia G. -io ll.v(S). cfr. § 117), aethalo, peuce[*](aethalo, peuce G. & allo peuce (-cē DF. pe- ticę a) ll. et alopece v). post haec auctoritas Hippodamantio, Mystico, cantharitae, protropo[*](protropo B. -topo ll.v) Cnidio, Catacecaumenitae[*](catace- caumte Fa), Petritae, Myconio. nam Mesogiten capitis dolores facere compertum est, nec Ephesium saluore esse, quoniam mari et defruto condiatur. Apamenum mulso praecipue convenire dicitur, sicut Praetutium[*](Praetutaum v. -tuitium d. -totium DF. -co- tium Ea) in Italia. est enim et[*](et om. Dal.2) haec proprietas generum; dulcia[*](ut dulcia E(?)va.S) utique inter se non congruunt[*](congruuntur E1. -ruant va.S). [*]((1. 2) Athen. I 29a. —) exolevit et protagion, quod Italicis proximum fecerant[*](proxima fecerat Ea) Asclepiadis scholae. Apollodorus medicus in volumine, quo suasit Ptolemaeo[*](ptolomeo Ea. ptolē cor F) regi quae vina biberet, Italicis etiam tum ignotis laudavit in Ponto Nasperceniten, mox Oreticum[*](Oreticam (vel Oreot-) H. oroet- Ead. oroęt- DF) , Oeneaten[*](oeneaten (DE?) C. eneathen av. -achen F),
Leucadium, Ambracioten et, quod cunctis praetulit, Peparet hium[*](Peparethium (P)H. preparentium Ed. praep- rv) , sed minoris famae esse dixit, quoniam ante[*](ante ll.H. om. v. post C) sex annos non placeret.

[*]((7) Diosc. V 12. —) Hactenus bonitas vini nationibus debetur. apud Graecos cura[*](cura coni. H. -rę ad. -re DF. iure E(?)v. cfr. § 62. 83) clarissimum nomen accepit quod appellaverunt bion[*](biaeon B. at cfr. XXIII 53), ad plurimos valitudinum usus excogitatum, ut docebimus[*](23,53) in parte medicinae. fit autem hoc modo: uvae paulum ante maturitatem decerptae siccantur acri sole, ter die versatae per triduum, quarto exprimuntur, dein in[*](in H. om. ll.v) cadis sole inveterantur. [*]((10. 13) Athen. I 32e. —) Coi[*](Coi (DE?) H. cui Fav) marinam aquam largiorem miscent, a servi furto origine orta sic mensuram explentis, qua re[*](explentis qua re ego. -ntis quae DFd. -nt idque a. -pellent (-llant E1) idque E. -plentis idque v) translata[*](translata DFd. -tum Eav) in album mustum leucocoum[*](leucocoum DFH. -cocum d. -cooum Eas. -cochrun v) appellatur. in alis autem gentibus simili modo factum tethalassomenon vocant, thalassiten autem vasis musti deiectis in mare, quo genere praecox fit vetustas[*](uetustas G. –tus DFd. -tū Ea. et uetustius v) .[*](Cato 112. — (17) Athen. I 32e. —) nec non apud nos quoque Coum vinum ex Italico faciendi rationem Cato demonstravit, super cetera in sole quadriennio[*](biennio B. triduo P. quadriduo coni. Dal. cfr. Cato) maturandum praecipiens. Rhodium Coo simile est, Phorineum[*](phorineum Ed(?)v. -rmaeum M. -rmeum DF. fermeū a) salsius Coo[*](Coo v. ···· M. coon r) . omnia transmarina septem [*](septem M. -tem in sex DFdv. -tem uel in sex EaH. -tem ant sex C(S). uina septem JD) annis ad vetustatem mediam pervenire existimantur.

[*](Th. C VI 16, 5. cfr. Pl. XXI 35. — (22) Col. III 2, 24. Diosc. V 9 med. Athen. I 28f. Geop. V 2, 4.)[*]((1) cfr. Galen. san. tuenda V 5. — (2) Diosc. V 9 med. Col. XII 19, 1. 21, 1. (Pl. XXIII 62). Varro ap. Non. 551, 15–27. Isid. XX 3, 15. 14. —) Vinum omne dulce minus odoratum; quo 20 tenuius, eo odoratius. colores vinis quattuor: albus, fulvus, sanguineus, niger. psithium[*](psythium va.J uel (pro et) M) et melampsithium passi genera

sunt suo sapore[*](suum saporem (non uini referentia) va.S), non vino[*](uinici a. ui- cinis E), Scybelites[*](scybelites (coni Dal.) S. scybil- H. cib .....s M. ciscibilitis DFd. cisib- v. ciuilitas E. Vil- a.cfr. Galen.) vero mulsi, in Galatia nascens, et Haluntium[*](Haluntium ego. cfr. III 90. halynt- MDFG. halint- d. alynt- a. alint- E. Alunt- H. balincium v) in Sicilia. nam siraeum[*](sireum Fa. syr- va.B. psitaeum M1. psith- M2), quod alii hepsema, nostri sapam[*](sapan FE. saban a) appellant, ingeni, non naturae, opus est musto usque ad terliam[*](tertiam MJ. -am partem rv) mensurae decocto. quod ubi factum ad dimidiam est, defrutum vocatur[*](uocatur MD. -amus rv). omnia in adulterium mellis excogitata, sed priora uva terraque constant[*](constat M). passum[*](dist.D) a Cretico[*](Cretico B e Diosc. greco Fa. graeco rv(D). cfr. XX 208) Cilicium probatur et[*](et ll.v. id D) Africum. [*](Diosc. V 9. Col. XII 39, 1. 3. 16, 3. (cfr. Pl. supra 24. 34).) et in Italia finitimisque provinciis fieri[*](fieri om.Ea) certum est ex uva quam Graeci psithiam[*](psithiam MJ. sticham E(?)H. -cam DFdav) vocant, nos apianam[*](apianam EaBer. apin- M. appian- DFv), item scripulam[*](scripulam MJ. scirp- rv(S). -la B) , diutius uvis[*](uuis (coni. S)D. om. ll.v) in vite sole adustis[*](uuis adustis va.G) aut ferventi[*](aut ferti D1F. adferunt E. aff- a) oleo[*](dolio EaS). quidam ex quacumque dulci, dum[*](tum Ea) praecocta[*](praecoctā a. -cotu M. -cocua Fels p. 30. percocta CFW Müller p. 16) alba, faciunt siccantes sole, donec paulo amplius dimidium pondus supersit, tunsasque leniter exprimunt. dein quantum expressere adiciunt vinaceis aquae puteanae, ut et secundarium passum[*](passum Mv. -stum r) faciant. diligentiores eodem modo siccatis acinos eximunt ac sine sarmentis madefactos vino excellenti, donec intumescant, premunt — et hoc genus ante cetera laudant — ac simili modo aqua addita secundarium faciunt. [*]((1) cfr. Cato 120. Col. XII 29. —) medium[*](media M) inter dulcia vinumque[*](que om.azva.G) est quod[*](quod om.F) Graeci aigleucos[*](aigleucos (P)H. -ces v. gleucos M. agl- Ed. -eueos DFa) vocant, hoc est semper mustum.
id evenit cura[*](cura om.M), quoniam fervere prohibetur — sic appellant musti in vina transitum —; ergo mergunt e lacu protinus aqua cados[*](aqua cados ego. cados aqua M. in aqua cados rv), done bruma transeat et consuetudo fiat algendi. est etiamnum[*](etiam nunc Ea) aliud genus[*](genus MD. -us eius rv) per se[*](per se ll.v passi D), quod vocat[*](uocant F1a. (cfr. luc. p. 122)) dulce Narbonensis provincia et in ea maxime Voconti[*](uoconti MD. -tii G. -tia rv) . adservatur[*](asseruantur Ea) eius gratia uva[*](una F. uina Ea) diutius[*](dulcius a) in[*](ina Fd. in ea Ea) vite pediculo intorto. ab aliis ipse palmes inciditur ad[*](ad MdD. in rv) medullam, ab aliis uva torretur in tegulis , omnia ex helvennaca[*](hel- uennica (el- a) Ea. -enaca va.S. cfr. § 32) vite. his adiciunt aliqui quod vocant diachyton[*](diachyton v. -cymton M. dyachiaton r), uvis in sole siccatis loco cluso per dies septem in cratibus, totidem pedes a terra[*](a terra Mv. ad terram r) alte, noctibus ab umore[*](ab umore MD.a rore rv) defensis, octavo[*](ab octauo M) die calcatis: ita fieri optimi odoris saporisque.[*](Diosc. V 15. — (15) cfr. Col. XII 27. —) e[*](e MJ. om. rv) dulci[*](dulciq. Ea. -ci e va.J) genere est et melitites; distat a mulso, quod fit emusto, cum quinque congiis austeri musti congio mellis et salis cyatho subfervefactis. austerum[*](austerum sc. est. dist. ego), sed inter haec genera poni debet[*](poni debet MJ. potui (ponere Ea) debeo r. potuum ponere debeo v) et protropum; ita appellatur a quibusdam mustum sponte defluens ante quam calcentur uvae. hoc protinus diffusum in[*](in MJ.om. rv) lagonis[*](lagonis MFJ. -oenis DD. -enis Eav) suis defervere passi postea in sole XL diebus torrent aestatis secutae[*](secute F. -ti Ea) ipso canis ortu[*](orto Fa).

[*](Diosc. V 13 init. Cato 25. 57. Varro I 54, 3. Col. XII 40, 1.)[*]((5) Cato 153. Diosc. V 13. —)

Non possunt iure dici vina quae Graeci deuteria appellant, Cato et nos loram, maceratis aqua viiaceis, sed tamen inter vina operaria numerantur. tria eorum genera[*](genera om.M): decima[*](decuma FS) parte aquae addita quam[*](quam MDFav. quae E(?)C. quam quae (U 238) JD. cfr. n. luc. p. 53) musti expressa sit

et ita nocte ac die madefactis vinaceis rursusque prelo subiectis[*](prelio sublectis F); alterum, quo modo Graeci factitavere, tertia parte eius quod expressum sit addita aquae expressoque decocto ad tertias partes. tertium est faecibus vini expressum, quod faecatum[*](faecatum v. fac- M. paec- D. pecc- r) Cato appellat. nullum[*](nullo a. -lli Eva.J) ex his plus quam annui[*](annui MdT(D?)J. anno rv) usus.

[*]((10) cfr. Pl. supra 8. —)

Verum inter haec subit mentem, cum sint genera nobilia, quae proprie[*](proprie Ead2v. -Ię DF. -ia M.om.d1LXXXM) vini intellegi possint, LXXX fere in toto orbe, duas partes ex hoc numero Italiae esse, praeterea longe[*](praeterea longe MJ. longe propterea rH. -ge praet- v) ante cunctas terras. et hinc deinde altius cura serpit, non a primordio hanc gratiam fuisse, auctoritatem [*](auctoritaf ē Ea) post DC urbis annum coepisse.[*]((15) cfr. Fest. p. 262. Paul. Festi 263, 4.— (19) Varro ant. rer. hum. II fr. 17 Mirsch. —)

Romulum lacte, non vino, libasse indicio sunt sacra ab eo instituta, quae hodie[*](an hodieq.?) custodiunt morem. Numae regis Postumia[*](Postumia Be Catullo 27, 3. -mi E2av. -me E1. portumi DFd. (an proxumi?)) lex est: Vino rogum ne respargito[*](respergito va.S). quod sanxisse illum propter inopiam rei nemo dubitet. eadem lege ex inputata vite libari vina diis nefas statuit, ratione excogitata ut putare [*](pure F2a. pufe F1) cogerentur alias aratores et pigri circa pericula arbusti . M.[*](M.E(?)v. om. r) Varro auctor est Mezentium[*](medentium Fd) Etruriae regem auxilium Rutulis[*](rutilis F) contra Latinos tulisse vini mercede quod tum in Latino agro fuisset. [*](Varro de vita p. R. I ap. Non. 68, 26. Cic. r. publ. IV 6 ap. Non. 5, 10. 306, 3. Dion. Hal. II 25 p. med. Ael. VH II 38 extr. Serv. Aen. I 737. Isid. XX 3, 2. Val. M. II 1, 5. VI 3, 9. Gell. X 23, 1–3. — Fabius fr. 27 Pet. — Cato fr. inc. 14 (p. 86, 8) lord. Non. 5, 5. Isid. X 11. 271. Polyb. VI 2, 5. 7. 8 Hu. (ap. Athen. X 440e). Plut. qu. Rom. 6. Tertull. apol. 6.)

non licebat id feminis Romae

bibere. invenimus inter exempla Egnati Maetenni[*](maetenni DFdD. metentini Eav. Mecennii (B)C. -enii Dal.2) uxorem, quod vinum bibisset e dolio, interfectam fusti[*](fuste va.Brot.) a marito, eumque caedis a Romulo absolutum. Fabius Pictor in annalibus suis scripsit matronam, quod loculos in quibus erant claves cellae vinariae[*](uinariae cellae Eava.D) resignavisset, a suis inedia mori coactam, Cato ideo propinquos feminis osculum dare[*](dare E (?)v. dari ad. duris sed DF.an dedisse?), ut scirent an temetum olerent. hoc[*](hęc Ea) tum nomen vino erat, unde[*](nomen — unde d(?)v. nomenu inuerat unde DIF. nominee in uerecunda a. -dia E. roma monuerat unde D2) et temulentia[*](temulentia d(?)v. -ta Ea. tumulentia DF) appellata. Cn. Domitius iudex pronuntiavit mulierem videri plus vini[*](uini om. H Brot.) bibisse quam valitudinis causa, viro insciente, et dote multavit. diuque eius rei magna parsimonia fuit.[*](Liv. X 42, 7. — (14) Cato fr. or. III p. 38 Iord. Val. M. IV 3, 11. Plut. Cato Mai. 4 med. Frontin. strat. IV 3, 1. Fest. p. 169. — (16. 17) cfr. Martial. III 60. —) L. Papirius imperator adversus Samnites dimicaturus votum fecit, si vicisset, Iovi pocillum vini. denique inter dona sextarios datos lactis[*](lactis v (sed ante datos). om. ll) invenimus, nusquam vini. idem Cato cum in Hispaniam[*](spaniam F) navigasset[*](naui- gaffet ego. -aret ll. v) , unde cum triumpho rediit [*](redit Fa): Non aliud vinum, inquit[*](uinum inquit (-id DF) ll. inquit uinum v. uinum zS), bibi[*](bibi v. bibit ll.zS. (an vero cum .. nauigaret.. .inquit, bibo?)) quam remiges[*](remiges v. remeans ll. cfr. Frontin. remigantes coni. S), in tantum dissimilis istis qui etiam convivis[*](conuiuiis Fdva.C) alia quam sibimet ipsis ministrant aut procedente mensa subiciunt.

[*](Varro ap. Non. 551, 10. 17. Gell. X 23, 2. — Plaut. Persa 88.)[*]((4) Plaut. Achar. fr. 2 Leo. —) Lautissima apud priscos vina erant murrae[*](murrae S. myre DF. miro EaB. myrrhae v(G)) odore condita, ut apparet in Plauti fabulis, quamquam in ea[*](fabulis quam- quam in ea FSchöll ad Plauti Pers. 88. fabula ll.v) quae Persa inscribitur[*](in scribitur quamquam in ea ll.v) et calamum addi iubet. ideo quidam

aromatite[*](aromatice a. -cę E. -cis va.G) delectatos maxime credunt. sed Fabius Dossennus [*](dossennus D2Fd (Min ind.) H. -nnius a. dosce- E. dorsennus D1C. -enus G. dosennus Tv) his versibus decernit:
  1. Mittebam vinum pulchrum, murrinam[*](murrinam (-na Ea) ll.v(S). muri- C. murrhi- L),
et in Acharistione:
  1. Panem et polentam, vinum[*](uinum Eav. uisum DFd) murrinam[*](murrina a (item 10. 11)).
[*](Ael. Stilo dub. auct. fr. 9 van Heusde. — Plaut. Pseud. 740 sq. (Varro ap. Non. 551, 7). —)Scaevolam quoque et L. Aelium[*](L. Aelium (van Heusde) S. lael- DFv. lel- r. Aelium P) et Ateium Capitonem in eadem sententia fuisse video, quoniam in Pseudolo[*](pseu- dulo F2) sit:
  1. Quod si opus[*](opus siet G(?):H Brot.) est, ut dulce promat indidem,
    2. [*](promat indidem C. -ant id est (idē dv) ll.v)
  2. ecquid[*](ecquid v(C). et quid dVerc. et qui DFG. et quę a. que E) habet[*](babet C. -beat Ead. -bitat DFG.-beant v) ? —Rogas[*](rogas C. roget a. roga rv)?
  3. Murrinam, passum[*](passitum DFG), defrutum[*](defritum FVarro ap. Non. 551,9), mella,
quibus apparent non inter vina modo murrinam, sed inter dulcia quoque nominatum.

[*]((14) cfr. Pl. supra 55. (Cic. Brut. 287).)[*]((1) Ribbeck scaen. Rom. poes. fr.3 II p. 133. —) Apothecas fuisse et diffundi solita vina anno DCXXXIII urbis apparet indubitato[*](indubitato v. -tatu DF. & ind- G. in consulatu Ea) Opimiani[*](Opimiani v. optim- ll) vini argumento. iam intellegentis[*](intellegentis ego (et dist.). -tes ll. -te v) suum bonum Italiae[*](italiae DFG. -li Ea. -lia v) nondum tamen ista genera in claritate erant; itaque omnia tune genita unum habent consulis nomen. sic quoque postea diu transmarina in auctoritate fuerunt et ad avos usque nostros, quin et Falerno iam reperto, sicut apparet ex illo comico[*](comici EaH Brot.) versu[*](uersu Anaxipolis Thasii va.G (ex ind.)):

  1. Quinque Thasi[*](thassi F1az. Thasii va.H(S)) vini[*](uini inde va.H) depromam, bina Falerni[*](bina Falerni H.uini (-na D2) fal- ll. Fal- bina v).
P. Licinius Crassus L. Iulius[*](L. Iulius G. 1. icil- Ea. licil- r. L. v) Caesar censores anno urbis conditae DCLXV[*](DCLXV DFEav(H). -XXV C. DLXV (G?) Brot. coll. XIII 24) edixerunt, ne quis vinum Graecum, Aminniumque[*](amminiumque D1FG. -neum- que D2d. aminiumque Ea. -neumque v. -neique plus coni. Dal. -neumque ut Müller em. II p. 36) octonis aeris singula quadrantalia venderet. haec enim verba sunt. tanta vero Graeco vino gratia erat, ut singulae potiones in convictu[*](conuictu G. uno uictu (conui- v) Eav. quo uectu (-to G) DFG) darentur. [*]((14) Varro de vita p. R. IV ap. Non. 495, 35.) quibus vinis auctoritas fuerit sua iuventa[*](iuuenta ego. in mensa ll.v. de dictione cfr. X 154. XXXV 147. 125. XVII 5, de mendo VII 52 init.), M. Varro his verbis tradit: L. Lucullus puer apud patrem numquam lautum convivium vidit, in quo plus semel Graecum vinum daretur: ipse cum rediit ex Asia, milia cadum[*](cadum in EH Brot. cadorum va. G) congiarium[*](congiarium (-rum F1T) ll.S. -iariorum G. -iorum v) divisit amplius centum[*](cen- tum om.DFda). C.[*](C. om.F) Sentius, quem praetorem vidimus, Chium vinum suam domum inlatum dicebat tum primum, cum sibi cardiaco[*](cardiacus Ea) medicus dedisset: Hortensius super X[*](XD. X DFEav. decem MC. add. milia G) cadum heredi reliquit. hactenus Varro.

quid? non et Caesar dictator triumphi[*](quaterni triumphi Müller em. II p. 37) sui cena[*](s uicenas Md) vini Falerni amphoras , Chii cados in convivia distribuit? idem Hispaniensi triumpho Chium et Falernum dedit, epulo vero in tertio consulatu suo Falernum, Chium, Lesbium, Mamertinum, quo tempore primum[*](tempore primum MJ. pri- temp- rv) quattuor genera vini adposita constat.

postea ergo reliqua[*](reliqua MD2dTJ. liqua D1FG. alia Eav) omnia in nobilitatem venere et[*](uenere et MEaD. -re rS. -runt et dz. -runt v) circiter DCC urbis annum[*](anno Eaz.cfr. § 73).

[*]((7) Diosc. V 33. —) Itaque non miror[*](miror MB. minor DFGd. -ora Eaz) innumerabilia paene genera ficticii reperta multis ante saeculis, quae nunc dicemus, omnia ad medicinae usum pertinentia. omphacium quo modo fieret, propter unguenta diximus priore libro. fit e[*](12,130) labrusca, hoc est vite silvestri, quod vocatur oenanthinum, floris[*](floris MF (D?)D. -res Eav)[*](dist. ego) eius libris duabus in musti cado maceratis[*](ceratis (cela- M2) M. macerati va.D). post dies XXX utuntur[*](utuntur M. utantur DFa. muta- GE(?)v. de re cfr. Diosc.). praeter hoc radix labruscae, acini[*](et acini v. at cfr. Fels p. 28) coria perficiunt .[*]((15) Col. VIII 5, 23. (Pl. XXIII 12 extr.). —) hi paulo post quam defloruere[*](defloruere Mv. defluere r. -uxerint a) singulare[*](singula Fa) remedium habent ad refrigerandos in morbis[*](modis M) corporum ardores, gelidissima , ut ferunt, natura[*](natu FG). pars[*](pers M1) eorum[*](gelidissima per se eorum ut M (e seqq. praecipiens)) aestu moritur prius quam reliqua, quae[*](reliqua quae Ma. -qua qui r J. -qui qui v. cfr. luc. p. 84) solstitiales dicuntur. universi numquam maturescunt, et si prius quam tota inarescat[*](inarescat MF2T. mare- F1d. marce- GEaH(J). mature- D(?)v(S)) uva incocta detur[*](edetur M) cibo gallinaceo generi, fastidium gignit uvas adpetendi .

[*](Diosc. V 13 extr.) Ficticiorum primum fit ex ipso vino (quod vocant adynamon[*](adynamon MB e Diosc. adfyn- (adfin- G) r. assin- v)) hoc modo: albi musti sextarii[*](sextarii v(D). -riis (-rios G) ll.S post dimidium lac. statuit J) XX, aquae dimidium fervent[*](feruent M. -uet rv. cfr. n. lue. p. 48), donec excoquatur[*](excoquantur M) aquae mensura. alii marinae sextarios X[*](ex (pro in) M), tantundem pluviae in sole XL[*](LX a) diebus torrent . dant aegris quibus vini noxiam[*](uini noxiam MG. -xam dTv. uini (fui F) innoxiam r) timent.

[*](cfr. Diosc. V 54. (Pl. XXV 84). —) Proximum fit e milii[*](milii Mv. -lio r) semine maturi[*](maturo Eava.D) cum ipsa stipula, libra[*](libra P. -am ll.v) quadrante[*](quadrante P. -tem ll. (praem. et) v) in congios duos musti, macerato[*](macerato MG. -atos D2d, -ator D1FG. -atur E. -antur a. -ant v) et post septimum mensem transfuso. ex loto arbore, frutice, herba dictum est ubi[*](uti va.D) quaeque fierent.

[*](13,106 sq.)

[*](cfr. Diosc. V 54. (Pl. XXV 84). —) Fiunt et e pomis, quae dicemus interpretationibus non nisi necessariis additis, primumque[*](primumque Mv(G). -usque r. proximumque B) e[*](a F. ei a a. ei e va.G.) palmis, quo Parthi, Indi utuntur et oriens totus[*](totus Mv. mo- r) , mitiorum[*](mitiorum (P)J. cfr. v. 16. -tiarum M. -tearum r. maturarum B e Diosc. maritima- v) quas vocant chydaeas[*](thydeas M. cyd- Fda. cycl- va.B. cfr. XIII 46) modio in aquae congiis tribus macerato expressoque. sic fit et sycites[*](ficites FG. fic- Ea) e fico, quem alii pharnuprium[*](Pharnuprium MJ. parnuprinum D. -imum r. palmiprimum B. -prunum v), alii trochin[*](trochin MJ. trocin rv. cator- chiten B e Diosc.) vocant, aut si dulce esse non libeat, pro aqua tantundem vinaceorum adicitur. e Cypria fico et acetum fit[*](fit om. H Brot.) praecellens atque Alexandrino quoque melius.[*](cfr. Pl. XIII 59. — Diosc. V 32. — (14) Diosc. V 34.— (15) ib. 42. 45.—) vinum fit et e[*](e om.M) siliqua Syriaca et e[*](syriaca et e Mv(D). -cae et DF. -ce et a. -ca e GE(?)S) piris malorumque omnibus generibus — sed e Punicis[*](Punicis quod va.S. (dist. P)) rhoiten[*](rhoiten MC e Diosc. -ton rv) vocant — et e cornis, mespilis, sorvis[*](soruis M. sorbis rv. cfr. XV 61) , moris siccis, nucleis pineis. hi musto madidi exprimuntur, superiora[*](superioiora F1. -iora ora F2) per se mitia. [*](Diosc. V 36. 37. Col. XII 38. (Pl. XXIII 161. 164).) myrtiten Cato quem ad modun fieri[*](fierit (om. rit docue) E. fuerit a. fecerit va. G) docuerit mox paulo indicabimus, Graeci et[*](Graeci uero et va.S) alio modo.[*](15,123) ramis teneris cum suis foliis in salso[*](salso MD. psalmo D1F1G2. pal-r. albo v) musto coctis[*](coctis M. deco- rv. (loc. corr.)) tunsis[*](tunsis (GE?)v. tunsi Ma. tusi DFd),

libram[*](libram C. -ra ll.v) in tribus musti congiis defervefaciunt[*](deferuere faciunt Eava.H), done duo supersint. quod ita e[*](ita e MF2D. item D2d. it e D1F1. ita Eav) silvestris myrti bacis factum est, myrtidanum[*](capillos Cornarus e Diosc.) vocatur. hoc manus tinguit[*](tangit a. tingunt v a. G).

Ex his quae in hortis gignuntur fit vinum e radice asparagi [*](asparagi M (coni. S) J. -go rv), cunila[*](cumela Ea), origano, api semine, habrotono, mentastro, ruta, nepeta, serpyllo[*](serpillo Fava. H), marruvio[*](marrubio Eava.D). manipulos binos condunt[*](condunt — 9 binos om.M) in cadum musti[*](musti v. -tum ll) et sapae[*](sapae v(H). -peae F. -pee a. -piae E sepe d. saepe L) sextarium et aquae marinae heminam .[*](Diosc. V 56. (Pl. XXIII 52). — (9) Col. XII 33. — (10) Diosc. V 35. Pallad. VI 13. — (12. 13) Diosc. V 67. 69. —) e napis fit duum denariorum pondere in sextarios binos musti addito, item e scillae[*](e scil- lae MG. -liae DFG. esculi e Ea. e scylla (scilla C) v) radice; inter flores ex[*](ex MG. & rv) rosae foliis tusis[*](tusis Mv. usus r) in linteolo in mustum collatis[*](collatis Eav(H). cola- DFVerc. Gala- M. chala- Gron.) cum pondusculo , ut sidat, $X$ L[*]($X$ · L MJ. XL rv) pondere[*](pon- dere denariorum va.J) in sextarios musti vicenos[*](musti uicenos MJ. uicenos musti Eav. -enum (-na G) multi FG)— vetant[*](uetant ego n. luc. p. 39. nec ll.v) ante tres menses vas aperiri[*](uas aperiri M. uase aperto rv e nardo B. nardo MD. in agro rv) —, item e nardo Gallico[*](gallico MB. caligo rv. -ido Ber.) et aliud e silvestri.

[*](Diosc. V 64. 65. (Col. XII 20, 5).) Aromatiten quoque invenio factitatum tantum non[*](tantum non DFGEaG. non tant- v. non M. Romae D) unguentorum compositione, primo ex murra[*](myrra Fa. -rrha va.S), ut diximus, mox[*](92) et nardo Celtico, calamo, bitumine[*](bitumine ll.v. aspalatho B e Diosc. (ipsius Plinii errorem corrigens)), offis in mustum[*](mustum MEav. fust- DFG) aut dulce vinum deiectis[*](deiectis M(P)H. defe- r. defe- v), alibi[*](alibi MD. -bi de J. alii de Eav(H). alio de r. aliud eG) calamo, iunco, costo, nardo Syriaco,

amomo, casia[*](casia Mv. cassia r) , cinnamo[*](cinnamomo va.S), croco, palma, asaro[*](asaro B e Diosc. aga- Eav. aca- r) , similiter in[*](in MdTJ. & rv) offa[*](offas M). [*]((4) Diosc. V 66. —) apud alios nardi[*](nardo M) etiam[*](etiam MD. om. rv) et malobathri selibris in musti[*](musti Mv. -to r) congios duos additis, qualia nunc quoque fiunt pipere et melle addito, quae alii condita, alii piperata appellant[*](appellant—5 hele- nion om.M). invenitur et nectarites ex herba quam alii Helenion[*](helenion B e Diosc. meleni- D. meneli- r. menali- v), alii Medicam, alii symphyton, alii Idaeam[*](alii idaeam (GE?) Bas. -ii ideam C. -ii deam DFdav. deam M. alii idem B) , alii[*](alii MdTS. alit EG.om.Eav. et B) Orestion[*](orestion M (hor- B) L. -tium r. -tin va.B), alii nectariam[*](nectaream va.S) vocant, radice ponderis $X$ L[*]($X$ · L MJ. XL r. XL denariorum v) in sextarios sex musti addita[*](additam Fd), similiter in linteo.[*](Diosc. V 49. — (10) ib. 50. —) ex ceteris herbis fit absinthites in XL sextariis[*](sextarios G) musti absinthi Pontici libra decocta ad tertias partes vel scopis absinthi in vinum additis. similiter hyssopites[*](hysopites F. -te G. hysopi E. ys- a) e Cilicio [*](e ci- licio MB. e licio (Lyc- v) DFv. tessalicio Ea.om.G) hyssopo[*](hy- sopo FE. ys- a.om. G) unciis tribus in duos congios musti coiectis[*](coiectis MJ. coni- r) aut tusis[*](tunsis a) in vinum[*](uinum ll.v(J). unum d1H). fiunt utraque et alio modo, circa radices vitium sato.[*](Cato 114 (115). cfr. Diosc. V 82. 83. — (17) Dios. V 77.) sic et elleboriten[*](elleboriten MC. -orū a. ele- borithen F. helleboriten r(?)v(S). item v. 16) fieri ex veratro[*](ueratro Mv. ęrato DF. era- r) nigro Cato docet[*](docet om.M)[*](uera M). sic fit et scammonites[*](scamonites Fa) , mira vitium natura saporem alienum[*](alieni M) in se trahendi, quare[*](quare MJ. qualē rv) et salicem[*](silicem M. salicum va.J) redolent Patavinorum in palustribus vindemiae. sic et elleborum seritur in Thaso aut cucumis silvester aut scammonia[*](scamonia Ma. -nites (mira uitium — 16 uindemie prave iterans) F), quod vinum phthorium[*](phthorium (B)G. ptho- Md. itho- (ito- E) r. ectromatium v) vocatur, quoniam abortus facit.

[*](Diosc. V 52. 55. 7. 68. 70–73. 63. 59. 81 —) Fit et[*](et om.M) ex herbis, quarum naturae suo loco dicentur[*](natura... dicetur Eava.G): e stoechade[*](e stoechade B e Diosc. e stochade M. Est e ocha (ocho D) de rv) et[*](et MB(J). om. rv(S)) radice Gentianae et tragorigano[*](tragorigano Verc. -riganiodo M. -riano v. traguritano r) et dictamno, asaro, dauco[*](dauco om.Ea.eras.G2), elelisphaco[*](elelisphaco MB. elebisphagora r. elebi v), panace[*](panace (-nece F) acoro ll. B. -acea spagora v), acoro, thymo[*](thymo (thimo Fa) ll.J. conyza thymo B. inthimo d. corinth- v), mandragora, iunco. vocarunt et scyzinum[*](ithyzinum M. syci- va.G. (nomen corr.) itacomelin a. ithac- va.G. an Idaeomelin? cfr. § 108. XXVII 93. Diosc. IV 44) et itaeomelin et lectisphagiten[*](lectispagitem Fa. letisphagiten M. eleli- sphaciten coni. J), quorum iam oblitterata[*](obliterata Fa) ratio est.

[*](ib. 45. 46. 39. 38. 79. 80. 51. —) E[*](e MdTJ. et rG. ex v) fruticun vero[*](uero MdTv(J). -ro a DFG. -ro e G. -rum a Ea) genere cedri utriusque, cupressus[*](upressi Eava. J), laurus , iunipiri[*](pini piri Ea. iuniperi, pini, piri va. G), terebinthi[*](terebin- thi v. -benthi M. -binthini r. -thi in H), calami[*](calami B. callen M. -llim d. -llini Tv. challin r. callia z. Gallia H), lentisci bacae aut[*](bace aut Gd. bac E. hac a. bacas aut va.J) lignum recens in[*](in ll.v(S). om. C) musto decocuntur[*](deco- cuntur MJ. -ocunt GE. -oquunt av. -ogunt F), item chamelaeae et chamaepityis[*](chamaepityis J. -phyis M. -pytiis Fd. -pytus a. -pitiis GE. -pityos et v), chamaedryis[*](chamaedryis J. -ryos v. -rys M. chamedrisis r)[*](dist. ego luc. p. 37 n. 21) lignum. eodem modo et[*](et del.M2) ex flore, in congium musti decem $X$[*]($X$ MD. denariorum rv) pondere addito.

[*](Diosc. V 17. (Pl. XXXI 69. XXII 110).)

Fit vinum et ex aqua ac melle tantum. quinquennio ad hoc servari caelestem iubent. alii[*](alii M. aliqui rv) prudentiores statim ad tertias partes decocunt et tertiam veteris mellis adiciunt, dein[*](dein Fd. deinde in a. deinde (DGE?) v) XL diebus canis[*](a canis coni. S. cfr. § 134) ortu in sole habent. alii diffusa ita decimo[*](decumo FS) die obturant. hoc vocatur hydromeli et

vetustate saporem vini adsequitur, nusquam laudatius quam in Phrygia.[*](Diosc. V 22. (Pl. XXIII 60). —) quin et acetum melle temperabatur[*](temperabant ad): adeo nihil intemptatum vitae[*](uita Ea. in uita zva. G) fuit. oxymeli hoc vocarunt, mellis decem libris, aceti veteris heminis quinque, salis marini libra, aquae pluviae sextariis[*](sextariis Ber. -ius D1F1. -ios rv) quinque suffervefactis[*](sufferuere factis (fac a) Ea.cfr. § 104) deciens[*](decies Fava.S), mox elutriatis atque ita inveteratis. omnia ab Themisone[*](Themisone Ber. ex ind. -ssone D. -sione Ev. -ssione FG. -mesione a) summo auctore damnata. et Hercules coactus usus eorum videri potest, nisi si quis naturae opus esse credit aromatiten [*](aromaticen Ea) et ex unguentis vina conposita aut ut biberentur[*](hilarentur G) genuisse eam frutices. ita[*](ita d. sta F. ista Eav) sunt cognitu[*](cognito Fda) iucunda sollertiae[*](solertiae DFGd. sollertia Eav) humanae[*](humanae ego. -ne Gd. -na r. -ni v. cfr. XVII 267) nomine[*](homine Ea. animi v) omnia exquirentis[*](ex- quirenti Ea. -te va.D). nihil quidem ex iis anno durare, praeterquam quae vetustate ipsa fieri diximus, et plura ne[*](101) tricenis quidem diebus, non erit dubium.

[*](Th. IX 18, 10. 11. (Athen. I 31f). Ael. VH XIII 6. —)

Sunt et in vino prodigia. dicitur in Arcadia fieri quod fecunditatem feminis inportet, viris rabiem, at in Achaia[*](Achaia v. athia ll) maxime circa Ceryniam[*](Ceryniam ego e Th. cfr. Paus. VII 25, 3. charin- ll.v. Caryn- B) abigi partum vino atque etiam si uvam edant gravidae, cum differentia in gustatu[*](an gustu? cfr. XXVII 22 et nota ad IX 77) non sit. [*]((21) cfr. Pl. XXIII 14. Geop. IV 8. V 2, 19. (Pallad. III 28).) Troezenium vinum qui bibant[*](bibunt ava.S) negantur generare. Thasios[*](Thasios v. -sos ll. H) duo genera vini diversa facere proditur, quo somnus concilietur, alterum vero quo[*](unum quo va.S. cfr. Müller stil. p. 91) fugetur. apud eosdem vitis theriaca[*](unum quo va.S. cfr. Müller stil. p. 91) vocatur, cuius et vinum et uva contra serpentium ictus medetur; libanodes[*](libanodes ego. -adeos d. -adeor ll. -aneos B. -anios G. -adios J) turis odore, ex qua diis prolibant

. e diverso aspendios damnata aris[*](aris G. auaris ll. ab aris dS.a feris v); ferunt eam nec ab alite ulla attingi. Thasiam uvam Aegyptus vocat apud se praedulcem, quae solvit alvum; est contra Lycia[*](licia G. lyciā Ea. in Lycia va.S), quae solutam[*](solutam v. -ta ll) firmat. Aegyptus et ecbolada habet abortus[*](abortuus D1FGD. -tiuos D2Eazva.G) facientem [*](faciente DF. -ta G).[*](Geop. VII 10.) vina in apothecis canis ortu mutantur quaedam posteaque restituuntur sibi. sic et mari[*](maris zva. G) navigate[*](nauigato ll. G(S). -gatio zH. -gio v), cuius iactatus iis quae duraverint tantum vetustatis adicere sentitur, quantum habuerint.

[*]((11) Antist. Labeo ap. Fest. 348b, 19. Isid. XX 3, 7. — (15) cfr. Col. XII 7, 1. 2.)

Et quoniam religione vita constat, prolibare diis nefastum habetur vina[*](uino zva.G) — praeter inputatae[*](propter inputatae a.de dictione cfr. XXXIII 9 et nota ad XXV 121) — vitis ss fulmine tactae quamque iuxta hominis mors laqueo pependerit aut vulneratis pedibus calcatae[*](calcatae coni. Dal. -ta ll.v. concul- H Brot.), et quod circumcisis vinaceis profluxerit[*](profluxerit v. prolu- ll), aut superne deciduo[*](deciduo v. cid- ll) inmundiore lapsu aliqud polluta, item Graeca, quoniam aquam habeant.— Vitis ipsa quoque manditur decoctis caulibus summis[*](summis om.Ea), qui et condiuntur[*](conduntur F) in aceto ac muria.

[*]((20) cfr. Pl. XXXVI 166. Col. XII 20, 8. 25, 1. 24, 1. Dios. V 43. — Col. XII 30, 2.) Verum et de apparatu vini dixisse conveniat, cum Graeci privatim ea praecepta condiderint artemque fecerint, sicut Euphronius[*](euphonius F1E. euphen- a. (Euphron B coll. ind. XII)) et Aristomachus et Commiades[*](Coniades va.H) et Hicesius. Africa gypso[*](cypso Fda. -ppo G) mitigat asperitatem nec non aliquibus partibus[*](sui partibus va.S) sui calce. Graecia argilla aut marmore aut sale aut mari lenitatem excitat, Italiae pars aliqua[*](aliquae D. -que F) crapulana[*](crapulana dD coll. § 124. rapu- D. rabu- rv(G). radu- (Ber.) C) pice, ac resina condire musta volgare ei est provinciisque finitimis. § 117: cfr. Pl. supra 75. —

nonnusquam[*](nonnusquam Dv. -quae G. n??? usquam F. -que Ea) prioris vini faece acetove condiunt. nec non et ex ipso musto fiunt medicamina. [*]((4) Col. XII 19, 1.) decoquitur ut dulcescat portione[*](an pro portione vel ad portionem? cfr. II 144) virium, nec durare ultra annuum spatium tale proditur . aliquibus[*](aliqui- bus Ev. liquib; a. quibus DFG. -busdam dT. (cfr. VIII 119)) in[*](in om.G) locis decocunt ad sapas musta infusisque iis[*](iis D1FGv. eius Ea. his D2C) ferociam frangunt. et in hoc tamen genere et in omni alio subministrant vasa ipsa condimentis picis, cuius faciendae ratio proximo dicetur volumine.

[*](16,52)

[*]((11) Diosc. I 91. 90. 92. (Pl. XII 72).— (13–18) Pl. XXIV 32–37.— (20) Pl. XXIV 34.)

Arborum suco manantium picem resinamque aliae ortae[*](ortae Eav. certae G2. -te G1. arta D1F. afta D2dT) in oriente, aliae in Europa ferunt. quae interest Asia[*](asia Ev. -iae DG. -ie F. alia a1. -ias a2) utrimque quasdam habet. in oriente optimam tenuissimamque [*](que om.Fa) terebinthi fundunt, dein[*](deinde E (?)va.S) lentisci, quam et mastichen[*](mastichen (P)L. -chem d2G. -cen FGav(D). -cem E. machem d1. (item § 128. 135). cfr. XII 72) vocant, postea cupressi, acerrimam sapore, liquidam[*](acerrima.. liquida Ea) omnes et tantum[*](tantum E(?)v. -ta r) resinam[*](resina Ea), crassiorem[*](crassior. Est a) vero et ad pices faciendas cedrus. Arabica resina alba est, acri odore, difficilis coquenti , Iudaea[*](Iudaica va.H) callosior et terebinthina quoque odoratior, Syriaca Attici mellis similitudinem habet. Cypria antecedit omnes, item[*](item ego coll. XXIV 34. autem ll. est autem v. (an vero eadem?)) melleo colore, carnosa. Colophonia, praeter ceteras fulva, si teratur, alba fit, gravior odore; ob id non utuntur ea unguentarii. in Asia quae fit e[*]((a pro e) E1. o a) picea, admodum candida, psagdas[*](psag- das D ex Athen. XV 690e. spagas ll. G. -gos v. spargas zVerc. -gos (B)C. (epargos vel psegas coni. B)) vocatur. resina omnis dissolvitur oleo — quidam et creta figulinarum[*](figulinarum J. fuligin- Ea. figlin- DFGv. cfr. XV 60) hoc fieri arbitrantur —, pudetque confiteri maximum iam honorem eius esse in evellendis virorum corpori pilis.

Ratio autem condiendi musta in primo fervore, qui novem diebus cum plurimum peragitur, adspersu picis, ut odor vino contingat et saporis quaedam acumina[*](acumine Ez). vehementius id fieri arbitrantur crudo flore resinae excitarique lenitatem, e diverso crapula[*](crapulā Eav a. G) conpesci feritatem nimiam frangique virus aut[*](dist. ego), ubi pigra lenitas torpeat, virus addi, Liguriae maxime Circumpadanisque mustis[*](mustis DFv(S). -tis crapulae EasH (J)). [*]((11) Hor. sat. I 5, 16. 1, 104. 2, 12.) utilitas discernitur hoc modo: pugnacibus mustis crapulae plus inditur, lenibus parcius. sunt qui et[*](qui et ego. que (quae D2d) ex DFd.om.E1. ex E2a. qui ex G. qui et ex v) utroque[*](utroque qui a. nitro quoque codd. B) condiri velint, nec non aliqua est[*](aliqua est (U 240) D. alia queę est ll.v(H). alia aeque B) musti picea[*](musti picea (U)D. mulsi (-lci DF. musti H) pice & ll. H. -ce. EstJ. multiplici B. multa pice v) natura vitiumque musto quibusdam in locis iterum sponte[*](uappaeque va.S(J)) fervere, qua calamitate deperit[*](deperit G(J). defe- DF. deferuit Ea. cum deferuit, deperit (om. S) v(S)) sapor: vappae accipit nomen, probrosum etiam hominum, cum degeneravit[*](degerauit F. -abit a. -enerauerit va.H) animus. aceti[*](aceti E(?) Verc. -tis rzv) enim nequitiae inest virtus magnos[*](magnos (D?)dv. -nus F. -na Eaz) ad usus et sine quis[*](quis om.E. quo a) mitior vita degi non possit. [*]((16) Pallad. XI 14, 10. 16. — (17) Col. XII 20, 3. 21, 4.) cetero[*](ceterum Ea) vinorum medicaminis tanta cura est, ut cinere apud quosdam, ceu gypso alibi et[*](et om. va. H) quibus diximus modis, instaurentur; sed cinerem e[*](120 sq.) vitis sarmentis ant quercu praeferunt. quin et marinam aquam eiusdem rei gratia ex alto peti iubent servarique ab aequinoctio verno, aut certe nocte solstitio et aquilone flante hauriri vel, si circa vindemiam hauriatur, decoqui.

[*](Diosc. V 12. Col. XII 18, 5. 7. Pl. XVI 53.) Pix in Italia ad vasa vino condendo maxime probatur Bruttia[*](bru- tia Eava.S). fit e[*](o (pro e) a) piceae[*](piceae G. -cea ll.v. cfr. XVI 53) resina, in Hispania autem e pinastris[*](pinastris TG. pima- d. picina- DF. pici nostris Ea. piceastris v)

minime laudata. est enim resina earum[*](resina earum ego. -nearum DF. -narum Ea. -na ha- rum v) amara et arida[*](arida v. auida ll) et gravi odore. differentiam rationemque faciendi proximo volumine demonstrabimus inter arbores feras[*](feraces Eaz). vitia praeter[*](16,53 sq.) supra dicta acor aut[*](acaro ut F1 uiros Fa ) fumidum virus, picis autem adustio; experimentum vero[*](uero om.Ea), si fragmenta subluceant ac sub dente lentescant acore iucundo. [*]((7) Geop. VI 5, 1. Verg. G II 438. (Col. X 386). — (9) Geop. VI 6, 1. 2. 7, 1. 2.) Asia picem Idaeam[*](idaeam dTG. -acam DF. in- dicam Eav. idi- B) maxime probat , Graecia Piericam, Vergilius Naryciam. diligentiores admiscent nigram mastichen, quae in Ponto bitumini[*](bitumini EaJ. -nis DFv) similis gignitur, et iris[*](iris v. iri ll) radicem oleumque. nam ceram accipientibus vasis conpertum[*](compertum est va.S(J)) vina acescere. sed transferre in ea vasa, in quibus acetum[*](dulce acetum (om. fuerit) Ea) fuerit, utilius quam in ea, in quibus dulce aut mulsum. [*](Cato 23. 114. 122.) Cato iubet vina concinnari — hoc enim utitur verbo — cineris lixivi cum defruto[*](defrito F.cfr. § 93) cocti parte quadr agesima[*](quadragesima B e Cat. -ringentes- ll. v)in[*](in E(?)H. om. rv) culleum[*](culleum EaJ. cule- FH. pulegii v) vel salis sesquilibra, interim et tuso marmore. facit et sulpuris[*](sulphori F. -phuris ava.S) mentionem, resinae vero in novissimis . [*](Cato 23. — (20)Geop. VII 15, 17. 18.) super omnia addi maturescente iam vino iubet mustum, quod ille tortivum[*](tortiuum C. -inum ll.v) appellat, nos intellegimus novissime expressum. et addi scimus[*](addi scimus ego n. luc. p. 29. addisc- ll. adii- cimus H. adiici mustis v) tinguendi gratia colores, ut[*](coloris ut Fva. H. -risue a) pigmentum aliquod vini, atque ita pinguius fieri. tot[*](fieri tot v. -rit ut D1F. -ri. ut a. -ret ut D2E)veneficiis [*](ueneficiis v. ben- ll) placere cogitur[*](cogatur Eaz), et miramur noxium[*](noxium G. -iam ll. -ia v) esse! in vitium inclinantis experimentum est lamnae[*](lamnae MS. -na DF. lamina Eaz. -nae v) plumbeae[*](plumbea Eaz) mutatus in eo colos[*](color adT).

[*]((3) cfr. Pl. XXIII 63.) Proprium autem inter liquores[*](reliquores E) vino[*](uina a) mucescere[*](mulcescere F2Eava.B) aut in acetum verti, extantque medicinae volumina. faex[*](faex MS. fex d. ta ex DF. Tam ex Ea. et faex v) vini siccata recipit ignes ac sine alimento per sese[*](sese MD. se rv) flagrat. cinis eius nitri naturam habet easdemque vires, hoc amplius quod[*](quo va.S) pinguior sentitur.

[*]((7) cfr. Strabo V 218 init. — (9. 10) Verg. G. III 364, Ov. trist. III 10, 23. cfr. Gell. XVII 8, 8.) Magna et collecto iam vino differentia in caelo[*](celo Ed. cella va.J) . circa Alpes ligneis[*](ligneis Mv. licin- D1F. ilicin- D2. liniceis Ea) vasis condunt tectisque[*](tectisque M. circulis- que rv. tectis circulisque Fels p. 30. an tegulisque? cfr. XVI 156. 178) cingunt[*](gignunt M) atque etiam hieme gelida ignibus rigorem arcent[*](arcen Ea). rarum[*](darum Ea. mirum va.S) dictu, sed aliquando visum, ruptis vasis stetere[*](statere F. -reę Ea) glaciatae moles, prodigii modo, quoniam vini natura non gelascit; alias ad frigus stupet[*](stupet MJ. -ens rv) tantum. [*](Macrob. VII 12, 15. Geop. VI 2, 3. VII 2. cfr. Col. XII 18, 5. — (14) Vitruv. VI 9, 2. Pallad. I 18, 1. Col. I 6, 11. XII 18, 3. 28, 4 extr. (Th. C VI 19, 2). Geop. VI 2, 1. 2. 7. 9. — (19) Geop. VI 3, 7. 8. 10. 4, 1.) mitiores plagae doliis condunt infodiuntque terrae[*](terre F. tepre E1a. tepore E2) tota aut ad portionem situs[*](sinus MD. (ortum ex SITVVS)). ita[*](ita ego luc. p. 126. item LL. va.D) caelum prohibent[*](prohibent MD. praeb- rv), alibi vero[*](alibero M. alibi, alibi uero J. alii uero va.C) inpositis tectis arcent[*](arcent Mv. argeni DF. ardent Ea), traduntque[*](traduntque MJ. -turque rv) et haec praecepta: latus cellae vinariae aut certe fenestras obverti in aquilonem oportere vel utique[*](uti- que MG. usque rv) in exortum aequinoctialem . sterculinia[*](sterculinia ES. -lina M. -lonia F. sterquilinia av) et arborum radices procul abesse omniaque odoris evitandi, facillimo in vina transitu, ficos[*](ficus ava.H) utique et caprificos;[*]((3) Geop. VII 6, 11. VI 12, 1. — (5) Geop. VII 2.) doliis etiam intervalla dari, ne[*](ne Mv. nec r) inter sese vitia serpant contagione vini semper ocissima. quin et figuras

referre; ventriosa[*](uentriosa MJ. -ruosa rH. -rosa v) ac patula minus utilia. picari oportere protinus a canis ortu, postea perfundi[*](profundi F) marina aqua aut salsa, dein cinere e[*](cinere e MdTS. -rce F1. -re ea Ea. -re F2v) sarmentis[*](sarmenti va.S) aspergi[*](abstergi Pe Geop.) vel argilla, abstersa murra suffiri ipsasque saepius cellas[*](cellas v. stellas M.om. r). inbecilla[*](inue cella M) vina demissis[*](demittis M) in terram doliis servanda, [*](Geop. VI 12, 2. — (7) Cato 107. Col. XII 27. 28,1. — (8. 9) Geop. VII 7, 1. 6, 4. 5. Cato 31, 2. (PL. XVIII 329).) valida[*](ualida om.M) expositis. numquam inplenda, et quod supersit passo aut defruto[*](defryto F) perunguendum admixto croco pistave iri[*](pistaue iri Fels p. 34 n. 1. peitaueri (vel putancri) M. pi- saue iri d. -uerri DF. -u&ri Ea. pice (pisa S) ueteri v) cum sapa. sic opercula[*](co- percula F. coop- va.G. . . p- M.an et op-?) doliorum medicanda addita mastiche[*](mastiche MG. -ice rv) aut[*](ac Eava.J) pice Bruttia[*](brutia M. bruma va.S). aperiri[*](aperiri Mv (J). -rire rS) vetant nisi sereno die, vetant[*](uetant om.MJ. at cfr. XVIII 329. Müller em. II p. 39) austro flante lunave[*](luna M) plena. [*]((14) Col. XII 19, 3. — (15) ib. 20, 1.) flos vini candidus[*](candidius M) probatur; rubens triste signum esse[*](esse ego. est ll.v), si[*](sei F1) non is[*](is om. G2) vini colos sit, item vasa incalescentia operculave sudantia[*](sudant ita M). quod celeriter florere coeperit odoremque trahere, non fore[*](fore ll.v. ferre a. fere Müller em. II p. 38) diutinum. ipsa quoque defruta[*](defrita F) ac sapas[*](sapas v. -pa ll. J. cfr. § 121. an sapā?), cum sit caelum sine luna, hoc est in sideris eius coitu[*](coetu F. cgtu a), neque alio die coqui iubent[*](iubent FdEav. debent NJ. (debent. iubent Müller ib.)), praeterea plumbeis vasis, non aereis[*](aeris F), nucibusque [*](que om. va. H) iuglandibus additis; eas enim fumum excipere. Campaniae nobilissima exposita sub diu[*](diu MFdJ. diuo Eav (S). dio G) in cadis verberari sole, luna, imbre, ventis aptissimum videtur.

[*]((3) Col. VI 30, 1. II 3, 1. (Hom. θ 189.)) Ac si quis diligentius reputet, in nulla parte

operosior vita est — ceu non saluberrimum ad potus[*](potum (ortum ex -uuf) Eava.S) aquae liquorem natura dederit, quo cetera omnia animalia[*](animmalia MU. -an- tia rv(D)) utuntur; at nos vinum bibere et iumenta cogimus — tantoque opere, tanto labore et inpendio praestat[*](praestat MU (sc. uita). constat rv(D). cfr. XV 2. IV 39 extr.) quod hominis mentem[*](homines mente F1H) mutet ac furorem gignat, milibus[*](milibus ob id scelera D2) scelerum ob ideditis[*](ob id editis MJ. ubi dediti (-itis d. -istis Ea) ll. huic deditis v), tanta dulcedine, ut magna pars non aliud vitae praemium intellegat. [*]((7) cfr. Th. C. VI 7, 4. Martial. II 40, 5. XII 60, 9. — (10) Th. IX 17, 3. (Pl. XXXVI 156).) quin immo, ut plus capiamus, sacco frangimus vires, et alia inritamenta excogitantur ac bibendi causa etiam venena[*](etiam uenena om.F) concipiuntur[*](concipiuntur MD2(P)S. conscipi- d. conspici- r. confici- v), aliis cicutam praesumentibus, ut bibere mors cogat, aliis pumicis farinam et quae referendo pudet docere . [*](Col. I praef. 16. Sen. ep. 122, 6. — (15) cfr. Suet. Claud. 33. Vitell. 13 init.) cautissimos ex iis[*](his aC) in[*](in MU. immo r. om. v) balineis coqui videmus[*](uidimus M) exanimesque efferri, iam vero alios lectum expectare non posse, immo vero nec tunicam, nudosque[*](nudosque Mdv(J). -dos G. -dus Ea. nodos DF) ibi protinus et[*](et MTzv(J). om. rG) anhelos[*](anhelus a. hane- F) ingentia vasa corripere, velut ad ostentationem virium, ac plena[*](plena MU. plane d. plene rv) infundere , ut statim vomant rursusque hauriant, idque iterum tertiumque, tamquam ad perdenda vina geniti et tamquam[*](ad — tam- quam om.M) effundi ilia non possint[*](possunt M) nisi per corpus humanum! huc[*](huc G. hoc MDFD. ad hoc EaH. ad haec v) pertinent peregrinae exercitationes et volutatio in caeno[*](ceno F. caeco M.om.a. coeno va.S) ac pectorosa cervicis repandae[*](repandi Ea) ostentatio. per omnia haec praedicatur sitis quaeri. iam vero quae in bibendo[*](in bibendo — 21 quae MJ. om. rv) certamina, quae vasa adulteriis caelata[*](ce- lata MFava. C), tamquam per se parum doceat
libidines temulentia! ita vina ex libidine hauriuntur, atque etiam praemio invitatur ebrietas et, si dis placet[*](displicet ad), emitur[*](& emitur FE). alius, ut quantum biberit, tantum edit[*](edit ll.J. edat H. edat et v), pretium vinolentiae[*](uinulentiae MF) lege accipit, alius quantum alea quaesierit, tantum bibit[*](quantum — bibit om.Miterans ex v. 3 ut — tantum ali Fa). [*](cfr. Sen. ep. 83, 16 sq. — (10) Cato ap. Sen. ep. 122, 2. Col. I praef. 16. (Athen. VI 273c).) tune avidi matronam oculi licentur[*](inlicentur M. licenter adz), graves produnt maritum[*](maritum MD2. -to rv), tune animi[*](animis F) secreta proferuntur. alii testamenta sua nuncupant , alii mortifera elocuntur[*](mortifera elocuntur (coni. S)J. -re loc- M. -re loqu- DFd. -ra loqu- Eav) rediturasque per iugulum voces non continent — quam multis ita interemptis!— volgoque veritas iam attributa[*](ad- tributo Ea) vino est. interea, ut optime cedat[*](caedat F. cedant a.cadat va.G), solem orientem non vident[*](uidet M) ac minus diu vivunt[*](uiuunt Mv(J). bibunt r Brot.). hinc pallor[*](hic pallore (-llere a) et FEa) et genae pendulae[*](pendulo Ea), oculorum ulcera, tremulae manus effundentes plena vasa — quae[*](et quae va.D. dist. ego) sit poena praesens —, furiales somni et inquies[*](inquiens F) nocturna praemiumque[*](praeumquam M) summum ebrietatis libido portentosa[*](portentuosa az) ac iucundum nefas. postero[*](postera Eava.S) die ex ore halitus cadi[*](cadi ll. G. foedi z. fetidi v) ac rerum[*](rerum MD2dTJ. ferrum D1Fa. fere rerum E(?)v) omnium oblivio morsque[*](morsque Mv. moxque (-uę F) r) memoriae . rapere[*](parere M) se ita[*](uita F) vitam praedicant, cum[*](cum om.M) priorem diem cotidie perdant; illi vero et venientem. [*]((18) Sen. ep. 122, 6. Pl. XXIII 41. (Athen. II 58c. IV 128d.) Tiberio Claudio principe ante hos annos XL institutum, ut ieiuni biberent potiusque[*](potiusque ego. -tius M. -tusque rv. cfr. XI 56. 211. XI 65. VII 8) vinum[*](uinum M. -ni rv) antecederet cibos[*](cibus F), externis et hoc artibus ac medicorum placitis novitate semper[*](semper MD2J. om. rv) aliqua[*](aliquas F) sese commendantium [*](iam M). [*]((1) Satyrus ap. Athen. XII 534b. — (6) Suet. Tib. 42 init.) gloriam hac[*](ac uirtutem M) virtute Parthi quaerunt, famam apud
Graecos Alcibiades[*](albiade merui M) meruit, apud nos cognomen etiam Novellius Torquatus[*](Tricongius va.G) Mediolanensis, ad proconsulatum[*](consulatum M) usque praeturae[*](praeturae M. e praetura rv. (prefecturam a). cfr. Momms. Röm. Staatsr. II p. 222 n. 2) honoribus gestis, tribus congiis — unde et cognomen illi fuit — epotis uno impetu, spectante miraculi gratia Tiberio principe[*](pricipem M), in senecta[*](senecta Md2v. -to d1. senata D1F. -tu D2. -tum Ea) iam[*](iamiā F) severo atque[*](ęqueue Ea) etiam saevo[*](saeuo alias EaG. -ia MD1F. saeuola D2. scae- d2in ras. alias saeuo v) alias. [*](Sen. ep. 83, 14. — (10) cfr. Plut. qu. conv. I 6, 624c.) et[*](et (sed dT) ipsi MdTJ. sed ipsa rv. dist. ego) ipsi iuventa ad merum pronior fuerat, eaque commendatione credidere L. Pisonem[*](pisone F. pers- a) urbis[*](urbis MJ. -bis romae rv) curae ab eo delectum[*](de- lectum v. dil- ll), quod biduo duabusque noctibus perpotationem continuasset[*](continuasse M) apud ipsum iam principem. nec alio magis Drusus Caesar regenerasse[*](degenerasse Eau) patrem Tiberium ferebatur[*](referebatur M. ferebat au). Torquato [*](torquato LL. H. -ti G. Tricongii v) rara[*](raro F) gloria, quando et haec ars suis legibus constat, non labasse sermone[*](sermon FS), non levatum vomitione nec[*](nec alia MJ. non alta (-tera v) rv) alia corporis parte, dum biberet[*](uiueret M), matutinas obisse sine[*](sine iniuria D. iniuria M.om. rv. in urbe (J) U. in curia Mone (Madvig adv. crit. LL p. 528)) iniuria vigilias, plurimum hausisse[*](hausisse — plurimum om.M) uno potu, plurimum praeterea[*](praeterea Mv. propt- DF.om.Ea) aliis[*](ab is N) minoribus addidisse, optima fide non respirasse in hauriendo neque expuisse nihilque ad elidendum in pavimentis sonum[*](sonum MBer.(C). somn- rv. summum B) ex vino reliquisse, diligenti[*](diligentis Fd) scito legum contra bibendi[*](bibendi Mv. -dum FEa) fallacias . Tergilla Ciceronem[*](ciceronem MDFdv(J). -ni EaH -nis z) M. F. binos congios simul haurire solitum ipsi obicit Marcoque Agrippae[*](agrippa M.om.Eaz) a[*](a om.M. ac F1z) temulento scyphum[*](sciphum a. -pum F)
inpactum. etenim[*](adenim M) haec sunt ebrietatis opera. sed nimirum hanc gloriam auferre Cicero voluit interfectori[*](interfectoris (-res F1) F) patris[*](patria (-ri F) sua FEa) sui M. Antonio.[*](cfr. Sen. ep. 83, 25.) is enim ante eum[*](inter eum M) avidissime adprehenderat hanc palmam[*](palmam F. primam M) edito etiam volumine de sua ebrietate, quo[*](quod MF1) patrocinari[*](atrocinari tibi M) sibi ausus adprobavit plane, ut equidem arbitror , quanta mala per temulentiam terrarum orbi[*](orbis M) intulisset. exiguo tempore ante proelium Actiacum id volumen evomuit[*](uolumine uomuit quod M), quo facile intellegatur ebrius iam sanguine[*](sanguinem M) civium et tanto magis eum sitiens. namque et haec necessitas vitium comitatur , ut bibendi consuetudo augeat aviditatem, scitumque est Scytharum legati, quanto plus biberint, tanto magis sitire Parthos.

[*](PL. XXII 164. Geop. VII 34, 1. Athen. X 447a—c. IV 152c. Hecataeus fr. 290 Mü. Diod. I 34, 10. V 26, 2.) Est[*](est eo M2. et et M!) et occidentis populis sua ebrietas fruge[*](frugi D2) madida [*](maddida F), pluribus modis per Gallias Hispaniasque, nominibus aliis[*](aliud (om. sed) M), sed ratione[*](rationē F) eadem. Hispaniae iam et vetustatem[*](ue- tustate M) ferre. ea genera docuerunt. Aegyptus quoque e fruge[*](et fruge Fd) sibi potus[*](potu M) similes[*](similis FS) excogitavit, nullaque in parte mundi cessat ebrietas, meros quippe hauriunt tales sucos[*](sucus nec diluenda M) nec diluendo ut vina mitigant. at Hercules illic tellus fruges parere[*](patere Fa. parare D2D) videbatur. hen mira vitiorum sollertia! inventum est quem ad modum aquae[*](aquae M(luc.p. 100) D. -ua rv. cfr. XI 179) quoque inebriarent[*](inebriaret va.D).

[*](Pl. XXII 114. (Geop. XV 7, 6).) Duo sunt liquores humanis corporibus gratissimi[*](grauissimi Fa), intus vini, foris olei, arborum e genere ambo praecipui, sed olei necessarius; nec segniter in eo[*](in eo uita MJ. uita in eo rv) vita elaboravit. quanto tamen in potu ingeniosior fuerit[*](fuerit MD2J. om. rv), apparebit ad bibendum generibus

centum octoginta quinque[*](centum octoginta quinque MJ. CLXXXXV F2Eav. CLXXX DF1dT), si species vero aestimentur , paene duplici numero excogitatis tantoque paucioribus olei, de quo sequenti[*](in sequenti E(?)va.D LIB. XV) volumine dicemus.