Naturalis Historia

Cummim[*](cum F1. gummim aBrot. -mi (optimum) v) optimam esse ex[*](ex om.M. et a) Aegyptia spina convenit, vermiculatam, colore glauco, puram, sine cortice, dentibus adhaerentem. pretium eius in libras X III. deterior ex amygdalis amaris et ceraso, pessima[*](pessima e (ex v) S. -mae M. -me Rs. persimę a. -symae FE ) e prunis.[*](Diosc. V 1. I 141. — (14) Th. III 14, 1 extr. IX 1, 2. Diosc. I 112 extr. — (16) Diosc. III 89. Pl. XXIV 128.) fit[*](fit MRsD2S. filii F1. -lis D1. folii F2Ea. fuit d. fluit v) et[*](et om.M) in[*](in ll. S. ex v) vitibus infantium[*](infantibus FEa) ulceribus aptissima, et aliquando in olea[*](inuolea FEa. ex olea C) dentium dolori, ulmo etiam in Coryco[*](cryco Rs. corico FEva.Bas. cortico a. (ἐν ταῖς κωρυκίσιTh.)) monte Ciliciae ac iunipiro ad nihil utiles[*](utiles ll.S. -le av. -lis Brot.), ex ulmi vero cummi et culices ibi[*](dist. Fels p. 48) nascuntur. fit et e[*](et eo F1. et ea F2. et ex va.S) sarcocolla — ita vocatur arbor et[*](et om. va.S) cummis — utilissima pictoribus ac medicis, similis pollini turis et ideo candida[*](etiam ideo candido Rs) quam rufa melior. pretium eius quod supra.

Nondum palustria attingimus[*](attigimus va.S(D)) nec[*](sed (pro nec) M. et Dzi.) frutices amnium;

[*](Th. IV 8, 3. cfr. Strabo XVII 799 extr. 800 init. — (7) cfr. Theopomp. ap. Athen. XV 676d. Plut. Ages. 36.) Papyrum ergo nascitur in palustribus[*](palustri a M. -stri delta (δproα) Dzi.) Aegypti aut[*](ait M. ut a) quiescentibus Nili aquis, ubi evagatae stagnant duo cubita non excedente altitudine gurgitum[*](gur///gitū Rs. -ghithum F. gyrgytum M), bracchiali[*](bracchiali RsF2S. brach- rv) radicis[*](radicis MFdv. -ces Ea. -ce Rs (D?)) obliquae [*](obliquae Ev. -que r) crassitudine, triangulis[*](trianguli lateribus non de amplius Rs) lateribus, decem non amplius cubitorum longitudine[*](longitudinem in MF) in gracilitatem[*](gragilitate (graci- Rs 3) Rs) fastigatum, thyrsi modo 5 cacumen includens, nullo semine aut usu[*](usū Rs) eius alio quam floris[*](florē Rs. foris E) ad deos coronandos. radicibus incolae pro ligno utuntur , nec ignis tantum gratia, sed ad[*](ad D(?)v. & FEa.om. r) alia[*](ali// M) quoque utensilia vasorum. ex ipso quidem papyro navigia texunt et e libro vela[*](et a libro uala Rs) tegetesque[*](tegates que FE. (alac.)), nec non et vestem, etiam[*](etiam ML. ē tam Rs. et quam r. atque zv) stragula[*](stragula MRs 3v(S). -lam RsL. strangula r) ac funes. mandunt quoque crudum decoctumque, sucum tantum devorantes .[*](73: Th. IV 8, 4. Diosc. I 115. Herod. II 96. 92. cfr. Lucan. IV 136. Pl. VI 82.) nascitur et in Syria circa quem odoratus[*](que moderatus F. -tur Ea) ille calamus lacum[*](latū Rs), neque aliis usus est quam inde funibus rex Antigonus[*](anti cognumin Rs) in navalibus[*](nabalibus F. nauall- Rs 1E1) rebus, nondum sparto[*](spara to Rs 1) communicato. nuper et in Euphrate[*](eufrate FEa) nascens[*](nescens Rs) circa Babylonem[*](babilonem RsF) papyrum intellectum est eundem usum habere[*](haber& FE. -bet a. -bere quem va.Bas.) chartae; et tamen adhuc malunt Parthi vestibus litteras intexere.

[*](Isid. VI 10, 2–5.) Praeparatur[*](praeparantur va.J) ex eo charta[*](char& FE. -rtae va.J. caret a) diviso acu in praetenues , sed quam latissimas[*](latissime Rs) philyras[*](phi- lyras MJ. -luras FEav. phylitras Rs. -luras Rs 3. fasciolas coni. Dzi. fibras Birt AB p. 243). principatus medio,

Magna in[*](in om.F) latitudine earum differentia: XIII digitorum optimis, duo[*](optū is duae Rs) detrahuntur hieraticae[*](hieratica et M2. hęraticae E. heratice Fa. hiera- cae Rs 1), Fanniana[*](fanniaca Ea) denos habet, et uno minus amphitheatritica[*](amphiteatritica Rs. -teatrica (ampi- M) r. cfr. § 75), pauciores Saitica[*](saltiga M. sartica FEa.cfr. § 69. 76), nec malleo[*](malleo v. -llio MRs. -lio D1F. in alio (-ia a) D2da. alio E) sufficit; nam emporiticae[*](emphori- ticae FEa. en (in Rs 3) poret- Rs. cfr. § 76) brevitas sex digitos non excedit. praeterea spectatur[*](spectantur DFEava.S(D)) in chartis tenuitas, densitas, candor[*](candar Rs 1. camdor F2. eam- F1E.om.a liuor M.om.a), levor. primatum mutavit[*](mutauit MRsv. mutua- r) Claudius Caesar: nimia quippe Augustae[*](angustae Ea) tenuitas tolerandis[*](tneerandis F. tener- Ea) non sufficiebat calamis; ad hoc tramittens litteras[*](litteris M) liturae[*](liture RsFa. litturae E) metum adferebat ex[*](ex om. va.H) aversis[*](aduersis MdTVerc.), et alias indecoro visu pertralucida. igitur e[*](e MH (J). et D2v. om. rS) secundo corio[*](corto Rs) statumina[*](stamina Birt AB p. 245) facta sunt, e[*](et EaSJ) primo subtemina[*](subtemina MRsF2Brot. s opt- F1Ea. subtegmina H. -ne v). auxit[*](ausi & Rs) et amplitudinem [*](amplitudinem MDzi. ita latitu- Rs. latitu- rv), pedali[*](pedalis va.S erat mensura et Eava. S) mensura. erat et cubitalis macrocollis[*](macrocolis va. H(D)), sed ratio deprehendit vitium, unius schidae[*](scide RsF. scedę E.om.a) revulsione[*](re uo//si////ones Rs. -uolsione FES) plures infestante[*](infestantes FEa) paginas. ob haec praelata omnibus Claudia, Augustae

Scabritia levigatur dente conchave[*](concaue E. -auo va.B), sed caducae litterae fiunt. minus sorbet politura charta, magis splendet[*](post splendet inseruit postea — malleo (§ 82) Dzi.). rebellat saepe umor incuriose datus primo, malleoque[*](malleo quae FEa) deprehenditur aut[*](aut—7 deprebenditur om.MRs)[*](aut v. aui DFEa) etiam odore, cum cura[*](cura ego. om. ll.v. cfr. v. 12) fuit[*](fuerit va.D) indiligentior. deprehenditur et lentigo[*](lentico E) oculis, sed inserta mediis glutinamentis taenea[*](tenea RsFEa. taenia va.J) fungo[*](fungo MRsv(G). -nco r. iunco zB) papyri bibula, vix nisi littera fundente[*](findente E2) se: tantum inest fraudis. alius igitur iterum texendis[*](tetendis FE. tenen- a) labor.

Glutinum vulgare e pollinis[*](epollonis F. apollinis (-inu E1) Ea) flore temperatur fervente [*](feluente M) aqua[*](qua FEa), minimo aceti[*](acceti F. a&i E1) aspersu, nam fabrile cummisque[*](cummiscue (comm- a) Fa. -cuę E) fragilia sunt. diligentior[*](diligenter M. -tiore Dzi.) cura mollia panis fermentati colat[*](colat ego. -ata ll. v) aqua fervente; minimum hoc modo intergerivi[*](intergeriui MS. -e///im Rs. -eri r. -erii G. -erit v), atque etiam Nili[*](nili Mv(D). nil R. lini rH. cfr. § 107) lenitas superatur[*](superatu Fa). cmne autem glutinum[*](gltinum om.M) nec[*](uel (pro nec) M) vetustius esse[*](ex se FE1a) debet uno die nec recentius[*](recentius:Rsv. rectius M.om. r).— (postea malleo[*](mallio (melleo E1a) recentius FEa) tenuatur [*](tenuatus FEa) et glutino percurritur, iterumque constricta[*](constricta v. -scripta (prosc- Rs) MRsD. -pte r. de m endo cfr. XXXV 93. (concri- spata Birt AB p. 244)) erugatur[*](rugat FEa) atque extenditur malleo) — ita sint[*](sunt va.S) longinqua monimenta[*](monu- menta Rsva.S). Tiberi[*](dist. U) Gaique[*](galiq; //// Rs. ca.II. quae FEa) Gracchorum[*](grece (grathe E. gratę a) horum F1Ea) manus[*](manus quae va.J) apud Pomponium Secundum vatem[*](altem FEa) civemque clarissimum vidi annos fere[*](fere om.Rs) post ducentos

[*](Cass. Hem. fr. 37 Pet. (cfr. Varro ap. August. CD VII 34 init. Liv. XL 29, 3 sq. Val. M. I 1, 12. Plut. Numa 22 med.).) Ingentia exempla contra M.[*](M. MRsS. om. rv) Varronis sententiam de chartis reperiuntur. namque Cassius Hemina, vetustissimus auctor annalium, quarto eorum libro prodidit Cn.[*](c???. n???. Rs. C- M) Terentium[*](terrentium FE) scribam agrum suum in laniculo repastinantem [*](re- spirantem Rs 1) effodisse[*](effodisse MRsS. offend-rv) arcam, in qua Numa, qui Romae regnavit , situs fuisset. in eadem[*](eodem DFEa) libros eius repertos[*](repertus M) P. Cornelio [*](cornelius FEa) L[*](L. om.MRs). filio[*](F. (vel. P. pro filio) MBas.) Cethego, M. Baebio[*](brebio M) Q. filio Tamphilo[*](Tamphilo (Sigonius) S. pham- F. pam- (-lio Rs. -li lo a) r) cos., ad quos a regno Numae[*](Numae om.M) colliguntur anni DXXXV. hos fuisse e[*](e Mv. om. r) charta, maiore etiamnum miraculo, quod[*](quod- quod DFE. (alac.) quod tot va.D) infossi[*](in fossa M) duraverint [*](durauerunt (-rint SJ) annis va.D. cfr. luc. p. 29) — quapropter in re tanta[*](in retenta FEa) ipsius Heminae verba ponam: Mirabantur alii, quomodo illi libri durare possent; ille ita rationem reddebat: lapidem fuisse quadratum[*](quod ratum Fa) circiter in media area[*](media area MRsv(L)J. -iae (-ia a) arcae (-ce a) r. -io arcae zS. -io arcte C) evinctum[*](euinctum RsJ. euict- M. uinct- rzv(D)) candelis quoquoversus[*](quoquouersus FG. quoqueuer- (-su M) r. quaquauersum zv). in eo lapide insuper libros III sitos[*](III sitos ego. insitos MRsS. inse po- sitos r. III sepo- D. impo- Verc. -tum v) fuisse; propterea arbitrarier[*](arbitranter Rs. -ari ea Ea. -arier (-ari H) eos va.S) non computuisse [*](concuputuisse Rs. computru- D2F2va.S. potu- Ea). et[*](&e F) libros citratos fuisse; propterea[*](propter FEa) arbitrarier tineas[*](tineas Mv. -nias r) non tetigisse[*](tegisse FEa). in iis[*](iis Mv(D). his rC. (in iis — 447,1 Pythagoricae damn. J)) libris scripta[*](scriptae RsMadvig adv. crit. Iip. 527)

Aethiopia Aegypto contermina insignes arbores non fere[*](non fere arbores non fere M) habet praeter liniferam, qualis[*](liniferam qualis MD. -ras quarum r. -ras (lani- C) quarum natura in descriptione v) Indorum atque Arabiae [*](arabiae Mv. -ia r) dicta est. propior[*](propior v. -prior ll) tamen huic natura lanae maiorque[*](12,38 sq.) folliculus granati modo mali, similesque[*](similisque F) et inter se arbores ipsae. praeter hanc palmae, quales retulimus. insularum[*](36 sq.) arbores ambitu Aethiopiae et nemora odorata in mentione[*](6,198 sq.) earum dicta sunt.

[*](cfr. Strabo XVII 826 p. med. Sen. benef. VII 9, 2. Lucan. IX 426 sq. al.)

Atlans[*](Atlas va.J) mons peculiari[*](peculia M) proditur silva, de qua diximus. confines ei Mauri, quibus plurima arbor citri[*](citri Mz(Ber.)H (S). -ria D2. -rei E. eitrei D1d. oit- F. cyt- a. cedri v(Brot.)) et[*](5,14) mensarum insania, quas feminae viris contra margaritas[*](margaritis Ea. -r&is F) regerunt .[*](Tertull. de pallio 5. — [Iuba fr. 25 Mü.].) exstat hodie M[*](M. Mv. in r). Ciceroni[*](ciceroni M. -nis rv) in illa[*](ille FEa) paupertate et (quod magis mirum est) illo aevo empta[*](empta MG. -tae rv) HS[*](HS MG. his r. libris v (item passim infra)) D???[*](D??? MJ. om. r. X G. XI.(X. C) Cum his v). memoratur[*](memorantur va.G) et Galli Asini[*](galli asini (-nii G) MS. -nii quae v. gallias in II r) HS |X|[*](|X| MJ. XI rv). venumdatae[*](uenumdata M. uenundatae rva. H) sunt et duae ab[*](ab MJ. om.a. a rv(H). del. G) Iuba rege pendentes[*](uendente va.H), quarum alteri pretium fuit HS |XII|[*](|XII| MJ.XIIrH. XV v), alteri paulo minus. interiit[*](interit F1Ea) nuper incendio a Cethegis[*](cetegus FEa) descendens, HS |XIII|[*](|XIII| MD. XIIII rv.XIIIIaH) permutata[*](permutata —449, 17 caudice om.a), latifundii[*](lati- fundii MB. -ti fundi rv) taxatione[*](taxatione Mv. -nes r), si quis praedia[*](praedi FE) tanti

Mensis praecipua dos in venam crispis vel in vertices parvos[*](uena ... uertice paruis (uariis B) va. H). illud oblongo evenit discursu ideoque tigrinum appellatur[*](tigri- num (-nae v) appellantur Fdva. H), hoc intorto et ideo tales pantherinae vocantur. sunt et undatim crispae, maiore gratia, si pavonum[*](paonum D1F1. pro- M) caudae oculos imitentur. magna, verum[*](uerum ll.J. -ro v. dist. ego: cfr. vol. Ip. 539 ad II 172) post has, gratia[*](gratiae FEa) extra praedictas [*](praedicta M) crispis[*](crispis MC. -pi rv) densa veluti grani congerie, quas[*](quas om.F) ob id a[*](a Mv. om. r) similitudine apiatas vocant. summa vero omnium in colore: hic maxime mulsi placet, vinis[*](uinis MD coll.§ 99 extr. uenis rv) suis refulgens. post haec amplitude est: iam toti caudices iuvant[*](iuuant Mv. -at r), pluresque in una. mensae[*](dist. G) vitia lignum — ita vocatur materiae[*](materiae M. -ia rv) surda et indigesta simplicitas aut platani foliorum modo digesta[*](simplicitas — digesta om.M) —, item[*](item MF2d2in ras. G. tem r. om. v) ilignae[*](ilignae (-neae v) uenae G. (etiam add. v). -na uaene D2F2. lignauae (-ue E) nec D1F1E. -na uero si M. lingue nec a) venae similitudo vel coloris et, quibus maxime obnoxias fecere aestus[*](aestus Mv. -tu (estu Ea) r) ventique, rimae aut capillamenta rimas imitata; postea murena nigro[*](nicro F1Ea) transcurrens limite variisque corticum[*](corticum MFdv(J). coruum EaS. corium z. cor- nicum H) punctis adprehensus papaverum modo[*](modo azv. nodo ll. H. cfr. VIII 195) et in totum atro[*](ue om.M) propior[*](propior v. -prior ll) colos maculaeve discolores[*](discores F1E. -ors a). — Virides terra condunt barbari et inlinunt cera, artifices vero frumenti acervis inponunt septenis diebus totidem intermissis[*](intermitis F1Ea), mirumque ponderi quantum ita detrahatur. naufragia docuere[*](docere F1Ea) nuper hanc quoque materiem[*](materiem M. -iam rv) siccatam mari, duritie[*](duritiae ME) incorrupta,[*](57) cospissari[*](cospissari MJ. spi- rv) non ullo[*](non ullo v. nullo F2Ta. non (n???) nullo r. immo nullo Müller em. II p. 30. (an ut nullo? cfr. VII 152 ut nihil aliud)) modo vehementius. nutriuntur

[*](Hom. ε 60.—) Inter pauca nitidioris[*](nitioris M) vitae instrumenta haec arbor est[*](arbor est MF2v. -rem F1. -rum Ea), quapropter insistendum ei quoque paululum[*](paululum MD. paulum rv) videtur. nota etiam[*](et iam CFW Müller p. 17) Homero fuit. thyon[*](thyon (coni. Dal.) H. thron M. thio F2. tro rv.θεῖονL) Graece[*](graece ML. grece F2. geche Fd. -chae D. gethę E. gete av) vocatur, ab aliis[*](haliis E. NIS (=alis) M) thya[*](thia FEava. Verc.). hanc itaque inter odores uri tradidit[*](tradidit MJ. tradit rv) in deliciis Circae[*](Circes va.J), quam deam volebat intellegi, magno errore eorum qui odoramenta in eo vocabulo accipiunt, cum praesertim eodem versu cedrum laricemque una tradat uri[*](tradat uri (Salm.) J. -at uri in S. -atur M. -atur in r. -at in v), quo[*](qua Ea) manifestum est de arboribus tantum locutum. [*](Th. V 3, 7. (cfr. Pl. XV 1. XVI 144. XIX 32).— (18) cfr. Cic. Verr. IV 37.) Theophrastus, qui proximus[*](proximus M (coni. S) J. primus (-mis D1) DEv. -inus F. (alac.)) a Magni Alexandri aetate scripsit[*](scripsit MJ. scribit r v) haec[*](haec MJ. que DF. quae v. del. S. (an h. e.?)) circa urbis Romae annum[*]((om. annum) post numerum add. gesta sunt annum va.S) CCCCXXXX, magnum iam huic arbori[*](arbore F1E1) honorem tribuit, memoratas[*](memoratas Mv. -ta r) ex ea[*](ex eo M) referens templorum veterum contignationes quandamque inmortalitatem materiae in tectis contra vitia omnia incorruptae[*](incorrupta E). radice nihil crispius, nec aliunde pretiosiora opera. praecipuam autem esse eam arborem circa Hammonis delubrum, nasci et in[*](in Mv. om. r) interior[*](interior MF2D. infe- rv) Cyrenaicae[*](cyronaice F1Ea) parte. de mensis tamen tacuit, et alias nullius ante Ciceronianam vetustor memoria est, quo[*](quo MJ. quac r H. ex quo v) noviciae[*](nauiciae F1. -itiae E. nautice a. nouitia zH) apparent

[*](Th. IV 3, 1. — (8) Nepos. fr. 20 Halm. — (13) Hom. i 84 sq. — (14. 15) Diosc. I 171.—)

Eadem Africa, qua vergit ad nos, insignem arborem loton[*](laton FEa) gignit, quam vocat[*](uocant Eava.J) celthim[*](celthim MJ. -tim rv), et[*](et Mv. om. r) ipsam Italiae 5 familiarem, sed terra mutatam. praecipua[*](praecipuę E. sed multa M. (loc. corr.)) est circa Syrtis atque Nasamonas. magnitudo quae piro, quamquam Nepos Cornelius brevem tradit. incisurae folio crebriores; alioqui[*](alioqui (-in v) DFv (J). aliqui M. qui E. (alac.). quae z(P)H ilices FE) ilicis viderentur[*](uidentur (P)H). differentiae[*](differentia F1Ea) plures[*](plures F2v. plu- rimis M. pures r. (an plures in iis?)), eaeque[*](eaque F1. eae quae Ea) maxime fructibus fiunt. magnitudo huic fabae[*](magnitudo huic fabae MF2v.om. r), color croci, sed ante maturitatem alius atque alius, sicut uvis[*](in uuis va.S). nascitur densus in ramis myrti modo, non ut in Italia cerasis[*](cerasus D2F2. -si va.J), tam dulcis[*](dulcis ll.v(S). -ci L) ibi cibo[*](cibus va.L), ut nomen etiam genti terraeque dederit nimis hospitali advenarum oblivione patriae. ferunt ventris non sentire morbos[*](morbos MD2F2G(J). -ruo D1F1. -rbum Eazv(H)) qui eum[*](tum M) mandant. [*](Th. IV 3, 2. 1. 4. Herod. IV 177. Polyb. XII 2 ap. Athen. XIV 561de. Nepos fr. 20.) melior sine interiore nucleo, qui in[*](de (pro in) MJD) altero genere osseus videtur. vinum quoque exprimitur illi simile mulso, quod ultra denos dies negat durare idem[*](idem — 453, 1 arboris om.a) Nepos bacasque concisas[*](contusas va.H) cum alica[*](aliqua E. siliqua va.B) ad cibos doliis condi. quin et exercitus pastos eo[*](eos F1E) accepimus[*](accepimus Ev. accip- rD) ultro citroque[*](citro om.F1E) commeantes per Africam. ligno colos niger; ad tibiarum cantus expetitur. e[*](eom.E) radice cultellis capulos[*](capolos FE) brevesque alios usus excogitant.

[*](Th. IV 8, 9. 10. 11. 9. Diosc. IV 112. Herod. II 92. Diod. I 34, 6. cfr. PL. XXII 56. —) Haec[*](et del.F2. hec M1. haec M2) ibi natura arboris. est autem eodem nomine et herba[*](erba E) et in[*](in om.E1) Aegypto caulis in palustrium genere. recedentibus enim aquis Nili[*](lini F1. cfr. § 82) riuis provenit, similis fabae caule foliisque[*](amen (tn???) a) densa congerie stipatis, brevioribus tantum gracilioribusque [*](que MD. cui r. que cui v). fructus in capite papaveri[*](papauere FEa) similis incisuris omnique alio modo; intus grana ceu milium[*](granate (-tę E) umilium (hu- Ea)... capite F1Ea). incolae capita in[*](in MF2v. non (n???) r) acervis putrefaciunt, mox separant lavando et siccata tundunt eoque pane utuntur. mirum[*](mirum — § 110 extr. om.a) est quod praeter haec traditur, sole occidente papavera ea[*](papauerae ea F1. -re ea E1. -ra F2) comprimi et integi foliis, ad ortum autem aperiri, donec maturescant flosque, qui est candidus, decidat[*](decidit E). [*](Th. IV 8, 10. 11. (C II 19, 1). — (16) Diosc. IV 112. — (20) cfr. Col. VII 9, 6.)

hoc amplius in Euphrate[*](eprate E. ea parte va.B) tradunt, et caput ipsum[*](escapulis (-poli F1) sum F1E. et scapum ipaum va.H) et florem[*](flore F1E) vespera nergi usque in medias noctes totumque abire in altum, ut ne demissa[*](demissa (P L. dim- ll.v) quidem[*](que MF2v. om. r) manu possit inveniri, reverti[*](inueniri reuerti D2F2 (coni. Dal.) D. -ire (-iri M2Ev) uerti rv. cfr. Th. (ἐπανιέναι)) deinde paulatimque subrigi et ad exortus[*](exortus MJ. -tu F1. -tū rv) solis emergere extra aquam ac florem patefacere atque etiamnum insurgere[*](insurre E1. exurgere va.H), ut plane[*](ulla ne M) ab aqua absit alte. radicem lotos habet[*](habet MdTsD. haec habet rv) mali cotonei[*](co- tonei v. -ni M. -nii r) magnitudine[*](magnitudinem F1E), opertam[*](opertam MF2v. operam F1. -re E) nigro cortice, qualis et castaneas[*](castanea M) tegit. interius candidum corpus, gratum cibis et[*](cibis et MdTJ. cibis D2D. cibi (-is v) sed rv) crudum[*](crudo B. crudum sed D2D), gratius decoctum sive aqua sive pruna. neque[*](neque MJ. nec rv) aliunde magis quam purgamentis eius sues crassescunt.

[*](Th. IV 3, 3.5. –) Cyrenaica[*](cyrenaice F) regio loton auae postponit paliuro. fruticosior haec fructuque[*](que M(E3)v. quem F1a. quę F2. quā E. (an fructusque?)) magis rubens, cuius nucleus non simul mandatur; iucundus per se ac[*](ac MJ. atque rv) suavior e vino, quin et vina suco suo commendans. interior Africa ad Garamantas usque[*](praestat coni. Dal. (cfr.MXIV 137)) et deserta palmarum magnitudine et suavitate constat, [*](cfr. Pl. XXIII 106. (Sen. ep. 85, 5. Martial. XIII 42. 43). —) nobilibus[*](nobilius E1. -lis vaG. (an nobiliū?)) maxime circa delubrum Hammonis, sed circa Carthaginem Punicum malum cognomine[*]((om. malum) eo gramine Ea) sibi vindicat; aliqui granatum appellant. divisit et in genera apyrenum[*](apyrenum M(P)H. -rinum F2. -rinon v. at pirinum D2. apf renum r.om.a) vocando cui lignosus[*](ligno E) nucleus abesset[*](abesset MD2J. -esse r. -est, sed v); candidior ei natura et blandiores[*](blandiores es E1. -res est E2. -res sunt va.J) acini[*](acini MF2v. -idi D2. in- cini r) minusque amaris[*](amari Fava. G. -ri/// E) distincti[*](destincti M) membranis. [*]((12) cfr. Diosc. I 151.— (14. 15) cfr. Pl. XXIII 112. —) alias[*](alias M(S)J. -ia rv) structura[*](structura F2d2. -ras N. strictura r) eorum[*](eorum Mv. ear- r) quaedam[*](quaedam (quid- F1) ll.v(H). del. C) ut in favis[*](fauis MF2v. famis r), communis[*](punctum pos. post communis v(C), post fauis B(S)) nucleos habentium[*](habenti M). horum[*](horum M.om. rv) quinque species:dulcia, acria, mixta, acida, vinosa. Samia et Aegyptia distinguntur erythrocomis[*](erythrocomis Mv. egrithoc- r) et leucocomis[*](glau- cocomis B). corticis maior usus ex acerbis ad perficienda coria. flos balaustium[*](balaustium MaB. balast- r. balust- v) vocatur, et medicis[*](medi- cinis va.J) idoneus et tinguendis vestibus , quarum color inde nomen accepit.

[*](Diosc. IV 107. (Pl. XXVII 76). — (19) Diosc. I 117. Nicand. ther. 610. (Pl. XXIV 64).)[*](Diosc. IV 170. (Pl. XXVII 70. XXV 79). —)

In Asia et Graecia nascuntur frutices epicactis [*](epicactis ll.(index) v(G)J. epipa- B(H) e Diosc.), quem alii embolinen[*](embolinen ll.v(G)J. ellebori- B(H) e Diosc.) vocant, parvis foliis, quae pota contra venena prosunt sicut erices[*](herices FEava.L. frices M) contra serpentes,

et[*](455, 1 an et is in?)

[*](Diosc. IV 49. (Pl. XXVII 141). — Diose. III 20. Th. IX 1, 3. (15, 8).—) Tragion fruticem sola Creta insula gignit, terebintho similem et semine, quod contra sagittarum[*](sagittariorum M) ictus efficacissimum tradunt. eadem et tragacantham[*](tragacantham J. -thum MD. -then v. -chantem r) spinae[*](espinae M1. -ine F) albae radice, multum praelatam[*](praelatam Mv(S). -ta r H) apud Medos aut in Achaia[*](achaia D2F2B. -alani M. cai D1F1. cui (superscr.a) E2. caui a. caucaso E1. cfr. Th.) nascenti . pretium eius in[*](in om.Ea) libras $X$ III.

[*](Diosc. IV 51. (Pl. XXVII 142. XXII 39).— (12) Diosc. I 116. (Pl. XXIV 57. Isid. XVII 7, 49). —) Tragon[*](tragon MF2v(H). -gion C. tracon F1E. trocon a) et Asia[*](casia F1. tasia Ea) fert sive scorpionem, veprem sine foliis, racemis[*](racemis B e Diosc. ramis ll.v) rubentibus[*](rubentibus Mv. fuben- D. fu- beun- r), ad medicinae usum. myricen et Italia, quam tamaricen[*](quam tramaricem (tam- J) MJ. quāta maricen F. quam ama- Ea. quam alii tama- v) vocat[*](uocant F1Eava.J), Achaia autem bryan[*](brian FEa) silvestrem. insigne[*](insignem Tsva.G(S)) in ea quod sativa[*](quod in ea (eam E1) satiue (-ua S) F1EaS) tantum fert[*](fert MaJ. -rat rv) gallae similem[*](similiter F1Ea. -le F2) fructum. in Syria et Aegypto copiosa haec est, cuius infelicia ligna appellamus, qua[*](qua coni. S. quae ll.v. quaedam (coni. J) D) tamen in: eliciora[*](feliciora M) sunt Graeciae[*](graecia M. (cfr. luc. p. 96 et J ann. phil. 1866 p. 692)).[*](Th. III 10, 3.) gignit enim

nec auspicatior in Lesbo insula arbor quae vocatur euonymos[*](euonymos (-nimus a) Ma(B2)G. eno- rv. ano- B1), non absimilis[*](dist. Müller em. II p. 31) Punicae arbori — inter eam et laurum folia[*](folia M. -lii r v) magnitudine , figura vero et mollitia Punicae —, floris[*](floris M. -re rv) candidi odore[*](candidi odore ego n. luc. p. 39. -didiore MD2F2G. -didior est rv. de mendo cfr. XII 124) statim pestem denuntians. fert siliquas sesames[*](siliquas sesames M (luc. p. 32) D. -quas sesamę (-mi va. H) similis (-les v) F2v. -cuassem similis r), intus granum quadriangula[*](quadrangula E2va.S. -li a) figura, spissum, letale animalibus; nec non et folio[*](folio MS. -lio in r. in folio v) eadem[*](eadem MF2v. eod- r) vis. succurrit aliquando praeceps alvi exinanitio.

[*](Alex. Polyhist. fr. 147 Mü. —) Alexander Cornelius arborem leonem[*](leonem MDF1ED. leon F2. eon a. eonem v. cfr. index) appellavit , ex qua facta esset Argo, similem robori viscum[*](robori (-re M) uiscum MF2v. -ribus cum (con Ea) r) ferenti[*](fe- rens M.an ferentem?), quae neque aqua neque[*](neque... neque MJ. nec .. nec rv) igni posset[*](posset v. -ssit ll.H) corrumpi, sicuti nec viscum, nulli alii cognitam, quod equidem sciam.

[*](cfr. Pl. XXV 162. — Th. III 16, 5. 3, 1. (IV 15, 1. 2. I 9, 3. III 3, 3. I 5, 2). cfr. Pl. XVI 80. XVII 234.) Andrachlen[*](andrachlen S. -em M. -aclen F2d. -em F1. -aden Ea. adrachnen v (item 457,2)) omnes fere Graecis[*](graecis MD. -ci v. grece D2Ea. crece D1F1. grecię F2) porcillacae[*](porcillacae S coll. XX 210. porcella- M. porcilia- DF1a. -ciliae e E2. -ciliae E1. procile F2. portulacae v) nomine

Et ferulam inter externas dixisse conveniat arborumque generi adscripsisse, quoniam quarundam naturae, sicuti[*](sicut Eava.D) distinguemus[*](distinguemus MB(J). -uimus rH) , lignum omne[*](omnem Fa) corticis loco habent[*](habent MJ. -nt hoc est rv) forinsecus,[*](16,179) ligni autem loco fungosam intus medullam ut[*](ut MF2v. ui r) sabuci [*](sambuci Eva.H), quaedam vero inanitatem ut harundines[*](harundinis E). [*]((17) Th. VI 2, 7. —) ferula calidis nascitur locis atque trans maria, geniculatis nodata scapis. duo eius genera: nartheca Graeci vocant adsurgentem in altitudinem , nartheciam[*](In artheciam F1d. -tecia a. narthecyan (Dal.) H) vero semper humilem. a genibus exeunt [*](ex- eunt MJ. -ti r. -tia v) folia, maxima ut quaeque terrae proxima. cetera[*](cetero DFva.J) natura eadem quae anetho[*](anetho ve Th. -to ll.D) , et fructu simili[*](simili MJ. -lis rv). nulli fruticum levitas maior; ob id gestatu[*](gestata zva.(P)G2) facilis[*](facilis MG2cum P(S). -lius rv. -lior L) baculorum usum senectuti praebet.

[*]((Th. IX 9, 6). Diosc. IV 154.)[*]((5) Th. IX 8, 5. —) Semen ferulae thapsian quidam vocavere, decepti[*](decepti MF2ad2. -ti ei r D. -ti eo v)

[*](Diosc. II 204.) Vbi[*](ubi id D1F1. ibi id (et v) Eva.J. om.a) et cappari[*](cappari Mv(D). -ris (cappuris E2) r Verc. cfr. Fels p. 12), firmioris ligni frutex seminisque et cibis[*](cibis MJ. -bi rv) vulgati, caule quoque una plerumque decerpto. cavenda eius genera peregrina, si quidem Arabium pestilens,

[*](Th. IV 8, (2). 5. —) Frutectosi[*](fraticosi va.S) est generis et saripha[*](saripha Min ind. v(J). -ifa DFEa. sa.ri M. sari B e Th.), circa Nilum naScens , duorum ferme cubitorum altitudine, pollicari crassitudine , coma papyri[*](papyri Mv. -pini D2F2. -pari (-paueri E1) r), similique manditur modo, radice ferrariis officinis praecipua carbonis usu propter duritiam.

[*](Th. C II 17, 3. —) Non omittendum est et quod Babylone seritur in spinis, quoniam non aliubi vivit, sicut et[*](et sicut E. estque sicut va.L. (alac.)) viscum in arboribus, sed[*](et (pro sed) M) illud in spina tantum quae regia vocatur. mirum quod eodem[*](eodem ML. ead- rv) die germinat quo[*](quod (qua G) va. L) iniectum[*](insectum M) est — inicitur [*](iniicitur M2va.S. initiatur Fd) autem ipso canis ortu — et celerrime arborem occupat . condiunt eo vina[*](uinum EazH) et ideo serunt. spina illa nascitur et Athenis in Longis muris.

[*](schol. Nicand. ther. 617. (Pl. XVIII 144). Ar. III 21, 522b 27. Col. V 12, 1.) Frutex est et cytisus[*](cytisus v. -thisus M. citi- F1E. cithi- F2. citius a), ab Amphilocho[*](Amphilocho (Ruhnken) J -co M. antiloco D2. -lomaco r. Ari- stomacho B. Antino- v) Atheniense[*](Atheniensi va.J) miris laudibus praedicatus pabulo omnium[*](omnium ll.v(D). ouium B. omnium pecudum coni. J), aridus vero etiam suum, spondetque iugero eius annua HS[*](annua HS MG. -ua hF2in ras. -uans D1Ed. -uas D2. -uos v) MM[*](MM MF2G(S). om. rH. perpluris v) vel mediocri solo reditus. utilitas quae[*](quae cm.M. herbosa va.G) ervo, sed ocior[*](eruo sed ocior MG. ergo et (eo v) doctior (laetior v) rv) satias[*](satietas va.S. cfr. XII 78), perquam modico pinguescente quadripede[*](quadripedi aut E1. -pedita ut E2a), ita ut iumenta hordeum

[*](Th. IV 6, 1. 2. —) Nascuntur etiam[*](etiam MD. et rv) in mari frutices arboresque — minores in nostro —, Rubrum enim et totus orientis oceanus refertus est[*](est Mv(J). om. r S) silvis. non habet[*](habet Mv. -ent r) lingua[*](lingna F2. ligna a) Latia[*](Latia ego. alia ll. v. Itala coni. J. cfr. VII 117. XI 123. III 7) nomen quod Graeci vocant phycos[*](phicos FEa), quoniam alga[*](alga Mv. halga D2F2. hala D1. haila r) herbarum maris[*](maris MJ. magis rv. de mendo cfr. VI 140) vocabulum intellegitur, hic autem est frutex. folio lato[*](folia lata va.J), colore viridi gignit quod quidam prason[*](prason B e Th. gra- MJ. -sson rv) vocant, alii zostera. [*](Th. ib. 3. 4. 5. 6. (cfr. Diosc. IV 98. Pl. XXVI 103). —)alterum genus eiusdem capillaceo[*](capillacio MD) folio, simile[*](simile— 17 folio om.a) feniculo, in saxis nascitur, superius in vadis[*](in uadis MF2Verc. -dit rv) haut procul litore, utrumque [*](utrimque F2) verno, et interit[*](interiit F2) aatumno. circa Cretam insulam[*](insulamque (om. nato — 14 quo) M) nato in petris purpuras quoque inficiunt, laudatissimo a parte aquilonis ut[*](ut M(P)S. aut rv(H). aut cum B) spongeis. tertium est gramini simile, radice geniculata et caule qualiter calami.[*](Th. IV 6, 6. (cfr. Diosc. IV 97. Pl. XXVII 56). — (18) Th. IV 6, 7. 8. 9.) aliud genus fruticum bryon[*](brion FE) vocatur, folio lactucae, rugosiore tantum, iam hoc inferius[*](inferius coni. U. inte- ll. G. in terra B. om. v) nascens[*](an post in exciderunt saxis et in, ut fuerit: nascens in saxis. et (= etiam) in alto uero? de re cfr. Th., de et.. vero XVI 156. XIX 122. XX 23. 30. XXI 156. XXV 67) , in alto[*](in altum M(U). palmi, tum Müller em. II p. 32) vero abies et quercus cubitali altitudine[*](& del.F2. etiam va. H); ramis earum adhaerent conchae[*](concae F1. cun- ctae Ea). quercu et tingui

[*](Th. IV 7, 1. 2. (Pl. XII 77. 37. 38). cfr. Strabo XVI 766 extr. 767. 770. 773. Agatharch. m. Erythr. 108 (83) Mü. Plut. qu. nat. 1, 911f. — (11) Th. ib. 3. 2.—) At in oriente mirum est statim a Copto per solitudines [*](solitudinem M. si- militudines F1) nihil gigni praeter spinam quae sitiens vocatur, et hanc raram admodum, in maria vero Rubro silvas virere[*](uirere MJ. uiuere rv), lauru[*](lauru (ego luc. p. 98) D. -rum ll.v) maxime et oliva[*](oliuam F2Eva.D) ferentibus[*](ferentes E. -tis J. -tem v) bacas et, cum[*](cum Mv. com D2a. con r) pluat[*](plures D2), fungos , qui sole tacti mutantur in pumicem. fruticum ipsorum magnitude ternum cubitorum est. caniculis[*](canuculis Fa cu- nic- E2) referta maria[*](maria D cum P (post est inserente) e Th. om. ll.v), vix[*](uis F1Ea) ut prospicere[*](prospicere MF2G. rosp- DF1E1. resp- E2adv) e[*](e om.Ea) nave[*](niue E1) tutum[*](tutum MD2F2v. tort- r) sit, remos[*](remus FE2a) plerumque ipsos invadentibus[*](inuadentibus B. -tium ll.v). [*](Th. ib. 3.) qui navigavere ex Indo[*](ex Indo ego. in indos ll.v. in Indico (sc. mari) B Keil ap. Bretzl p. 87. at cfr. VI 96 et 56. 107 sq. 115) Alexandri milites frondem[*](frondem Mv. -de r) marinarum arborum tradidere in aqua viridem fuisse, exemptam[*](exemptam Mv. -mpta DF2a. -mta r) sole protinus in salem[*](in sale M) arescentem[*](arescentem MD2F2v. -te r), iuncos quoque lapideos perquam similes[*](similes MD2F2v. -li r) veris per litora, et in alto quasdam arbusculas colore bubuli cornus ramosas[*](ramosas Mv. -sa r) et[*](et in va. G)

Externae arbores indocilesque nasci alibi quam[*](quam d2v. quae (que a) ll. (inMlitterae eva- nidae)) ubi coepere et quae in alienas non commeant[*](an commeent? cfr. n. luc. p. 47) terras hactenus fere sunt, licetque iam de communibus loqui, quarum omnium peculiaris parens videri potest Italia. noscentes[*](nascentes F2) tantum meminerint naturas earum a nobis interim dici, non culturas , quamquam et colendi[*](et incolendi M.an etiam col-?) maxima[*](maxima Mv(S). -mae F. -me rzH) in natura portio est. illud satis mirari non queo, interisse quarundam memoriam [*](memoria F) atque etiam nominum[*](a nominum (-ne D2) DFa) quae[*](que MD1. quam D2) auctores prodidere notitiam . quis enim non communicato orbe terrarum maiestate Romani imperii profecisse vitam putet commercio rerum ac societate festae pacis omniaque, etiam quae ante occulta[*](occulta ante va.S) fuerant, in promiscuo usu facta? [*]((17) cfr. Pl. VII 74. (Gell. XVII 21, 3).) at Hercules[*](hercule va.H) non reperiuntur [*](repperuntur M) qui norint[*](norunt DFG) multa ab antiquis prodita. tanto priscorum cura fertilior aut industria felicior fuit, ante milia annorum [*](mille annos P) inter principia litterarum Hesiodo praecepta agricolis pandere orso subsecutisque non paucis hanc curam eius, unde nobis crevit labor, quippe cum requirenda sint[*](ea sint M.an Iā sint?) non solum postea inventa, verum etiam ea quae invenerant prisci, desidia[*](desideria M) rerum internecione[*](internicione FTva.G) memoriae indicta[*](indicta ll.v(S). -ducta B). cuius vitii[*](uitii MD2dTv(J). summi r. somni B) causas quis alias quam publicas mundi invenerit? nimirum

[*]((4) Col. III 8, 5. cfr. Pl. infra 87. —) Vnde autem potius incipiamus quam a vitibus? quarum principatus in tantum peculiaris Italiae est, ut vel hoc uno[*](una F1G) omnia gentium vicisse etiam[*](etiam MJ. quam r H. quamquam v) odorifera possit videri[*](uidere Fa) bona, quamquam[*](quoniam (Fels p. 46) D) ubicumque pubescentium odori nulla suavitas praefertur.

[*](cfr. Gai inst. IV 11. Th. I 3, 1. Hor. od. I 18, 1. (aliter Col. III 1, 2). —)

Vites iure apud priscos magnitudine quoque inter arbores numerabantur[*](nominabantur M). lovis simulacrum in urbe Populonio ex una conspicimus tot aevis incorruptum, item Massiliae pateram[*](patheram a. pathae- DF. panthe- Md). Metaponti templum Iunonis vitigineis columnis stetit. etiam nunc scalis tectum Ephesiae Dianae scanditur una[*](una e H cum Salm. (S)) vite Cypria, ut ferunt quoniam ibi ad praecipuam amplitudinem exeunt. nec est ligno ulli aeternior natura. verum [*]((19) cfr. Pl. XVII 200.) ista ex silvestribus facta crediderim; hae vites[*](mites Salm.) tonsura annua coercentur, et vis earum omnis evocatur in palmites aut deprimitur in propagines, sucique tantum gratia ex iis petitur[*](ex iis petitur ego. exisse intur D1G. exisse tur FE. exisse quantum intur a. ex his est in D2. ex his est dD. ex iis v. exire sinitur (Salm.) H. (loc. corr.)) pluribus[*](pluribus D2dv. ibus r) modis ad caeli mores solique ingenia. in Campano agro populis nubunt, maritasque conplexae atque per ramos earum procacibus bracchiis geniculato cursu scandentes cacumina aequant, in tantum sublimes, ut vindemitor[*](nindemiator va. H(D). cfr. XVIII 309. 310) auctoratus rogum ac tumulum excipiat, nulla[*](nullo va.S. cfr. vol. 1 p. 552 ad VI 1) fine crescendi, vidique[*](crescendi uidique ego. crescent (-cunt v) diuidique (uid- D) ll.v)iam[*](iam ego. cfr. IX 116. XIX 11. am DF1G. ant F2. an E. ac a. aut v. etiam D) porticus[*](por- ticus D. potius ll. v.add. uelli (aue- v) nequeunt Ev. (an totas?)), villas et domos[*](& domos uelli nequeunt. Et domos a) ambiri singularum palmitibus

[*](Verg. G II 103. Col. III 2,29.30. — (19) Th. II 5, 7.)

Genera vitium numero conprehendi posse unus existimavit Democritus, cuncta sibi Graeciae cognita professus ; ceteri innumera atque infinita esse prodiderunt, quod verius[*](uineis a)[*](dicem' a) apparebit ex vini. nec omnia dicentur, sed maxime[*](maxime (DG?)v. -ma FEa) insignia, quippe[*](quippe quae va.S) totidem paene[*](pene FEa) sunt quot agri, quam[*](quod Fa) ob rem[*](quam orbem F) celeberrimas vitium aut quibus est aliqua proprietate miraculum ostendisse sa???is erit.

[*](Verg. G II 97. Col. III 2, 7–9. (Isid. XVII 5, 18 sq.). Macrob. III 20, 7.—) Principatus datur Aminneis[*](Aminneis D. amineis D2v. ammi- L. aminnos (um- F) r. cfr. XII 130) firmitatem propter[*](propter firmitatem E(?)va S) senioque[*](senioque B. -io quoque v. senique DFG. sineque Ea) proficientem vini eius[*](uim eius TsP) utique[*](ubi- que va.H) vitam[*](uitē a. (an lenitatem?)). quinque earum genera. ex iis germana[*](germina Ea. -mania D2) minor[*](minor v. -ora ll) acino melius[*](melior G2) deflorescit, imbres tempestatesque tolerat, non item maior, sed in arbore quam in iugo minus obnoxia. [*](Col. III 2, 10–12. —) gemellarum, quibus hoc nomen uvae semper geminae dedere[*](gemin et edere Fa), asperrimus sapor, sed vires praecipuae . ex iis minor[*](minus G) austro laeditur, ceteris ventis alitur, ut in Vesuvio monte Surrentinisque collibus, in reliquis Italiae partibus non nisi arbori accommodata. quintum genus lanatae[*](dist. J). ne Seras miremur aut Indos adeo, lanugo eam vestit. prima ex Aminneis maturescit ocissimeque[*](occisimae quae F. -sim eque a) putrescit.

[*](ib. 14.15. —) Proxima dignitas Nomentanis, rubente materia, quapropter quidam rubellas[*](ręgbellas F. reb- Ga) appellavere vineas[*](uineis F). hae minus fertiles , vinaceis[*](uinaceis ll. v(H). uino, acinis B) et faece nimiae[*](nimiae DFv(D). -ie dT. -ia EazH), contra pruinas fortissimae, siccitate magis quam imbre, aestu quam algore vexantur. quam ob rem in frigidis umidisque principatum obtinent. fertilior quae minor acino et folio scissa minus.

[*](ib. 17. 18. (said. XVII 5, 20). Macrob. III 20, 7. cfr. Pl infra 81.) Apianis apes dedere cognomen, praecipue earum avidae. ex iis duo genera lanugine et ipsa[*](ipsa L(J). -se ll. -sae v(S)) pubescunt. distant quod altera celerius maturescit, quamquam et altera properante. situs[*](471,1 celerius maturescit. Imbre EazSJ (prava iteratione ex v. 20)) frigidi iis[*](frigidi is ego. -dus ll.S. -dos D2d2v (D)) non respuuntur[*](respuuntur F2. -puntur DF1G. -puitur EaS. -puunt d(?)v(D). cfr. XVI 47), et tamen nullae[*](nullae Dv(D). -lle Gd. -lla FEaBrot.) celerius

[*](Col. ib. 23. (Isid. ib. 26). Galen. ap. Athen. I 27e. cfr. Cato 6, 4. — (11) Verg. G II 95. Col. ib. Macrob. III 20, 7. —) Insignes iam colore inter purpureas nigrasque[*](nigrasque MJ. -asque medio rv(D). cfr. XIII 118. XVI 108) helvolae saepius variantes[*](uariantes MD2J. -ti rv) et ob id varianae a quibusdam appellatae. praefertur in iis nigrior; utraque alternis annis fertilis, sed melior vino, cum parcior. et praeciae[*](praeciae Mav(J). -cuae D2. -cua D1. preciae (-ie F) r C) duo genera magnitudine acini discernuntur, quibus materies plurima[*](prima M) uvaque ollis[*](collis M) utilissima; folium[*](folio va.G) apio simile[*](simile MG. -lis rv) . baliscam[*](baliscam GdTv(J). -sea M. -scham r. basilicam B e Col.) Dyrrachini[*](dyrachini (-cini a1) Fa. Durra- SJ) celebrant, Hispaniae coccolobin[*](coccolobin D2J. -lobotin M. cocolobin rv) vocant. rarior uva, aestus[*](aestus om.F) austrosque[*](autrosque F) tolerat, capiti inimica, copia larga.[*](Col. III 2, 19. (Isid. ib. 22). —) Hispaniae[*](hy- spani a. Hisp- va.C.) duo genera eius faciunt, unum oblongo acino, alterum rotundo ; novissimas vindemiant. quo dulcior est[*](est om. va.S) coccolobis[*](cocolobis Eava.J.), hoc melior. sed et austera transit in dulcem vetustatem[*](uetustatem MFa (coni. Dal.). -ate r(?)v. cfr. luc. p. 99), et quae dulcis fuit in austeritatem; tune Albano vino[*](albanū uinū Eava.G(H)) aemulantur . tradunt vesicae vitiis utilissimum ex iis potum. albuelis[*](albueris M1) summis arboribus fertilior est, visulla[*](uisulla MJ. -ula DFGv. uisu Ea.cfr. § 28) imis[*](imis om.Ea);[*](Cels. ap. Col. III 2, 24.)[*]((1) Col. ib. 31. (Isid. XVII 5, 24). —) quam ob rem circa easdem[*](ea.... sede d.uersitatem natura M) satae diversitate naturae locupletant.

[*](Col. ib. 25. —) Fertilitas commendat ceteras principemque helvennacam[*](heluennaicam (ael- G) EG(?). -enacam v a. S. -enaicam Brot.). duo eius genera: maior[*](maiorque F) quam[*](quam om.a) quidam longam, minor quam[*](quidam — quam om.FG) marcum[*](marcum MDFGJ. ema- H e Col. arcum Ea. -cam v) appellant, non tam fecundam, sed gratiorem haustu. discernitur folio circinato, verum utraque gracilis. furcas subdere iis[*](subdere iis Mv(D). -re his C. -rens (subte- Ea) r) necessarium[*](necessario Ea) : alioqui[*](alioquin Eava.G) ubertatem suam non tolerant . maritimo adflatu gaudent, roscida[*](ioscidam M. -do Eava Brot.) odere[*](odore FdTava.Brot.). nulla vitium minus Italiam amat, rara, parva, putrescens in ea, vino[*](uinum D2E2ava.G) quoque quod genuit aestatem[*](estate a) non exuperans[*](ex- uperans v. -ant M. exui erans (err- E. creans a) r); nec alia macro solo familiarior. Graecinus, qui alioqui Cornelium Celsum transcripsit, arbitratur non naturam eius repugnare Italiae, sed culturam avide palmites evocantium. ob id fertilitate sua[*](ferti- litate sua M (coni. Dal.) S. -atem suam rv) absumi, si non praepinguis soli ubertas lassescentem sustineat. carbunculare[*](carbunculari GE(?)va.D. cfr. luc. p. 99) negatur, magna dote, si verum est aliqua in vite[*](uitae F. -ta a) caelo non esse ius[*](eius Fd.om.a).

[*]((18) Col. ib. 27. (Isid. ib. 28). — (20) Col. ib. 2. 27. (Isid. ib. 16). Hor. sat. II 4, 71. Macrob. III 20, 7.)[*]((1. 2) Col. ib. 27. (Isid. ib. 16). cfr. Pl. infra 81. —) Aestus[*](aestus MD2D. -ta D1Fd. -tum GE(?)v. estu eius a) fert spionia[*](pionia MD. sedcfr. Col.), quam quidam spineam vocant, autumnisque [*](autumnisque ll.v(D). -que et Verc. -nique (P)J) imbribus pinguescit; quin immo nebulis una alitur, ob id Ravennati[*](rabenaati F) agro peculiaris. vennunculam[*](uennunculam MJ. uenic- rv) inter optime[*](obtume F) deflorescentes e ollis aptissimam Campani[*](campania M) malunt

[*]((17) cfr. Col. XII 47, 6.) Et hactenus publica sunt genera, cetera regionum locorumque aut ex iis inter se insitis[*](insitis MD. -to DFav. -tu r(?)C) mixta: si quidem Tuscis[*](an in Tuscis ... Tuder- tibus?)[*](dist. ego) peculiaris est Tudernis, atque[*](adque M. aeque Eazva. G) etiam[*](etiam eius va.S. -mnum J) nomen iis[*](nomen iis ( sc. peculiare est) MD. nominis rv. om. J) Florentiae [*](florentiae MD. -ia est rv. -iae in iis J) sopina[*](sopina MJ. opima r C. opti- zv), Arretio[*](arretio Mv. -entio r. de mendo cfr. III 52) talpona[*](talpano F1. -pana ava.S) et[*](et — 15 talpona om.M) etesiaca[*](etesiaca v. tesi- ll) et conseminia[*](conseminia EC. -mina DFv(S). -simina G. -sem a.cfr. Col. III 21,7. XI 2, 83). talpona[*](talpana v a.S) nigra candidum facit mustum. etesiaca[*](ctesiaca Md. et tes- a) fallax: quo plus tulit[*](tollit Eas), hoc laudabilius fundit, mirumque[*](nimirumque M. miroque E. -raque az), fecunditate pariter et bonitate[*](pariter et bonitate MJ. om. rv) cessat. conseminia[*](conseminia MEaC. -mina rv(S)) nigra, vino minime

[*]((7) Col. III 2, 1. (Isid. ib. 15. 17). Verg. G II 95. —) Sed sunt etiamnum insignes uva, non vino, ambrosia[*](ambrosia e MS. -iae Gd. -ioce F1. -iacę Ea. -iace F2. -iaca v) e duracinis[*](durrhacinis M. duracina va.S)[*](dist. ego), sine ullis vasis in vite servabilis [*](seruabiles D2.—lis ē a2. seruatur MJD)— tanta est contra frigora, aestus tempestatesque firmitas, nec [orthampelos [*](hortampelos Fa. orthampelo Ven. glossema damn. Müller em. II p. 33)] indiget arbore aut palis, ipsa se sustinens, non item dactylides digitali gracilitate —, columbinae e racemosis [*](e ra- cemosis M. -osissimis (e nac- Fa) r H. acinosissimae v), et magis purpureae[*](pur- puree F. -rae MVen. (P)), cognomine bimammiae[*](bibmammiae FG. bibna- Ea. biba- P), quando non racemos,[*](Col. III 2, 1. (Isid. XVII 5, 15). — (15) Isid. ib. 28. —) sed uvas alias gerunt, item tripedanea[*](tripedanea E(?)B. -nia M. trepidanea r. crep- v), cui nomen a mensura est, item scripula[*](scribula F1E2a) passo acino et Raetica[*](reticae Fa. -iace G) in maritimis Alpibus appellata, dissimilis laudatae illi. namque[*](26) haec brevis, conferta acino, degener vino, sed cute omnium tenuissima, nucleo (quod[*](quod ll D. quem v) chium[*](chium Mv. chii r) vocant) uno ac minimo , acinum praegrandem[*](praegrande FEa) unum alterumve habens. est et[*](et Mv. om. r) nigra[*](nigram Fa) Aminnea[*](aminnea MD. minnea F. in ea a. aminea r(?)v), cui Syriacae[*](syriace Mv a. C. sir- Fa) nomen inponunt, item Hispana ignobilium probatissima.

[*](Verg. G II 102. Col. ib. 1. 2. (Isid. ib. 15). Macrob. III 20, 7.)[*]((5) Macrob. ib. —) In pergulis vero seruntur escariae[*](escariae Mv. est ea- r) appellatae e duracinis [*](e dura- cinis ll.zVerc.(H). -rae acinis v(C). ederae aci- G), albae, nigrae[*](ni- grae MJ. -aeque rv(D)) , et bumasti totidem coloribus, ac nondum dictae Aegia et[*](egia et rhodia M. egi trodia Fa) Rhodia et uncialis, velut a pondere acini[*](acinis F),

Catonum ille primus, triumpho et censura super cetera insignis, magis tamen etiamnum[*](etiamnunc Ea) claritate litterarum praeceptisque omnium rerum expetendarum datis generi Romano, inter prima vero agrum colendi, ille[*](ille D1FGdTS. ille uero Eau. illius D2(Rh)G. -ius uero v) aevi confessione optimus ac sine aemulo agricola, pauca attigit vitium genera, quarundam ex iis[*](ex iis (his C) iam v. exisiam FG. ex asia Ea) iam etiam nominibus abolitis . separatim toto tractatu sententia eius indicanda est[*](est (GE?) v. om. rTauz), ut in omni genere noscamus quae fuerint celeberrima anno DC urbis, circa captas Carthaginem ac Corinthum, cum supremum is diem[*](his diem ob id F) obiit, et quantum postea CCXXX[*](CC Ea) annis vita profecerit[*](profecerit v. -rit scripsit a. -ficerit (-re Eu) r) . [*]((24–478, 5) Cato 6, 4. (Varro I 25).)[*]((5–10) Cato 7, 2. (Varro I 58. 59). —) ergo dc vitibus uvisque ita prodidit: Qui locus vino optimus dicetur[*](dicitur Eava. G) esse et ostentus solibus[*](soli Cato) ,

In nostra aetate pauca exempla consummatae huius artis fuere, verum eo minus omittenda, ut noscantur etiam praemia [*](pri- mia FG. -ma Ea), quae in omni re maxime spectantur[*](spectantur Mv. exp- rau). summam ergo adeptus est gloriam Acilius Sthenelus[*](helenus M) e plebe libertina LX iugerum non amplius vineis excultis in Nomentano agro atque CCCC[*](CCCCMH. CCCC G. ecce FG. eque Ea. aeque CCCC v) nummum venumdatis[*](uenundatis Mava.H (J). cfr. XIII 92) . [*]((19) cfr. Sen. ep. 86, 14. 3.) magna fama et[*](et om.M uetulaeno G. -lano ava.G) Vetuleno Aegialo, perinde libertino[*](fuit — Liternino om.F) , fuit in Campania[*](cam- paniae GEava. J) rure Liternino[*](Veliternino (Lint- B) va. H), maiorque etiam favore hominum, quoniam ipsum Africani colebat exilium; sed maxima, eiusdem Stheneli opera[*](pera Eau), Remmio Palaemoni[*](remmio palaemoni DFG(Rh)G. -mi -onis M. -miū -onē Eauv), alias grammatica[*](grammaticae M) arte celebri[*](celebrem va. G) , in hisce viginti

[*](Hom. ι 197. — (7) cfr. Pl. VII 199. — Hom. ι 208. —) Vino antiquissimo[*](antiquissimo (-mmo M) U coll. v. 17. -ma rv(D)) claritas Maroneo in Thraciae[*](trecie F) maritima[*](maritimae MJ) parte genito, ut[*](ut Mv. ue r) auctor est Homerus. neque enim fabulosa[*](fabulosa aut v. aut fab- M. fab- ut r) aut de origine eius[*](eius MJ. om. rv) varie prodita consectamur, praeterquam[*](praeter quod Ea. ppter quam G) Aristaeum primum omnium in eadem gente mel miscuisse vino, suavitate praecipua utriusque naturae sponte provenientis[*](preuenientis E) . Maroneum vicies tanto[*](tantum Mv a. C. -tu a) addito aquae miscendum Homerus prodidit. [*](Mucian. fr. 9 Brunn. — (15) Hom. κ 235. λ 639. cfr. Athen. I 31e. —) durat etiam nunc[*](nunc ego. cfr. v. 16. -num MJ. om. rv) vis in eadem terra generi rigorque[*](uigorque va.Brot.) indomitus, quippe cum Mucianus ter consul ex iis[*](iis Mv(J). his rC) qui nuperrime prodidere sextarios singulos octonis[*](octonis MB(J). -oge- nis rv(H)) aquae misceri compererit[*](comperit Eava.G) praesens in eo tractu, esse autem colore nigrum, odoratum, vetustatepinguescere . et Pramnio, quod idem Homerus celebravit, etiam[*](etiā tune F1) nunc honos durat. nascitur Zmyrnae[*](zmirneę Ea. zimi- F. Smyrnae va. S) regione[*](regione B. religi- ll.v) iuxta[*](iuxta om.F) delubrum Matris deum. [*]((17) Cic. Brut. 287. Petron. 34. Martial. II 40, 5. III 26, 3. Pl. infra 94.)[*]((1) Veil. II 7, 5. — cfr. Pl. XXIII 40 extr.) in reliquis claritas generi non fuit alicui: anno fuit omnium generum bonitate[*](bonitate (U 235) D. -ati DFGaJ. -as E(?)v) L. Opimio cos., cum C. Gracchus tribunus plebem[*](tri- bunus plebem (-bis C) G. tripliciter ll. tri. pl. v) seditionibus agitans[*](agitatis va.G)est[*](est D e coni. J (sed ante ea)) interemptus. ea caeli temperies fulsit (cocturam[*](quam cocturam ava.S) vocant) solis opere natali urbis DCXXXIII[*](DCXXXIII H. DC (de DF) XXXIIII rv) , durantque[*](durantque B. -atque ll.v) adhuc vina ea[*](uina ea D. -nea ll.v. -na B)

[*]((2. 3) cfr. Pl. XXIII 43. XXV 152. — Sen. ep. 83, 19. —)