Naturalis Historia
Pliny, the Elder
Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor
[*]((14) cfr. Pl. supra 55. (Cic. Brut. 287).)[*]((1) Ribbeck scaen. Rom. poes. fr.3 II p. 133. —) Apothecas fuisse et diffundi solita vina anno DCXXXIII urbis apparet indubitato[*](indubitato v. -tatu DF. & ind- G. in consulatu Ea) Opimiani[*](Opimiani v. optim- ll) vini argumento. iam intellegentis[*](intellegentis ego (et dist.). -tes ll. -te v) suum bonum Italiae[*](italiae DFG. -li Ea. -lia v) nondum tamen ista genera in claritate erant; itaque omnia tune genita unum habent consulis nomen. sic quoque postea diu transmarina in auctoritate fuerunt et ad avos usque nostros, quin et Falerno iam reperto, sicut apparet ex illo comico[*](comici EaH Brot.) versu[*](uersu Anaxipolis Thasii va.G (ex ind.)):
P. Licinius Crassus L. Iulius[*](L. Iulius G. 1. icil- Ea. licil- r. L. v) Caesar censores anno urbis conditae DCLXV[*](DCLXV DFEav(H). -XXV C. DLXV (G?) Brot. coll. XIII 24) edixerunt, ne quis vinum Graecum, Aminniumque[*](amminiumque D1FG. -neum- que D2d. aminiumque Ea. -neumque v. -neique plus coni. Dal. -neumque ut Müller em. II p. 36) octonis aeris singula quadrantalia venderet. haec enim verba sunt. tanta vero Graeco vino gratia erat, ut singulae potiones in convictu[*](conuictu G. uno uictu (conui- v) Eav. quo uectu (-to G) DFG) darentur. [*]((14) Varro de vita p. R. IV ap. Non. 495, 35.) quibus vinis auctoritas fuerit sua iuventa[*](iuuenta ego. in mensa ll.v. de dictione cfr. X 154. XXXV 147. 125. XVII 5, de mendo VII 52 init.), M. Varro his verbis tradit: L. Lucullus puer apud patrem numquam lautum convivium vidit, in quo plus semel Graecum vinum daretur: ipse cum rediit ex Asia, milia cadum[*](cadum in EH Brot. cadorum va. G) congiarium[*](congiarium (-rum F1T) ll.S. -iariorum G. -iorum v) divisit amplius centum[*](cen- tum om.DFda). C.[*](C. om.F) Sentius, quem praetorem vidimus, Chium vinum suam domum inlatum dicebat tum primum, cum sibi cardiaco[*](cardiacus Ea) medicus dedisset: Hortensius super X[*](XD. X DFEav. decem MC. add. milia G) cadum heredi reliquit. hactenus Varro.
quid? non et Caesar dictator triumphi[*](quaterni triumphi Müller em. II p. 37) sui cena[*](s uicenas Md) vini Falerni amphoras , Chii cados in convivia distribuit? idem Hispaniensi triumpho Chium et Falernum dedit, epulo vero in tertio consulatu suo Falernum, Chium, Lesbium, Mamertinum, quo tempore primum[*](tempore primum MJ. pri- temp- rv) quattuor genera vini adposita constat.
postea ergo reliqua[*](reliqua MD2dTJ. liqua D1FG. alia Eav) omnia in nobilitatem venere et[*](uenere et MEaD. -re rS. -runt et dz. -runt v) circiter DCC urbis annum[*](anno Eaz.cfr. § 73).[*]((7) Diosc. V 33. —) Itaque non miror[*](miror MB. minor DFGd. -ora Eaz) innumerabilia paene genera ficticii reperta multis ante saeculis, quae nunc dicemus, omnia ad medicinae usum pertinentia. omphacium quo modo fieret, propter unguenta diximus priore libro. fit e[*](12,130) labrusca, hoc est vite silvestri, quod vocatur oenanthinum, floris[*](floris MF (D?)D. -res Eav)[*](dist. ego) eius libris duabus in musti cado maceratis[*](ceratis (cela- M2) M. macerati va.D). post dies XXX utuntur[*](utuntur M. utantur DFa. muta- GE(?)v. de re cfr. Diosc.). praeter hoc radix labruscae, acini[*](et acini v. at cfr. Fels p. 28) coria perficiunt .[*]((15) Col. VIII 5, 23. (Pl. XXIII 12 extr.). —) hi paulo post quam defloruere[*](defloruere Mv. defluere r. -uxerint a) singulare[*](singula Fa) remedium habent ad refrigerandos in morbis[*](modis M) corporum ardores, gelidissima , ut ferunt, natura[*](natu FG). pars[*](pers M1) eorum[*](gelidissima per se eorum ut M (e seqq. praecipiens)) aestu moritur prius quam reliqua, quae[*](reliqua quae Ma. -qua qui r J. -qui qui v. cfr. luc. p. 84) solstitiales dicuntur. universi numquam maturescunt, et si prius quam tota inarescat[*](inarescat MF2T. mare- F1d. marce- GEaH(J). mature- D(?)v(S)) uva incocta detur[*](edetur M) cibo gallinaceo generi, fastidium gignit uvas adpetendi .
[*](Diosc. V 13 extr.) Ficticiorum primum fit ex ipso vino (quod vocant adynamon[*](adynamon MB e Diosc. adfyn- (adfin- G) r. assin- v)) hoc modo: albi musti sextarii[*](sextarii v(D). -riis (-rios G) ll.S post dimidium lac. statuit J) XX, aquae dimidium fervent[*](feruent M. -uet rv. cfr. n. lue. p. 48), donec excoquatur[*](excoquantur M) aquae mensura. alii marinae sextarios X[*](ex (pro in) M), tantundem pluviae in sole XL[*](LX a) diebus torrent . dant aegris quibus vini noxiam[*](uini noxiam MG. -xam dTv. uini (fui F) innoxiam r) timent.
[*](cfr. Diosc. V 54. (Pl. XXV 84). —) Proximum fit e milii[*](milii Mv. -lio r) semine maturi[*](maturo Eava.D) cum ipsa stipula, libra[*](libra P. -am ll.v) quadrante[*](quadrante P. -tem ll. (praem. et) v) in congios duos musti, macerato[*](macerato MG. -atos D2d, -ator D1FG. -atur E. -antur a. -ant v) et post septimum mensem transfuso. ex loto arbore, frutice, herba dictum est ubi[*](uti va.D) quaeque fierent.
[*](13,106 sq.)[*](cfr. Diosc. V 54. (Pl. XXV 84). —) Fiunt et e pomis, quae dicemus interpretationibus non nisi necessariis additis, primumque[*](primumque Mv(G). -usque r. proximumque B) e[*](a F. ei a a. ei e va.G.) palmis, quo Parthi, Indi utuntur et oriens totus[*](totus Mv. mo- r) , mitiorum[*](mitiorum (P)J. cfr. v. 16. -tiarum M. -tearum r. maturarum B e Diosc. maritima- v) quas vocant chydaeas[*](thydeas M. cyd- Fda. cycl- va.B. cfr. XIII 46) modio in aquae congiis tribus macerato expressoque. sic fit et sycites[*](ficites FG. fic- Ea) e fico, quem alii pharnuprium[*](Pharnuprium MJ. parnuprinum D. -imum r. palmiprimum B. -prunum v), alii trochin[*](trochin MJ. trocin rv. cator- chiten B e Diosc.) vocant, aut si dulce esse non libeat, pro aqua tantundem vinaceorum adicitur. e Cypria fico et acetum fit[*](fit om. H Brot.) praecellens atque Alexandrino quoque melius.[*](cfr. Pl. XIII 59. — Diosc. V 32. — (14) Diosc. V 34.— (15) ib. 42. 45.—) vinum fit et e[*](e om.M) siliqua Syriaca et e[*](syriaca et e Mv(D). -cae et DF. -ce et a. -ca e GE(?)S) piris malorumque omnibus generibus — sed e Punicis[*](Punicis quod va.S. (dist. P)) rhoiten[*](rhoiten MC e Diosc. -ton rv) vocant — et e cornis, mespilis, sorvis[*](soruis M. sorbis rv. cfr. XV 61) , moris siccis, nucleis pineis. hi musto madidi exprimuntur, superiora[*](superioiora F1. -iora ora F2) per se mitia. [*](Diosc. V 36. 37. Col. XII 38. (Pl. XXIII 161. 164).) myrtiten Cato quem ad modun fieri[*](fierit (om. rit docue) E. fuerit a. fecerit va. G) docuerit mox paulo indicabimus, Graeci et[*](Graeci uero et va.S) alio modo.[*](15,123) ramis teneris cum suis foliis in salso[*](salso MD. psalmo D1F1G2. pal-r. albo v) musto coctis[*](coctis M. deco- rv. (loc. corr.)) tunsis[*](tunsis (GE?)v. tunsi Ma. tusi DFd),
libram[*](libram C. -ra ll.v) in tribus musti congiis defervefaciunt[*](deferuere faciunt Eava.H), done duo supersint. quod ita e[*](ita e MF2D. item D2d. it e D1F1. ita Eav) silvestris myrti bacis factum est, myrtidanum[*](capillos Cornarus e Diosc.) vocatur. hoc manus tinguit[*](tangit a. tingunt v a. G).Ex his quae in hortis gignuntur fit vinum e radice asparagi [*](asparagi M (coni. S) J. -go rv), cunila[*](cumela Ea), origano, api semine, habrotono, mentastro, ruta, nepeta, serpyllo[*](serpillo Fava. H), marruvio[*](marrubio Eava.D). manipulos binos condunt[*](condunt — 9 binos om.M) in cadum musti[*](musti v. -tum ll) et sapae[*](sapae v(H). -peae F. -pee a. -piae E sepe d. saepe L) sextarium et aquae marinae heminam .[*](Diosc. V 56. (Pl. XXIII 52). — (9) Col. XII 33. — (10) Diosc. V 35. Pallad. VI 13. — (12. 13) Diosc. V 67. 69. —) e napis fit duum denariorum pondere in sextarios binos musti addito, item e scillae[*](e scil- lae MG. -liae DFG. esculi e Ea. e scylla (scilla C) v) radice; inter flores ex[*](ex MG. & rv) rosae foliis tusis[*](tusis Mv. usus r) in linteolo in mustum collatis[*](collatis Eav(H). cola- DFVerc. Gala- M. chala- Gron.) cum pondusculo , ut sidat, $X$ L[*]($X$ · L MJ. XL rv) pondere[*](pon- dere denariorum va.J) in sextarios musti vicenos[*](musti uicenos MJ. uicenos musti Eav. -enum (-na G) multi FG)— vetant[*](uetant ego n. luc. p. 39. nec ll.v) ante tres menses vas aperiri[*](uas aperiri M. uase aperto rv e nardo B. nardo MD. in agro rv) —, item e nardo Gallico[*](gallico MB. caligo rv. -ido Ber.) et aliud e silvestri.
[*](Diosc. V 64. 65. (Col. XII 20, 5).) Aromatiten quoque invenio factitatum tantum non[*](tantum non DFGEaG. non tant- v. non M. Romae D) unguentorum compositione, primo ex murra[*](myrra Fa. -rrha va.S), ut diximus, mox[*](92) et nardo Celtico, calamo, bitumine[*](bitumine ll.v. aspalatho B e Diosc. (ipsius Plinii errorem corrigens)), offis in mustum[*](mustum MEav. fust- DFG) aut dulce vinum deiectis[*](deiectis M(P)H. defe- r. defe- v), alibi[*](alibi MD. -bi de J. alii de Eav(H). alio de r. aliud eG) calamo, iunco, costo, nardo Syriaco,
amomo, casia[*](casia Mv. cassia r) , cinnamo[*](cinnamomo va.S), croco, palma, asaro[*](asaro B e Diosc. aga- Eav. aca- r) , similiter in[*](in MdTJ. & rv) offa[*](offas M). [*]((4) Diosc. V 66. —) apud alios nardi[*](nardo M) etiam[*](etiam MD. om. rv) et malobathri selibris in musti[*](musti Mv. -to r) congios duos additis, qualia nunc quoque fiunt pipere et melle addito, quae alii condita, alii piperata appellant[*](appellant—5 hele- nion om.M). invenitur et nectarites ex herba quam alii Helenion[*](helenion B e Diosc. meleni- D. meneli- r. menali- v), alii Medicam, alii symphyton, alii Idaeam[*](alii idaeam (GE?) Bas. -ii ideam C. -ii deam DFdav. deam M. alii idem B) , alii[*](alii MdTS. alit EG.om.Eav. et B) Orestion[*](orestion M (hor- B) L. -tium r. -tin va.B), alii nectariam[*](nectaream va.S) vocant, radice ponderis $X$ L[*]($X$ · L MJ. XL r. XL denariorum v) in sextarios sex musti addita[*](additam Fd), similiter in linteo.[*](Diosc. V 49. — (10) ib. 50. —) ex ceteris herbis fit absinthites in XL sextariis[*](sextarios G) musti absinthi Pontici libra decocta ad tertias partes vel scopis absinthi in vinum additis. similiter hyssopites[*](hysopites F. -te G. hysopi E. ys- a) e Cilicio [*](e ci- licio MB. e licio (Lyc- v) DFv. tessalicio Ea.om.G) hyssopo[*](hy- sopo FE. ys- a.om. G) unciis tribus in duos congios musti coiectis[*](coiectis MJ. coni- r) aut tusis[*](tunsis a) in vinum[*](uinum ll.v(J). unum d1H). fiunt utraque et alio modo, circa radices vitium sato.[*](Cato 114 (115). cfr. Diosc. V 82. 83. — (17) Dios. V 77.) sic et elleboriten[*](elleboriten MC. -orū a. ele- borithen F. helleboriten r(?)v(S). item v. 16) fieri ex veratro[*](ueratro Mv. ęrato DF. era- r) nigro Cato docet[*](docet om.M)[*](uera M). sic fit et scammonites[*](scamonites Fa) , mira vitium natura saporem alienum[*](alieni M) in se trahendi, quare[*](quare MJ. qualē rv) et salicem[*](silicem M. salicum va.J) redolent Patavinorum in palustribus vindemiae. sic et elleborum seritur in Thaso aut cucumis silvester aut scammonia[*](scamonia Ma. -nites (mira uitium — 16 uindemie prave iterans) F), quod vinum phthorium[*](phthorium (B)G. ptho- Md. itho- (ito- E) r. ectromatium v) vocatur, quoniam abortus facit.[*](Diosc. V 52. 55. 7. 68. 70–73. 63. 59. 81 —) Fit et[*](et om.M) ex herbis, quarum naturae suo loco dicentur[*](natura... dicetur Eava.G): e stoechade[*](e stoechade B e Diosc. e stochade M. Est e ocha (ocho D) de rv) et[*](et MB(J). om. rv(S)) radice Gentianae et tragorigano[*](tragorigano Verc. -riganiodo M. -riano v. traguritano r) et dictamno, asaro, dauco[*](dauco om.Ea.eras.G2), elelisphaco[*](elelisphaco MB. elebisphagora r. elebi v), panace[*](panace (-nece F) acoro ll. B. -acea spagora v), acoro, thymo[*](thymo (thimo Fa) ll.J. conyza thymo B. inthimo d. corinth- v), mandragora, iunco. vocarunt et scyzinum[*](ithyzinum M. syci- va.G. (nomen corr.) itacomelin a. ithac- va.G. an Idaeomelin? cfr. § 108. XXVII 93. Diosc. IV 44) et itaeomelin et lectisphagiten[*](lectispagitem Fa. letisphagiten M. eleli- sphaciten coni. J), quorum iam oblitterata[*](obliterata Fa) ratio est.
[*](ib. 45. 46. 39. 38. 79. 80. 51. —) E[*](e MdTJ. et rG. ex v) fruticun vero[*](uero MdTv(J). -ro a DFG. -ro e G. -rum a Ea) genere cedri utriusque, cupressus[*](upressi Eava. J), laurus , iunipiri[*](pini piri Ea. iuniperi, pini, piri va. G), terebinthi[*](terebin- thi v. -benthi M. -binthini r. -thi in H), calami[*](calami B. callen M. -llim d. -llini Tv. challin r. callia z. Gallia H), lentisci bacae aut[*](bace aut Gd. bac E. hac a. bacas aut va.J) lignum recens in[*](in ll.v(S). om. C) musto decocuntur[*](deco- cuntur MJ. -ocunt GE. -oquunt av. -ogunt F), item chamelaeae et chamaepityis[*](chamaepityis J. -phyis M. -pytiis Fd. -pytus a. -pitiis GE. -pityos et v), chamaedryis[*](chamaedryis J. -ryos v. -rys M. chamedrisis r)[*](dist. ego luc. p. 37 n. 21) lignum. eodem modo et[*](et del.M2) ex flore, in congium musti decem $X$[*]($X$ MD. denariorum rv) pondere addito.
[*](Diosc. V 17. (Pl. XXXI 69. XXII 110).)
Fit vinum et ex aqua ac melle tantum. quinquennio ad hoc servari caelestem iubent. alii[*](alii M. aliqui rv) prudentiores statim ad tertias partes decocunt et tertiam veteris mellis adiciunt, dein[*](dein Fd. deinde in a. deinde (DGE?) v) XL diebus canis[*](a canis coni. S. cfr. § 134) ortu in sole habent. alii diffusa ita decimo[*](decumo FS) die obturant. hoc vocatur hydromeli et
vetustate saporem vini adsequitur, nusquam laudatius quam in Phrygia.[*](Diosc. V 22. (Pl. XXIII 60). —) quin et acetum melle temperabatur[*](temperabant ad): adeo nihil intemptatum vitae[*](uita Ea. in uita zva. G) fuit. oxymeli hoc vocarunt, mellis decem libris, aceti veteris heminis quinque, salis marini libra, aquae pluviae sextariis[*](sextariis Ber. -ius D1F1. -ios rv) quinque suffervefactis[*](sufferuere factis (fac a) Ea.cfr. § 104) deciens[*](decies Fava.S), mox elutriatis atque ita inveteratis. omnia ab Themisone[*](Themisone Ber. ex ind. -ssone D. -sione Ev. -ssione FG. -mesione a) summo auctore damnata. et Hercules coactus usus eorum videri potest, nisi si quis naturae opus esse credit aromatiten [*](aromaticen Ea) et ex unguentis vina conposita aut ut biberentur[*](hilarentur G) genuisse eam frutices. ita[*](ita d. sta F. ista Eav) sunt cognitu[*](cognito Fda) iucunda sollertiae[*](solertiae DFGd. sollertia Eav) humanae[*](humanae ego. -ne Gd. -na r. -ni v. cfr. XVII 267) nomine[*](homine Ea. animi v) omnia exquirentis[*](ex- quirenti Ea. -te va.D). nihil quidem ex iis anno durare, praeterquam quae vetustate ipsa fieri diximus, et plura ne[*](101) tricenis quidem diebus, non erit dubium.[*](Th. IX 18, 10. 11. (Athen. I 31f). Ael. VH XIII 6. —)
Sunt et in vino prodigia. dicitur in Arcadia fieri quod fecunditatem feminis inportet, viris rabiem, at in Achaia[*](Achaia v. athia ll) maxime circa Ceryniam[*](Ceryniam ego e Th. cfr. Paus. VII 25, 3. charin- ll.v. Caryn- B) abigi partum vino atque etiam si uvam edant gravidae, cum differentia in gustatu[*](an gustu? cfr. XXVII 22 et nota ad IX 77) non sit. [*]((21) cfr. Pl. XXIII 14. Geop. IV 8. V 2, 19. (Pallad. III 28).) Troezenium vinum qui bibant[*](bibunt ava.S) negantur generare. Thasios[*](Thasios v. -sos ll. H) duo genera vini diversa facere proditur, quo somnus concilietur, alterum vero quo[*](unum quo va.S. cfr. Müller stil. p. 91) fugetur. apud eosdem vitis theriaca[*](unum quo va.S. cfr. Müller stil. p. 91) vocatur, cuius et vinum et uva contra serpentium ictus medetur; libanodes[*](libanodes ego. -adeos d. -adeor ll. -aneos B. -anios G. -adios J) turis odore, ex qua diis prolibant
. e diverso aspendios damnata aris[*](aris G. auaris ll. ab aris dS.a feris v); ferunt eam nec ab alite ulla attingi. Thasiam uvam Aegyptus vocat apud se praedulcem, quae solvit alvum; est contra Lycia[*](licia G. lyciā Ea. in Lycia va.S), quae solutam[*](solutam v. -ta ll) firmat. Aegyptus et ecbolada habet abortus[*](abortuus D1FGD. -tiuos D2Eazva.G) facientem [*](faciente DF. -ta G).[*](Geop. VII 10.) vina in apothecis canis ortu mutantur quaedam posteaque restituuntur sibi. sic et mari[*](maris zva. G) navigate[*](nauigato ll. G(S). -gatio zH. -gio v), cuius iactatus iis quae duraverint tantum vetustatis adicere sentitur, quantum habuerint.[*]((11) Antist. Labeo ap. Fest. 348b, 19. Isid. XX 3, 7. — (15) cfr. Col. XII 7, 1. 2.)
Et quoniam religione vita constat, prolibare diis nefastum habetur vina[*](uino zva.G) — praeter inputatae[*](propter inputatae a.de dictione cfr. XXXIII 9 et nota ad XXV 121) — vitis ss fulmine tactae quamque iuxta hominis mors laqueo pependerit aut vulneratis pedibus calcatae[*](calcatae coni. Dal. -ta ll.v. concul- H Brot.), et quod circumcisis vinaceis profluxerit[*](profluxerit v. prolu- ll), aut superne deciduo[*](deciduo v. cid- ll) inmundiore lapsu aliqud polluta, item Graeca, quoniam aquam habeant.— Vitis ipsa quoque manditur decoctis caulibus summis[*](summis om.Ea), qui et condiuntur[*](conduntur F) in aceto ac muria.
[*]((20) cfr. Pl. XXXVI 166. Col. XII 20, 8. 25, 1. 24, 1. Dios. V 43. — Col. XII 30, 2.) Verum et de apparatu vini dixisse conveniat, cum Graeci privatim ea praecepta condiderint artemque fecerint, sicut Euphronius[*](euphonius F1E. euphen- a. (Euphron B coll. ind. XII)) et Aristomachus et Commiades[*](Coniades va.H) et Hicesius. Africa gypso[*](cypso Fda. -ppo G) mitigat asperitatem nec non aliquibus partibus[*](sui partibus va.S) sui calce. Graecia argilla aut marmore aut sale aut mari lenitatem excitat, Italiae pars aliqua[*](aliquae D. -que F) crapulana[*](crapulana dD coll. § 124. rapu- D. rabu- rv(G). radu- (Ber.) C) pice, ac resina condire musta volgare ei est provinciisque finitimis. § 117: cfr. Pl. supra 75. —
nonnusquam[*](nonnusquam Dv. -quae G. n??? usquam F. -que Ea) prioris vini faece acetove condiunt. nec non et ex ipso musto fiunt medicamina. [*]((4) Col. XII 19, 1.) decoquitur ut dulcescat portione[*](an pro portione vel ad portionem? cfr. II 144) virium, nec durare ultra annuum spatium tale proditur . aliquibus[*](aliqui- bus Ev. liquib; a. quibus DFG. -busdam dT. (cfr. VIII 119)) in[*](in om.G) locis decocunt ad sapas musta infusisque iis[*](iis D1FGv. eius Ea. his D2C) ferociam frangunt. et in hoc tamen genere et in omni alio subministrant vasa ipsa condimentis picis, cuius faciendae ratio proximo dicetur volumine.[*](16,52)[*]((11) Diosc. I 91. 90. 92. (Pl. XII 72).— (13–18) Pl. XXIV 32–37.— (20) Pl. XXIV 34.)
Arborum suco manantium picem resinamque aliae ortae[*](ortae Eav. certae G2. -te G1. arta D1F. afta D2dT) in oriente, aliae in Europa ferunt. quae interest Asia[*](asia Ev. -iae DG. -ie F. alia a1. -ias a2) utrimque quasdam habet. in oriente optimam tenuissimamque [*](que om.Fa) terebinthi fundunt, dein[*](deinde E (?)va.S) lentisci, quam et mastichen[*](mastichen (P)L. -chem d2G. -cen FGav(D). -cem E. machem d1. (item § 128. 135). cfr. XII 72) vocant, postea cupressi, acerrimam sapore, liquidam[*](acerrima.. liquida Ea) omnes et tantum[*](tantum E(?)v. -ta r) resinam[*](resina Ea), crassiorem[*](crassior. Est a) vero et ad pices faciendas cedrus. Arabica resina alba est, acri odore, difficilis coquenti , Iudaea[*](Iudaica va.H) callosior et terebinthina quoque odoratior, Syriaca Attici mellis similitudinem habet. Cypria antecedit omnes, item[*](item ego coll. XXIV 34. autem ll. est autem v. (an vero eadem?)) melleo colore, carnosa. Colophonia, praeter ceteras fulva, si teratur, alba fit, gravior odore; ob id non utuntur ea unguentarii. in Asia quae fit e[*]((a pro e) E1. o a) picea, admodum candida, psagdas[*](psag- das D ex Athen. XV 690e. spagas ll. G. -gos v. spargas zVerc. -gos (B)C. (epargos vel psegas coni. B)) vocatur. resina omnis dissolvitur oleo — quidam et creta figulinarum[*](figulinarum J. fuligin- Ea. figlin- DFGv. cfr. XV 60) hoc fieri arbitrantur —, pudetque confiteri maximum iam honorem eius esse in evellendis virorum corpori pilis.
Ratio autem condiendi musta in primo fervore, qui novem diebus cum plurimum peragitur, adspersu picis, ut odor vino contingat et saporis quaedam acumina[*](acumine Ez). vehementius id fieri arbitrantur crudo flore resinae excitarique lenitatem, e diverso crapula[*](crapulā Eav a. G) conpesci feritatem nimiam frangique virus aut[*](dist. ego), ubi pigra lenitas torpeat, virus addi, Liguriae maxime Circumpadanisque mustis[*](mustis DFv(S). -tis crapulae EasH (J)). [*]((11) Hor. sat. I 5, 16. 1, 104. 2, 12.) utilitas discernitur hoc modo: pugnacibus mustis crapulae plus inditur, lenibus parcius. sunt qui et[*](qui et ego. que (quae D2d) ex DFd.om.E1. ex E2a. qui ex G. qui et ex v) utroque[*](utroque qui a. nitro quoque codd. B) condiri velint, nec non aliqua est[*](aliqua est (U 240) D. alia queę est ll.v(H). alia aeque B) musti picea[*](musti picea (U)D. mulsi (-lci DF. musti H) pice & ll. H. -ce. EstJ. multiplici B. multa pice v) natura vitiumque musto quibusdam in locis iterum sponte[*](uappaeque va.S(J)) fervere, qua calamitate deperit[*](deperit G(J). defe- DF. deferuit Ea. cum deferuit, deperit (om. S) v(S)) sapor: vappae accipit nomen, probrosum etiam hominum, cum degeneravit[*](degerauit F. -abit a. -enerauerit va.H) animus. aceti[*](aceti E(?) Verc. -tis rzv) enim nequitiae inest virtus magnos[*](magnos (D?)dv. -nus F. -na Eaz) ad usus et sine quis[*](quis om.E. quo a) mitior vita degi non possit. [*]((16) Pallad. XI 14, 10. 16. — (17) Col. XII 20, 3. 21, 4.) cetero[*](ceterum Ea) vinorum medicaminis tanta cura est, ut cinere apud quosdam, ceu gypso alibi et[*](et om. va. H) quibus diximus modis, instaurentur; sed cinerem e[*](120 sq.) vitis sarmentis ant quercu praeferunt. quin et marinam aquam eiusdem rei gratia ex alto peti iubent servarique ab aequinoctio verno, aut certe nocte solstitio et aquilone flante hauriri vel, si circa vindemiam hauriatur, decoqui.
[*](Diosc. V 12. Col. XII 18, 5. 7. Pl. XVI 53.) Pix in Italia ad vasa vino condendo maxime probatur Bruttia[*](bru- tia Eava.S). fit e[*](o (pro e) a) piceae[*](piceae G. -cea ll.v. cfr. XVI 53) resina, in Hispania autem e pinastris[*](pinastris TG. pima- d. picina- DF. pici nostris Ea. piceastris v)
minime laudata. est enim resina earum[*](resina earum ego. -nearum DF. -narum Ea. -na ha- rum v) amara et arida[*](arida v. auida ll) et gravi odore. differentiam rationemque faciendi proximo volumine demonstrabimus inter arbores feras[*](feraces Eaz). vitia praeter[*](16,53 sq.) supra dicta acor aut[*](acaro ut F1 uiros Fa ) fumidum virus, picis autem adustio; experimentum vero[*](uero om.Ea), si fragmenta subluceant ac sub dente lentescant acore iucundo. [*]((7) Geop. VI 5, 1. Verg. G II 438. (Col. X 386). — (9) Geop. VI 6, 1. 2. 7, 1. 2.) Asia picem Idaeam[*](idaeam dTG. -acam DF. in- dicam Eav. idi- B) maxime probat , Graecia Piericam, Vergilius Naryciam. diligentiores admiscent nigram mastichen, quae in Ponto bitumini[*](bitumini EaJ. -nis DFv) similis gignitur, et iris[*](iris v. iri ll) radicem oleumque. nam ceram accipientibus vasis conpertum[*](compertum est va.S(J)) vina acescere. sed transferre in ea vasa, in quibus acetum[*](dulce acetum (om. fuerit) Ea) fuerit, utilius quam in ea, in quibus dulce aut mulsum. [*](Cato 23. 114. 122.) Cato iubet vina concinnari — hoc enim utitur verbo — cineris lixivi cum defruto[*](defrito F.cfr. § 93) cocti parte quadr agesima[*](quadragesima B e Cat. -ringentes- ll. v)in[*](in E(?)H. om. rv) culleum[*](culleum EaJ. cule- FH. pulegii v) vel salis sesquilibra, interim et tuso marmore. facit et sulpuris[*](sulphori F. -phuris ava.S) mentionem, resinae vero in novissimis . [*](Cato 23. — (20)Geop. VII 15, 17. 18.) super omnia addi maturescente iam vino iubet mustum, quod ille tortivum[*](tortiuum C. -inum ll.v) appellat, nos intellegimus novissime expressum. et addi scimus[*](addi scimus ego n. luc. p. 29. addisc- ll. adii- cimus H. adiici mustis v) tinguendi gratia colores, ut[*](coloris ut Fva. H. -risue a) pigmentum aliquod vini, atque ita pinguius fieri. tot[*](fieri tot v. -rit ut D1F. -ri. ut a. -ret ut D2E)veneficiis [*](ueneficiis v. ben- ll) placere cogitur[*](cogatur Eaz), et miramur noxium[*](noxium G. -iam ll. -ia v) esse! in vitium inclinantis experimentum est lamnae[*](lamnae MS. -na DF. lamina Eaz. -nae v) plumbeae[*](plumbea Eaz) mutatus in eo colos[*](color adT).[*]((3) cfr. Pl. XXIII 63.) Proprium autem inter liquores[*](reliquores E) vino[*](uina a) mucescere[*](mulcescere F2Eava.B) aut in acetum verti, extantque medicinae volumina. faex[*](faex MS. fex d. ta ex DF. Tam ex Ea. et faex v) vini siccata recipit ignes ac sine alimento per sese[*](sese MD. se rv) flagrat. cinis eius nitri naturam habet easdemque vires, hoc amplius quod[*](quo va.S) pinguior sentitur.
[*]((7) cfr. Strabo V 218 init. — (9. 10) Verg. G. III 364, Ov. trist. III 10, 23. cfr. Gell. XVII 8, 8.) Magna et collecto iam vino differentia in caelo[*](celo Ed. cella va.J) . circa Alpes ligneis[*](ligneis Mv. licin- D1F. ilicin- D2. liniceis Ea) vasis condunt tectisque[*](tectisque M. circulis- que rv. tectis circulisque Fels p. 30. an tegulisque? cfr. XVI 156. 178) cingunt[*](gignunt M) atque etiam hieme gelida ignibus rigorem arcent[*](arcen Ea). rarum[*](darum Ea. mirum va.S) dictu, sed aliquando visum, ruptis vasis stetere[*](statere F. -reę Ea) glaciatae moles, prodigii modo, quoniam vini natura non gelascit; alias ad frigus stupet[*](stupet MJ. -ens rv) tantum. [*](Macrob. VII 12, 15. Geop. VI 2, 3. VII 2. cfr. Col. XII 18, 5. — (14) Vitruv. VI 9, 2. Pallad. I 18, 1. Col. I 6, 11. XII 18, 3. 28, 4 extr. (Th. C VI 19, 2). Geop. VI 2, 1. 2. 7. 9. — (19) Geop. VI 3, 7. 8. 10. 4, 1.) mitiores plagae doliis condunt infodiuntque terrae[*](terre F. tepre E1a. tepore E2) tota aut ad portionem situs[*](sinus MD. (ortum ex SITVVS)). ita[*](ita ego luc. p. 126. item LL. va.D) caelum prohibent[*](prohibent MD. praeb- rv), alibi vero[*](alibero M. alibi, alibi uero J. alii uero va.C) inpositis tectis arcent[*](arcent Mv. argeni DF. ardent Ea), traduntque[*](traduntque MJ. -turque rv) et haec praecepta: latus cellae vinariae aut certe fenestras obverti in aquilonem oportere vel utique[*](uti- que MG. usque rv) in exortum aequinoctialem . sterculinia[*](sterculinia ES. -lina M. -lonia F. sterquilinia av) et arborum radices procul abesse omniaque odoris evitandi, facillimo in vina transitu, ficos[*](ficus ava.H) utique et caprificos;[*]((3) Geop. VII 6, 11. VI 12, 1. — (5) Geop. VII 2.) doliis etiam intervalla dari, ne[*](ne Mv. nec r) inter sese vitia serpant contagione vini semper ocissima. quin et figuras
referre; ventriosa[*](uentriosa MJ. -ruosa rH. -rosa v) ac patula minus utilia. picari oportere protinus a canis ortu, postea perfundi[*](profundi F) marina aqua aut salsa, dein cinere e[*](cinere e MdTS. -rce F1. -re ea Ea. -re F2v) sarmentis[*](sarmenti va.S) aspergi[*](abstergi Pe Geop.) vel argilla, abstersa murra suffiri ipsasque saepius cellas[*](cellas v. stellas M.om. r). inbecilla[*](inue cella M) vina demissis[*](demittis M) in terram doliis servanda, [*](Geop. VI 12, 2. — (7) Cato 107. Col. XII 27. 28,1. — (8. 9) Geop. VII 7, 1. 6, 4. 5. Cato 31, 2. (PL. XVIII 329).) valida[*](ualida om.M) expositis. numquam inplenda, et quod supersit passo aut defruto[*](defryto F) perunguendum admixto croco pistave iri[*](pistaue iri Fels p. 34 n. 1. peitaueri (vel putancri) M. pi- saue iri d. -uerri DF. -u&ri Ea. pice (pisa S) ueteri v) cum sapa. sic opercula[*](co- percula F. coop- va.G. . . p- M.an et op-?) doliorum medicanda addita mastiche[*](mastiche MG. -ice rv) aut[*](ac Eava.J) pice Bruttia[*](brutia M. bruma va.S). aperiri[*](aperiri Mv (J). -rire rS) vetant nisi sereno die, vetant[*](uetant om.MJ. at cfr. XVIII 329. Müller em. II p. 39) austro flante lunave[*](luna M) plena. [*]((14) Col. XII 19, 3. — (15) ib. 20, 1.) flos vini candidus[*](candidius M) probatur; rubens triste signum esse[*](esse ego. est ll.v), si[*](sei F1) non is[*](is om. G2) vini colos sit, item vasa incalescentia operculave sudantia[*](sudant ita M). quod celeriter florere coeperit odoremque trahere, non fore[*](fore ll.v. ferre a. fere Müller em. II p. 38) diutinum. ipsa quoque defruta[*](defrita F) ac sapas[*](sapas v. -pa ll. J. cfr. § 121. an sapā?), cum sit caelum sine luna, hoc est in sideris eius coitu[*](coetu F. cgtu a), neque alio die coqui iubent[*](iubent FdEav. debent NJ. (debent. iubent Müller ib.)), praeterea plumbeis vasis, non aereis[*](aeris F), nucibusque [*](que om. va. H) iuglandibus additis; eas enim fumum excipere. Campaniae nobilissima exposita sub diu[*](diu MFdJ. diuo Eav (S). dio G) in cadis verberari sole, luna, imbre, ventis aptissimum videtur.[*]((3) Col. VI 30, 1. II 3, 1. (Hom. θ 189.)) Ac si quis diligentius reputet, in nulla parte
operosior vita est — ceu non saluberrimum ad potus[*](potum (ortum ex -uuf) Eava.S) aquae liquorem natura dederit, quo cetera omnia animalia[*](animmalia MU. -an- tia rv(D)) utuntur; at nos vinum bibere et iumenta cogimus — tantoque opere, tanto labore et inpendio praestat[*](praestat MU (sc. uita). constat rv(D). cfr. XV 2. IV 39 extr.) quod hominis mentem[*](homines mente F1H) mutet ac furorem gignat, milibus[*](milibus ob id scelera D2) scelerum ob ideditis[*](ob id editis MJ. ubi dediti (-itis d. -istis Ea) ll. huic deditis v), tanta dulcedine, ut magna pars non aliud vitae praemium intellegat. [*]((7) cfr. Th. C. VI 7, 4. Martial. II 40, 5. XII 60, 9. — (10) Th. IX 17, 3. (Pl. XXXVI 156).) quin immo, ut plus capiamus, sacco frangimus vires, et alia inritamenta excogitantur ac bibendi causa etiam venena[*](etiam uenena om.F) concipiuntur[*](concipiuntur MD2(P)S. conscipi- d. conspici- r. confici- v), aliis cicutam praesumentibus, ut bibere mors cogat, aliis pumicis farinam et quae referendo pudet docere . [*](Col. I praef. 16. Sen. ep. 122, 6. — (15) cfr. Suet. Claud. 33. Vitell. 13 init.) cautissimos ex iis[*](his aC) in[*](in MU. immo r. om. v) balineis coqui videmus[*](uidimus M) exanimesque efferri, iam vero alios lectum expectare non posse, immo vero nec tunicam, nudosque[*](nudosque Mdv(J). -dos G. -dus Ea. nodos DF) ibi protinus et[*](et MTzv(J). om. rG) anhelos[*](anhelus a. hane- F) ingentia vasa corripere, velut ad ostentationem virium, ac plena[*](plena MU. plane d. plene rv) infundere , ut statim vomant rursusque hauriant, idque iterum tertiumque, tamquam ad perdenda vina geniti et tamquam[*](ad — tam- quam om.M) effundi ilia non possint[*](possunt M) nisi per corpus humanum! huc[*](huc G. hoc MDFD. ad hoc EaH. ad haec v) pertinent peregrinae exercitationes et volutatio in caeno[*](ceno F. caeco M.om.a. coeno va.S) ac pectorosa cervicis repandae[*](repandi Ea) ostentatio. per omnia haec praedicatur sitis quaeri. iam vero quae in bibendo[*](in bibendo — 21 quae MJ. om. rv) certamina, quae vasa adulteriis caelata[*](ce- lata MFava. C), tamquam per se parum doceat libidines temulentia! ita vina ex libidine hauriuntur, atque etiam praemio invitatur ebrietas et, si dis placet[*](displicet ad), emitur[*](& emitur FE). alius, ut quantum biberit, tantum edit[*](edit ll.J. edat H. edat et v), pretium vinolentiae[*](uinulentiae MF) lege accipit, alius quantum alea quaesierit, tantum bibit[*](quantum — bibit om.Miterans ex v. 3 ut — tantum ali Fa). [*](cfr. Sen. ep. 83, 16 sq. — (10) Cato ap. Sen. ep. 122, 2. Col. I praef. 16. (Athen. VI 273c).) tune avidi matronam oculi licentur[*](inlicentur M. licenter adz), graves produnt maritum[*](maritum MD2. -to rv), tune animi[*](animis F) secreta proferuntur. alii testamenta sua nuncupant , alii mortifera elocuntur[*](mortifera elocuntur (coni. S)J. -re loc- M. -re loqu- DFd. -ra loqu- Eav) rediturasque per iugulum voces non continent — quam multis ita interemptis!— volgoque veritas iam attributa[*](ad- tributo Ea) vino est. interea, ut optime cedat[*](caedat F. cedant a.cadat va.G), solem orientem non vident[*](uidet M) ac minus diu vivunt[*](uiuunt Mv(J). bibunt r Brot.). hinc pallor[*](hic pallore (-llere a) et FEa) et genae pendulae[*](pendulo Ea), oculorum ulcera, tremulae manus effundentes plena vasa — quae[*](et quae va.D. dist. ego) sit poena praesens —, furiales somni et inquies[*](inquiens F) nocturna praemiumque[*](praeumquam M) summum ebrietatis libido portentosa[*](portentuosa az) ac iucundum nefas. postero[*](postera Eava.S) die ex ore halitus cadi[*](cadi ll. G. foedi z. fetidi v) ac rerum[*](rerum MD2dTJ. ferrum D1Fa. fere rerum E(?)v) omnium oblivio morsque[*](morsque Mv. moxque (-uę F) r) memoriae . rapere[*](parere M) se ita[*](uita F) vitam praedicant, cum[*](cum om.M) priorem diem cotidie perdant; illi vero et venientem. [*]((18) Sen. ep. 122, 6. Pl. XXIII 41. (Athen. II 58c. IV 128d.) Tiberio Claudio principe ante hos annos XL institutum, ut ieiuni biberent potiusque[*](potiusque ego. -tius M. -tusque rv. cfr. XI 56. 211. XI 65. VII 8) vinum[*](uinum M. -ni rv) antecederet cibos[*](cibus F), externis et hoc artibus ac medicorum placitis novitate semper[*](semper MD2J. om. rv) aliqua[*](aliquas F) sese commendantium [*](iam M). [*]((1) Satyrus ap. Athen. XII 534b. — (6) Suet. Tib. 42 init.) gloriam hac[*](ac uirtutem M) virtute Parthi quaerunt, famam apud Graecos Alcibiades[*](albiade merui M) meruit, apud nos cognomen etiam Novellius Torquatus[*](Tricongius va.G) Mediolanensis, ad proconsulatum[*](consulatum M) usque praeturae[*](praeturae M. e praetura rv. (prefecturam a). cfr. Momms. Röm. Staatsr. II p. 222 n. 2) honoribus gestis, tribus congiis — unde et cognomen illi fuit — epotis uno impetu, spectante miraculi gratia Tiberio principe[*](pricipem M), in senecta[*](senecta Md2v. -to d1. senata D1F. -tu D2. -tum Ea) iam[*](iamiā F) severo atque[*](ęqueue Ea) etiam saevo[*](saeuo alias EaG. -ia MD1F. saeuola D2. scae- d2in ras. alias saeuo v) alias. [*](Sen. ep. 83, 14. — (10) cfr. Plut. qu. conv. I 6, 624c.) et[*](et (sed dT) ipsi MdTJ. sed ipsa rv. dist. ego) ipsi iuventa ad merum pronior fuerat, eaque commendatione credidere L. Pisonem[*](pisone F. pers- a) urbis[*](urbis MJ. -bis romae rv) curae ab eo delectum[*](de- lectum v. dil- ll), quod biduo duabusque noctibus perpotationem continuasset[*](continuasse M) apud ipsum iam principem. nec alio magis Drusus Caesar regenerasse[*](degenerasse Eau) patrem Tiberium ferebatur[*](referebatur M. ferebat au). Torquato [*](torquato LL. H. -ti G. Tricongii v) rara[*](raro F) gloria, quando et haec ars suis legibus constat, non labasse sermone[*](sermon FS), non levatum vomitione nec[*](nec alia MJ. non alta (-tera v) rv) alia corporis parte, dum biberet[*](uiueret M), matutinas obisse sine[*](sine iniuria D. iniuria M.om. rv. in urbe (J) U. in curia Mone (Madvig adv. crit. LL p. 528)) iniuria vigilias, plurimum hausisse[*](hausisse — plurimum om.M) uno potu, plurimum praeterea[*](praeterea Mv. propt- DF.om.Ea) aliis[*](ab is N) minoribus addidisse, optima fide non respirasse in hauriendo neque expuisse nihilque ad elidendum in pavimentis sonum[*](sonum MBer.(C). somn- rv. summum B) ex vino reliquisse, diligenti[*](diligentis Fd) scito legum contra bibendi[*](bibendi Mv. -dum FEa) fallacias . Tergilla Ciceronem[*](ciceronem MDFdv(J). -ni EaH -nis z) M. F. binos congios simul haurire solitum ipsi obicit Marcoque Agrippae[*](agrippa M.om.Eaz) a[*](a om.M. ac F1z) temulento scyphum[*](sciphum a. -pum F) inpactum. etenim[*](adenim M) haec sunt ebrietatis opera. sed nimirum hanc gloriam auferre Cicero voluit interfectori[*](interfectoris (-res F1) F) patris[*](patria (-ri F) sua FEa) sui M. Antonio.[*](cfr. Sen. ep. 83, 25.) is enim ante eum[*](inter eum M) avidissime adprehenderat hanc palmam[*](palmam F. primam M) edito etiam volumine de sua ebrietate, quo[*](quod MF1) patrocinari[*](atrocinari tibi M) sibi ausus adprobavit plane, ut equidem arbitror , quanta mala per temulentiam terrarum orbi[*](orbis M) intulisset. exiguo tempore ante proelium Actiacum id volumen evomuit[*](uolumine uomuit quod M), quo facile intellegatur ebrius iam sanguine[*](sanguinem M) civium et tanto magis eum sitiens. namque et haec necessitas vitium comitatur , ut bibendi consuetudo augeat aviditatem, scitumque est Scytharum legati, quanto plus biberint, tanto magis sitire Parthos.[*](PL. XXII 164. Geop. VII 34, 1. Athen. X 447a—c. IV 152c. Hecataeus fr. 290 Mü. Diod. I 34, 10. V 26, 2.) Est[*](est eo M2. et et M!) et occidentis populis sua ebrietas fruge[*](frugi D2) madida [*](maddida F), pluribus modis per Gallias Hispaniasque, nominibus aliis[*](aliud (om. sed) M), sed ratione[*](rationē F) eadem. Hispaniae iam et vetustatem[*](ue- tustate M) ferre. ea genera docuerunt. Aegyptus quoque e fruge[*](et fruge Fd) sibi potus[*](potu M) similes[*](similis FS) excogitavit, nullaque in parte mundi cessat ebrietas, meros quippe hauriunt tales sucos[*](sucus nec diluenda M) nec diluendo ut vina mitigant. at Hercules illic tellus fruges parere[*](patere Fa. parare D2D) videbatur. hen mira vitiorum sollertia! inventum est quem ad modum aquae[*](aquae M(luc.p. 100) D. -ua rv. cfr. XI 179) quoque inebriarent[*](inebriaret va.D).
[*](Pl. XXII 114. (Geop. XV 7, 6).) Duo sunt liquores humanis corporibus gratissimi[*](grauissimi Fa), intus vini, foris olei, arborum e genere ambo praecipui, sed olei necessarius; nec segniter in eo[*](in eo uita MJ. uita in eo rv) vita elaboravit. quanto tamen in potu ingeniosior fuerit[*](fuerit MD2J. om. rv), apparebit ad bibendum generibus
centum octoginta quinque[*](centum octoginta quinque MJ. CLXXXXV F2Eav. CLXXX DF1dT), si species vero aestimentur , paene duplici numero excogitatis tantoque paucioribus olei, de quo sequenti[*](in sequenti E(?)va.D LIB. XV) volumine dicemus.[*](Th. VI 2, 4 extr. (Pl. XXI 57. XIII 101. XVI 144. XIX 32). cfr. Col. V 8, 5. — Fenest. fr. 7 Pet.)
Oleam[*](oliuam M) Theophrastus e celeberrimis Graecorum auctoribus urbis Romae anno circiter CCCCXL negavit nisi intra XXXX passuum ab mari[*](a mari va.S) nasci, Fenestella vero[*](que del.D2va. S. quae D1F) omnino non fuisse in Italia Hispaniaque aut[*](aut MD2dTS.om. r. atque v) Africa Tarquinio Prisco regnante, ab annis populi Romani CLXXIII[*](CLXXIII MdTBrot. CLXXXIII rv), quae nunc pervenit trans Alpis quoque et in Gallias Hispaniasque medias.[*]((15) cfr. Pl. XVIII 16. Cic. de off. II 58.) urbis quidem anno[*](anno om.M) DV Appio[*](apio FEa) Claudio Caeci nepote L[*](I (pro L) Fda). Iunio cos. olei librae duodenae[*](duodenae MEadv. due dene D1FG. duae denis D2D)denis[*](denis ego. om. ll. v. cfr. luc. p. 132. n. luc. p. 64 n. 24) assibus veniere, et mox anno DCLXXX M. Seius[*](seiu f Ea. sergius z. Seruius va. G) L. F[*](I. f. F. if Ea. T. F. va. G) . aedilis[*](edilis (-li Ea) corilis FEa) curulis olei denas libras singulis assibus praestitit populo Romano per totum annum.[*]((4) Col V 8, 2. 5.) minus ea miretur qui sciat post annos[*](consulatu va.JI) XXII Cn. Pompeio[*](pompeio MdzJ. -pei rS. -peii v) III[*](III (Pighius) H. ter M. IIII rv) cos. oleum[*](eleum M) provinciis Italiam misisse. Hesiodus[*](hesiodos M) quoque, in primis culturam[*](culturam MD. -tum rv) agrorum
docendam arbitratus vitam, negavit oleae satorem fructum ex ea[*](ea om.M) percepisse quemquam[*](quamquam F1Ea): tam[*](tam om.Ea) tarda tunc res erat. at nune etiam in plantariis ferunt[*](feruntque (om. translatarum) M1. ferunt C), translatarumque altero anno decerpuntur[*](decerpum turbacae F. -ptum urba- nae Ea) bacae. Fabianus negat provenire in frigidissimis oleam[*](oleam — calidissimis om.M)[*](oleam (DG?) v. -eum FEa) neque in calidissimis.[*](Verg. GII 86. Cato 6, 1. Varro I 24, 1. (LL V 108). Col. V 8, 3. Isid. XVII 7, 63. 64. 66. — Verg. G II 420 sq.) Genera earum tria dixit Vergilius, orchites[*](orcites M. -chades D2. cfr. § 20. 21) et radios et[*](ue ll. G. aut v) posias[*](posias ll.v(S). pausias D2Verc. cfr. § 13), nec desiderare rastros aut falces[*](flaces F1. falices Ea. falcem va. H) ullamve curam. sine dubio et in iis[*](is MFd. his EaS) solum maxime caelumque refert[*](referi F1. -rri F2Ea). verum tamen et tondentur, cum et vites, atque[*](utque FE. utiq; a) etiam interradi gaudent. [*]((10) Th. C VI 8, 3. Col. XII 52,1. 2. (54, 1). Pallad. XII 4, 1. — (15) cfr. Col. XII 52, 10.) consequens earum vindemia est arsque vel maior olei[*](olei MDGdTH(J). oleo Fea. -eo quam v. -eum quam C(S)) musta temperandi. ex eadem quippe oliva differunt suci. primum omnium cruda[*](fcruda F1. e cruda L)dat[*](dat Müller em. III p. 3. om. ll.v) atque[*](quae (pro atque) Müller ib.) nondum inchoatae maturitatis[*](habet (pro hoc) D); hoc sapore praestantissimum. quin et ex[*](an ex ea?) eo prima unda preli lautissima[*](lautissima MJ. laudat- rv) ac deinde per deminutiones[*](diminutiones ava.S), sive in sportis[*](in sportis — siue MD2S. om. rv) prematur sive, ut nuper inventum est, exilibus regulis pede incluso. [*](Col. XI 2, 83. XII 52, 9. Geop. IX 17, 1. — (19) Athen. II 56a. Th. C II 8,2. VI 8,4.) quanto maturior baca, tanto pinguior sucus minusque gratus. optima autem aetas ad decerpendum inter copiam bonitatemque incipiente baca nigrescere[*](bani crescere FEa), cum[*](cum (qum D1) II.J. quam D2S. nostri v) vocant druppas, Graeci vero drypetidas[*](drypetidas S. petiadas M. drypeditas (try- a) r. -etas v). cetero distat[*](distat tum ego. -tat u M. -tant an r. -tat an v. -tat utrum Mone. cfr. n. luc. p. 49)
tum, maturitas illa in torcularibus fiat an ramis, rigua fuerit arbor an suo[*](an suo Mv. hanc suo r) tantum baca suco nihilque aliud quam rores caeli biberit.Vetustas oleo taedium adfert, non item ut vino, plurimumque aetatis annuo[*](anno Mzva.G) est, provida, si libeat intellegere, natura, quippe temulentiae nascentibus vinis uti necesse non est, quin immo invitat ad servandum blanda inveterati[*](inter- ueterati FEa) caries: oleo[*](///eo E2) noluit parci fecitque[*](fecitque ueterati ea Ea. -ratica z. -ratum ea va.G) ea necessitate promiscuum et vulgo. [*]((10) Varro I 2, 6. Strabo V 238. Hor. od. II 6, 16; sat. II 4, 69. 8, 45. Martial. XIII 101. — (11) Cato 6, 2. Col. V 8, 3. 4. Isid. XVII 7, 65. — (14) Strabo V 238. III 144 med. Martial. XII 63, 2. Paus. X 22, 19. Lucian. navig. 23. cfr. Col V 8, 5. Pl. XVII 31. 93.) principatum in hoc quoque bono obtinuit Italia e[*](e om.Eava.J) toto orbe, maxime agro Venafrano[*](uenafrano Mv. ue (om.Ea) afrano r) eiusque parte quae Licinianum [*](licino anū F1. luciniarū Ea) fundit oleum, unde et Liciniae[*](lucinię a) gloria praecipua olivae. unguenta hanc palmam dedere accommodate[*](accomodatu. . odorē Ea) ipsis odore, dedit et palatum delicatiore[*](delicatiorem E1z) sententia; de cetero bacas Liciniae nulla avis adpetit. relicum certamen inter Histriae[*](historiae F) terram et Baeticae[*](beticae F2Ea. -iae F1) par[*](par est Mv. parē a. -rem (-trem F1) r) est. cetero[*](cetero fere MJ. -ro (-rum Ea) fert r. om. v) fere vicina bonitas provinciis excepto Africae frugifero solo: Cereri[*](cereri MG. -ris E. ceteris azv. -ri DFG) id[*](id to- tum ego. totum MJ. totum id rv(D)) totum natura concessit, oleum ac vinum non[*](non ll.v(G). del. B. (tantum non coni. S. cfr. § 17 et XIV 14. 120. XVII 20)) invidit tantum satisque gloriae in messibus fecit. reliqua erroris plena[*](plena erroris dJ. erro M), quem in nulla parte vitae[*](uitae om.M) numerosiorem esse docebimus[*](edomus M. docuimus J coll. V 3 sq.).
[*](10.14.15)[*]((20. 514, 1) Varro I 64. Diosc. I 140. Isid. XVII 7, 69.)[*]((4) Th. C I 19, 3. 5. (VI 8, 1. 5). — (14) Th. ib. 4. - Cato 65. Col. 1 6, 18.) Oliva constat[*](oliua constat MJ. -uae (-ue DF1G) constant (-trant F) rv) nucleo, oleo, came, amurca. sanies
haec est eius amara; fit ex aquis, ideo siccitatibus minima[*](minimi M. -me F1), riguis copiosa. suus quidem olivae sucus oleum est, idque praecipue ex inmaturis intellegitur[*](intellegitur MJ. -imus rv), sicut in[*](in ego. om. 11. de v. cft. § 29. 39. 43. 94. 95. 105. IX 78. 106. 141 al.) omphacio docuimus . augetur oleum ab[*](ab Mv(J). ad rH(D)) arcturi exortu[*](exortu v(J). -tum ll.H(D)) in[*](in a. d. MJ. in ad DFG. /// ad d. ad Eav. del. G. a. d. H(D)) a. d. XVI kal.[*](12,130) Oct., postea nuclei increscunt et caro. tum[*](tum ego luc. p. 128. cum ll.va.D) si etiam[*](si etiam MD. siti et Ea. sici & r. sitienti v) copiosi[*](copiosi imbres ego 1. 1. copio- siores M. imbres copiosi rva.D) imbres accessere, vitiatur oleum in amurcam. huius color olivam[*](in imum Ea) cogit nigrescere, ideoque incipiente nigritia minimum amurcae, ante eam nihil est[*](est ego (et dist.). et ll.v. cfr. § 14. 15). error hominum falsus existimantium maturitatis initium quod est vitii proximum, deinde quod oleum crescere olivae came arbitrantur[*](arbitrantur v. -amur ll.S), cum sucus omnis in corpus abeat[*](habeat FdEa) lignumque intus grandescat. ergo tum maxime rigantur; quod ubi cura multisve[*](multisue GT(P)Brot. -ti siue DF. -ta siue Eav) imbribus accidit , oleum absumitur nisi consecuta serenitate quae corpus extenuet. omnino enim, ut Theophrasto placet, et[*](et ll.S. om.dT. est v) olei causa calor[*](calor est dTJ. -ores DGS. -oris F. -or Eav) est[*](et in Ddva.D), quare in torcularibus etiam ac[*](ac D2D.a D1FGd. in Eav) cellis[*](macellis va.B) multo igni quaeritur. [*](Th. ib. 4. C I 20, 3. — (20) Cato 144. Col. XII 52,9. Geop. IX 17, 6.) tertia est culpa in parsimonia[*](paffimonia F. parci- SJ), quoniam propter inpendium decerpendi expectatur ut decidant[*](decidant D2D. -at rv) olivae[*](oliuae DFdD. -ue G. -ua Eav). qui medium temperamentum in hoc servant, perticis decutiunt cum iniuria arborum sequentisque anni damno. quippe olivantibus lex antiquissima fuit: oleam ne stringito[*](stringito dv. instr- D2. sir- r) neve verberato. [*](Varro I 55, 2. 3. Geop. ib.) qui cautissime agunt, harundine[*](harundinem DFG) levi ictu nec adversos percutiunt ramos. sic quoque alternare fructus cogitur decussis germinibus, nec minus si[*](si/// Ev. sit a. sic r) expectetur ut cadant[*](cadant ego. -at ll.v) ; haerendo enim ultra suum tempus absumunt venientibus alimentum et[*](et D2v(D). ut rS) detinent locum. argumentum est quod nisi ante favonium collectae novas vires resumunt et difficilius cadunt.[*](cfr. Varro I 24, 1. 2. Col. V 8, 3. 4. 6.) Primae[*](primae ego n. luc. p. 21. (cfr. has v. 9). prima ll. G. -mum v) ergo ab autumno colliguntur[*](colligitur v) vitio operae[*](operae G. -re ll. v), non naturae[*](na- tura Eava.G), posia[*](posia (a in ras.) cui d2v(S). possia cui DIFG. posse ac ui Ea. pausia cui D2Verc. (passim)) cui plurimum carnis, mox orchites cui olei, post radius[*](radius G. -ios v. -ias (et ad marg. regiae) D2. regias r). has enim ocissime occupatas[*](occupatos F1. -pat estas (aestas v) Eava. G(S)), quia sunt tenerrimae, amurca cogit decidere. differuntur[*](differentur D1FG) vero etiam in Martium mensem callosae, contra umorem pugnaces ob idque minimae[*](minime FEa), Licinia, Cominia[*](cuminia DFG), Contia, Sergia, quam Sabini regiam vocant, non ante favonii adflatum nigrescentes[*](nigrescentes v. -tis ll.D), hoc est a. d. VI id. Feb.[*]((18) Cato 64. (Col. XII 52, 18. 19).) tunc arbitrantur eas maturescere, et quoniam probatissimum ex iis[*](his ll.D) fiat oleum, accedere etiam ratio pravitati videtur feruntque frigore austeritatem[*](austeritatem MD. sterili- r. cfr. luc. p. 102) fieri, sicut copiam maturitate[*](maturitate v. -atem ll), cum sit illa bonitas non temporis, sed generis tarde putrescentiun in amurcam. similis error collectam servandi in tabulatis nec prius quam sudet premendi , cum omni mora[*](hora Eava.G) oleum decrescat, amurca augeatur. itaque vulgo non amplius senas libras singulis modiis exprimi dicunt. amurcae mensuram nemo agit, quanto ea copiosior reperiatur in eodem genere diebus adiectis.[*](Th. C VI 8, 5. 3. (H II 2, 12).)[*]((4) Th. C VI 8, 7.) omnino invictus[*](inuictus MJ. in uictu (uita v) rv) error et[*](et ll.D. est v) publicus tumore[*](tumor M) olivae crescere oleum
existimandi[*](existimantium (om. cum) Eava.J) , cum[*](nec MJ. cum rv) praesertim nec magnitudine[*](magnitudinem M) copiam olei constare[*](non constare va.J) indicio sint quae regiae vocantur, ab[*](ab om.Ea) aliis maiorinae [*](maio- rinae MG. -na et r. -nae et v), ab[*](ab i M) aliis babbiae[*](babbiae MJ. bambiae rv. phauliae B e Th.), grandissimae[*](gratissimae E1) alioqui, minimo suco[*](dist. ego luc. p. 37 n. 21). et in Aegypto carnosissimis olei exiguum, Decapoli vero Syriae perquam parvae, nec cappari[*](cappari Mv. capari d. appari (apa- E) r) maiores, carne tamen commendantur . [*]((7.8) Martial. I 43, 8. V 78, 19. — (8) Col. XII 49, 3. 50, 1–3. 51, 2. Geop. IX 28, 1. — (9) Col. XII 49, 8. 50, 5. Pallad. XII 22. Athen. IV 133a. Geop. IX 33, 3. Isid. XVII 7, 67 extr. — (11) Col. XII 49, 2. 5.) quam ob causam Italicis transmarinae praeferuntur in cibis, cum oleo[*](olei M. ul/// F1) vincantur, et in ipsa Italia ceteris Picenae[*](primum G2) et Sidicinae. sale illae privatim condiuntur[*](condiuntur MD2v (J). -ian- tur rS) et ut reliquae[*](reliqua DFG) amurca sapave, nec non aliquae oleo suo et[*](et ll.v(S). del. B(J)) sine arcessita[*](arcessita MBrot. accers- B. arcesita F. arte sita (sua v) Eav) commendatione purae innatant, colymbades[*](co- lumbades M. colim- FEaVen.). franguntur eaedem[*](eadem F1Ea) herbarumque viridium sapore condiuntur. fiunt et praecoques[*](prae- coques M. -oces rv. cfr. n. luc. p. 54) ferventi aqua perfusae quamlibeat[*](quamlibeat MJ. -bet rv) inmaturae ; mirumque dulcem sucum olivas bibere et alieno sapore infici. purpureae sunt et[*](et om.MJ) in iis[*](in his (is M) ut (& F1) MDFGdG. his ut EaB. in iis et in v), ut uvis, in nigrum colorem transeuntibus posiis[*](possis M. pausiis D2. posiae (paus- Verc.) Eava.S) . sunt et superbae praeter iam dicta genera. sunt et praedulces, per se tantum siccatae uvisque passis dulciores, admodum rarae in Africa et circa Emeritam Lusitaniae. [*]((2) cfr. Col. XII 51, 3.) oleum ipsum sale vindicatur a pinguitudinis [*](pinguidinis E1. -uedinis az) vitio. cortice[*](concise E. -sę azva.B) oleae conciso odorem accipit. medicatio [*](medicatio (-ita- M) ll.v(S). -cati B) alias[*](alias B. alia (-io F1) v(S)) ut vino; palati gratia nulla est nec tam numerosa differentia: tribus ut plurimum bonitatibus[*](bonitatis EaVen.) distat. odor in tenui argutior, et is[*](his F2) tamen etiam in optimo[*](optimo MG. -me DFG. -ma Eazv) brevis.[*](Diosc. I 30. cfr. Pl. XXIII 80–82. — (6) Pl. XXVIII 50. (Varro I 55, 4). — (8) Dion. Hal. VI 13 p. med. — (9) Paul. Festi 192, 4. (cfr. Verg. G III 21. Pl. infra 125). — (10) Paus. I 27, 2. V 15, 3. Lucian. Anachars. 9. Geop. IX 1,4.)
Oleo natura tepefacere corpus et contra algores munire, eidem fervores capitis refrigerare. usum eius ad luxuriam[*](adiunxerim uerteres M) vertere Graeci, vitiorum omnium genitores, in gymnasiis publicando: notum est magistratus honoris eius octogenis sestertiis strigmenta olei vendidisse. oleae honorem Romana maiestas magnum perhibuit[*](praebuit E(?) va.S) turmas equitum idibus Iuliis ea[*](ea ego. ex ea (er M) ll.v) coronando, item minoribus triumphis ovantes. Athenae quoque victores olea coronant, Graecia[*](graecia MJ. -ci rS. -ci uero v) oleastro Olympiae.
[*](Cato 6, 1. 2. (Varro I 24, 1. 2).) Nunc dicentur Catonis placita de olivis. in calido[*](concalido M. caldo Cato) et pingui solo radium maiorem, Sallentinam[*](sallentinam MJ. sale- rv), orchitem[*](orcitem MFCato. cfr. § 4), posiam[*](pusiam F. poseam Cato), Sergianam[*](sergianam MCato v. segreg- r), Cominianam[*](cominianam Mv (J). comm- FE2a. comminiam E1. Comi- S. Colminianam Cato. -miniam Varro), albiceram[*](albiteram M. -icerem Cato) seri iubet adicit15 que[*](dist. ego) singulari prudentia: quam earum in iis[*](in iis MCato B(J). in his D2. infimis D1v. in finis (-nes Ea) r. in fini- timis G. in fingulis d2T(P)S) locis optimam esse dicent[*](dicent Cato. -cens M, -cunt Ea. -cant rv), in frigido autem et macro Liciniam. pingui enim[*]((om. enim) autem E. -tem et a) aut ferventi vitiari[*](uitiari eius MD2d2in ras. v(J). -iari eris F2G. -iari///is D1. -i/////ris F1. -iaberis Ea. -iari S) eius oleum arboremque ipsa[*](ipsa M. -am rv. cfr. n. luc. p. 52) fertilitate[*](fertilitatē F) consumi, musco[*](musco MD2v. -co eo D1(?). mus eo r) praeterea et[*](et ll.v(D). om. Bas.) rubore[*](rubore MD. rob- rv. rubro B e Cat.) infestari. [*]((1) Cato 7, 4. — (3) ib. 65, 1. 2. — (6) ib. 64, 2.)spectare oliveta in favonium loco exposito solibus censet,
nec alio ullo modo laudat.condi olivas optime orchites[*](orcites M. archithes F) et posias, vel virides in muria vel fractas[*](factas M. frictas J) in lentisco[*](len- tesco F. -tisca M). oleum quam[*](diua F. diu Eazva.G) acerbissima[*](aceruissima F. -mum Ea(va.B)) oliva optimum fieri. cetero quam primum e terra colligendam[*](colligenda MEaz), si inquinata sit, lavandam[*](lauanda Eaz); siccari triduo satis esse. si gelent frigora, quarto die premendam[*](premenda Eaz); 5 hanc[*](has Ea) et sale[*](salem M) aspergi. oleum in tabulato minui[*](minuit M) deteriusque fieri, item in amurca et[*](et om.Ea) fracibus[*](fragibus (-ilius a) FEa. fla- va.B) — hae sunt carnes et inde faeces —; [*](Cato 64, 2. 67, 1. 66. 65, 2. 66 init. 67, 1. — (12) ib. 66 extr. 67, 2.) quare saepius die[*](in die dTS) capulandum[*](decapulandum va.(P)H), praeterea concha[*](concha Müller em. III p. 5 e Cat. concham M. -as rv. in conchas G) et[*](et in Md. et rv) in plumbeas cortinas[*](scor- tinas M); aere vitiari. ferventibus[*](ferentibus M) omnia ea fieri clausisque torcularibus et quam minime ventilatis[*](uentilatos FEa), ideo nec[*](dist. Müller em. III p. 4) ligna ibi caedi oportere — qua de causa[*](causas M) e nucleis ipsarum ignis aptissimus —; ex[*](& (pro ex) FEa. et e va.S) cortinis in labra fundendum, ut[*](una M) fraces[*](fraces MB e Cat. feces r. faec- v) et amurca linquantur[*](linquantur MD. liq- r. -uentur v). ob id[*](solide ob id EasS. (cfr. v. 16)) crebrius vasa mutanda [*](mundanda va.(P)H), fiscinas spongia[*](spongeat F) tergendas[*](tergenda FEa), ut quam maxime pura sinceritas constet. [*]((15. 16) cfr. Col. XII 52, 21. Geop.IX 17, 5. — (18) cfr. Varro I 24, 3.) postea inventum ut lavarentur utique ferventi aqua, protinus prelo[*](prelo aH. praelo Mv. -los F. proelo E) subicerentur solidae — ita enim amurca exprimitur[*](& pręmitur F) —, mox trapetis fractae premerentur [*](premuntur Ea)[*](dist. (P)H) iterum. premi plus quam centenos modios non probant : factus[*](factuus M. fractus D2. fruct- va.B. item infra) vocatur[*](uocantur F1); quod vero post molam[*](prę molam F) primum expressum
[*](expressum MD. exce- d2T.om. rv) est, flos. factus tres[*](tres ll.v(H). ter B) gemino[*](gemini F2. -nos B. germini v) foro[*](foro MDdTH. fero r. fere B. foros v) a quaternis hominibus[*](ac va.S) nocte et die premi iustum est.[*]((6. 7) Pl. XXIII 77. Diosc. I 31. 139. — (8) Pl. XXIV 133.)
Non erat tum[*](tunc ES) ficticium[*](ficticium MH. fact- v. tict- Ea. tinctitium r) oleum, ideoque arbitror de eo[*](de eo om.Eava.H) nihil a Catone dictum. nunc eius genera plura, primumque persequemur ea quae ex arboribus fiunt, et inter illas ante omnes ex oleastro. tenue id multoque amarius quam oleae[*](oleo F1. molesta M) et[*](et om.Eava. J. ac F1. ad F2) tantum[*](tantum om.a) ad medicamenta[*](medicamenta MJ. -tum rv) utile[*](utre M. ut//// F1). simillimum huic est ex chamelaea[*](chamelaea G. -lea MEa. ame- DFG), frutice saxoso, non altiore palmo, foliis oleastri bacisque[*](olea- stribus acuque M). [*](Pl. XVI 85. XXIII 84. Herod. II 94. Diosc. IV 161. I 38.) proximum fit e[*](e ego. et F1d. et e rv) cici[*](fici Ea), arbore in Aegypto copiosa (alii crotonem[*](fcro- tonem FEava.B), alii sibi[*](sibi MDFGJ. sybi dT. siue Ea. sili (Salm.) S coll. Diosc. IV 161σέσελι. trixin C e Diosc. ib. rhibin v) , alii sesamon[*](se- xamon FEa) silvestre [*](siluestrę E. -rem MD) eam[*](ea F.om.Eava.J) appellant), ibique, non pridem et in[*](et in Mv. ex in Eaz. ex r) Hispania[*](hispenie F1. -pania e F2. -niae z), repente[*](sponte coni. Dal.) provenit altitudine oleae, caule ferulaceo, folio vitium , semine uvarum gracilium pallidarumque. nostri earn ricinum[*](emacinium M) vocant[*](uocant om.Ea) a similitudine seminis. coquitur[*](cocitur M) id in aqua, innatansque oleum tollitur[*](tollitur adepta (-empta M2) ubi M). at in Aegypto, ubi abundat, sine[*](sine om.M) igni[*](igne MC) et aqua sale[*](tale M) adspersum[*](an asperso (sc. semini)?) exprimitur, cibis foedum, lucernis exile[*](exile ll.v(J). utile Ce Diosc. et Herod., at cfr. XXIII 84. (an uix utile?)). [*](Diosc. I 39. Pl. XXIII 85.)[*]((2) Diosc. I 49. Pl. ib. 86. Pallad. II 19.) amygdalinum[*](amugdalinum M. amig- r), quod aliqui[*](alii qui Ea) neopum[*](neopum MD2d2Eav(J). nopum r.)[*](netopum vel metopium B e XIII 8 et Diosc.) vocant,
ex amaris nucibus arefactis et in offam contusis adspersam[*](adspersam ego. -sum (-su D2) ll.v. -sis C) aqua iterumque tusis exprimitur. fit et[*](et e EaG) lauru[*](lauri F1. -ro Eava. J) admixto drupparum[*](drypparum M) oleo, quidamque e[*](an e delendum?) bacis exprimunt tantum, alii[*](aliif FEa) foliis modo, aliqui folio et cortice[*](cortici MJD (an recte?)) bacarum, nec non styracem addunt aliosque odores; optima laurus ad id latifolia, silvestris[*](siluestris — 7 lati- folia om.Ea), [*](Diosc. I 48. Pl. ib. 87. Pallad. II 17 — (12) Pl. ib. 88. 165. XXV 158.) nigris bacis. simile est et e[*](et e MD. e v. om. r) myrto nigra[*](nitor (pro nigra) M), et haec latifolia melior. tunduntur bacae[*](baca Ea) adspersae[*](adspersae Mv(J). -sa rS) calida aqua, mox decoquuntur. alii[*](alia FEa) foliorum mollissima decoquunt in oleo et exprimunt, alii deiecta ea in oleum prius sole maturant . eadem ratio et in sativa myrto, sed praefertur silvestris minore semine, quam quidam oxymyrsinen[*](oxy- myrsine DFG), alii[*](ali M2. uocant alii va.S(J)) chamaemyrsinen[*](chamaemyr- sinen - ali Eadzv. om. r)[*](camalemyrsine Ea. camemirs- d) vocant[*](uocant om. va.S(J)), aliqui[*](aliqui H. alii qui Ea. aliqua dT. qu F1. qui r. alii B. quia v. om.z) acoron[*](acoron aB e XXV 158. a corona (-nae M. -nā a) ll. corone dT. -nae habet v. om.z) a similitudine[*](si- militudinem FEava. B); est enim brevis, fruticosa. [*](Diosc. I 41. 105. Pl. XXIII 88. — (15) Diosc. I 43. 50. 65. 40. Pl. ib. 89. Pallad. II 20. — (17) Diosc. II 121. Pl. XVIII 96.) fit et e citro[*](cipro E. cypro az), cupresso, nucibus iuglandibus[*](iuglan- dib. v(D). -ndis (iugul-M) ll.J (sc. arboris)) quod caryinum[*](caryinon v. -ry- num M. -rfinum r) vocant, malis, cedro[*](malis cedri Eava.J. at cfr. XXIV 19. XVI 52) quod pisselaeon [*](bissileon FEa. cedrelaeon va.H.), e[*](ex va.D) grano quoque Cnidio[*](gnidio FEava.S) purgato[*](purgato semine om.F) semine et tunso[*](tuso Fava.S), item lentisco. nam[*](nam M. nam et rv) cyprinum et e[*](e om.MF grand M) glande Aegyptia ut fieret odorum causa dictum est. Indi e[*](inde e Ea. -di M. -di ex va.D) castanets ac[*](ac ll.D. et v) sesima[*](sesama va.S) atque[*](12,100.109) oryza[*](oryza MC. oriza D2v. cor- r) facere dicuntur, Ichthyophagi[*](ichthyophagi v. icthyo- phact M. icthiofaci Ea. icthro- F) e piscibus. [*]((4) Diosc. I 67. Pl. XXIII 91. Col. XII 53.) inopia cogit[*](coicit M) aliquando luminum causa et e[*](et ę F. et M) platani bacis fieri aqua et sale maceratis[*](dist. Fels p. 14). et oenanthinum fit; de ipsa oenanthe dictum[*](ut dictum va.D) est[*](12,132) in unguentis. gleucino mustum incoquitur[*](inquoquitur M) vapore lento, ab aliis sine igni circumdatis vinaceis diebus XXI[*](XXI MJ. -II rv) bis singulis permixtum, consumiturque mustum oleo. aliqui[*](aliqui MG. alii qui Ea. alii v. alioqui r) non samp- suchum[*](sampsuchum L. samsucum MFv. iam su- Ea) tantum admiscent, sed etiam pretiosiora odoramenta ,ut[*](ut ego. ni M. nam rH. et v) in gymnasiis quoque conditur odoribus, sed vilissimis . [*]((12) Diosc. I 53. 16. — (13) Pl. XXIII 94. 95. Diosc. I 42. 63. 45. (Pl. XIX 79). 41. IV 92. (Pl. XXII 31).) fit ex[*](ex M. et r. et ex J. et de v) aspalatho[*](aspalatho B. -phalato M. -phalto v. asflato F. asfalto E2a. -Iso E1), calamo, balsamo, iri, cardamomo, meliloto[*](meliloto Ev. melli- a. melioto DFG. e- tilito M), nardo Gallico, panace, sampsucho[*](samsucho F. sampu- M. samsuco Eava.L), helenio, cinnamomi radice, omnium sucis in oleo maceratis expressisque. sic et rhodinum e rosis, iuncinum e iunco[*](iunci M.an iuncis?), quod et rosaceo simillimum, item hyoscyamo[*](hiosciamo E. -ano Fa) et lupinis, narcisso. plurimum autem in Aegypto e raphani semine aut gramine herba[*](herba B. -bae ll.v(D). -baue J. cfr. XXIV 178. (an graminis her- bae?)) quod chortinon[*](chortinon MB. cort- rv) vocant, item e sesima[*](sesima S. -im M. sesama Eav (C). -mo dVerc. sesasamo DFG) et urtica quod cnidinum[*](cnidinum B(S). caseci- M. oneti- Ea. enecci- r. cneci- G. cnedi- H. agrosti- v) appellant. [*](Diosc. III 106. Pl. XXIII 95.)[*]((1) Diosc. I 95. Pl. ib. 96 extr.) e lilio et alibi fit sub diu[*](diuo Eav (S). dio L) sole, luna, pruina maceratum . suis herbis componunt inter Cappadociam et Galatiam quod Selgiticum[*](selgiticum M2G coll. XXIII 95. segniti- M1. seletiti- Ea. selti- r. Selgicum S e Strab. XII 571. Seleuci- C. seleuti- szv) vocant, nervis admodum utile, sicut in Italia Iguvini[*](Iguuini H. iguini MD. eguu- r. e gummi v) . e pice fit quod pissinum[*](pissinum MG(H). pisinn- F. pisin- Ea. picin- v(L)) appellant, cum coquitur, velleribus supra halitum eius expansis atque ita expressis. probatum maxime e Bruttia; est enim pinguissima et resinosissima. [*](Diosc. I 37. Pl. ib. 96. Isid. XVII 7, 11. — (7) Diosc. I 30. Pl. ib. 82. — (8) Paus. V 11, 10.) color oleo[*](fuluo M) fulvus. sponte nascitur in Syriae maritimis quod elaeomeli[*](elaeomeli B. eleo- FGv. oleo- r) vocant; manat ex arboribus pin- 5 gue, crassius melle, resina tenuius[*](taenuius M. tenuis r), sapore dulci, et hoc medicis. veteri quoque oleo usus est ad quaedam genera morborum; existimaturque[*](que ego luc.p. 126. qui M.om. rv) et ebori vindicando a carie utile esse: certe simulacrum Saturni Romae intus oleo[*](oleom F1. oleum F2) repletum est.[*](Cato 100. — 91. 129. — 128. — 98. — 96. 103. — 97. — 98. — 99. 101. — 130. — cfr. (13) Varro I 51, 1. Col. II 19, 1. Pl. XVIII 295. — (14) Col. I 6, 14. — (15. 16) Varro I 57, 1. Pl. XVIII 305.— (17) Col. VI 4, 4. II 14, 3. Varro I 55, 7. Pl. XXIII 75. 74. XVII 263.)
Super omnia vero celebravit amurcam[*](amurca M) laudibus[*](laudibus om.Ea) Cato. dolia olearia cadosque illa imbui, ne bibant oleum; amurca subigi[*](subigi Mv. -ici FdEaz. -iri DG) areas terendis[*](terrendis F2. terrun- F1. torren- Ea) messibus, ut formicae[*](for- mica Ea) rimaeque absint; quin et lutum parietum ac tectoria et pavimenta horreorum frumenti, vestiaria[*](uestiaria MJ. -rium (best- D2) rv) etiam contra teredines ac noxia animalium[*](ani- malium MJ. -lia rv) amurca aspergi, semina frugum perfundi. morbis quadripedum[*](quadrupedum Eava.S), arborum quoque, illa medendum, efficaci [*](efficace MD) ad ulcera interiora humani quoque oris[*](horis E). [*]((4. 5) Varro I 2, 19. Pl. VIII 204. XVII 237.) lora etiam et coria[*](ac coria Eva.S) omnia et calceamina[*](calciamina EaL) axesque decocta ungui atque aeramenta contra aeruginem colorisque[*](colors M) gratia elegantioris et totam supellectilem ligneam ac vasa fictilia, in[*](ut (pro in) DFG) quis ficum
aridam[*](aridum E) libeat adservare[*](seruare Ea), aut si folia bacasque in virgis myrti aliudve quod genus simile. postremo ligna macerata amurca nullo[*](nullo D2TJ. -lli r. -llius v) fumi taedio ardere. oleam si lambendo capra[*](capta F. capara E1) lingua contigerit depaveritque primo germinatu[*](germina tum Ea), sterilescere auctor est M. Varro. et hactenus de olea atque oleo.[*](cfr. Pl. XXIII 142. Cato 48, 3. Col. XII 5, 2. Macrob. III 18, 14. — (12) Col. V 10, 14. Macrob. ib. 13.)
Reliqui arborum fructus[*](fructuosis M. -tuus D) vix specie figurave, non modo saporibus sucisque totiens permixtis atque insitis, enumerari queunt.
Grandissimus[*](grandissimis Eava.G) pineis[*](piceis M) nucibus altissimeque suspensus [*](suspensis Eava.G). intus exiles nucleos lacunatis includit[*](includit MG. -di rv) toris, vestitos alia ferruginis tunica, mira naturae cura molliter semina conlocandi. harum genus alterum Tarentinae[*](terentinae EaH coll. Macrob. Tarentinum va.G) digitis fragili putamine aviumque furto[*](aut (au F2) tumque fulto F) in arbore. [*](cfr. Pl. XVI 61. (Col. XII 5, 2). — (15) Diosc. I 87. — (17) Plut. qu. conv. V 3, 675e.) et tertium sappini e[*](sappini e MD2J. -niae e H. appinie D1. -nię r. sapiniae e G. -neae e L. -neum e B. apinum v) picea sativa, nucleorum cute verius quam putamine adeo molli, ut simul mandatur[*](mandantur FEva.C. mundentur a). quartum pitydia[*](pitydia MJ. -yida B. -yia v. pythidia r) vocant e pinastris[*](pinastris Mv. -treis r), singularis remedii adversus tussim in melle decoctis nucleis[*](decoctis nucleis MJ. -tos nucleos rv). Taurini ravicelos[*](rauicelos M2D. araui- M1. aquicęlos (-celos Ev) rv) vocant. pinea corona victores apud[*](apu F) Isthmum[*](Isthmum v. isthum a. -tum E. histaurum M. istrum D2. sthum D1FG) coronantur.