Naturalis Historia
Pliny, the Elder
Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor
[*]((5–7) cfr. Verg. G IV 4. 5. 153–155. Varro III 16, 5. 3. 6. Didym. in Geop. XV 3, 1. 2.—) Sed inter omnia ea principatus apibus et iure praecipua[*](praecipuae R. (an -pua ē?)) admiratio, solis ex eo genere hominum causa genitis . mella contrahunt sucumque dulcissimum atque subtilissimum ac saluberrimum, favos confingunt et ceras mille[*](ceras mille RdTG2cum P(H). ceras ille (illae v) F2v(L). ceteras /////e F1.-ra simile DEa) ad usus vitae, laborem tolerant, opera conficiunt, rem publi- cam[*](rem publicam v. rem. p. F2. femp r. cfr. § 109 init.) habent, consilia privatim quoque[*](quoque ego. que DEa.inFspat. vac. om.R(?)v), at[*](at ego. ac F2v. ad r) duces gregatim et, quod maxime mirum sit, mores habent praeter cetera[*](praeter cetera (cet???a) ego (etdist.). praeterea ll.v), cum sint neque mansueti generis neque feri. tanta[*](tanta J.-tū ll. tamen tanta v) est natura rerum, ut prope ex umbra minima[*](minimi va.J) animalis incomparabile effecerit quiddam. quos efficaciae industriaeque tantae[*](tantae v. -tos ll) comparemus nervos, quas vires? quos ratione[*](ratione (-nem R2) ll.v.-ni G) medius fidius iis[*](iis ego. om. ll. v) viros, hoe certe praestantioribus, quod[*](quod ego. quo ll.v) nihil novere nisi commune? non[*](non om.a.an ne?) sit de anima quaestio, constet et de sanguine , quantulum tamen esse in tantulis potest? aestimemus post ea[*](post ea ego. postea ll.v. cfr. XII 83) ingenium.
[*](Ar. VIII 14 init.— (21) cfr. Col. IX 14, 1.18. (Verg. G IV 52). Pl. XVIII 253.) Hieme conduntur — unde enim firmae[*](enim firmae ego. enim ad ll.v. cfr. XIV 35. XVIII 83. XVI 241) pruinas nivesque et aquilonum flatus perferre[*](perferendos v) vires? — sane et insecta [*](sqq. dist. va.H) omnia, sed minus diu quae parietibus nostris occultata mature tepefiunt. circa apes aut temporum locorumve ratio mutata est, aut erraverunt priores. conduntur a vergiliarum occasu et[*](et F2R2S. se r. (alac.). sed v) latent ultra exortum — adeo non ad veris initium, ut dixere, nec[*](nec DF2H. ne r. nec ut v) quisquam in Italia de alvis existimat ante
fabas[*](dist. J. cfr. XVIII 253) florentes —,[*](Ar. IX 40, 625b 23. 24.— (2) V 22, 553b 23–28. IX 40, 623b 27–32. Varro III 16, 8. Didym. in Geop. XV 3, 3.—) exeunt[*](non exeunt va.H(S)) ad opera et labores, nullusque, cum per caelum licuit, otio perit dies. primum favos[*](famos F1R) construunt , ceram fingunt[*](figunt F1a), hoc est domos cellasque faciunt, dein subolem, postea mella, ceram ex floribus, melliginem e[*](e R(?)C. a rv) lacrimis arborum quae glutinum pariunt, salicis, ulmi, harundinis suco[*](suco v.-cos ll) , cummi, resina. his primum alvum ipsam[*](alueum ipsum va.S (item passim)) intus in totum[*](in totum coni.S2. totum ll.v. totam (S1)J) ut quodam tectorio inlinunt et aliis amarioribus [*](a maioribus F1a. amaris F2) sucis[*](suis F1R1a) contra aliarum bestiolarum aviditates, id se facturas consciae quod concupisci possit; isdem[*](isdem F2. hisd- R2. his (//// F1. om.dTz) dein rS. (alac.). his deinde v) fores quoque[*](quodque DF1E. (alac.)) latiores circumstruunt.[*](Ar. ib. 623b 31. cfr. Hesych. s. v.κόμμωσις.— (12) Ar. ib. 624a 17.13–17. Varro ib. § 23. Verg. G IV 38.— (13. 14) cfr. Pl. XXII 107. XIII 67. XXIV 47.—) Prima fundamenta commosin[*](commosin B.cfr. index et Hesych. s. v. -osi in a. conmosin F2.-ssin R2.-mo- sisin E2.-missin R1.-ssi in DF1E1. conisin (κόνισιν.) coni. B2ex Ar. metyn v ex Ar. (item 13)) vocant periti, secunda pissoceron[*](pissoceron v ex Ar. diss- ll (item 14)), tertia propolin, inter coria cerasque, magni ad medicamina usus. commosis crusta est prima, saporis amari. pissoceros super eam venit, picantium modo, ceu dilutior cera. e vitium populorumque mitiore cummi propolis, crassioris iam materiae additis floribus, nondum tamen cera, sed favorum stabilimentum, qua omnes frigoris aut iniuriae aditus obstruuntur, odore et ipsa etiamnum[*](etiamnum v. -nunc ll.S) gravi, ut qua plerique pro galbano utantur.
[*](Ar. V 22, 554a17. IX 40, 626a 7. 623b 23. Hesych. s. v. κήριϝθος. Varro ib. § 23–25. 22.) Praeter[*](praeter F2v. post a. prae r) haec convehitur erithace, quam aliqui sandaracam , alii cerinthum[*](cherinthum FRa) vocant. hic erit apium dum operantur cibus, qui saepe invenitur in favorum inanitatibus
sepositus, et ipse amari[*](amari F2v.-aris R. amoris r) saporis. gignitur autem rore[*](rore marino P e Varr.) verno et arborum suco cummium[*](commium F1Ra. gum- F2H.-mi v) modo, capitur[*](capitur—10 excipi om.a) in[*](capitur in ego. capiti E.-ita DF1E.del.F2v. -itur (coni. S)J) ficis[*](ficis ego. fici (-co F2) ll.africi v) minor, austri flatu nigrior, aquilonibus melior et rubens, plurimus in Graecis nucibus. Menecrates florem esse dicit[*](florem esse dicit F2G.-re mensē dicit r. -rem ait esse v. add. futurae messis indicium va.H(SJ)), sed nemo praeter eum.[*](Ar. V 22, 553b 27. 31.— (8) Ar. IX 40, 627a 5. 9. cfr. Col. IX 4, 7. (Pl. XIX 27).— (10) Ar. V 21, 553a 21. 22, 553 22. Varro III 16, 24. (aliter Pl. XXI 71).— Ar. ib. 554a13. IV 8, 535a 2.3. VIII 11, 596b 15. IX 40, 625b 20. Varro ib. § 6. Ael. V 11 med. Didym. in Geop. XV 3,4.—) Ceras ex omnium arborum satorumque floribus confingunt excepta rumice et echinopode[*](chenopode va.H); herbarum haec genera[*](herbarum haec genera del. voluit S). falso excipitur et spartum, quippe cum in Hispania multa in spartariis mella herbam eam sapiant. falso et oleas excipi arbitror, quippe olivae proventu plurima examina gigni certum est. fructibus nullis nocetur. mortuis ne floribus quidem, non modo corporibus, insidunt.[*](cfr. Col. IX 13, 8 de Aristom. Hygini auctore.—) operantur intra LX[*](XL z) p. et[*](et om.RSJ) subinde consumptis in proximo floribus speculatores ad pabula ulteriora mittunt, noctu deprehensae in expeditione excubant supinae, ut alas a rore protegant [*](protegat F1R1)[*](dist. ego. cfr. § 110. 193. IX 63 al. et CFW Müller p. 4 ad IX 122),
ne quis miretur amore earum captos Aristomachum Solensem duodesexaginta annis nihil aliud egisse, Philiscum[*](Philiscum (fil- F2) G.-stum B. illius cum r. Hyliscum v. cfr. ind. auct.) vero Thasium in desertis apes colentem Agrium cognominatum, qui ambo scripsere de iis.
[*](cfr. Sen. ep. 121, 22.— Verg. G IV 165. Ael. I 10 extr.)[*]((1) Ar. IX 40, 627a 24. 25. 627b 10–13. Th. fr. VI 3, 46 Wim. Ael. I 11 med. Verg. G IV 191 sq. cfr. Varro ib. § 37. Pl. XVIII 364.— (6) Ar. IX 40,625b 18. 19. 627a 22.—) Ratio operis[*](operis haec F2G(S))mire divisi[*](mire diuisi ego. cfr. § 22. 25 init., de mendo p. 299,15. interdiu ll.v. interim dicenda Müller em. IIp. 13): statio ad portas more[*](in ore F1a)
castrorum, quies[*](noctu quies va.S) in matutinum, donec una excitet[*](excitet F2G.-tet et D.-te et Ea. -tae et F1R.-tet omnes zv) gemino aut triplici bombo ut bucino aliquo. tune universae provolant , si dies mitis futurus est. praedivinant enim ventos imbresque, cum[*](cū ego. in DFEa. et R(?)szH. et tune v. ni D) se[*](si R1) continent tectis[*](tectis — 5 habent om.a); itaque[*](ita quae J) temperie[*](temperie v.-ries ll.J D) caeli otium[*](otium ego. cfr. § 14. 25. eum DF1RE. cum dTJ. & F2G. est unde D. (hanc enim v)) hoc inter praescita habent[*](habēt (sc. apiarii) ll. v. an habet????). cum agmen ad opera processit, aliae flores adgerunt pedibus, aliae aquam ore guttasque lanugine totius corporis.[*](ib. 626b 8. 9. (Verg. G IV 178). 624a 33 sq. 624b 6. 7. Verg. ib. 167. —) quibus est[*](est om.a) earum adulescentia , ad opera exeunt et[*](et om.RS) supra dicta convehunt, seniores intus operantur. quae flores comportant, prioribus pedibus femina onerant[*](onerant R(?)v.-ntur r) propter id natura scabra, pedes priores rostro, totaeque onustae remeant sarcina pandatae. excipiunt eas ternae quaternae, quae[*](quaternae quae F1 (DE?) D. -naeque rv. -naeque et H. -nae atque C) exonerant.[*](Ar. IX 40, 625b 18–20. 627a 20 sq. Verg. G IV 179. Ael. V 11 init. — (16) Ar. ib. 624a 5. 6. 8–10.—) sunt enim intus quoque officia divisa: aliae struunt, aliae poliunt, aliae suggerunt, aliae cibum comparant ex eo quod adlatum est; neque enim separatim vescuntur, ne inaequalitas operis et cibi fiat et temporis. struunt orsae a[*](orsa ea va.(P)H. rursus ae E.-sus ea a) concamaratione[*](concamaratione (-mer- v)S. concaua rat- ll) alvi textumque[*](tecta va.G2(L)) velut a[*](uelut a F2RG2(H). uel ista Ea. uel sta D. u////ta F1. uel usque ad v(L)) summa tela deducunt, limitibus binis circa singulos actus[*](actus ll.v(G2)H. arcus B(L)), ut aliis intrent, aliis exeant.[*](Col. IX 15, 6–8.)[*]((4) Ar. ib. 625a 11–13. —) favi, superiore parte adfixi et paulum etiam lateribus, simul haerent[*](haerent (DE?) v.-runt FR. erunt a) et[*](dist.D) pendent; ima[*](ima (sc. parte)ll.-am D. una v) alvum non contingunt, oblongi[*](oblongi — 5 sar- ciendum om.a)[*](oblongi P e Col. obliqui ll.v. praem. tune F2D. nunc va.S(J))aut[*](aut ego. tunc DFED. nunc R(?)v) rotundi, qualiter poposcit[*](poscit va.G) alvus, aliquando et duorum generum, cum duo examina concordibus populis dissimiles habuere ritus. ruentes ceras fulciunt, pilarum intergerivis[*](intergeriuis ll.S. -rinis G.-rinis sic H. instar in- terius v. cfr. XIII 82. XXXV 173) a solo fornicatis, ne desit[*](ne sit F. ut sit va.G) aditus ad sarciendum.[*](ib. 624a 10 3.— (8) ib. 626b 24. 25. Verg. G. IV 194. Plut. SA 10, 967b. Ael. I 11 extr. V 13.—) primi fere tres versus inanes struuntur, ne promptum sit quod invitet furantem[*](forantem a. & for- F1) ; novissimi maxime inplentur mille. ideo aversa alvo favi eximuntur . gerulae secundos flatus captant. si cooriatur procella , adprehensi pondusculo lapilli[*](adprehensi .. lapilli se G. -nsis . ..- llis ll.v) se librant; quidam in umeros eum inponi tradunt. iuxta vero terram volant in adverso flatu vepribus evitatis[*](eultatis R (coni. Dal.) H. euauatis DF1E1. (alac.). euacua- E2dTz. hebeta- F2.-ato v).[*](Ar. ib. 627a 19. (625a 14–16). Varro III, 16, 8. Didym. in Geop. XV 3, 9.— (13) Ar. ib. 627a 10. 11. (626a 24). Ael. I 10 extr. Didym. ib. § 4.—) mira observatio operis: cessantium inertiam notant, castigant, mox et puniunt morte. mira munditia amoliuntur[*](emoliuntur F. mol- a) omnia e[*](e v. om ll.D) medio, nullaeque inter opera spurcitiae iacent; quin et excrementa operantium intus , ne longius recedant, unum congesta in locum turbidis diebus et operis otio egerunt.[*](Ar. ib. 627a 26–28. Verg. G IV 185–190. Ael. V 11.— (20) Ar. ib. 623b 32–34. 624a 1. 2. 4. 5. 624b 26.) cum advesperascit, in alvo strepunt minus ac minus, donec una circumvolet eodem quo excitavit bombo ceu quietem capere imperans[*](imperans (inp- F2) F2d2v. imp///// d1. impetratis (inp- DF1) r. inperitans iis S. -ans J) , et hoc castrorum[*](tum Fa) more. tunc repente omnes conticescunt[*](conticiscunt F1R).Domos primum plebei[*](plebeis va.G2(L)) exaedificant, deinde regibus.
si speratur[*](spiratur F1a) largior[*](longior F) proventus, adiciuntur contubernia et fucis. hae[*](hae C) cellarum minimae, sed ipsi maiores apibus.[*](Ar. V 21, 553b 4. IX 40, 626b 10. Col. IX 15, 1. 2. Democr. in Geop. XV 9, 3. Verg. G IV 243. 168. Varro III 16, 8. Ael. I 9.— (12) Ar. V 22, 554b 4.—) sunt autem fuci sine aculeo, velut inperfectae[*](inperfecta et F1Ra) apes novissimaeque [*](dist. va. H) a fessis aut[*](aut M. et rv) iam emeritis inchoatae, serotinus fetus et quasi servitia verarum apium, quam ob rem imperant iis primosque expellunt in opera, tardantes sine dementia puniunt . neque in opere tantum, sed in fetu[*](impetu in fetu M1) quoque adiuvant eas, multum ad calorem conferente turba. certe quo maior eorum fuit multitudo, hoc[*](eo (pro hoc) va.H) maior fit et[*](fit et ego. fit MJ. fiet rv. cfr.XV 105 extr.) examinum proventus. cum mella coeperunt maturescere, abigunt eos multaeque singulos adgressae trucidant. nec id genus nisi vere conspicitur . fucus[*](fucos F1R1a. rugus M) ademptis alis[*](aliis M. salis F1. sali a) in alvum[*](inatum M) reiectus ipse ceteris [*](una va.(P)H. cfr. p. 291,1) adimit.[*](cfr. Ar. IX 40, 624a 3. Sen. de clem. I 19, 2. Col. IX 11, 4. 5. (Pallad. VII 7, 9). Ael. I 59. Florent in Geop. XV 2, 15.— (15) Ar. V 23, 554b 25. Varro ib. § 5. 24. Didym. in Geop. XV 3, 10. Ael. V 13.— Ar. IX 40, 625b 21. V 22, 554a 1. 2.—) regias imperatoribus futuris in ima parte alvi exstruunt amplas, magnificas, separatas, tuberculo eminentes , quod si exprimatur, non gignuntur[*](gignuntur M.-tur subole r. -li D (ad seq. referens). -les dv). sexangulae omnes cellae a[*](a om.azH Brot.) singulorum pedum[*](eae pedum va.S) opere. nihil[*](nihil—17 tempore om.M) horum stato tempore, sed rapiunt diebus serenis munia[*](muniam F.-iant a.-ia. Et va.S). melle uno alterove summum[*](ad summum va.S) die cellas replent.[*](ib. 553b 29–31. Verg. G IV 1 sq. (Col. IX 14, 5).)Venit hoc ex[*](ex om.FRa) aëre et maxime siderum exortu, praecipueque ipso sirio explendescente[*](explendescente MJ. -scit r. -scente fit v), nec omnino prius vergiliarum
[*](cum F2va.G) exortu, sublucanis temporibus. itaque tum prima aurora folia arborum melle roscida inveniuntur ac[*](a (pro ac) M), si qui matutino sub diu[*](diu MJ. diuo F1Rav(S). dio F2Bas.) fuere, unctas liquore vestes capillumque concretum sentiunt, sive ille[*](siue ille — 15. 16 dilutum et om.a) est caeli sudor sive quaedam[*](quaedam (qued- M)-sucus MF2v. quae R. que r. aquae lzp) siderum saliva sive purgantis se[*](se v. si M.om.F2) aëris sucus; utinamque[*](utinamque MC. siue F2. om. r. siue aquae v) esset[*](esset MD. esset et C. est et rlzpv) purus[*](purus om.M) ac liquidus et suae naturae, qualis defluit primo  Ar. V 22, 554a 17.—) nunc vero e tanta cadens altitudine multumque, dum venit, sordescens et obvio terrae halitu infectus, praeterea e[*](e DFE(D). om.RdT. a v(J)) fronde ac pabulis potus et in utriculos[*](utriculos F2Verc. -lo r Brot. uterculos v(C)) congestus apium — ore enim eum vomunt —, ad hoc[*](haec va.S) suco florum corruptus et alvi vitiis[*](alui uitiis ego. aluinis DFE. aluis S. alueis R(?)v. in aluis D) maceratus totiensque mutatus, magnam tamen caelestis naturae voluptatem adfert.[*](Diosc. II 101. Dio- phan. in Geop. XV 7, 1. cfr. Pl. XXI 57. Varro III 16, 14. Strabo IX 399 extr. X 489 extr.— (15–17) Ar. V 22, 554a 7–9.)ibi optimus[*](optimum z) semper, ubi optimorum doliolis florum conditur. fit[*](fit ego. om. ll.v) Atticae[*](atticiae F1R) regionis hoc[*](hic va.H) et[*](et v. ē ll. est et D) Siculae Hymetto[*](hymetio FR) et Hybla[*](hybia F1) locis[*](locis F2 (add. in marg. uel aolicis). licis F1. a locis RdS. ab locis D(?)Ev(D). (vox corr.; an apricis?)), mox Calydna[*](callydna F1(DE?).-ymne va.Bas. calydne F2. (-dnae insulae D2)) insula[*](an in insula?). est autem initio mel ut aqua dilutum et primis diebus fervet ut musta[*](mustum C) seque purgat, vicensimo die crassescit, mox obducitur tenui membrana, quae fervoris ipsius spuma concrescit. sorbetur optimum et minime fronde infectum e quercus, tiliae[*](tiliae F2v. om.a. fil- (-lio et R2) r), harundinum foliis.
[*]((2) Verg. G IV 152 (Col. IX 2, 3).—) Summa quidem bonitatis natione[*](ratione F2) constat, ut supra diximus, pluribus modis. aliubi enim favi cera[*](fabi ceras F1a) spectabiles [*](32)
tabiles gignuntur, ut in Sicilia, Paelignis, aliubi copia mellis, ut in Creta, Cypro, Africa, aliubi magnitudine, ut in septentrionalibus , viso iam in Germania octo pedum longitudinis favo in cava parte nigro[*](caua .. nigro v. caue.. nigra ll).[*]((4. 5) cfr. Celsus ap. Col. IX 14, 20. Mir. ausc. 16.— (9) cfr. Col. ib. § 10. Varro ib. § 14. Pl. XXI 56.—) in quocumque tamen tractu terna sunt genera mellis. vernum ex[*](e F2d. et F1a) floribus constructo favo, quod ideo vocatur anthinum. hoc quidam attingi vetant, ut largo alimento valida exeat suboles. alii ex nullo minus[*](modo (pro minus) F2) apibus relinquunt, quoniam magna sequatur ubertas magnorum siderum exortu, praeterea solstitio[*](solstitio d(?)v. soliti ll. cfr. XXI 56), cum thymum[*](thumum FR) et uva florere incipiunt, praecipua cellarum materia.[*](Ar. IX 40, 627a 31 sq. — Varro ib. § 33. Didym. in Geop. XV 5,4. Col. IX 15, 8. 9.— (16) Col. IX 14, 5. Didym. ib. § 1.—) est autem in eximendis favis necessaria dispensatio, quoniam inopia cibi desperant moriunturque aut diffugiunt, contra copia ignaviam adfert, ac iam melle, non erithace, pascuntur. ergo[*](hace (pro ergo) M) diligentiores ex hac vindemia XV[*](XII Eava.S) partem apibus relinquunt. dies status inchoandae[*](inchoande F1.-di va.H), ut quadam lege naturae, si scire aut observare homines vellent[*](uellent MJ. uelint rv), tricensimus ab educto examine, fereque Maio mense includitur haec vindemia.Alterum genus est mellis aestivi, quod ideo vocatur horaeon [*](oraeon FR. oran a) a tempestivitate praecipua, ipso sirio exsplendescente post solstitium diebus XXX fere. inmensa circa hoc subtilitas naturae mortalibus patefacta est, nisi[*](ni FRaS) fraus hominum cuncta pernicie corrumperet.[*]((25) cfr. infra § 38. XXII 108. 109.) namque ab exortu[*](eortu M. ortu F1) sideris cuiuscumque, sed nobilium maxime, aut caelestis arcus, si non sequantur imbres, sed ros tepescat solis radiis, medicamenta , non mella, gignuntur, oculis, ulceribus internisque visceribus dona caelestia. quod si servetur hoc sirio exoriente
casuque congruat in eundem diem, ut saepe, Veneris aut lovis Mercurive exortus, non alia suavitas[*](suauitas MRB.-tatis rv) visque[*](uisque MG. sui- r. ususque v) mortalium malis a morte revocandis[*](reuocandis MJ. uoc- F2(DE?)v.-di r) quam divini nectaris fiat.[*]((5–7) Ar. IX 40, 627a 4. V 22, 553b 21.— (7.8) IX 40, 627a 2.— (9. 10) V 22, 554a 10. cfr. Col. IX 4, 6. Varro III 16, 26.—) Mel plenilunio uberius[*](uberius v. -ibus M. uerius r) capitur, sereno[*](serena va.S) die pinguius[*](pinguis F1a). in omni melle quod per se fluxit[*](fluit C) ut mustum oleumque , appellatur acetum[*](acoeton B. tacitum MF2v) . maxime laudabile est aestivum[*](aestiuum Mv(S). Est- F2R2d. Estiu R1.-ium DF1. Est iam Ea. etiam zH) omne rutilum, ut siccioribus confectum diebus[*](ut—diebus MF2J. ut diebus confectum siccioribus v(S). ut siccioribus r. om.z. uel sic auribus H). album[*](album— 8 ulceribus MJ. om. rv. ut ulceribus z.cfr. § 45 extr.) mel non fit ubi thymum est, sed oculis et ulceribus aptissimum existimatur[*](existimatur MF2G(S).-tus F1R. in aestimatus E.-tur a.-tu est zH.-tione est v)[*](dist.ego n. luc. p. 34). e thymo coloris aurei, saporis gratissimi, quo fit[*](quo fit MDF1a. quo fit R. cofit E. quod fit F2G. coit D. cum fit v)[*](lac. ego indicavi; exci-dit floris nomen. (an potius e uiolis pro doliolis?)) palam; .... doliolis pingue, e[*](pingue e D. -gui e MR.-guę F.-gue rv. (alac.)) marino rore[*](rore MF2D. res DF1.re RE. e rore v) spissum. quod concrescit[*](concrescit Mv. c???gr- F2. cogr- R. eogr- D. ///gr- F1. eo cr- Ed) autem, minime laudatur.[*](Ar. IX 40, 627a 1. Diophan. in Geop. XV 7, 2. (Diosc. II 101).) thymosum non coit et tactu[*](an remittit?) praetenuia fila mittit, quod primum bonitatis[*](bonitatis M. graui- r v. leui- P) argumentum est; abrumpi[*](abrupti M2) statim et resilire[*](res iure M1.-ilere M2) guttas vilitatis indicium habetur. sequens probatio ut sit odoratum etex dulci acre[*](acre MG. re rv), glutinosum, perlucidum.[*]((1) Ar. V 22, 554a 15.) aestiva[*](ex aestiua coni. J. cfr.§ 35. 42) mellatione X partem Cassio[*](casio M2. -stio M1, Thasio va.(P)G2) Dionysio apibus relinqui placet, si plenae fuerint alvi; si minus, pro rata portione aut, si inanes, omnino
non attingi. huic vindemiae Attici signum dedere initium caprifici, alii diem[*](caprificialem diem va.H) Volcano sacrum.[*](Diosc. I 117. cfr. Col. IX 4, 7.— (7) Col. IX 14, 11. Varro III 16, 34.—)Tertium genus mellis minime probatum silvestre, quod ericaeum[*](ericaeum Rv. erigae- M. irice- DF. erite- E. erithe- a) vocant. convehitur[*](conuenitur M) post primos autumni imbres , cum erice[*](erice Mv(J). heri- F2. myri- RdS. in africe (-ca Ea) r) sola floret in silvis, ob id harenoso simile. gignit[*](gignitur va.S) id maxime arcturi exortus[*](exortus dS.-tu Eav.-tuus r) ex[*](et (pro ex) M.om.ava.H) a. d. pr[*](a. d. pr. J. ad pr. M. april DFR. -ili E. apli a. a (ante H) pridie v). id. Septembres. quidam aestivam mellationem ad arcturi exortum proferunt, quoniam ad aequinoctium autumni ab eo supersint dies XIIII, et ab aequinoctio ad vergiliarum occasum diebus XXXXVIII plurima sit erice[*](sit eriche F1R1.-itache F2.-ithe l. se tyriche a. sideriten va.B).[*]((10) cfr. Th. VI 4, 4. Pl. XXI 94 extr.— (14) Varro ib. Didym. in Geop. XV 5,4. Col. IX 15,8. 14,11.—) Athenienses[*](athinienses F1. as then- R1. as tiniensis a. as thi- l) eam[*](eam J. iam M. tam DF1R. tum El.om.a. eam- dem F2) tetralicen[*](tetralicem B1e Theophr. -adicen Mv (J). terra dicen l. -cent r. radicem F2. tamaricen (B2)S) appellant, Euboea sisyrum[*](sisyrum MJ. syr- a. sysyr- r. sisir- dBrot. sisarum v. -ram B e Varr.), putantque[*](quam putant va.S) apibus esse gratissimam , fortassis quia tune nulla alia sit copia. haec ergo mellatio fine[*](finē R. sine M) vindemiae et vergiliarum occasu idibus Novembribus fere includitur. relinqui ex ea duas partes apibus ratio persuadet, et semper eas partes favorum, quae habeant [*](habeant MF2d2v. ha////ant F1d1. haec ant DE. haec inth R. anth a) erithacen.[*](Ar. IX 40, 625b 28. VIII 4, 599a 24 sq. cfr. Col. IX 14,17.— (297, 1) cfr. supra § 13. 30.) a bruma ad arcturi exortum diebus LX[*](XL a (item Ar. et Col., sed cfr. XVIII 237)) somno aluntur sine ullo cibo. ab arcturi exortu ad aequinoctium vernum tepidiore tractu iam vigilant, sed etiamnum[*](etiam nunc F.-am tunc Rava.J) alvo se continent servatosque in id tempus cibos repetunt.
in[*](in—4 mori om.a) Italia vero hoc idem a[*](a om.M) vergiliarum exortu faciunt et[*](et MF2v. om. r H) in eum dormiunt.[*](cfr. supra § 35.— (5) Col. IX 14, 3. Florent. in Geop. XV 2, 19. Ar. IX 40, 626a 26. 27. Varro ib. § 6. Ael. I 58.—) alvos[*](aluo M) quidam[*](quidē F) in eximendo melle expendunt, ita diribentes[*](diribentes MDF1G(S).-ipentes R. -iuentes F2.-imentes Ezv(Brot.)) quantum relinquant. aequitas quidem[*](quidem ll.G(J). om. v. siqu- d(?)L) etiam in iis[*](eis FRva.J) obstringitur, feruntque societate fraudata alvos[*](aluus F1R) mori. in primis ergo praecipitur, lauti ut[*](lauti ut M. ut lauti (loti H) rv) purique eximant mella[*](melle F1Ra). faetorem[*](faetorem ego e Col. (cfr. § 61). et furem ll.v. et furfurem Müller em. II p. 14) mulierumque menses[*](meses Ma (pas-sim)) odere[*](odore F. ore R).[*](Ar. ib. 623b 19–21. Varro ib. § 36. Col. ib. § 2. Ar. ib. 625a 6. - (12) cfr. Strabo IX 400 init. (Col. VI 33, 2).—) cum eximantur mella, apes abigi[*](abici M.-iq; a1) fumo utilissimum, ne irascantur aut ipsae avide[*](auidae MF2va. G. cfr. § 67) vorent. fumo crebriore[*](creuriore R1.-uiore F1) et[*](etiam va.S) ignavia earum excitatur ad opera, nam[*](ubi va.G) nisi incubavere[*](incubare F1a.-buere Müller em. II p. 15), favos lividos faciunt. rursus fumo nimio inficiuntur, quando[*](quando MJ. quarum rv) iniuriam[*](iniuria F2R.-riae F1a) celerrime[*](celeber- rime M) sentiunt mella, vel minimo contactu roris[*](oris P. nidoris D2) acescentia. et ob id inter genera servatur[*](seruantur F1Ra) quod acapnum[*](acap- nunc Rd.-non B. acarnon F2v. apac nunc F1. opacnū a) vocant[*](post uocant add. Album mel non fit quod bithymum est, sed oculis et ulceribus aptissimum (existimatur add. G) va.H. cfr.§ 38).[*](Ar. V 21 init. G III 10 init.; 759b 22.— V 22, 553b 24. G III 10, 759a 21. Verg. G IV 198. 200. 201.)[*](Ar. V 21, 553a 27. 30.—) Fetus quonam modo progenerarent, magna inter eruditos et subtilis fuit quaestio. apium enim coitus visus est numquam. plures existimavere ore confingi[*](ore confingi MJ. oportere confici rv) floribus compositas[*](compositas (sc. apes) M.-tis rv. cfr. n. luc. p. 35) apte atque[*](apte atque R(?)v. atque apte MF2. atque r. calami atque D) utiliter[*](utiliter ll.v. oliuaeD (ex Ar.)); aliqui coitu[*](coitus Fa) unius, qui rex
in quoque appelletur[*](appellatur Radva.D) examine: hunc esse solum marem, praecipua magnitudine, ne fatiscat; ideo[*](idio F1R1. om.a. tedio R2) fetum sine eo non[*](non om.M) edi, apesque reliquas tamquam[*](tamque M) marem feminas comitari, non tamquam ducem. quam probabilem alias sententiam fucorum proventus[*](preuentus F1. ore ue- ad. eue- va.G) coarguit. quae enim ratio, ut idem coitus inperfectos[*](alios perfectos, imperfectos R(?)va.J) generet alios?[*]((8) Col. IX 14, 4 (Verg. G III 148).—) propior[*](proprior R.-rio F1a. pro ... or M) vero prior existimatio fieret, ni[*](ne F1Ra) rursus alia difficultas occurreret. quippe nascuntur aliquando in extremis favis apes grandiores, quae ceteras fugant. oestrus vocatur hoc malum, quonam[*](quodam M) modo nascens, si ipsae[*](ipse MF1a.-sae se va.G) fingunt?[*](Ar. V 22, 554a 18–25. 27. 19, 551b 2. (cfr. IX 40, 623b 1. Ael. IV 5. V 42).—) quod certum est, gallinarum modo incubant . id, quod exclusum est, primo vermiculus videtur candidus, iacens transversus adhaerensque ita ut pars cerae[*](pars cerae (RD?) H cum Petavio. pascere rv) videatur. rex statim mellei coloris, ut electo flore ex omni copia factus, neque vermiculus, sed statim pinniger. cetera turba[*](dist. ego n. luc. p. 12) cum formam capere coepit, nymphae vocantur, ut[*](et (pro ut) F2) fuci serenes[*](sirenes v) aut cephenes[*](cefenes FR. efe- a) .[*](Ar. V 22, 554b 3. IX 40, 625b 30. V 22,554a 30.—) si[*](si— 21 emergat om.a)[*](si q??? R) quis alterutris capita demat prius quam pinnas habeant, pro gratissimo sunt pabulo matribus. tempore procedente[*](procedente F2v. -tes r) instillant cibos atque incubant, tum[*](tum om. Dal. (errore)) maxime murmurantes, caloris, ut[*](ut Rv. ue DF. sue E1. sui E2) putant, faciendi gratia necessarii[*](necessarii v. -riis (-rius F2) ll. -rius is coni.D2) excludendis pullis, donec ruptis membranis, quae singulos cingunt, ovorum modo[*](modo om.F1) universum agmen emergat. spectatum hoc Romae consularis cuiusdam surburbano, alvis cornu lanternae[*](laternae F2ava.S) tralucido factis.[*](cfr. infra § 64. 65.)[*]((4) cfr. Ar. IX 40, 625b 25.—) fetus intra XLV diem peragitur . fit in favis quibusdam qui vocatur clavus[*](clarus D. clerus va.H. at cfr. n. luc. p.13.14), amarae duritia cerae, cum fetum[*](confetum F.-ectum a) inde non eduxere morbo[*](moruo F.-rtuo R1. cfr. § 63) aut ignavia aut infecunditate naturali; hic est abortus apium. protinus autem educti operantur quadam disciplina cum matribus, regemque iuvenem aequalis turba comitatur. reges plures inchoantur, ne desint[*](ne desint B. nec desunt ll).[*](Ar. V 22, 553b 15. 19. IX 40, 625a 16–18. Verg. G IV 91 sq.— Ar. V 21, 553a 25–27. (IX 40, 624b 21). cfr. Varro III 16, 8. Florent. in Geop. XV 2, 16. Col. IX 10, 1. Sen. de clem. 1 19, 2.—) postea ex his suboles cum adulta esse coepit, concordi[*](concordi av.-de r S) suffragio deterrimos[*](teterrimos adzva.G) necant, ne distrahant agmina. duo autem genera eorum: melior rufus, deterior[*](rufus, deterior J. rufus quam B(S) ex Ar. om. ll.v(H)) niger variusque. omnibus forma semper egregia et duplo quam ceteris maior, pinnae breviores, crura recta[*](erecta F2. at cfr. Col.), ingressus celsior, in fronte macula quodam diademate candicans . multum etiam nitore a volgo differunt.[*]((16) Ar. V 21, 553b 5–7. IX 41, 628b 1. Ael. V 10. Col. ib. Sen. ib.—) Quaerat nunc aliquis, unusne Hercules fuerit et quot[*](quot F2Rz(P)H. quod rv) Liberi patres[*](patris Ea.-res (-ris v) sepulcrum zva.H), et reliqua vetustatis[*](uetustatis F2v. uenu- r) situ obruta! ecce in re parva villisque nostris adnexa, cuius adsidue[*](adsidue EaD.-uae r. -ua v) copia est, non constat inter[*](inter (pro in re) F1) auctores, rex nullumne solus habeat aculeum, maiestate tantum armatus, an dederit quidem eum natura, sed usum eius[*](eius F2R2d2G(D). e////s F1. estis DR1. mes- d1. esse Eav. om. Bas. pestis J) illi[*](illi R1d2L(J). ille R2. illis r Bas.(S). om. v) tantum[*](statum R1J.-tutum R2d1) negaverit. illud constat, imperatorem aculeo non uti. mira plebei circa eum obedientia .[*](Ar. IX 40, 624a 26. 29. 27. 625b 6–8. 11. G III 10, 760b 8. 9. 19. Didym. in Geop. XV 3, 8. 4, 2. Ael. V 11. 10. Verg. G IV 210–212. 215–217. 106–108. Col. IX 9, 4. 3. Varro III 16, 30. 8.) cum procedit, una est totum examen circaque eum globatur, cingit, protegit, cerni non patitur. reliquo tempore
, cum populus in labore est, ipse opera intus circumit[*](circuit ava.S), similis exhortanti, solus inmunis. circa eum satellites quidam lictoresque, adsidui[*](adsidui F2G.-ua rv) custodes auctoritatis[*](auctoritatis F2R(?)G.-tes DF1.-te Eadv). procedit foris[*](foris F2E1a.-ras E2v. -res r. cfr. § 101. VIII 106. X 92. XXI 7) non nisi migraturo[*](migraturo F2v.-tur r) examine[*](ex amne F1. ex anime a). id multo intellegitur ante, aliquot diebus murmure intus strepente, apparatus indice[*](indice om.a.—cio va.G) diem tempestivum eligentium. si quis alam ei detruncet, non fugiat[*](fugiet Fva.S) examen. cum processere, se quaeque[*](quęque F2v. quoque r) proximam illi cupit esse, in[*](et in E(?)v) officio conspici gaudet. fessum umeris sublevant, validius fatigatum ex toto portant. si qua lassata[*](lassatus B ex Ar.) defecit[*](deficit ava.S) aut forte aberravit, odore persequitur. ubicumque ille consedit[*](confedit d(?)v. conce- ll), ibi cunctarum castra sunt.[*](cfr. Obseq. 95. 103. 113. 130. Cic. de har. resp. 25.— (14) Val. M. I 6 ext. 3.— (16) Obseq. 132. Dio LIV 33,2.—) Tunc[*](tunc— 301, 2 mella om.a) ostenta faciunt privata ac publica, uva dependente in domibus templisque, saepe expiata magnis eventibus. sedere in ore infantis tum etiam[*](tam etiam F1R) Platonis, suavitatem illam praedulcis eloquii portendentes. sedere in castris Drusi imperatoris, cum prosperrime[*](prospere R2S.-erime F1R1) pugnatum apud Arbalonem est, hautquaquam perpetua haruspicum coniectura , qui dirum id ostentum existimant semper. duce prenso[*](prehenso va.S) totum tenetur agmen,[*](Verg. G IV 212. Sen. de clem. I 19, 2. Ar. IX 40, 624a 30. 31. 625a 16. 17. 19. 21–23. 626b 6. 7. —) amisso dilabitur migratque ad alios. esse utique sine rege non[*](con (pro non) F1R1) possunt. invitae autem interemunt eos, cum plures fuere, potiusque nascentium domos diruunt, si proventus desperatur. tunc et[*](et om. va.S) fucos abigunt .[*]((24) Ar. V 22, 553b 9. 10. Varro III 16,19.)[*]((2) cfr. supra § 27.) quamquam et de his video dubitari propriumque iis genus esse aliquos existimare, sicut furibus, grandissimis
inter illos[*](illas R(?)va.J), sed nigris lataque alvo, ita appellatis, quia furtim devorent mella. certum est ab apibus fucos interfici. utique regem non habent. et quo[*](et quo F2. quo M. ęquo dJ. equo r. hi quo z. sed quo v) modo sine[*](si sine J) aculeo nascantur [*](nascuntur F1Ra) in quaestione est.[*](Ar. ib. 553b 21. 22. IX 40, 626b 12–15.— (9) Col. IX 9, 6. (Verg. G IV 86. 87). Varro ib. § 35.)Vmido vere melior[*](melior Mv. om. r) fetus, sicco mel copiosius[*](copiosus FRa) ; quod si defecit[*](deficit F2RSJ. -fecerit v) aliquas alvos cibus, impetum in proximas faciunt rapinae proposito. at illae contra derigunt[*](derigunt M. diri- rv) aciem et[*](et MF2v. ei r), si custos[*](suis va.H) adsit, alterutra pars, quae sibi favere sensit[*](sentit va.S), non adpetit eum. ex[*](ex - 13 mulsa om.a) aliis quoque saepe dimicant causis duasque[*](duasque M(P)J. easque (quae F) rv) acies contrarias duosque[*](duosque MU. duo rv(D)) imperatores instruunt, maxime rixa in convehendis floribus exserta[*](exserta Md2. ins- d1. exerta DFE. exorta R(?)v) et suos quibusque evocantibus , quae dimicatio iniectu pulveris aut fumo tota discutitur, reconciliatur[*](reconciliantur va.H) vero lacte vel aqua mulsa.
[*](Ar. IX 40, 624b 28. V 22 init. Varro ib. § 20. 19. cfr. Col. IX 3, 1. 2.— (19) Ar. V 22, 554b 8–10. 16–19. Verg. G IV 42–44.) Apes sunt et rusticae silvestresque, horridae aspectu[*](aspectum F1a), multo iracundiores, sed opere ac labore praestantes. urbanarum[*](urbanorum Fa) duo genera: optimae breves variaeque et in rotunditatem compactiles, deteriores longae et quibus similitudo vesparum, etiamnum deterrimae[*](deterrimae F2v. tet- Eaz. determinae r) ex iis pilosae. in Ponto sunt quaedam albae[*](aluae D. -ueae F1. aleas M), quae[*](que M) bis in mense mella faciunt, circa Thermodontem autem fluvium duo genera, aliarum quae in arboribus mellificant, aliarum quae sub terra, triplici cerarum ordine, uberrimi proventus. aculeum apibus dedit[*](dist. D) natura, ventri consertum ad unum ictum.[*](Ar. P IV 6, 683a 8.— IX 40, 626a 17–19. 20. 26. 27. 8. 9. Verg. G IV 237.) hoc infixo[*](confixo M)
quidam eas statim emori putant, aliqui non nisi in tantum adacto, ut intestini quippiam sequatur, sed fucos postea esse nec mella facere velut[*](facere uelut (ut S) Mv. -ciunt sed ut (ut om.a) r) castratis viribus pariterque et nocere et prodesse desinere.[*]((5) Verg. G IV 49. cfr. supra § 44.— (6) Th. C. VI 5, 1. Ael. I 58. Varro III 16, 6. Col. IX 5, 1 extr.— (7) Verg. G IV 245. 13–15. Ael. ib. et V 11. Florent. in Geop. XV 2, 18.) est in exemplis equus[*](equus ego. -uos (= uus) ll.v) ab iis occisus[*](occisus M. -sos rv. cfr. n. luc.p. 31, de dictione VII 35. VIII 180). odere foedos odores proculque[*](procuique M. -cul va.G) fugiunt, sed et fictos; itaque unguenta redolentes[*](redolentis MS) infestant. ipsae plurimorum animalium iniuriis obnoxiae. inpugnant eas naturae eiusdem degeneres vespae atque crabrones, etiam e culicum genere qui vocantur muliones. populantur hirundines et quaedam aliae aves. insidiantur aquantibus ranae, quae maxima earum[*](eorum ME1a) est operatio tum cum subolem faciunt;[*](Ar. IX 40,626a 31. 627b 4. Ael. V 11.— (16) Verg. G IV 47. 48. Col. IX 5, 6.) nec hae tantrum quae stagna rivosque obsident, verum et rubetae veniunt ultro adrepentesque foribus[*](floribus Fava.B) portas[*](portas MF2. pertas DF1R1. pcas a. per eas EzG. repertas R2. ope- v) sufflant: ad[*](ad ll.G. ac z. ab v) hoc statio[*](statio J coll. § 20. spa- ll.v(S). del.G) provolat[*](prouolant F2va.S) confestimque abripitur[*](abripiuntur zva.S) . nec sentire ictus apium ranae traduntur . inimicae et oves difficile se e[*](se e MS. se r. se a v) lanis earum explicantibus . cancrorum etiam odore, si quis iuxta coquat, exanimantur.[*](Verg. G IV 252–256. Col. IX 13, 7. Ar. ib. 626a 23.) Quin et morbos[*](morbos MF2v. -rtuos D1R2E. -rtuus r. (alac.). de mendo cfr. § 50) suapte[*](suaptae F2. suae apte E. suraptae DF1) natura sentiunt. index eorum tristitia torpens et cum ante fores in teporem[*](tepore R2azS) solis promotis aliae cibos ministrant, cum defunctas progerunt[*](cum-progerunt MF2v. om.r) funerantiumque[*](quam (pro que) F1Ra) more comitantur exequias.[*](Ar. ib.624a 30–33. Varro III 16,20.)[*]((7. 8) Ar. VIII 27, 605b 10. IX 40, 625a 7 sq. (cfr. supra § 50). Col. IX 13, 11. 13.) rege ea[*](ea ll.H. del. G. a zC. hac B. ac v) peste[*](pestes F1R)
consumpto maeret plebes ignavo dolore, non cibos convehens [*](conucheus F1.-uehunt azva.G.-uehit G) , non procedens[*](proce- dent a. -dunt zva.G. -dit G); tristi tantum murmure glomeratur[*](glomerantur FRazS) circa corpus eius. subtrahitur itaque deductae[*](de- ductae (-te M) G. -ta av. diductae DFdsJ. -te RT. -ta Ez(P)H) multitudini[*](multitudini Md2sG(J). -ne rv(H)). alias spectantes exanimem luctum non minuunt; tunc quoque ni subveniatur, fame moriuntur. hilaritate igitur et nitore sanitas aestimatur[*](stimatur R1. ext- F. exist- R2dS).sunt et operis morbi: cum favos[*](cauos M) non[*](non MRd2v.om.r) explent, claron[*](cleron va.Brot. ex Ar.) vocant; item[*](item- 8 peragant om.a)[*](idem MF. iid- va.P) blapsigonian[*](bla- sigonian FR), si fetum non peragant[*](peragunt R(?)EzH) .
[*](Varro ib. § 12. Col. IX 5, 6. Verg. G IV 50. 247. Ael. I 58.— (12) Ar. VIII 27, 605b 13–15. Col. IX 7, 5. 14, 8. 9. Verg. G IV 246.) Inimica et echo est resultanti sono, qui pavidas alterno pulset[*](pulset (sul- M) ictu MF2R2H. -lse situ r. -lsat ictu v) ictu; inimica et nebula. aranei quoque vel maxime hostiles: cum praevaluere, ut intexant, enecant alvos. papilio[*](papillo MF1a) etiam hic[*](hic MG(D). om.rv(H)) ignavus et inhonoratus, luminibus accensis advolitans, pestifer, nec uno modo: nam et ipse ceras depascitur et relinquit excrementa, e[*](e MJ.om. rv) quibus teredines[*](teredides:F1R) gignuntur; fila etiam araneosa[*](aradeosa M) , quacumque incessit, alarum maxime e[*](maxime e M. -mae Fa.-me rv) lanugine[*](lan- guine DF1.-gine R1.-guidae Ea) obtexit.[*]((17) Ar. ib. 19. Col. IX 13, 2.— (19) Ar. ib. 19–21. Ael. IV 18.) nascuntur et in ipso ligno teredines , quae ceras praecipue adpetunt. infestat et[*](e (pro et) F1Ra) aviditas pastus[*](pastuus MF1D), nimia forum satietate verno maxime tempore alvo cita. oleo quidem non apes tantum[*](apes non tantum M), sed omnia insecta exanimantur , praecipue si capite uncto in sole ponantur.[*](Ar. IX 40, 623b 19–22. 627a 19. 20.) aliquando et ipsae contrahunt mortis sibi causas, cum sensere
eximi mella,avide vorantes, cetero preaparce et quae alioqui prodigas atque[*](atque (pro et) R(?)Dal.2errore) edaces non secus ac pigras et ignavas proturbent[*](proturbant F2). nocent et[*](et om.R. es F) sua mella ipsis inlitaeque[*](inlutaeque M) ab aversa[*](auersa M(P)J. adu- rv) parte moriuntur. tot hostibus, tot casibus — et quotam[*](quo- Tū a. -ta va.H) portionem[*](portione F1ava.H) eorum commemoro[*](commemoratam (cum- F) F1Rd. -ta a. -ta tam va.H)? — tam munificum animal expositum est. remedia dicemus suis locis; nunc enim sermo de natura est.[*](ib. 627a 15–18. Didym. in Geop. XV 3, 7. Ael. V 13. Varro III 16, 7. Verg. G IV 64.) Gaudent plausu atque tinnitu[*](initu F1R1d1) aeris eoque convocantur. quo manifestum est auditus quoque inesse sensum. effecto opere[*](opere — 13 redeunt om.a), educto fetu functae[*](functae Mv(J). -to rS) munere[*](munere MF2R2v. -ri r) omni exercitationem tamen[*](tamen ll.v(S). tum B) sollemnem habent, spatiataeque in aperto et in altum elatae[*](elatae MJ. datae F2v. -tae e r), gyris[*](giris RE) volatu editis[*](editis F2v. -ti M. -tus r), tum demum ad cibum redeunt.[*](Ar. V 22, 554b 6–8. Verg. G IV 207. Col. IX 3, 3.— (16) Ar. de respir. 9, 475b 4. Hygin. ap. Col. IX 13, 4. Varro ib. § 37. 38.) vita iis[*](iis J. his MD. est r. eis v) longissima, ut[*](ut MF2v. aut r) prospere inimica ac[*](dist. D) fortuita cedant[*](hac fortuna cadant F2) , septenis annis. universas alvos[*](uniuersas aluos Madvig adv. crit. IIp. 525. -sa saluos M. -sa aluos (albos F2) rv) numquam ultra decem annos durasse proditur. sunt qui mortuas , si intra tectum[*](tectum — sole om.M) hieme serventur[*](seruetur F1R) , dein[*](deinde va.D) sole verno torreantur ac ficulneo cinere tepido[*](tepido (Mone)J. t. pido M. totidē tepido F2. toto die v) foveantur[*](ac — foueantur MF2v. om. r), putent revivescere [*](reuiuiscere Fadva.Brot. cfr. nota ad IX 132);[*](Mago ap. Col. IX 44, 6. Verg. G IV 284 sq. Florent. in Geop. XV 2, 23 sq. Nic. ther. 740 sq. Ov. M XV 364 sq. Archelaus ap. Varr. ib. § 4. Ael. II 57. I 28. Ar. V 19,552a 16. G III 9, 758b 6–8. 10, 761a 2–8.) in totum vero amissas reparari ventribus bubulis
recentibus cum fimo obrutis[*](obrotis M.an obrutas aut cum delendum?), Vergilius iuvencorum corpore exanimato, sicut equorum vespas atque crabrones, sicut asinorum scarabaeos[*](scara- baeos MF2v.-beorum r) , mutante natura ex aliis[*](ex aliis (oliis M)— 4 cernuntur MF2v. om.r) quaedam in[*](in om.M) alia. sed horum omnium coitus cernuntur, et tamen in fetu eadem prope natura quae apibus.[*](Ar. V 23 init. ib. 5551–4. 8–10. (G III 10, 761a 4. 5).) Vespae in sublimi e luto nidos faciunt, in iis[*](iis Mv. his rH) ceras, crabrones cavernis[*](in cauernis va.S) aut sub terra. et horum omnium sexangulae cellae, cerae[*](cerae Md(P)G2J. cere T. cera rH. cetera v(LS)) autem e[*](e MC(J). om. rv(H)) cortice[*](cortice ll.v(G2)S. -ce et zB. -cea et H), araneosae[*](araneosae Md(D?)S. -ose T. -oso G2. -osa H. -os Ea. ant neore F1. araneus F2R2e corr. -neis zv. arena B). fetus[*](effetus F2R2e corr. et fetus S) ipse inaequalis ut[*](ut Mv(G). et rB(Brot.)) barbaris[*](barbaris MG. -rus rB(Brot.). uarius D. (saltem uariae aetatis ex Ar.)) : alius evolat, alius in nympha est, alius in vermiculo[*](alius miculo M) , et autumno, non vere[*](uere ML cum P(D). uerno rv(H)), omnia ea. plenilunio maxime crescunt.[*](Ar. V 20 init.— (15) IX 42 init.) vespae quae ichneumones vocantur — sunt autem minores quam aliae — unum genus ex araneis peremunt[*](perimunt Rava.J) , phalangium appellatum, et in nidos suos ferunt, deinde inlinunt et ex iis[*](iis Rv. is M. his rD) incubando suum genus procreant. praeterea omnes care vescuntur contra quam apes, quae nullum corpus attingunt. sed vespae muscas grandiores venantur[*](uenan- tur et va.Brot.) amputatoque[*](que MD.om. rv) iis capite reliquum corpus auferunt.[*](Ar. IX 41, 627b 23–25. 30. 31. 29. 27.— (21) ib. 628a 1–5. 7. 8.) crabronum[*](cabrorum F. -ones R2e corr.) silvestres in arborum cavernis degunt ; hieme ut cetera insecta conduntur; vita bimatum non transit. ictus eorum haut[*](hau MFd. (alac.)) temere sine[*](sine Mv. sin (in E) r. (alac.)) febri est. auctores sunt ter novenis punctis interfici hominem. aliorum, qui mitiores videntur, duo genera: opifices, minores corpore,
qui moriuntur[*](moriuntur F2v. ori- r. cfr. Ar.) hieme, matres, quae biennio durant; hi[*](an hę?) et clementes.[*](ib. 628a 11–15. 17. 18. 22. 23. 30. 35. 628b 1–3. 7. 8. - (8) Ael. V 15. Ar. IX 42, 629a 2. 3 (aliter). 9. 10.) nidos vere faciunt fere quadrifores[*](quadri- flores F1Ra), in quibus opifices generentur[*](generantur R2dTSJ). his eductis alios deinde maiores nidos fingunt[*](dist. ego coll. Ar. (an iam producant?)), in quibus matres futuras producant[*](producant— 11 Quar- tum om.a) iam: tum opifices [*](opificis F2) funguntur munere et pascunt eas. latior matrum species , dubiumque an habeant aculeos, quia non egrediuntur. et iis[*](his F2v.in r) sui[*](suo E) fuci[*](fuci F2v. foci DF1R. foti E). quidam opinantur omnibus his ad hiemem decidere aculeos. nec crabronum autem nec vesparum generi reges aut examina, sed subinde renovatur multitudo subole[*](subolem F1. sub sole F2).[*](Ar. V 24.) Quartum[*](quartum F2v. -rum r) inter haec genus est bombycum, in Assyria[*](assurias F1. -urras R. assirias F2) proveniens, mains quam supra dicta. nidos luto fingunt salis specie, adplicatos lapidi[*](lapidi F2v. -de d2. latide r), tanta duritia[*](duritie Dal.), ut spiculis perforari vix possint. in iis[*](in his F2R(?)Brot. ut us DF1. ut Ea. in iis et v) ceras largius[*](longius a) quam apes faciunt, dein maiorem vermiculum.
[*](Ar. V 19, 7–14. (Pollux VII 76). cfr. Sen. ep. 90, 20. Pl. IV 62 extr. V 14.) Et alia[*](alia om.F) horum[*](horum alia F2) origo. ex[*](ex F2dS. e B. ea rv) grandiore vermiculo gemina protendens[*](protendente (P)G2H) sui[*](sui Eav. suis r) generis cornuum[*](cornū a. -nua (P)G2. -nua primum H. -nua hi v) urica[*](urica (coni. H) S. -cas ll. eruca G2(H). -cae sunt v(L)) fit, dein quod[*](quae G2) vocatur bombylis, ex ea necydallus[*](nycidallus a. necydalus va.S), ex hoc[*](et hoc (Petavius) Brot.) in sex mensibus bombyx[*](bombyces va.G2 (Brot.)). telas araneorum modo texunt ad vestem luxumque feminarum, quae bombycina appellatur. prima eas re[*](redordiri D2FRG. -rdori D1. retorqueri Eav. -re zC)-
dordiri rursusque texere invenit in Coo[*](choo F2 (item 4). choa a. Ceo B. Co v) mulier Pamphile[*](pampilae R. -phy- lae F1a.-laei F2. -phila va.S), Plateae[*](plateae (-taę F1) ll.G2(S). -tis v. Latoi B(L) ex falsa lect. ap. Ar., ubiπλάτεω) filia, non fraudanda gloria excogitatae rationis, ut denudet feminas vestis.Bombycas[*](bom- bycas (-cus a) ll.G. -ces S. -ca z.-cina (ad praecedd. relatum) v) et in Coo insula nasci tradunt[*](tradunt MG(J). -ntur rv(S)) cupressi , terebinthi[*](terebinthin F1R. -thini F2), fraxini, quercus florem[*](florem Mv. -re r) imbribus decussum terrae halitu[*](halitu Mv. -tum r) animante. fieri autem primo papiliones[*](papiliones (-nis F2) paruos MF2v. -nis paruo r) parvos nudosque, mox frigorum inpatientia villis inhorrescere et adversus[*](aduersum G) hiemem tunicas sibi instaurare densas, pedum[*](dist.U 201) asperitate radentes[*](radentis MS. -te va.C) foliorum lanuginem[*](lanugine D(?)Ea). in[*](in MF2v(J). om. rH) vellera[*](uellere H) hanc ab iis cogi[*](cogi subigique MF2G (praem. quo- que v). cogique d. -quae R. coique DF1. coqui a. quoqui E. quoque lp) subigique unguium carminatione, mox trahi in tramas[*](in tramas J coll. § 81. inter ramos ll.v. in terram. mox F2), tenuari ceu pectine, postea adprehensam corpori involvi nido volubili; tum ab homine tolli fictilibusque vasis[*](an in uasis?) tepore et furfurum esca nutiri[*](nutriri atque Md2v. nutriatque (-ricet quae R) r), atque ita subnasci sui generis plumas, quibus vestitos ad alia[*](alia Mv. -ias r) pensa[*](pensa (-sas d) dimitti MF2dv. pensandi mitti (dim- R) r) dimitti. quae vero capta[*](carpta D. coepta C) sint[*](sint MVerc. sit rv) lanitica[*](lanifica MJ. -ficia RE av. -facia DF. lanicia (coni.J) D coll. § 115), umore[*](umore MRd2v. -rem r) lentescere[*](lentescere MF2v. -te cere DF1R. -tē caere (cerę a) Ea), mox in fila tenuari iunceo[*](iunceo MF2d2v. un- F1. tun- r) fuso[*](fuso Mv. fuco r). nec puduit has vestes usurpare etiam viros levitatem[*](leui- tatem propter M(R?) G. -tate propterea (-ter F2) r. -pter onera v) propter aestivam[*](aestiuuaim DF1. -iua Eava.G): in tantum a lorica gerenda discessere mores, ut oneri[*](onere FR1a) sit etiam vestis. Assyria[*](asspria M. at syria a. adsiria F1. -riā R) tamen bombyce adhuc feminis cedimus[*](cedimus om.M(spat. vac.)).
[*](Ar. IX 39 init.) Araneorum his non absurde iungatur natura, digna vel praecipua[*](praecipua MC. -puae DFa. -pue REv) admiratione[*](admirationi Fa). plura autem sunt genera nec dictu necessaria in tanta notitia. phalangia ex iis appellantur quorum noxii morsus, corpus exiguum, varium, acuminatum, adsultim[*](ad saltū ava.B) ingredientium. altera eorum species[*](specie M) nigri, prioribus cruribus[*](cruribus om.M) longissimis[*](longis- simis - 7 cruribus MF2v. om. r). omnibus internodia terna in cruribus.[*](ib. 623a 2–4. 30–32. (cfr. Pl. XXIX 84. 85).) luporum minimi non texunt, maiores in terra[*](in terra Mv(S). inter F1. -terna rH), et cavernis[*](cauernis MF2G. -na r. -narum v) exigua vestibula praepandunt. tertium eorundem [*](eun- dem M) genus erudita operatione conspicuum. orditur telas tantique operis materiae uterus ipsius sufficit, sive ita corrupta alvi natura stato tempore, ut Democrito placet, sive est quaedam[*](an quaedam in cute? cfr. Ar.) intus lanigera fertilitas: tam moderato ungue, tam tereti filo et tam[*](et tam v. etiam ll) aequali deducit stamina, ipso se pondere usus.[*](cfr. Ael. VI 57. I 21.— (14. 15) Ar. ib. 623a 8–11. Sen. ep. 121, 22.) texere a medio incipit, circinato[*](cercinato FR) orbe subtemina[*](subtegmina ava.Verc.(C)) adnectens, maculasque paribus semper intervallis, sed subinde crescentibus ex angusto dilatans indissolubili nodo inplicat. quanta arte celat pedicas a[*](aR(?) Brot. om. rv) scutulato rete grassantes [*](grassantes Rv. gress- F. gres- r)! quam non ad hoc videtur pertinere[*](reti- nere F2) crebratae[*](crebratae ll.H. crib- G. crebrata v. crib- B) pexitas telae et quadam[*](quadam v. quaed- ll) politurae[*](politura E. -ra (artis) va.G) arte ipsa per se tenax ratio tramae! quam laxus[*](laxus v. luxus ll) ad flatus[*](flatuus FD) ac non[*](ad non (non ad G) va.H) respuenda quae veniant sinus! derelicta lasso[*](lassa R) praetendi[*](praetenti ... ut arbitrari va.H) summa parte arbitrere licia[*](licia at (P)H. -cea at DF1Rd. -ceat at F2. -ceat Ev. -cet G): at illa difficile cernuntur atque, ut in plagis, lineae offensae praecipitant in sinum. specus ipse qua concamaratur
architectura! et contra frigora quanto[*](quanto v. -ndo ll) villosior! quam remotus a medio aliudque agenti[*](agenti F2v. -tis H. genti E. -tis r) similis, inclusus vero sic, ut sit necne[*](necne v. necte ll) intus aliquis cerni non possit[*](possit F2zv. potest r)! age[*](age zv. ager ll) firmitas, quando rumpentibus ventis, qua pulverum mole degravante Ar. ib. 12–15. 18–20.) latitudo telae saepe inter duas arbores, cum exercet artem et discit[*](discit F2v. -cet r) texere, longitudo fili[*](filo FRdS) a cacumine[*](a cacumine D2. acum- ll.a culm- v. cfr. § 97) ac[*](dist.J) rursus[*](uelix F1. uelut va.G) a terra per illud ipsum velox reciprocatio, subitque pariter ac fila deducit. cum vero captura incidit, quam vigilans et paratus accursus[*](accursus F2RS. acu- DF1. ad cursum Ev(D))! licet extrema haereat plaga[*](plagas F1R), semper in medium currit, quia[*](quia F2G(J). ex (et R2S) quia DF1R. ex qua E. ex quo v) sic maxime totum concutiendo inplicat. scissa protinus reficit ad polituram sarciens. [*](ib. 33–623b 3.— (16) Ar. probl. 947a 33 sq. Th. fr. 29 Wim. Avien. Arat. 1771 sq.— (17) Ar. IX 39,623a 23. 24.)namque[*](namque ll.v. an ranarumque? cfr. Ar.) et lacertarum[*](lace- ratarum F1R) catulos venantur, os[*](hos va.(P)H) primum tela involventes [*](telam uoluente sed F1R. telam (uel tena in marg.) uoluente et F2) et tunc demum labra utraque morsu[*](morsus F1) adprehendentes [*](adprehendentis FR), amphitheatrali spectaculo, cum contigit. sunt ex eo et auguria. quippe incremento amnium futuro telas suas altius tollunt. iidem sereno texunt[*](texunt RH. retex- F2. non tex- v(S). texit r), nubilo retexunt[*](retexunt ego. tex- ll.v. cfr. Avien. Arat. 1771), ideoque multa[*](an multa in aere (vel in aura) aranea?) aranea imbrium signa sunt. feminam putant esse quae texat, marem qui venetur[*](uenetur H. -natur ll.v); ita paria fieri merita coniugio[*](dist. G).[*](Ar. V 8, 542a 15.16. V 27 init. G III 9, 758b 9. 10.)[*]((1) Ar. V 27, 555b 1. 4. 5. 10–17. (schol. Nic. ther. 715).—) Aranei conveniunt clunibus, pariunt vermiculos ovis similes: nam nec horum differri potest genitura, quoniam
insectorum vix ulla[*](uix ulla F2v. uia uix R2. ulę ulla Ea. uia culla r. an uix ullis?) alia ratio[*](ratio ego. narratio (ortum ex raratio) ll.v. gene- ratio D2. (an potius aliena ratio? de dictione cfr. XV 73.107. XIX 55. 128. XXIX 29)) est. pariunt autem om nia[*](omnia (sc. genera) ll.v(S). oua ea B) in tela, set sparsa[*](tela sed sparsa (P)H. telas et sparsa ll.G. telas ex- pansa v. tela set perfecta D2), quia saliunt[*](quia saliunt F2v. qua sal- dS. quas aliud r. saliunt D2. (an oua; saliunt?)) atque ita emittunt[*](ita emittunt F2v. inemi- DF1R. inmi- E. immi- a. fila emi- (ego ex Ar.) D2 (loc.corr.)). phalangia tantum in ipso specu incubant magnum numerum, qui, ut emersit, matrem[*](partem F1a) consumit, saepe et patrem; adiuvat[*](adiuuant R) enim incubare. pariunt autem et trecenos[*](trecenos Brot. -ntos B ex Ar. tricenos ll.v(G)) — ceterae pauciores —et incubant triduo. consummantur aranei quater septenis diebus.