Naturalis Historia

Aegyptus et perseam[*](per- seam P e Th. et Diosc. -sitam M. -sicam rv. cfr. § 63 extr.) arborem sui generis habet, similem piro, folia retinentem. fertilitas[*](fertilitas — subnascente iteratRs) adsidua[*](assidui FE1. -due a) eius[*](eis Rsa. et Rs. ei D2G), subnascente crastino[*](crasso M) fructu[*](fructum FEa), maturitas etesiarum adflatu. pomum longius piro, inclusum[*](in- cisum M) amygdalae putamine et corio, colore herbido, sed ubi nux[*](nix M) illi, huic prunum[*](primum FaTs. pom- v a. H) differens brevitate ac mollitia[*](mol- litia et MRsS. -tię E. -tie Fa. -tie et v) et, quamvis blandiatur praedulcis suavitas, innocuum [*](innocum F1. in nu- cum Ea). materies bonitate, firmitudine, nigritia quoque nihil[*](nihilo RsS)

ibi[*](ibi Pronus (prun- v) FEva.G. ibi a) et prunus Aegyptia, non dissimilis[*](modis similis D2) spinae[*](spina Ea) proxime[*](proxime RsBas. -mae rv) dictae[*](die- tae RsFv. -ta r), pomo

[*](cfr. Pl. XXIV 105–107. — § 66: Diosc. I 133. 176. 157. 174.—)

Cummim[*](cum F1. gummim aBrot. -mi (optimum) v) optimam esse ex[*](ex om.M. et a) Aegyptia spina convenit, vermiculatam, colore glauco, puram, sine cortice, dentibus adhaerentem. pretium eius in libras X III. deterior ex amygdalis amaris et ceraso, pessima[*](pessima e (ex v) S. -mae M. -me Rs. persimę a. -symae FE ) e prunis.[*](Diosc. V 1. I 141. — (14) Th. III 14, 1 extr. IX 1, 2. Diosc. I 112 extr. — (16) Diosc. III 89. Pl. XXIV 128.) fit[*](fit MRsD2S. filii F1. -lis D1. folii F2Ea. fuit d. fluit v) et[*](et om.M) in[*](in ll. S. ex v) vitibus infantium[*](infantibus FEa) ulceribus aptissima, et aliquando in olea[*](inuolea FEa. ex olea C) dentium dolori, ulmo etiam in Coryco[*](cryco Rs. corico FEva.Bas. cortico a. (ἐν ταῖς κωρυκίσιTh.)) monte Ciliciae ac iunipiro ad nihil utiles[*](utiles ll.S. -le av. -lis Brot.), ex ulmi vero cummi et culices ibi[*](dist. Fels p. 48) nascuntur. fit et e[*](et eo F1. et ea F2. et ex va.S) sarcocolla — ita vocatur arbor et[*](et om. va.S) cummis — utilissima pictoribus ac medicis, similis pollini turis et ideo candida[*](etiam ideo candido Rs) quam rufa melior. pretium eius quod supra.

Nondum palustria attingimus[*](attigimus va.S(D)) nec[*](sed (pro nec) M. et Dzi.) frutices amnium;

[*](Th. IV 8, 3. cfr. Strabo XVII 799 extr. 800 init. — (7) cfr. Theopomp. ap. Athen. XV 676d. Plut. Ages. 36.) Papyrum ergo nascitur in palustribus[*](palustri a M. -stri delta (δproα) Dzi.) Aegypti aut[*](ait M. ut a) quiescentibus Nili aquis, ubi evagatae stagnant duo cubita non excedente altitudine gurgitum[*](gur///gitū Rs. -ghithum F. gyrgytum M), bracchiali[*](bracchiali RsF2S. brach- rv) radicis[*](radicis MFdv. -ces Ea. -ce Rs (D?)) obliquae [*](obliquae Ev. -que r) crassitudine, triangulis[*](trianguli lateribus non de amplius Rs) lateribus, decem non amplius cubitorum longitudine[*](longitudinem in MF) in gracilitatem[*](gragilitate (graci- Rs 3) Rs) fastigatum, thyrsi modo 5 cacumen includens, nullo semine aut usu[*](usū Rs) eius alio quam floris[*](florē Rs. foris E) ad deos coronandos. radicibus incolae pro ligno utuntur , nec ignis tantum gratia, sed ad[*](ad D(?)v. & FEa.om. r) alia[*](ali// M) quoque utensilia vasorum. ex ipso quidem papyro navigia texunt et e libro vela[*](et a libro uala Rs) tegetesque[*](tegates que FE. (alac.)), nec non et vestem, etiam[*](etiam ML. ē tam Rs. et quam r. atque zv) stragula[*](stragula MRs 3v(S). -lam RsL. strangula r) ac funes. mandunt quoque crudum decoctumque, sucum tantum devorantes .[*](73: Th. IV 8, 4. Diosc. I 115. Herod. II 96. 92. cfr. Lucan. IV 136. Pl. VI 82.) nascitur et in Syria circa quem odoratus[*](que moderatus F. -tur Ea) ille calamus lacum[*](latū Rs), neque aliis usus est quam inde funibus rex Antigonus[*](anti cognumin Rs) in navalibus[*](nabalibus F. nauall- Rs 1E1) rebus, nondum sparto[*](spara to Rs 1) communicato. nuper et in Euphrate[*](eufrate FEa) nascens[*](nescens Rs) circa Babylonem[*](babilonem RsF) papyrum intellectum est eundem usum habere[*](haber& FE. -bet a. -bere quem va.Bas.) chartae; et tamen adhuc malunt Parthi vestibus litteras intexere.

[*](Isid. VI 10, 2–5.) Praeparatur[*](praeparantur va.J) ex eo charta[*](char& FE. -rtae va.J. caret a) diviso acu in praetenues , sed quam latissimas[*](latissime Rs) philyras[*](phi- lyras MJ. -luras FEav. phylitras Rs. -luras Rs 3. fasciolas coni. Dzi. fibras Birt AB p. 243). principatus medio,

Magna in[*](in om.F) latitudine earum differentia: XIII digitorum optimis, duo[*](optū is duae Rs) detrahuntur hieraticae[*](hieratica et M2. hęraticae E. heratice Fa. hiera- cae Rs 1), Fanniana[*](fanniaca Ea) denos habet, et uno minus amphitheatritica[*](amphiteatritica Rs. -teatrica (ampi- M) r. cfr. § 75), pauciores Saitica[*](saltiga M. sartica FEa.cfr. § 69. 76), nec malleo[*](malleo v. -llio MRs. -lio D1F. in alio (-ia a) D2da. alio E) sufficit; nam emporiticae[*](emphori- ticae FEa. en (in Rs 3) poret- Rs. cfr. § 76) brevitas sex digitos non excedit. praeterea spectatur[*](spectantur DFEava.S(D)) in chartis tenuitas, densitas, candor[*](candar Rs 1. camdor F2. eam- F1E.om.a liuor M.om.a), levor. primatum mutavit[*](mutauit MRsv. mutua- r) Claudius Caesar: nimia quippe Augustae[*](angustae Ea) tenuitas tolerandis[*](tneerandis F. tener- Ea) non sufficiebat calamis; ad hoc tramittens litteras[*](litteris M) liturae[*](liture RsFa. litturae E) metum adferebat ex[*](ex om. va.H) aversis[*](aduersis MdTVerc.), et alias indecoro visu pertralucida. igitur e[*](e MH (J). et D2v. om. rS) secundo corio[*](corto Rs) statumina[*](stamina Birt AB p. 245) facta sunt, e[*](et EaSJ) primo subtemina[*](subtemina MRsF2Brot. s opt- F1Ea. subtegmina H. -ne v). auxit[*](ausi & Rs) et amplitudinem [*](amplitudinem MDzi. ita latitu- Rs. latitu- rv), pedali[*](pedalis va.S erat mensura et Eava. S) mensura. erat et cubitalis macrocollis[*](macrocolis va. H(D)), sed ratio deprehendit vitium, unius schidae[*](scide RsF. scedę E.om.a) revulsione[*](re uo//si////ones Rs. -uolsione FES) plures infestante[*](infestantes FEa) paginas. ob haec praelata omnibus Claudia, Augustae

Scabritia levigatur dente conchave[*](concaue E. -auo va.B), sed caducae litterae fiunt. minus sorbet politura charta, magis splendet[*](post splendet inseruit postea — malleo (§ 82) Dzi.). rebellat saepe umor incuriose datus primo, malleoque[*](malleo quae FEa) deprehenditur aut[*](aut—7 deprebenditur om.MRs)[*](aut v. aui DFEa) etiam odore, cum cura[*](cura ego. om. ll.v. cfr. v. 12) fuit[*](fuerit va.D) indiligentior. deprehenditur et lentigo[*](lentico E) oculis, sed inserta mediis glutinamentis taenea[*](tenea RsFEa. taenia va.J) fungo[*](fungo MRsv(G). -nco r. iunco zB) papyri bibula, vix nisi littera fundente[*](findente E2) se: tantum inest fraudis. alius igitur iterum texendis[*](tetendis FE. tenen- a) labor.

Glutinum vulgare e pollinis[*](epollonis F. apollinis (-inu E1) Ea) flore temperatur fervente [*](feluente M) aqua[*](qua FEa), minimo aceti[*](acceti F. a&i E1) aspersu, nam fabrile cummisque[*](cummiscue (comm- a) Fa. -cuę E) fragilia sunt. diligentior[*](diligenter M. -tiore Dzi.) cura mollia panis fermentati colat[*](colat ego. -ata ll. v) aqua fervente; minimum hoc modo intergerivi[*](intergeriui MS. -e///im Rs. -eri r. -erii G. -erit v), atque etiam Nili[*](nili Mv(D). nil R. lini rH. cfr. § 107) lenitas superatur[*](superatu Fa). cmne autem glutinum[*](gltinum om.M) nec[*](uel (pro nec) M) vetustius esse[*](ex se FE1a) debet uno die nec recentius[*](recentius:Rsv. rectius M.om. r).— (postea malleo[*](mallio (melleo E1a) recentius FEa) tenuatur [*](tenuatus FEa) et glutino percurritur, iterumque constricta[*](constricta v. -scripta (prosc- Rs) MRsD. -pte r. de m endo cfr. XXXV 93. (concri- spata Birt AB p. 244)) erugatur[*](rugat FEa) atque extenditur malleo) — ita sint[*](sunt va.S) longinqua monimenta[*](monu- menta Rsva.S). Tiberi[*](dist. U) Gaique[*](galiq; //// Rs. ca.II. quae FEa) Gracchorum[*](grece (grathe E. gratę a) horum F1Ea) manus[*](manus quae va.J) apud Pomponium Secundum vatem[*](altem FEa) civemque clarissimum vidi annos fere[*](fere om.Rs) post ducentos

[*](Cass. Hem. fr. 37 Pet. (cfr. Varro ap. August. CD VII 34 init. Liv. XL 29, 3 sq. Val. M. I 1, 12. Plut. Numa 22 med.).) Ingentia exempla contra M.[*](M. MRsS. om. rv) Varronis sententiam de chartis reperiuntur. namque Cassius Hemina, vetustissimus auctor annalium, quarto eorum libro prodidit Cn.[*](c???. n???. Rs. C- M) Terentium[*](terrentium FE) scribam agrum suum in laniculo repastinantem [*](re- spirantem Rs 1) effodisse[*](effodisse MRsS. offend-rv) arcam, in qua Numa, qui Romae regnavit , situs fuisset. in eadem[*](eodem DFEa) libros eius repertos[*](repertus M) P. Cornelio [*](cornelius FEa) L[*](L. om.MRs). filio[*](F. (vel. P. pro filio) MBas.) Cethego, M. Baebio[*](brebio M) Q. filio Tamphilo[*](Tamphilo (Sigonius) S. pham- F. pam- (-lio Rs. -li lo a) r) cos., ad quos a regno Numae[*](Numae om.M) colliguntur anni DXXXV. hos fuisse e[*](e Mv. om. r) charta, maiore etiamnum miraculo, quod[*](quod- quod DFE. (alac.) quod tot va.D) infossi[*](in fossa M) duraverint [*](durauerunt (-rint SJ) annis va.D. cfr. luc. p. 29) — quapropter in re tanta[*](in retenta FEa) ipsius Heminae verba ponam: Mirabantur alii, quomodo illi libri durare possent; ille ita rationem reddebat: lapidem fuisse quadratum[*](quod ratum Fa) circiter in media area[*](media area MRsv(L)J. -iae (-ia a) arcae (-ce a) r. -io arcae zS. -io arcte C) evinctum[*](euinctum RsJ. euict- M. uinct- rzv(D)) candelis quoquoversus[*](quoquouersus FG. quoqueuer- (-su M) r. quaquauersum zv). in eo lapide insuper libros III sitos[*](III sitos ego. insitos MRsS. inse po- sitos r. III sepo- D. impo- Verc. -tum v) fuisse; propterea arbitrarier[*](arbitranter Rs. -ari ea Ea. -arier (-ari H) eos va.S) non computuisse [*](concuputuisse Rs. computru- D2F2va.S. potu- Ea). et[*](&e F) libros citratos fuisse; propterea[*](propter FEa) arbitrarier tineas[*](tineas Mv. -nias r) non tetigisse[*](tegisse FEa). in iis[*](iis Mv(D). his rC. (in iis — 447,1 Pythagoricae damn. J)) libris scripta[*](scriptae RsMadvig adv. crit. Iip. 527)

Aethiopia Aegypto contermina insignes arbores non fere[*](non fere arbores non fere M) habet praeter liniferam, qualis[*](liniferam qualis MD. -ras quarum r. -ras (lani- C) quarum natura in descriptione v) Indorum atque Arabiae [*](arabiae Mv. -ia r) dicta est. propior[*](propior v. -prior ll) tamen huic natura lanae maiorque[*](12,38 sq.) folliculus granati modo mali, similesque[*](similisque F) et inter se arbores ipsae. praeter hanc palmae, quales retulimus. insularum[*](36 sq.) arbores ambitu Aethiopiae et nemora odorata in mentione[*](6,198 sq.) earum dicta sunt.

[*](cfr. Strabo XVII 826 p. med. Sen. benef. VII 9, 2. Lucan. IX 426 sq. al.)

Atlans[*](Atlas va.J) mons peculiari[*](peculia M) proditur silva, de qua diximus. confines ei Mauri, quibus plurima arbor citri[*](citri Mz(Ber.)H (S). -ria D2. -rei E. eitrei D1d. oit- F. cyt- a. cedri v(Brot.)) et[*](5,14) mensarum insania, quas feminae viris contra margaritas[*](margaritis Ea. -r&is F) regerunt .[*](Tertull. de pallio 5. — [Iuba fr. 25 Mü.].) exstat hodie M[*](M. Mv. in r). Ciceroni[*](ciceroni M. -nis rv) in illa[*](ille FEa) paupertate et (quod magis mirum est) illo aevo empta[*](empta MG. -tae rv) HS[*](HS MG. his r. libris v (item passim infra)) D???[*](D??? MJ. om. r. X G. XI.(X. C) Cum his v). memoratur[*](memorantur va.G) et Galli Asini[*](galli asini (-nii G) MS. -nii quae v. gallias in II r) HS |X|[*](|X| MJ. XI rv). venumdatae[*](uenumdata M. uenundatae rva. H) sunt et duae ab[*](ab MJ. om.a. a rv(H). del. G) Iuba rege pendentes[*](uendente va.H), quarum alteri pretium fuit HS |XII|[*](|XII| MJ.XIIrH. XV v), alteri paulo minus. interiit[*](interit F1Ea) nuper incendio a Cethegis[*](cetegus FEa) descendens, HS |XIII|[*](|XIII| MD. XIIII rv.XIIIIaH) permutata[*](permutata —449, 17 caudice om.a), latifundii[*](lati- fundii MB. -ti fundi rv) taxatione[*](taxatione Mv. -nes r), si quis praedia[*](praedi FE) tanti

Mensis praecipua dos in venam crispis vel in vertices parvos[*](uena ... uertice paruis (uariis B) va. H). illud oblongo evenit discursu ideoque tigrinum appellatur[*](tigri- num (-nae v) appellantur Fdva. H), hoc intorto et ideo tales pantherinae vocantur. sunt et undatim crispae, maiore gratia, si pavonum[*](paonum D1F1. pro- M) caudae oculos imitentur. magna, verum[*](uerum ll.J. -ro v. dist. ego: cfr. vol. Ip. 539 ad II 172) post has, gratia[*](gratiae FEa) extra praedictas [*](praedicta M) crispis[*](crispis MC. -pi rv) densa veluti grani congerie, quas[*](quas om.F) ob id a[*](a Mv. om. r) similitudine apiatas vocant. summa vero omnium in colore: hic maxime mulsi placet, vinis[*](uinis MD coll.§ 99 extr. uenis rv) suis refulgens. post haec amplitude est: iam toti caudices iuvant[*](iuuant Mv. -at r), pluresque in una. mensae[*](dist. G) vitia lignum — ita vocatur materiae[*](materiae M. -ia rv) surda et indigesta simplicitas aut platani foliorum modo digesta[*](simplicitas — digesta om.M) —, item[*](item MF2d2in ras. G. tem r. om. v) ilignae[*](ilignae (-neae v) uenae G. (etiam add. v). -na uaene D2F2. lignauae (-ue E) nec D1F1E. -na uero si M. lingue nec a) venae similitudo vel coloris et, quibus maxime obnoxias fecere aestus[*](aestus Mv. -tu (estu Ea) r) ventique, rimae aut capillamenta rimas imitata; postea murena nigro[*](nicro F1Ea) transcurrens limite variisque corticum[*](corticum MFdv(J). coruum EaS. corium z. cor- nicum H) punctis adprehensus papaverum modo[*](modo azv. nodo ll. H. cfr. VIII 195) et in totum atro[*](ue om.M) propior[*](propior v. -prior ll) colos maculaeve discolores[*](discores F1E. -ors a). — Virides terra condunt barbari et inlinunt cera, artifices vero frumenti acervis inponunt septenis diebus totidem intermissis[*](intermitis F1Ea), mirumque ponderi quantum ita detrahatur. naufragia docuere[*](docere F1Ea) nuper hanc quoque materiem[*](materiem M. -iam rv) siccatam mari, duritie[*](duritiae ME) incorrupta,[*](57) cospissari[*](cospissari MJ. spi- rv) non ullo[*](non ullo v. nullo F2Ta. non (n???) nullo r. immo nullo Müller em. II p. 30. (an ut nullo? cfr. VII 152 ut nihil aliud)) modo vehementius. nutriuntur

[*](Hom. ε 60.—) Inter pauca nitidioris[*](nitioris M) vitae instrumenta haec arbor est[*](arbor est MF2v. -rem F1. -rum Ea), quapropter insistendum ei quoque paululum[*](paululum MD. paulum rv) videtur. nota etiam[*](et iam CFW Müller p. 17) Homero fuit. thyon[*](thyon (coni. Dal.) H. thron M. thio F2. tro rv.θεῖονL) Graece[*](graece ML. grece F2. geche Fd. -chae D. gethę E. gete av) vocatur, ab aliis[*](haliis E. NIS (=alis) M) thya[*](thia FEava. Verc.). hanc itaque inter odores uri tradidit[*](tradidit MJ. tradit rv) in deliciis Circae[*](Circes va.J), quam deam volebat intellegi, magno errore eorum qui odoramenta in eo vocabulo accipiunt, cum praesertim eodem versu cedrum laricemque una tradat uri[*](tradat uri (Salm.) J. -at uri in S. -atur M. -atur in r. -at in v), quo[*](qua Ea) manifestum est de arboribus tantum locutum. [*](Th. V 3, 7. (cfr. Pl. XV 1. XVI 144. XIX 32).— (18) cfr. Cic. Verr. IV 37.) Theophrastus, qui proximus[*](proximus M (coni. S) J. primus (-mis D1) DEv. -inus F. (alac.)) a Magni Alexandri aetate scripsit[*](scripsit MJ. scribit r v) haec[*](haec MJ. que DF. quae v. del. S. (an h. e.?)) circa urbis Romae annum[*]((om. annum) post numerum add. gesta sunt annum va.S) CCCCXXXX, magnum iam huic arbori[*](arbore F1E1) honorem tribuit, memoratas[*](memoratas Mv. -ta r) ex ea[*](ex eo M) referens templorum veterum contignationes quandamque inmortalitatem materiae in tectis contra vitia omnia incorruptae[*](incorrupta E). radice nihil crispius, nec aliunde pretiosiora opera. praecipuam autem esse eam arborem circa Hammonis delubrum, nasci et in[*](in Mv. om. r) interior[*](interior MF2D. infe- rv) Cyrenaicae[*](cyronaice F1Ea) parte. de mensis tamen tacuit, et alias nullius ante Ciceronianam vetustor memoria est, quo[*](quo MJ. quac r H. ex quo v) noviciae[*](nauiciae F1. -itiae E. nautice a. nouitia zH) apparent

[*](Th. IV 3, 1. — (8) Nepos. fr. 20 Halm. — (13) Hom. i 84 sq. — (14. 15) Diosc. I 171.—)

Eadem Africa, qua vergit ad nos, insignem arborem loton[*](laton FEa) gignit, quam vocat[*](uocant Eava.J) celthim[*](celthim MJ. -tim rv), et[*](et Mv. om. r) ipsam Italiae 5 familiarem, sed terra mutatam. praecipua[*](praecipuę E. sed multa M. (loc. corr.)) est circa Syrtis atque Nasamonas. magnitudo quae piro, quamquam Nepos Cornelius brevem tradit. incisurae folio crebriores; alioqui[*](alioqui (-in v) DFv (J). aliqui M. qui E. (alac.). quae z(P)H ilices FE) ilicis viderentur[*](uidentur (P)H). differentiae[*](differentia F1Ea) plures[*](plures F2v. plu- rimis M. pures r. (an plures in iis?)), eaeque[*](eaque F1. eae quae Ea) maxime fructibus fiunt. magnitudo huic fabae[*](magnitudo huic fabae MF2v.om. r), color croci, sed ante maturitatem alius atque alius, sicut uvis[*](in uuis va.S). nascitur densus in ramis myrti modo, non ut in Italia cerasis[*](cerasus D2F2. -si va.J), tam dulcis[*](dulcis ll.v(S). -ci L) ibi cibo[*](cibus va.L), ut nomen etiam genti terraeque dederit nimis hospitali advenarum oblivione patriae. ferunt ventris non sentire morbos[*](morbos MD2F2G(J). -ruo D1F1. -rbum Eazv(H)) qui eum[*](tum M) mandant. [*](Th. IV 3, 2. 1. 4. Herod. IV 177. Polyb. XII 2 ap. Athen. XIV 561de. Nepos fr. 20.) melior sine interiore nucleo, qui in[*](de (pro in) MJD) altero genere osseus videtur. vinum quoque exprimitur illi simile mulso, quod ultra denos dies negat durare idem[*](idem — 453, 1 arboris om.a) Nepos bacasque concisas[*](contusas va.H) cum alica[*](aliqua E. siliqua va.B) ad cibos doliis condi. quin et exercitus pastos eo[*](eos F1E) accepimus[*](accepimus Ev. accip- rD) ultro citroque[*](citro om.F1E) commeantes per Africam. ligno colos niger; ad tibiarum cantus expetitur. e[*](eom.E) radice cultellis capulos[*](capolos FE) brevesque alios usus excogitant.

[*](Th. IV 8, 9. 10. 11. 9. Diosc. IV 112. Herod. II 92. Diod. I 34, 6. cfr. PL. XXII 56. —) Haec[*](et del.F2. hec M1. haec M2) ibi natura arboris. est autem eodem nomine et herba[*](erba E) et in[*](in om.E1) Aegypto caulis in palustrium genere. recedentibus enim aquis Nili[*](lini F1. cfr. § 82) riuis provenit, similis fabae caule foliisque[*](amen (tn???) a) densa congerie stipatis, brevioribus tantum gracilioribusque [*](que MD. cui r. que cui v). fructus in capite papaveri[*](papauere FEa) similis incisuris omnique alio modo; intus grana ceu milium[*](granate (-tę E) umilium (hu- Ea)... capite F1Ea). incolae capita in[*](in MF2v. non (n???) r) acervis putrefaciunt, mox separant lavando et siccata tundunt eoque pane utuntur. mirum[*](mirum — § 110 extr. om.a) est quod praeter haec traditur, sole occidente papavera ea[*](papauerae ea F1. -re ea E1. -ra F2) comprimi et integi foliis, ad ortum autem aperiri, donec maturescant flosque, qui est candidus, decidat[*](decidit E). [*](Th. IV 8, 10. 11. (C II 19, 1). — (16) Diosc. IV 112. — (20) cfr. Col. VII 9, 6.)