Naturalis Historia
Pliny, the Elder
Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor
honos picturae (l)
honos imaginum
quando[*](quando—instituti om.F1) primum clupei[*](clupei BJ. clipei rS(D). clupei v)vice[*](uice ego. om.ll.v) imaginum[*](ima- gines BS) instituti[*](institutum F2E2)
quando primum in publico positi
quando in domibus
de picturae initiis
de mono Chromatis picturis
de primis pictoribus
antiquitas picturarum in Italia
de pictoribus Romanis
quando primum dignitas picturae et quibus ex causis[*](ex causis BV2S. excusis V1FaRa. exclu- r. publice H) Romae
qui victorias suas pictas[*](pictas VFaRadTH. pict. B. -turae FE) proposuerint[*](proposuerint S. -er???B. -erunt rH)
quando primum externis[*](internis B) picturis dignitas Romae[*](quando—Romae om.d(?), post 25 Romanis pos. H) (8-10)
ratio pingendi
de pigmentis praeter metallica (12-32)
de coloribus facticiis[*](de coloribus facticiis (fict- BS) BFES. (cfr. § 40). de coloribus natiuis et (om.FaRa) de col- fact- FaRadTH. om.V)
de Sinopide[*](senopi E. sepi F). med. ex ea XI[*](I FE)
de rubrica[*](de rubrica—p. 116,9 ex ea YI om.E). de terra Lemnia. med. ex ea VIIII[*](VIIII FaRadTH(D). IIII BS. XI VJ1)
de Aegyptia[*](egyptia T(H). -pcia d2. cia VFaRaFd1. chia B) terra
de ochra. med. ex rubrica[*](ex rubricis III FaRadT.om.V) III[*](med.—III om.H)
leucopborum
Paraetonium
Melinum. med. ex eo VI[*](VI om.B. VII Fa 1. (rectius VIII))
cerussa[*](cerussa—) usta
Eretria terra, med. ex ea VI[*](VI om.F)
sandaraca
sandyx
Syricum[*](siricum Fa. Ser-B)
atramentum
purpurrissum
Indicum. med. ex eo III[*](III VFaRaS. IV dTH(J). I FE.om.B)
Armenium. med. ex eo I
viride Appianum[*](apianum VFaFE. apla- B)
anulare
qui colores udo non inducantur
quibus coloribus antiqui pinxerint[*](pinxerint FRadH. -runt rv)
quando primum gladiatorum pugnae pictae[*](pictae et BS. -turae et VFaRa. et picturae rH. om. v) et propositae sint
de aetate picturae
operum et artificum in pictura nobilitates CCCCV[*](CCCCV BS. CCCV FEdv. CCCVII Fa 1. CCCV & CCVII r) (34-41)
picturae primum certamen
qui penicillo pinxerint[*](pinxerint pon.dTH) (36. 37)
de avium cantu compescendo[*](cantu compescendo FEv. om.B.add. inhibendo r)
qui encausta[*](Qui encausta Ra. Quem cau- FE2. Qui cau- VE1. quen chau- Fa. Qui encausto (-auto B) BdTv) cauterio[*](cauterio (-ri B) ll. del.v. aut ceris S) velcestro[*](uel cestro uel BS. uel r. et v) vel penicillo pinxerint[*](pinxerunt B. scripserint E) (39-41)
quae quis[*](quae quis—) primus invenerit in pictura
quid difficillimum in pictura.de generibus picturae[*](picturae supra post)
quis primus lacunaria pinxerit. quando primum camarae[*](camarae S. -ra Ra. camerae rv) pictae[*](pictae BFEdTv. -turae r)
pretia mirabilia picturarum[*](picturae BdT).de talento[*](encausto (pro talento) Ra(?)H. om.v.cfr. § 136)
plastices primi inventores
quis primus[*](primus BS. -um rH) ex facie[*](ex facie ll. D. add. et de signis H) imaginem expresserit[*](expresserit. de signis dT)
nobilitates artificum in[*](in BH. em FE. et r) plastice XIIII[*](XIIII BVFaS. XIII T.om.rH)
de figlinis operibus. de Signinis[*](de signinis FED. cfr. § 165. de signis BFaRad1. om.rH)
terrae varietates (47-58)
de pulvere Puteolano et aliis terrae generibus quae in lapidem vertuntur
de parietibus formaceis[*](formaceis ETH. -ma B. -naceis (-cibus Ra) r)
de latericiis[*](latericiis BS. -itiis dTH. -iceis r) et[*](et ll.v(S). et de H(D)) laterum ratione
de sulpure et generibus eius.med. XIIII[*](XIIII—)
de bitumine et generibus eius. med[*](med. om.Ra). XXVII[*](XVII FE)
de alumiue et generibus eius.med. ex eo[*](ex eo BFS. ex his V.om.rH) XXXXIIII[*](XXXXIIII ego. XXXVIII BS -VIIII rH)
de terra Samia. med. ex ea III[*](III om.FE)
Eretriae terrae genera
de terra ad medicnam[*](medicinam BES. -nas RadTH. -na r) lavanda[*](lauandam E)
de Chia[*](De cia VFaRa. Mechia B) terra, med. ex ea III
de Selinusia. med. ex ea III
de pnigitide[*](pnigi- tide (B)H e § 194. pinit- B. pnit- d. pnet- T. nit- Fa. init-r). med. ex ea VIIII
de ampelitide[*](de ampelitide—)[*](VIIII om.B). med. ex ea IIII
cretae ad vestium usus
Cimolia. med. ex ea VIIII[*](VIIII EH. VIII r)
Sarda. Vmbrica. saxum
argentaria. qui et quorum[*](qui et quorum ll.v(S). qua H) liberti praepotentes[*](praep. BFE. prae- positi va.H. -otentes notati H Brot.)
terra ex Galata[*](Galata dH. -tha TV. gelata B. cal- r). terra Clupea. terra Baliarica[*](Baliarica FTS. -ria Rad. balnearica B. bala- Fa. Balea- r(?)v). terra Ebusitana. med. ex iis[*](eis BS. his rH) IIII
Summa: medicinae et historiae et observations DCCCCLVI[*](DCCC B)
EX AVCTORIBVS
Messala oratore. Messala sene. Fenestella. Attico. M.Varrone. Verrio[*](Verno (-rrio S) Nepote Cornelio BS. Corn- Nep- Verno (Verio FE. -rrio H) rH. (post Attico pos.Verrio v)). Nepote Cornelio.
Deculone[*](Decio Eculeone va.S). Muciano. Melisso. Vitruvio. Cassio Severe. Longulano [*](Seuero. Langulano-B.comma pos.v(D), del.H. cfr. Brunn p. 43). Fabio Vestale.EXTERNIS
[*](EXTERNIS BFE.om.rv)Qui de pictura scripserunt[*](scripserunt ego. om.B. scripsit FaFE. scripsit. EXTERNIS r(?)v. cfr. Münzer QK p. 353 sq.): Pasitele[*](praxitele B2in marg.). Apelle. Melanthio. Asclepiodoro. Euphranore[*](Eufra- nore B.add. Parrhasio rva.S(D). cfr. §129). Heliodoro qui anathemata[*](anathemata (-ma B) ll.v. de anathematis D. cfr. p. 115,1) Atheniensium[*](Atheniensium J. om.B. athenis rv) scripsit[*](scripsit FaRaFdS. item ante Athenis TV. om.r). Metrodoro qui de[*](de om.FaFE) architectonice[*](architectonio B. -icae Fa) scripsit. Democrito. Theophrasto . Apione grammatico. Qui de metallica medicina scripserunt[*](scripse- runt ego coll.p. 115,5. s??? B. scripsit rv): Nymphodoro. Iolla[*](Iolia B. Colla FE). Apollodoro. Andrea[*](Andria B). Heraclide. Diagora. Botrye[*](Botryae B. -yse (-thrise Ra) r). Archedemo[*](Archidemo RadTva.J). Dionysio. Aristogene . Democle[*](Demode FaE). Mneside. Xenocrate Zenonis. Theomnesto.
naturae[*](natura Ra(?)H) lapidum.
luxuria[*](luxu- ria BVH. -iae rv) in marmoribus[*](marmoribus FEdTH. -rae B. -ri r) (1-3)
quis primus peregrine marmore columnas habuerit Romae
quis[*](Qui FaF) primus[*](primus Bv(S). -um rH. (quis—ostenderit ante 24 quis primus pos. v a. S et J)) in publicisoperibus ostenderit (2. 3)
qui primi[*](primum Rava.S) laudati in marmore scalpendo et quibus temporibus
de Mausoleo[*](mau- soleo d1S. mus- B. mousul- E. mousal- F. masoleu r) Cariae[*](tariae Fa. pariae Fd1. -io E.lemma del.d2om.TH. De marmore Pario et Mausoleo (post 34 CCXXV) va.H)
nobilitates operum et artificum in marmore[*](marmore BFEv(S). -ribus rH) CCXXV[*](CXXVI va.H)
quando primum marmorum in aedificiis usus
quis[*](Qui BRaH (i.e. qualis?)) primi marmora secuerint et quando
quis primus Romae crustaverit parietes
quibus aetatibus quaeque marmora in usum[*](usum BE3v(S). usu rH) venerint Romae
ratio secandi marmora. de harenis quibus secantur
de Naxio[*](naxio d(?)v. om.V. nacxo E. naxo r). de Armenio
de Alexandrinis marmoribus
de onyche[*](de onyche om.BVva.H)sive[*](siue ego. de ll.v. cfr. §60) alabastrite.
med. ex eo[*](eo ego. eis BS. om.V. his rH)III[*](III ego. VI (sex B) ll. H.cfr. §60.158)
de lygdino[*](lygdino VdTH. -deno B. lyocinio Fa. liocyno Ra. tydino FE. lyd- v), corallitico[*](corallitico BS. -llectico FE. -llico rH.om.v), Alabandico, Thebaico, Syenite[*](Suenite B. Sicn- FE. Symen- Ra)
de obeliscis (14. 15)
de eo qui pro gnomone in campo Martio est[*](est om.VTva.S)
opera mirabilia in terris (16-23)
Sphinx[*](Sphinx H. Spynx B. Sphinge Tv. spince d2. -nx VRa. -nxa Fa. -na r) Aegyptia. pyramides[*](pyramides ante Sphinx pos. va.D)
Pharos
labyrinthi
pensiles horti. pensile oppidum
de templo Ephesiae Dianae
aliorum templorum admirabilia
de lapide fugitivo. echo septiens[*](septiens VFS. -ies rv) resonans. sine clavo aedificia
Romae miracula operum XVIII
de magnete lapide. med. ex eo III[*](III—38 ex eo om.FE)[*](III BS. VI r. X H)
Syrius[*](sirius Ra. Scyrius H) lapis
de sarcophago sive Assio[*](siue assio BS. assio VFa. assia Ra. om.dTH). med. ex eo[*](ex eo om.VdTH) X
de chernite[*](chernite H. chemite BdT. celiam- VFa. eleam- Ra. chaeamaetae F. thea- mede E). de poro
de lapidibus osseis[*](osseis om.B). de palmatis. de Taenariis. de Coranis[*](coranis BS. -ntis Ra. -this VFa. conariis r. om.v), de nigris marmoribus
de molaribus[*](molaribus VTH. -riis B. -ris (moralis E) r.cfr. §137.174) lapidibus. pyrites, med. ex eo VII
ostracites. med. ex eo IIII
amiantus. med. ex eo II
geodes[*](goedes B. gaeodes H). med. ex eo III[*](VI E)
melitinus[*](melitites H. om.E). med. ex eo VI
gagates. med. ex eo VI
spongites. med. ex eo II[*](II BFaS. V VRa. VI dTH. om.r)
Phrygius
haematites, med. ex eo V
schistos. med. ex eo VII
androdamas[*](Andro ydamas B.om.FE), med. ex eo II.
Arabicus. miltites[*](Milites B. mylti- FaFE. multi- Ra) sive hepatites[*](hepatites BS. hela- T. ela- H. era- VFaRa. ara- d. aratidea r), anthracites[*](anthracites TH. Andraci- VFad. -chites r)
Aētites[*](Aetites BH. eti- T. etice r). Taphiusius[*](Taphiusius H. thaphi-T. -phlu-stus B. -piusius (-ssius FaRa) r). callimus
Samius. med. ex eo VIII
Arabus[*](Arabicus B). med. ex eo II[*](II om.FE. VI BS)
de pumice, med. ex eo VIIII
de mortariis[*](mortaris B. -ribus VRa. mayturb; Fa) medicinalibus et aliis. Etesius lapis, chalazius[*](chala zius dTH. -axus B. calazius Fa. -atius Ra. -arius V. chalodius r)
Siphnius[*](siphanius Ed. syph- F.om.FaRa). lapides molles
lapides[*](Lapides specu lares BS. -pis -aris rva.S(D). cfr. §160.161) speculares
phengites
de cotibus
de tophis[*](tophis BH. tro- FEdT. trofis r)
de silicum natura[*](natura BdTS. -ria Fa. -ris rH. om.v). de reliquis ad structuram[*](structuram Bv(S). -ras rH) lapidibus (49. 50)
genera structurae
de cisternis
de calce
harenae genera, mixtura harenae et[*](Mixtura harenae et calcis (cal- et har- v) Bv. harenae (om.dT) et calcis (gales Fa -lor Ra) mixturae (-ratae F. -ra dT) rH) calcis
vitia structurae[*](uitia structura om.VFaRa). de tectoriis[*](tectoris B. -res FE2. -re E1)
de columnis. genera columnarum
med. ex calce[*](calcen (om.V) B) V
de maltha
de gypso
de pavimentis (60-64)
asarotos[*](asorotos VFaRa. -thos F) oecos[*](oecos (H)S. peocos B. oethos Ra. oedios VFa. oeches r)
quod primum pavimentum Romae
de subdialibus pavimentis
Graecanica pavimenta
quando primum lithostrota[*](lithostrota (lyto- FE) BFEH. -otum JD. -stratum dT.lemma om.r)
quando primum camarae[*](camarae BRaS. -reae FE. -maerae rH) vitreae[*](uitriae B.om.FE)
origo vitri
genera eius et ratio faciendi
de Obsianis[*](obsianis (&si- B) VFaRaBS. -idianis rH)
miracula ignium
medicinae ex igni et cinere III
prodigia foci
Summa: medicinae ex iis[*](ex iis—31 omnis: res BS. om.rv. del. vult DUZp. 77 n.l. cfr. p. 114,8) LXXXVIIII:
ad serpentes III, bestiarum morsus, ad venena, caput, oculos, epinyctidas[*](epinyctedas B), dentes, dentifricia, fauces, strumas, stomachum; iocinera, pituitam , testes, vesicam, calculos, panos, haemorroidas, podagras , sanguini sistendo, sanguinem reicientibus, luxata, phreneticos, lethargicos, comitiales , melancholicos, vertigines , ulcera, volnera urenda , secanda, convolsa, contusa , maculas, usta, phthisin[*](pthisin B), mammas, muliebria vitia, carbunculos , pestilentia[*](pestilentiam coni. J coll.§202. (pestilentia sc. loca XVIII 27)).
Summa omnis: res et historiae et observationes CCCCXXXIIII[*](CCCCXXXIIII BS DXXIII rv)
EX AVCTORIBVS
M. Varrone. C.[*](C. BD cum Brunniop. 44. Caelio Tv. Caecilio r) Galba[*](Calba B). Cincio[*](Ciccio FE. C. Ictio T(?)va.S). Muciano. Nepote Cornelio. L. Pisone. Q[*](Q. (J)S. Que B.om.rv). Tuberone. Fabio Vestale. Annio Fetiale. Fabiano[*](Fabio B). Seneca. Catone censorio. Vitruvio.
EXTERNIS
Theophrasto. Pasitele. Iuba rege. Nicandro. Sotaco. Sudine . Alexandro polyhistore. Apione Plistonice[*](plistonice B.cfr. XXXVII 75. -ico rv. dist.S). Duride. Herodoto. Euhemero. Aristagora . Dionysio. Artemidoro. Butorida[*](Bytorida B.sed cfr. §79). Antisthene. Demetrio. Demotele. Lycea.
origo gemmarum
de Polycratis tyranni[*](tyranni om.BS) gemma, de[*](de ll. de gemma H. et v) Pyrrhi regis[*](regis FaFEdTv. gemma BS. -mis J) (2. 3)
qui scalptores optimi
nobilitates[*](notabiles BFa) scalpturae
quae prima Romae[*](Romae om.BS) dactyliothece[*](dactyliothece T. dacytlio- B. dactilo- FaE. -cethe d. -chaetae F)
gemmae in Pompei Magni triumpho translatae[*](Magni et tranelatae om.B)
quando primum[*](primum om.B) myrrhina[*](myrrhina inuecta B(S). inuenta (-ecta Fa) murrina (vel muri-) rv) invecta. luxuria circa ea
natura eorum[*](murrinorum FEva.S.)
de crystallo[*](De crystallo BFaJ. natura crystalli rH(D)) (9. 10)
medicina[*](medicinae dTH) ex eo[*](eo Bfa 2E2J. ea rH)
luxuria in[*](in eo BJ) crystallo
de sucino (11. 12)
quae mentiti sint auctores de eo[*](quae mentiti sint (sunt v) auctores de eo (sucino v) Fav. qui inuenti sunt auctores de eo FEdTH. quae de eo mendacia BS)
gen. eius[*](eius BS. cfr. §47. sucinorum rH(D)) VII[*](VII Fa. om.BS. VI rH). med. ex[*](ex eo BS. deest numerus VIII) his ...
lyncurium[*](lyncurium S. linc- Fa. lyg- F. lyng- rv. lemma om.B). med. II
de adamante[*](de adamante ll. S) sive anancite[*](siue anancite (acc- Fa. anc- r) FaFEdTD. om.BS. totum lemma om.v).
gen[*](genera eius BS). adamantis VI. med. II[*](VI—II om.B (item numeros deinceps omnes))
de smaragdis[*](zmaragdis FaFS) (16-19)
gen. eorum XII
vitia eorum
tanos gemma[*](gemma BS. -ata r. del.H). chalcosmaragdos[*](calcozmaragdos FaF)
de beryllis[*](beril- lis FE. uery- Fa. ueru- B). genera[*](genera—32 opalis om.Fa) eorum VIII[*](VIII dTH. VIIII (sed post uitia eorum) FE). vitia eorum
de opalis[*](oppalis B.cfr. §80. opialis FE). genera eorum VII.
vitia eorum et[*](et om.BS) experimenta[*](experimenta eorum BS) (21. 22)
de[*](de—p. 123, 4 experimenta om.Fa) sardonyche[*](sardonyche H. -cae B. -niche T. -chis FE. -cis d). gen[*](genera—36 eius BS. om.rH. deest numerus). eius.... vitia eius
de onyche. gen. eius ....
de carbunculis (25. 26)
gen. eorum XII[*](XII dTH. om.r)
vitia eorum et[*](uitia eorum et om.B) experimenta[*](experimenta XII FE)
anthracitis
sandastros[*](sandastros E(?)D. -stro (praem. de) BS. -drastros Fa. -stos FdTH. add. siue H. siue garamantitis (rantitis F. -ticis E) siue sandacitis (-asitis Fa. -aticis FE) FaFEdTD). sandaresus[*](san- daresus (and- Fa) FaFEdTH(D). -eso BS)
lychnis[*](lychnis BS. -ites H. lycenis dT. -emi Fa. lythenis r), gen. ems IIII
Carehedonia[*](carcedonia B. calche- FE. calce- FadT)
sarda. gen. eius V
de topazo[*](topazo FaES. -aso B. -ago F. -azio dTH). gen. eius II
de callaina[*](callaina H. cfr §110. gall- Fa. calinda B. galliana E. gali- FdT)
de prasio[*](prasio H. -sia T. -sta B. -ssia r). gen. eius III
nilion[*](nilion TH. nition B. milion (mol-E1)r)
molochitis[*](molochitis D. -tes BTH. -chintis E. -ndis F. -cinthis d. -thes Fa. cfr. §114)
de[*](de BS. om.rH) iaspide
gen. eius XVII[*](XVII Fa. XIIII dTH. om.r). vitia eorum
de cyano[*](grano FE). gen. eius III[*](III ego. I II del.H)
de[*](de BS. om.rH) sappiro[*](sappiro J2. -irio B. -iros Fa. -isos F. -pphiro S. -ros rH)
amethystos[*](amettistus Fa. -thysto BS. metysu r)
gen. eius V[*](IV S). socondion[*](socondion (sic B. sac- r)—24 paederos ll.S. om.H). sapenos. pharanitis[*](farangites B. paranithis r). Aphrodites blepharon[*](blefaron Fa. belf- B. ele- frauton r) sive anteros sive paederos
hyacinthus
de. chrysolitho[*](chrysolitho S. -to FET. -this BJ. -tis Fa. -thus (om.de) dH). gen. eius IIII[*](IIII—29 III om.B)[*](IIII ego coll. § 126. VII ll.H)
de chryselectro
leucochrysos[*](leucochrysos T(?) H. -cechissos Fa. -caechisos F. -cecisos d. -cechinos E). gen. eius III[*](III FaFEH. IV dTS. (hic desinuntdT))
melichrysi, xuthi[*](xuthi BS. xythi Fa. xynthi r. xanthi H)
paederos sive sangenon[*](sangenon ego e §130. -nos B S. angenon Fa. ag- r. sag- H) sive syenites[*](syenites B. sentes Fa. tenites rH. cfr. §130)
asteria[*](Asterias B)
astrion
astriotes
astolon[*](astolon FaFED. Aspolon B (qui §133 astalon). astrobo- lon H. (saltem astolos))
ceraunia[*](de ceraunia FaE. -ica F. Cerau- nion B). gen. eius IIII. baetylos[*](baetulos Fa. bet- E. -li H)
iris
leros[*](Leros BS. zeros Fa. lepor r. hieros De §138)
Achatae. gen. eorum[*](achatae—eorum BFaS. agrate E. astrate F. aerates Fa. achates H) XIIII[*](XIIII Fa. om.rH). acopos. med. ex ea[*](med. ex ea om.B). . . alabastritis[*](alabastritis BS. -tes rH). med. ex ea . . . alectoriae[*](alectoriae FaH. ele- FE. alectoriore B). androdamas. argyrodamas . antipathes. Arabica [*](Arabica H. -icus B. anabiga r). aromatitis[*](aromatitis S. -ites ll.H). asbestos. aspisatis[*](Aspizatis B). atizoe[*](atizoe S. -on B. -one FEH. ategoen Fa). augitis. am- phidanes[*](amphidanes Se §147. api- Fa. ANpinnanes B. aphidnane r. -dane H) sive chrysocolla. Aphrodisiaca. apsyctos[*](apsyctos H. aspy- E. Asy- B. asphi- r). Aegyptilla [*](aegypula FE)
Balanitae. batrachitis[*](batrachitis S. -tes H. -citis B. -tes Fa. bacthra- r). baptes. Beli oculus[*](Bucolus B). Belus. baroptenus [*](baroptenus H e § 150. Babo- B. barot- Fa. borot- r) sive baripe[*](siue baripe (-iben F. paripen FaE)H. om.B). botryitis[*](botryitis S. -tes H. -ryctis B. -rites r). bostrychitis[*](bostrychitis -S. -tes H. -rygites B. -ricides Fa. -citis r). bucardia. brontea [*](brontena Fa. -te H.–niena r). Boloe[*](boloe H e §150. -leie Fa. -leae FE. Blof B)
Cadmitis. callais. capnitis. Cappadocia. callaica[*](Ca???linca B2. Catl- B1). catochitis . catoptritis[*](cathoperitis Fa. -piritis FE). cepitis sive cepolatitis[*](cep???olatitis BH. om.Fa. -latius r). ceramitis. cinaediae . ceritis. cireos. corsoides. corallachates[*](cobal- lachates B. coralloch- E. corollach- Fa. -lloch- F). corallis. crateritis . crocallis. cyitis[*](Cyitis BS. cites Fa. cytis rH). chalcophonos . chelidoniae. che-loniae[*](chelonia H. om.FE). chelonitis. chloritis. Choaspitis. chrysolampsis[*](chry- solampsis (chys- Fa) ego e §156. -msis r. -mpis H). chrysopis. cetionides[*](cetio- nides BFEJ2. cfr. §156. om.Fa. cepio- H)
Daphnea[*](Dafnea B. Daphnia FEH. -pania Fa). diadochos[*](Diadocos Fa. -chus B. -duchos r). diphyes. Dionysias. dracontias[*](Dra- contias B.cfr. §158. -tinisFa. -titis J. -tites rH)
Encardia[*](Encarodia B. Incardia r) sive enariste[*](enariste D.cfr. §159. inaristae FE. ariste BFaH) . enorchis . exhebenus[*](exebenus FaFEH). erythallis[*](erythallis FaS. -tallis B. Chrystallis F. -alis E. eristalis H). erotylos sive amphicomos[*](amphicomos Se §160. -mes (mephi- Fa) BFa. -me H. memphicos mes r) sive hieromnemon. eumeces. eumithres. eupetalos. eureos. eurotias[*](eureos (euneos H). eurotias om.FE). eusebes. epimelas
Galaxias. galactitis[*](galactites FaH. -atites FE) sive leucogaea [*](leucogea B. -oceas FE. -oce Fa. -ogaeus H) sive leucographitis[*](leucographitis S. -phias H. -geaefitis B. seucograpitis Fa. -pius r) sive synechitis[*](synechitis J2. -tes B. sinepithin F. -pythin Fa. -phytin E. synnephitis S. synoph- H. cfr. §162). gallaica[*](gallaica H. -lliaca ll). gassinnade [*](gassinnade Se §163. Gasindane B. -idane FaF. gas- sidianae E. -na H). glossopetra. Gorgonia . goiiiaea
Heliotropion. Hephaestitis[*](Hephaestitis H. hespest- Fa. hepalest- F. hephelest- E. hepatites B). Hermu aedoeon[*](aedoeon (J)Se §166. aedyon B. redoeon Fa. -dioeon F. -dion E. -ian H). hexecontalithos . hieracitis. hammitis. Hammortis cornu[*](cornum Fa. cor B).hormiscion[*](hormiscion FaS. -ision H. hermiscion B (itemB2§168). lyormisceon r). hyaeniae. haematitis[*](haematitis Fa(J)S. hatthitis B. liematetis r. om.H) meniu[*](meniu siue xuthos De §169. meniu (-ius Fa) siue exy- phos (exhy-E. exiptos Fa) FaFE.om.B(item § 169)H) sive xuthos
Idaei dactyli. icterias. Iovis gemma[*](louis gemma FaH. om.r) sive[*](siue FaD. uel FE.om.BH) drosolithos[*](drosoli- thos BD. dropsolitas Fa. aut solitis FE.om.H). Indic ae[*](Indicae ego e §170. -dic???e B. -dice Fa. -dis r. -dica H). ion
Lepidotis[*](lepidotis H. -ote BFa. -ole r). Lesbia[*](Lesbia ego cumB§171. -ias H. -ion B. -sdion E. -schon F.om.Fa). leucop hthalmos.leucopoecilos. libanochr us[*](Libanochrus H. -chris B. -cros Fa. -thros r). limoniatis[*](limoniatis FaH. -tes BE. -tres F). liparea. Iysimachos. Ieucochrysos
Memnonia. Media[*](Medica B. -dea H), meconitis. mithrax. morochthos[*](morochthos D cum B e Diosc. V 151. cfr. § 173. -octhis B. merocthi r. morochites H. -tis S). mormorion [*](morrion FaFE. morion H) sive promnion[*](promnion BS. promnium D. promon Fa. pronionis r. pramnium H(J1)) sive
Alexandriorn[*](Alexandrion B. -ium Fa. -io r. cfr. §173. -inum H). myrritis. myrmecias . myrsinitis[*](myrsinites BE). mesoleucos . mesomelasNasamonitis. nebritis. Nipparena[*](Nipparena BS. nimpha- Fa. nymphasena r. -arena H)
Oica[*](Oica BS. olca rH). ombria sive notia. onocardia [*](onocardia BFaD. uno- r.om.H). oritis sive sideritis. ostracias[*](ostracias siue om.B) sive ostracitis[*](ostritis—11 panchrus om.FE). ostritis [*](Osirilis B.om.H). ophicardelos[*](ophicardelos H e §177. opicardelo Fa. Ofi- caryos B). obsiana[*](obsidiana H)
Panchrus. pangonus[*](langonus F. long- E. pangonius H). paneros[*](paneros BFaH. priuerus r) sive panerastos[*](panderasto Fa. paderastus FE. paed-H). Ponticae[*](Ponticarum FaFEH) . gen. IIII. phloginos[*](Floginos B. philogenus Fa. -osinos E. -nus F) sive chrysitis. phoenicitis. phycitis . perileucos[*](pyrileucus FE). paeanitis[*](pheantide (phaeanit- thae F. paeantides H) siue geanides (gaea- H} FaFEH) sive gaeanis
Solis gemma, sagda. Samothracia . sauritis. sarcitis. selenitis . sideritis. sideropoecilos . spongitis. synodontitis[*](synodontitis H. -donthis B. -difites Fa. sondodontices r). Syrtitis. syringitis
Trichrus[*](trichrus BH. Thrycarus Fa. om.r). thelyrrhizos[*](thelyrrizos S. telirrh- H. thelyriza Fa. -lurhiza B.om.r). thelycardios sive mucul[*](mucul D. muchul FEH.om.Fa. mulc BS. cfr. §183). Thracia , gen. III. tephritis[*](tephritis om.FE). tecolithos
Veneris crines. Veientana[*](Veien- tana (Vele- B. Veg- Fa)—27 zamilampis BFaH.om.r)
Zathene[*](za- thene Se §185. -nae Fa. -thaene B. zanthene H). zamilampis[*](zamilampis ego e §185. -mfis B. zmilacis Fa. -ampis H). zoraniscaea[*](zoramea FEH)
hepatitis[*](hypatitis FE. hama- B), steatitis[*](ismyrtitis FE). Adaduso nephros[*](neferos B. enephros r). Adadu[*](Adadyo B) ophthalmos. Adadu dactylos[*](oactulos Fa. osaccu-FE). triophthalmos
carcinias[*](car- cinias H e §187. -nea B. -na FE. carnia Fa). echitis. scorpitis. scaritis. triglitis. aegophthalmos. hyophthalmos[*](hyoopthalmos Bom.FEH) . geranitis . Aëtitis. myrmecitis. cantharias . lycophthalmos. taos. timictonia[*](timiclonia FED. -doma Fa. om.H)
ammochrysos[*](Thamochrysos B. hammo- r) . cenchritis[*](Cencheritis B. -critis Fa. cecr- r) . dryitis[*](dritis Fa. Drytis B) . cissitis[*](cissitis—4 pyritis om.B). narcissitis. cyamias. pyren. phoenicitis. chalazias[*](chalazias H. calaxias FE. -assias Fa). pyritis. polyzonos. astrapaea[*](astrephea FE. -rapias H) . phlogitis[*](Flogitis (palo Fa). Antracitis (anhtarati- Fa). Eny- chros (Enaigrus Fa) BFa. emend. (J) S. om.rH). anthracitis . enygros. polythrix[*](polythrix ego. -trix BFa. cfr. §190. -idos r. -ichos H) . leontios. pardalios. drosolithos [*](drosolithos BFaS. oroeolitas r.om.H) . melichrus[*](melichrus H. -rys B. -llucris Fa. -llitris r). melichloros[*](melichloros H e §191. -chorus B. -llichoros FE. -llycoros Fa). crocias[*](crocias B. protias Fa. cfr. §191. om.rH). polias[*](spotias Fa. polias. ptolias E. polyas. pholias F) . spartopolia. rhoditis. melitis[*](melitis om.B-(item § 191) S). chalcitis. sycitis. bostrychitis[*](bostrychitis S. -ygitis B. borsocitis Fa. Sorsoc- r. borsyc- H. cfr. §191) . chernitis[*](chernitis S. Gremitis ll.H) . anancitis[*](anancitis FaJ. -ngitis FE. -nchitis H. om.B) . synochitis.
dendritis[*](dendritis H. -raptis B. Sen- dritis FE.om.Fa)
cochlides[*](cochlides H. coclides F. -dis B. -itis Fa.-lydes E)
de figura gemmarum[*](gemmarum marmorum FE)
ratio probandi[*](probandi BS. -darum rv)
comparatio naturae per terras[*](comparatio—terras om.Bva.H) .
comparatio rerum per pretia[*](com- paratio - pretia FaFES. Pretia B.om.v. add. historiae XXXVII (-VI Fa) FaFE)
Summa: res et historiae et observationes[*](et obseruationes om.Fa) MCCC[*](Summa—MCCC om.B)
EX AVCTORIBVS
[*](EX AVCTORIBVS PLVRIBVS (om. nominibus om nibus) B)M. Varrone[*](M. Varrone—EXTERNIS Fav.om.r).[*](uarrano Fa) actis triurmpho rum[*](trium- phorum G. -phi Fav). Maecenate. Iaccho[*](accho Fa) . Cornelio Boccho[*](bacho Fa) .
EXTERNIS
Iuba rege. Xenocrate Zenonis . Sudine. Aeschylo. Philoxen o[*](Phi- loxeno Bas. -ne ll.v) . Euripide. Nicandro. Satyro. Theophrasto. Charete[*](Charete H. ca- ll.v) . Philemone[*](philomene Fava.H) . Demostrato[*](Demonstrate ll. -ocrate va.H) . Zenothemi [*](Xenothemi FE. -timo va.H). Metrodoro. Sotaco.
Pythea[*](Pythea v. pitea ll) . Timaeo Siculo. Nicia. Theochresto. Asaruba. Mnasea . Theomene. Ctesia. Mithridate . Sophocle. Archelao rege. Callistrato. Democrito. Ismenia. Olympico. Alexandro polyhistore. Apione. Oro[*](Horo va.D) . Zoroastre. Zachalia[*](Zachalia H e § 169. zacchua Fa. zactitaria r. -ctalia v).[*](cfr. Mela 1, 3. (Cic. Timaeus 2).)Mundum et hoc quodcumque[*](quod p va. H) nomine alio caelum appellare[*](appellari pva.G) libuit, cuius circumflexu[*](circumflexum F1a) degunt[*](teguntur pva.S. dicunt F2) cuncta, numen esse[*](nomen esse F1a1. contineri uel nunc inesse F2) credi par[*](pari credi par a. ??? credi pars F1) est, aeternum, inmensum, neque genitum neque interiturum umquam. huius extera indagare nec interest hominum nec capit humanae coniectura mentis. [*](extr.: cfr. Mela 1, 3.)sacer est, aeternus, immensus, totus in toto, immo vero ipse totum[*](ipso to- tum (-to a) F1a), infinitus ac finito similis, omnium rerum certus et similis incerto[*](incerta F1. -tus. ē. et a), extra intra cuncta conplexus in[*](& in ras.F2.ē. in a. ???in F1) se, idemque rerum naturae opus et[*](et Fapv. ex r) rerum ipsa natura. furor est mensuram eius animo quosdam agitasse atque prodere ausos, alios rursus occasione hinc sumpta[*](hic sumpta F1a) aut hic[*](hic ego. hinc F2z. his rv) data innumerabiles[*](innumerabiliter F1a) tradidisse mundos[*](mundo F1a), ut totidem rerum naturas credi oporteret aut, si una omnes incubaret[*](incubaret Ven. -rent ll.v(S): de dictione cfr. II 145), totidem tamen
soles totidemque lunas et cetera etiam in uno et inmensa et innumerabilia sidera, quasi non eaedem[*](eaedem F2z. eed- F3a. ea???d- E. ead- rv) quaestiones[*](quaestiones (quest- a) F2az. -onis F1. -one rv) semper in termino cogitationi[*](cogitationi sint F2. -nis sint z. -nis rv. de dictione cfr. XXIX 2 init.) sint occursurae[*](occursurae F2Ez. -ure a. -urę et e. -ura et dT. -ura F1pv) desiderio[*](et siderio F1E1a. si deerit F2z) finis alicuius[*](aliquis F2z) aut, si haec[*](hoc Ea. horum F) infinitas[*](infinitis F1E1a) naturae omniumn artifici possit adsignari, non idem[*](illud idem pva. S) illud in uno facilius sit intellegi, tanto praesertim [*](dist. CFW Müller p. 13) opere. furor est profecto, furor egredi ex eo et, tamquam interna eius cuncta plane[*](plana F1a) iam nota[*](sint nota opva.S) sint, ita scrutari[*](exscrutari (excu- a) Fa) extera, quasi vero mensuram ullius rei possit agere qui sui nesciat, aut[*](haut D) mens[*](mens v. meror F1E1a. miror E2d1T(P)J. memor d2. me- reantur F2z.om.opf. minor D. in cor Haupt (Herm.IVp. 145). marcor O Rossbach) hominis[*](homines F2dTzJ. -nes possint opf) videre[*](uideri F1ad1. -re possint d2. cadere Haupt) quae[*](quod F2) mundus ipse non capiat.[*](init.: (Cic. de nat. deor. II 18, 47.) Beda n. r. 3.) Formam eius in speciem orbis absoluti globatam esse nomen in primis et consensus in eo mortalium orbem appellantium, sed et argumenta rerum docent, non solum quia talis figura omnibus sui[*](suis F2(item v.15)) partibus vergit in sese ac sibi ipsa[*](ipsi a.om.o) toleranda est seque includit et continet nullarum egens compagium[*](compagium F1EaD. -gum F2do(B)S. -ginum pv) nec finem aut initium ullis sui partibus sentiens, nec quia[*](ne qui (neque F2) ad Fa) ad motum, quo subinde[*](subinde ll.v. sublime D. an rotunde (scriptum olim rutunde)?) verti mox adparebit, talis aptissima est, sed oculorum quoque probatione [*](pro- batione hoc declaratur F2in marg.z), quod convexus mediusque quacumque cernatur, cum id accidere in alia non possit figura.
Hanc ergo formam eius aeterno et inrequieto ambitu, inenarrabili celeritate, viginti quattuor horarum spatio circumagi solis exortus et occasus haut dubium
reliquere. an sit[*](an autem sit F2z) inmensus et ideo sensum aurium excedens [*](excedens facile E2. fac- exc- pva.H) tantae molis rotatae vertigine adsidua[*](adsiduus F2z) sonitus, non equidem[*](quidem Fa) facile[*](facile om.E1) dixerim, non, Hercule, magis quam circumactorum simul tinnitus siderum suosque volventium orbes an dulcis quidam[*](qui- dem E1va.H) et incredibili suavitate[*](incredibilis suauitatis F2f) concentus[*](conceptus F1E1a1). nobis qui intus agimus iuxta diebus noctibusque tacitus labitur mundus.[*](cfr. Plat. Timaeus p. 33 (Cic. Tim. 6. de nat. deor. 1. 1.).) esse innumeras ei effigies animalium rerumque cunctarum inpressas nec, ut in volucrum notamus ovis, levitate[*](leuitate FaJ2. laeu- r(?)v) continua lubricum corpus, quod clarissimi[*](clarissimi dT(?)v. -mum r) auctores dixere, terrenorum[*](terrenorum F2f.cfr. Welzhofer p. 73. tenerum rv. uerum d2p. rerum z(P)H) argumentis indicatur[*](indicatur (-cant p) F2zpv. iud- r), quoniam inde deciduis rerum omnium seminibus innumerae, in [*](dist.ego coll. IX 2) mari praecipue ac plerumque confusis monstrificae, gignantur effigies, praeterea visus probatione, alibi ursi[*](alibi plaustri alibi ursi E2va.S. alibi ursi al. plaustri F2d), tauri alibi, alibi litterae figura[*](figurae F1Ea. -ra ē F2), candidiore medio per verticem circulo.[*](Beda n. r. 3.—Aelius Stilo ap. Varr. LL V 18. (Am- brosius hexaem. II 4, 15. Isidor. nat. rer. 12, 2.))equidem et consensu gentium moveor; namque et[*](namque et Fa. -que op. nam et Beda. nam quem r(?)v) Graeci[*](graeci FE1ad. cosmos (-on v) graeci E2opv. post ornamenti add. cosmuranon quem F2in marg. (apud Graecos . cosmos appellatur Beda)) nomine ornamenti appellavere eum et nos[*](et nos ll.v(S). nos G) a perfecta absolutaque elegantia mundum. caelum quidem[*](autem (pro quidem) F2in ras.) haut dubie[*](dubie a F2) caelati argumento diximus[*](dicimus F2z (Ambros., Isid.)), ut interpretatur M. Varro. adiuvat rerum ordo discripto[*](discripto F1 des- rv) circulo qui signifer vocatur in duodecim animalium effigies et per illas solis cursus[*](cursui F2aTz. -su va.G) congruens tot saeculis ratio.
[*](cfr. Cic. de nat. deor. II 36, 91.)[*](extr.: Beda n. r. 3.) Nec de elementis video dubitari quattuor esse ea[*](ea om.FE1a): ignium[*](ignium (agn- F1) EaF1B. -neum dT. -nitum opfv. -nem F2z (D Herm. XXXIIp. 333)) summum[*](summum F2E1azC. -mo rv), inde tot stellarum illos conlucentium oculos; proximum spiritus[*](spiritus F1edv. -tum r), quem Graeci nostrique eodem vocabulo aëra appellant, vitalem hunc et per cuncta rerum meabilem totoque consertum[*](confertum Eopv. conf- r); huius[*](cuius opva.G) vi suspensam cum quarto aquarum elemento librari medio[*](an in medio?) spatii[*](spatio F2apC) tellurem. [*]((13. 14) Beda'n. r. 3.)ita mutuo conplexu diversitatis effici nexum et levia ponderibus inhiberi quo minus evolent, contraque gravia ne ruant suspendi, levibus[*](leuibus E2d2opv.om.r. an intercidit post tendentibus?) in sublime tendentibus. sic pari in diversa nisu[*](nixu d. nifi a. uisu p) in suo[*](in sua E2. ui sua opva. H) quaeque consistere, inrequieto mundi ipsius constricta circuitu, quo semper in se recurrente[*](recurrente (vel coeunte) CFW Müller p. 21 n.3. cfr. XXXVI 117. currente ll.v) imam[*](unam op) atque mediam in toto esse[*](esse FdaE3G(D). om.Eopv(S)) terram, eandemque uni[*](uniuersi C)- verso cardine[*](cardinem J) stare pendentem, librantem[*](librantemque F2zT) per quae pendeat, ita solam inmobilem circa eam volubili universitate; ean[*](eandemque dpva.G(S))- dem ex omnibus necti eidemque omnia inniti[*](omnia innecti op).[*]((15-17) Beda n. r. 12. Cic. nat. deor. II 51. schol. German. p. 182, 15. Isid. n. r. 23, 3.)
inter hanc caelumque eodem spiritu pendent certis discreta spatiis septem sidera, quae ab incessu vocamus errantia, cum errent nulla minus illis. eorum medius sol fertur, amplissima magnitudine ac potestate nec temporum modo terrarumque, sed siderum etiam ipsorum caelique rector. [*](Cic. somn. Scip. 4, 9. Homer γ 277. μ 323.)hunc esse mundi totius animum ac planius mentem, hunc principale naturae regimen ac numen credere decet opera eius aestimantes. hic lucem rebus ministrat aufertque tenebras, hic reliqua sidera occultat, inlustrat[*](inlustrat om.opva.H); hic vices
temporum annumque semper renascentem ex usu naturae temperat; hic caeli tristitiam discutit atque etiam humani nubila animi serenat; hic suum lumen ceteris quoque sideribus fenerat[*](fenerat dTv. ferenat r), praeclarus, eximius, omnia intuens, omnia etiam exaudiens, ut principi litterarum Homero placuisse in uno eo video.[*](extr.: cfr. Cic. nat. deor. II 61. de leg. II 19. 28.) Quapropter effigiem dei formamque[*](formamquoque fere Ea. -amque nescire F1) quaerere inbecillitatis humanae reor. quisquis est deus, si modo est alius, et quacumque in parte, totus est sensus, totus visus [*](uisus— 10 animae totus om.F1f), totus auditus, totus animae, totus animi, totus sui. innumeros quidem credere atque[*](atque etiam ex uirtutibus uitiisque E3va.S. atque tam (tam- que z) ex uirtutibus quam ex (om.z) uitiis F2fzWelzhoferp. 74.D.l.l. p. 333. an ex uitiis hominum, non uirtutibus tantum?) etiam ex vitiis hominum, ut Pudicitiam , Concordiam, Mentem, Spem, Honorem, Clementiam, Fidem, aut, ut Democrito placuit, duos omnino, Poenam et Beneficium, maiorem ad socordiam accedit. fragilis et laboriosa mortalitas in partes ita[*](ita coni. H. ista ll.v) digessit infirmitatis suae 15 memor, ut portionibus coleret quisque quo[*](an quo quisque?) maxime indigeret. itaque nomina alia aliis gentibus et numina in iisdemn innumerabilia invenimus[*](reperimus E2ad marg.opva.S), inferis quoque in genera[*](genera deorum F2z) di[*](discriptis D. des- ll.v)- scriptis morbisque et multis etiam pestibus, dum esse placatas[*](placata pz) trepido metu cupimus.[*](Cic. nat. deor. III 63. Val. Max. II 5, 6.—(133, 1) Sen. ep. 110, 1.—Cic. nat. deor. I 81. 101. II 39.—Plin. XIX 101.) ideoque etiam publice Febris fanum in Palatio dicatum est, Orbonae ad aedem[*](eadem F1. aedes F2) Larumn[*](laru F1. -ruis F2. -ri d1. -riū d2va.S) ara et[*](et ara HD cum Iunio animadv.3, 1 e Cic.) Malae[*](malae v. -le d. -la r) Fortunae[*](fortuna F2) Esquiliis. quam ob rem maior caelitum populus etiam quam hominum intellegi potest, cum singuli quoque ex semet ipsis totidem deos
faciant Iunones Geniosque adoptando sibi, gentes vero quaedam animalia et aliqua[*](an aliquae?) etiam obscena pro dis habeant[*](habent E2opva. H) ac multa dictu magis pudenda, per fetidos[*](fetidas cepas fS) cibos, alia[*](allia (alia S) et fvet. Dal. S. et alia ll.v) et similia, iurantes.[*](Cic. nat. deor. I 83. I 42.) matrimonia quidem inter deos credi tantoque aevo ex iis[*](eis o. his ll.v) neminem nasci et alios esse grandaevos semper canosque, alios iuvenes atque pueros, atri coloris[*](atri coloris et albi O Rossbach), aligeros, claudos, ovo[*](ouo d1E3v.e (et p) boue Eaop. al. boue d2. cecosq. F2inras.) editos et alternis diebus viventes morientesque, puerilium prope deliramentorum est, sed super omnem inpudentiam, adulteria inter ipsos fingi, mox iurgia et odia, atque etiam furtorum esse et scelerum numina.[*](cfr. Cic. p. Ligar. 38.) deus est mortali iuvare mortalem, et haec ad aeternam gloriam via. hac proceres[*](proceres uere F1a. processere d. prec-T) iere Romani, hac nunc caelesti passu cum liberis suis vadit maximus omnis aevi rector Vespasianus Augustus fessis rebus subveniens. hic est vetustissimus referendi bene merentibus gratiam mos, ut tales numinibus adscribant[*](ascribantur oBas.). quippe et aliorum[*](omnium aliorum. dE2opva.S(D)) nomina deorum et quae supra retuli siderum ex hominum nata sunt meritis. lovem quidem aut Mercurium aliterve alios inter se vocari et esse caelestem[*](caelestem E(?)G. -te F1dTap. -ti o. -tes F2z. -tis v) nomenclaturam[*](nomenclaturam z(?)G. nomen culturam E. -rarū. F1a. -ra dT. -rae op. -culaturae v. numina culturaru F2 19-23 dist.ed.princ.( S)),§20? quis non interpretatione naturae fateatur inridendum[*](irridendā F1a. -da E1)? agere curam rerum humanarum illud, quicquid est, summum ac[*](ac uel ego. Ac ne F1a. anne rv)vel tam tristi atque multiplici ministerio non pollui credamus dubitemusne[*](debitem. Ne F1. dubite- musue. Ne f. -musue E(?)va.S. -tamusue p)? vix prodest[*](prodest ego. prope est ll.v. profecto est D. probe est Haupt l.l.) iudicare[*](iudicari F), utrum magis conducat generi humano, quando aliis nullus est deorum respectus, aliis pudendus. externis famulantur sacris ac digitis deos gestant, monstra quoque[*](quoque Fd1aG(S). quoque quae Epd2v(H)) colunt, damnant et excogitant cibos, imperia dira in ipsos, ne somno quidem quieto, inrogant. non matrimonia, non liberos, non denique quicquam aliud nisi iuvantibus[*](iuben- tibus d2E2pvaH) sacris deligunt[*](deligunt Ev. dil- r). alii in Capitolio fallunt ac fulminantem periurant[*](periurant iouem dpS. -ue T. -ratione F1E1a. pererrant ioue (-uem e) E2e. peierant iouem F2v 11. 12 uocatur o) lovem. et hos iuvant scelera, illos sacra sua poenis agunt.Invenit tamen inter has utrasque sententias medium sibi ipsa mortalitas numen, quo minus etiam plana de deo coniectatio esset. toto quippe mundo et omnibus locis omnibusque horis omnium vocibus Fortuna sola invocatur ac[*](ac FE1azS. ac una E2o. et una pv. una d(?)G) nominatur, una accusatur, rea[*](rea una agitur ego. rea una arguitur E2op. rea FE1a. una agitur rea dv. om.z) una agitur, una cogitatur[*](cogitatur dopv. cogi- tur F1Ea. colitur F2), sola laudatur[*](sola sola laudatur F1Eaop), sola arguitur et cum conviciis colitur, volubilis .... que[*](lac. egoindicavi. uolubilisque ll.v. -lis G. an instabilisque (cfr. Pacuv. ap. Cic. ad Herenn. II 23, 36) aut volucris volubilisque?), a plerisque[*](a pluribus quoque p. a plerisque, a plerisque TS) vero et caeca[*](et caeca etiam dTE2opva.S) existimata , vaga, inconstans, incerta, varia indignorumque fautrix. huic omnia expensa, huic feruntur[*](feruntur Faop. refer- dT. omnia fer- Ev) accepta, et in tota ratione mortalium sola utramque paginam facit, adeoque obnoxiae sumus sortis, ut prorsus ipsa[*](prors' ipsa pro ego. pro se ipsa F1a. pro se (eraso se abE2) E1. sors ipsa pro dopv. sors ipsa add. supra pro??? E2. sors pro ipsa e. pro se (prope F2) ipsa sola pro F2fz) pro deo sit qua deus probatur incertus. pars alia et hanc pellit astroque suo eventus adsignat[*](adsignat et F1aov. -at e F2. -ant p. -at rH) et nascendi legibus, semelque in omnes futuros umquam deo[*](dei (deo F1a. deū F2) decreto Faopz) decretum, in reliquum vero otium[*](otium datur dTva.Bas.(S). otio dato F2z) datum. sedere coepit sententia haec, pariterque et eruditum vulgus et rude in eam cursu vadit.
ecce fulgurum monitus,§24?[*](Cic. de div. II 84. — cfr. Suet. Aug. 92 (Peter hist. Rom. fragm. p. 260).) oraculorum praescita, haruspicum praedicta atque etiam parva dictu in auguriis sternumenta[*](sternutamenta opva.H. insternum- FE1. instrum- a) et offensiones pedum. Divus Augustus prodidit laevum sibi calceum praepostere inductum quo die seditione militari prope adflictus est.[*]((6. 7) Nausiphanes ap. Sen. ep. 88, 45.) quae singula inprovidam mortalitatem involvunt, solum ut inter ista vel[*](uel om.FdG) certum sit nihil esse certi nec[*](nec miserius quicquam opva.S) quicquam miserius homine aut superbius . ceteris quippe animantium sola victus cura est, in quo sponte naturae benignitas sufficit, uno quidem vel praeferendo[*](prae- ferendo E(?)L cum P(D). -da rv(S)) cunctis bonis, quod de gloria, de pecunia, ambitione superque de morte non cogitant.Verum in his[*](in his ll.v. aninprobis (sc. hominibus)?) deos agere curam rerum humanarum credi[*](av. credi incipitR) ex usu vitae est poenasque maleficiis aliquando seras, occupato deo in tanta mole, numquam autem inritas esse nec ideo proximum illi genitum hominem, ut vilitate iuxta beluas esset.[*]((25) cfr. Sen. NQ II 45, 3.) inperfectae vero in homine naturae praecipua solatia, ne deum quidem posse omnia—namque nec sibi potest mortem consciscere, si velit, quod homini dedit optimum in tantis vitae poenis, nec mortales aeternitate donare[*](donare F2E2opv. dan- F1. damn- R1E1a. dare R2dT) aut revocare defunctos nec facere ut qui vixit non vixerit, qui honores gessit non gesserit—nullumque habere in praeterita ius praeterquam oblivionis atque (ut facetis[*](facetis dE2opv. -eretis F1R. -eret his E1a. factis F2) quoque argumentis societas haec cum deo copuletur) ut bis dena viginti non sint aut multa similiter efficere non 25 posse. per quae declaratur haut dubie naturae potentia idque esse quod deum vocemus[*](uocamus opva.S). in haec divertisse non fuerit alienum, vulgata[*](uul- gata iam D. -tam F2dTE2. -ta G. -tum r. (propter uulgatam assidue opzva.G))iam propter adsiduam quaestionem de deo.
Hinc redeamus ad reliqua naturae. sidera, quae adfixa diximus mundo, non illa[*](illa ll.v.an ita?), ut existimat volgus,[*](7-9) singulis attributa nobis et clara divitibus, minora pauperibus, obscura defectis ac pro sorte cuiusque lucentia adnumerata mortalibus, cum[*](cum ll. nec cum G. quia nec cum d2opzv) suo quaeque homine orta[*](orti a.del.D) moriuntur[*](oriuntur RpD) nec aliquem exstingui decidua significant. non[*](nec op2. nunc p1) tanta caelo societas nobiscum est, ut nostro fato mortalis sit ibi[*](ille (pro ibi) opva.H) quoque siderum fulgor. illa nimio alimento tracti umoris ignea[*](ignea ut FR. -ea in p. ut a. cum z) vi abundantiam reddunt, cum[*](tum FRa. tune z) decidere creduntur, ut[*](ut dTE3v(D). quo ut (an quod?) R2in marg. om.rS) apud nos quoque luminibus[*](id luminibus pva.D. id in lum- o) accensis liquore olei notamus[*](hoc Notamus F2) accidere . ceterum aeterna caelestibus[*](caelestibus pS. -stis (& cel- F2) FdEa. ???ce???lestis R. (est caelestibus v)) est natura intexen[*](inte???xentibus F. intertex- D)- tibus mundum intextuque[*](intextumque F1R. -toque a.an recte (sc. mundo)?) concretis, potentia autem ad terram magnopere eorum pertinens, quae propter effectus claritatemque et magnitudinem in tanta subtilitate nosci potuerunt, sicut suo demonstrabimus loco. circulorum[*](8,210 sqq.) quoque caeli ratio in terrae mentione aptius dicetur, quando ad eam tota pertinet, signiferi modo inventoribus[*](in- uentoribus D cum Sabell. -tionibus ll.v) non dilatis. obliquitatem eius intellexisse, hoc est rerum[*](6,211 sqq.) fores[*](??? fores R. fortis- simi fores F1Ea. -mas fores F2z) aperuisse,[*](cfr. Plin. VII 203.—Diog. La. II 1, 2.—Cic. nat. deor. II 52. Diodor. II 60, 2. IV 27, 1. Vitr. VI 10, 6.—32. 33: Beda n. r. 12. cfr. Vitr. IX 4, 10.) Anaximander Milesius traditur primus Olympiade quinquagesima octava, signa deinde in eo Cleostratus, et prima arietis ac sagittarii, sphaeram ipsam[*](ipsam ante multo (-ta R) dRv(J). ipsā ???ante (undante F2) mundo F. ipso mandante mundo EapS) ante multo Atlas.
Nunc relicto mundi ipsius corpore reliqua inter caelum terrasque tractentur. summum esse quod vocant
Saturni sidus ideoque minimum videri et maximo ambire circulo ac tricesimo anno ad brevissima sedis suae principia regredi certum est, omnium autem errantium siderum meatus, interque[*](interque ea R2dv(J). -reaque (quae i) a yi. inter quae F2ES. -rque r. iterque p) ea solis et lunae, contrarium mundo agere cursum, id[*](id est laeuum del. U9) est laevum, illo semper in dextra[*](dextera Tapy. -tram va.S(D)) praecipiti. et quamvis adsidua conversione immensae celeritatis attollantur ab eo rapianturque in occasum, adverso tamen ire motu per suos quaeque passus. ita fieri, ne convolutus aer eandem in partem aeterna mundi vertigine ignavo globo torpeat, sed fundatur adverso siderum verbere discretus et digestus.[*](34: Beda n. r. 13. tp. r. 8b. MCap. VIII 885. cfr. Cic. nat. deor. II 52. 53. 119. somn. Scip. 4, 19. Vitr. IX 4, 16. 10. Cen- sorin. fragm. 3, 3. 4. Hygin. astr. II 42. Apul. de mundo 293.) Saturni autem sidus gelidae ac rigentis esse naturae, multumque ex[*](ex del.G) eo inferiorem[*](inferiorem Rpmv. in inf- F1E1a. in terris inf- F2E2doz. interiorem in terris y) Iovis circulum et ideo motu celeriore[*](celeriorem FRmy. -ri C) duodenis circumagi annis. tertium Martis, quod quidam Herculis vocant, igne[*](igne FRmD. -nea Eaopzv. -nei dyG. -nis i) ardens[*](ardens F2mD. -ntis a d2yG. -ntis rv(S)) solis vicinitate, binis fere[*](ferme R2yS) annis converti, ideoque huius ardore nimio et rigore[*](frigore y) Saturni, interiectum ambobus, ex utroque temperari Iovem salutaremque fieri.[*](Beda n. r. 13.) deinde[*](deinde opG. deum. inde dTv. inde FRE1aS. dein yD. deum dein E2. tum m) solis meatum esse partium quidem trecentarum sexaginta, sed ut observatio umbrarum eius redeat ad notas[*](no- tus y. motus (m in ras.) i. metas D coll. § 61 anni o), quinos annis dies adici superque quartam partem diei. quam ob causam quinto anno unus intercalarius[*](inter- calarius FRmS. -latur a. -laris rv(J). cfr. §130. XVIII 207) dies additur, ut temporum ratio solis[*](folis RdmyzG. facilis F1Ea. -lius F2op. -lius solis v) itineri[*](itineri facilius z) congruat.[*](Cic. nat. deor. II 53. Vitr. IX 4, 7. Censorin. fragm. 3, 4. 5. MCap. VIII 883.)Infra solem ambit ingens sidus appellatum Veneris, alterno meatu vagum[*](uacum F1. -cuum R1Ea) ipsisque cognominibus aemulum solis ac lunae. praeveniens quippe et ante matutinum exoriens luciferi nomen accepit[*](accepit FTaopyS. accipere R1. -pit rv(J)) ut sol alter diemque maturans, contra ab occasu refulgens nuncupatur vesper ut prorogans lucem vicemve[*](uicemque R2e corr. va.S(J). uicino i. -ni y) lunae reddens.[*](cfr. Diog. La. VIII 1, 14. MCap. VIII 882.—cfr. Hygin. astr. II 42. Apul. de mundo 293.) quam naturam eius Pythagoras Samius primus deprehendit Olympiade circiter XLII[*](XLII Fd2RE1aB(S). XXXII d1E2opv(H). LXII Brot.(U 10)), qui fuit urbis Romae[*](romanae FRd) annus CXLII[*](CXLII E2opv(S). CXIII d2TH. CXVI FRd1. CX??? E1. CVI a. CCXXII Brot. (qui—CXLII del.U 10)). iam[*](iam FRaBas. luo E2inras. Iuno e. largiori opv. om.dT) magnitudine extra cuncta alia sidera est, claritatis quidem tantae, ut unius huius stellae radiis umbrae reddantur. itaque et in magno nominum ambitu[*](am- bitus Fa) est. alii enim lunonis, alii Isidis, alii Matris Deum appellavere.[*](15-139, 1) Beda n. r. 13. tp. r. 8.) huius natura cuncta generantur in terris. namque in alterutro[*](alterutro Eopyv. -tro??? d. -troque Ra. -tro quae F1. -tro quaeque F2(D Herm. XXXII p. 334)) exortu genitali rore con[*](conspargens opy)- spergens non[*](non (In R2) terrae motu F1Ra. non modo terrae opy) terrae modo conceptus inplet, verum animantium quoque omnium[*](omnium naturam F2z(D l.l.)) stimulat. signiferi autem ambitum peragit trecenis[*](trecentis F2G. -censF1. recens a. tricenis Roiv. trinis p) et duodequinquagenis diebus, a sole numquam absistens partibus sex atque quadraginta longius, ut Timaeo placet.
[*](extr.: cfr. MCap. VIII 880. Cic. nat. deor. II 53.)Simili ratione, sed nequaquam magnitudine aut vi, proximum illi Mercurii sidus, a quibusdam appellatum Apollinis, inferiore circulo fertur VIIII diebus ociore ambitu, modo ante solis exortum, modo post occasum splendens,
numquam ab eo XXII[*](XXIII B) parlibus remotior[*](remotius op), ut Cidenas[*](cidenas dEopyS coll. Strab. XVIp. 739. -nac a. cidaene F1. chideas R2. cide R1. ciden F2. hic idem G. ctesias zv) et[*](to (pro et) F1a) Sosigenes docent. ideo et peculiaris horum siderum ratio[*](statio E2dzva.G) est neque communis cum supra dictis. nam ea et quarta parte caeli a sole abesse et tertia, et adversa soli saepe cernuntur, maioresque alios habent cuncta plenae[*](plenae dov. -na E2py. plana F1E1a. -nae F2. -ne R) conversionis ambitus in[*](in del.F2) magni[*](magnitudine F1a. -ne in F2. magn??? R1) anni ratione dicendos.[*](10, 5)[*](init.: cfr. Beda n. r. 13. tp. r. 8.)Sed omnium admirationem vincit novissimum sidus, terris[*](terris- que R(?) va.J) familiarissimum et in tenebrarum remedium ab natura repertum, lunae. multiformisl[*](multiformi Fdva.S) haec[*](h& R2. & R1) ambigua[*](ambigua EaopS. amagae F1. ambage F2dRE3v(J)) torsit ingenia contemplantium[*](contemplanti- bus F1R1f) et proximum ignorare[*](ignorare FRafU. -ri EdopB(D). -ti v. de dictione cfr. V 52) sidus[*](sidus maxime Eaopv. max- sid- rG) maxime indignantium, crescens semper aut senescens et[*](et om.m) modo curvata in cornua facie[*](facie F2mzH. -ies Brot. om.d1yv. fauces r. del.R2E3. falcis J 15.16 dist. ego), modo aequa portione divisa, modo sinuata in orbem, maculosa eademque subito praenitens, inmensa orbe pleno ac repente nulla, alias pernox, alias sera et parte diei solis lucem adiuvans, deficiens et in defectu tamen conspicua —quae[*](qua a. ac F2z) mensis exitu latet[*](latens F2),[*]((20) cfr. Cic. Tusc. I 92. schol. Germ. p. 201.)tum[*](tum ego. cum ll.v) laborare non creditur—, iam vero humilis et excelsa[*](et excelsa R2dpmv. exc- rS), et ne id quidem uno modo, sed alias admota caelo, alias contigua montibus, nunc in aquilonem elata, nunc in austros deiecta. quae.singula in ea deprehendit hominum primus Endymion; ob[*](et ob id opva. S) id amor[*](amor ego. -ore ll.v. de dictione cfr. X 51) eius fama[*](fama ll. captus fama opF3in marg.d2v) traditur[*](traditus FRzS). non sumus profecto grati erga eos qui labore curaque lucem nobis aperuere in hac luce, miraque
humani ingeni peste[*](teste RE1a. -tes F1) sanguinem[*](scribere opz) et caedes condere annalibus iuvat, ut scelera hominum noscantur mundi ipsius ignaris.[*]((4-6) Beda n. r. 13. tp. r. 8.) proxima ergo cardini, ideoque minimo ambitu, vicenis diebus septenisque et tertia diei parte peragit spatia eadem, quae Saturni sidus altissimum XXX, ut dictum est, annis. dein morata[*](merata R1. memor- F1a. remor- opva.G. commor- F2z) in coitu solis biduo, cum tardissime, a tricesima luce rursum[*](rursus d(?)v) ad easdem vices exit,[*](32) haut scio an omnium, quae in caelo pernosci[*](prae- nosci Eapva.G. pron- Ff) potuerunt, magistra: in XII mensium[*](mensum F1S) spatia oportere dividi annum, quando ipsa[*](ipsa G. -sum ll.v(S)) totiens solem redeuntem ad principia consequitur ; solis fulgore, ut[*](ut z. eam ut opv(S).om.ll.H(D)) reliqua siderum, regi, siquidem in totum mutuata ab eo luce fulgere, qualem in reper[*](re- percussu aquae Rdv. -ssaque a. -ssa??? F1. -ssa qua E1 aqua F2E2opz)- cussu aquae volitare conspicimus; ideo molliore et inperfecta vi solvere tantum umorem atque etiam[*](etiam om.FR1a) augere, quem solis radii absumant. ideo[*](ideo et R2va.S(J). ideo autem z) inaequali lumine adspici[*](adspici E2ed2pv. adsumi (abs- F2z) r), quia[*](qui F1Rae), ex adverso demum plena, reliquis diebus tantum ex se[*](a se a) terris ostendat, quantum a sole[*](ex sole pva.S(J)) ipsa concipiat; in coitu quidem non cerni, quoniam haustum omnem lucis aversa[*](auersa FdEaB(D). adu- R(?)Brot. -sae p) illo regerat, unde acceperit. sidera vero haut dubie umore terreno pasci, quia[*](qui admini F1a. quia in eorū F2) dimidio orbe numquam[*](numquam F1dRE1ay. nonnu- F2E2pv) maculoso[*](maculoso Eap. -lo F1R1. -losa F2R2dv. -la y) cernatur[*](cernantur F2R2E2pyva.B), scilicet nondum suppetente ad hauriendum ultra[*](ultra om.p. an e terra?) iusta[*](iusta dE2yv. iuxta F1RE1eap. lucis F2f) vi[*](ui om.a. uim R2E1e); masculas enim non aliud esse quam terrae raptas cum umore sordes.defectus autem suos et solis,
rem in tota contemplatione naturae maxime miram et ostento similem, magnitudinum[*](magnitudinem F1R1Ea. (R2periit marg.absciso). eorum magnitudinum opva.S) umbraeque indices exsistere.[*]((3-8) Beda tp. r. 27. (n. r. 22).) quippe manifestum est solem interventu lunae occultari lunamque terrae obiectu ac vices reddi, eosdem solis radios luna interpositu suo auferente terrae terraque[*](terrae terraque R2dv.terraeque F1R1E. -re quē a. -raque F2Top. -rasque y) lunae. hac[*](hac uero opzva.G an obduci terrae (vel illi)?) subeunte repentinas obduci tenebras rursumque[*](rursusque p. -sus T) illius umbra sidus hebetari. neque aliud esse noctem quam terrae umbram, figuram autem umbrae similem metae ac turbini[*](torbini F1. orbi F2f) inverso, quando mucrone tantum ingruat neque lunae[*](lunae om.FfRE1apz) excedat altitudinem[*](altitudinem f (F2add. lune) Sabell. latit- rv), quoniam nullum aliud sidus eodem modo obscuretur et talis figura semper mucrone[*](in mucrone F2R2. -nem zva.S) deficiat.[*](Beda tp. r. 27.)[*](Beda n. r. 25.) spatio quidem[*](eodem (pro quidem) F2f) consumi umbras indicio sunt volucrum praealti volatus. ergo confinium illis est airis terminus initiumque aetheris. supra lunam pura omnia ac diurnae[*](diurnae oD. -na et y. diuturnae ll.v) lucis plena. a nobis autem per noctem cernuntur sidera, ut reliqua lumina e[*](e E2oC. et rv. in dTz) tenebris, et propter has causas nocturno tempore deficit luna. stati[*](statim E1a. -tuti F2dE2p) autem atque menstrui[*](menstrui non v. non me- F1REap. me- F2d) non sunt utrique defectus propter obliquitatem signiferi lunaeque multivagos, ut dictum est, flexus, non semper in[*](43) scripulis[*](scrupulis R1pva.S) partium congruente siderum motu.
[*](Beda n. r. 22.) Haec ratio mortales animos subducit in caelum ac velut inde contemplantibus trium maximarum rerum naturae partium magnitudinem detegit. non posset quippe totus sol adimi terris intercedente luna, si[*](si— 25 luna om.F1R1E1a) terra maior esset quam luna. tertia[*](tertia ll.v(H). certior B cum Beda) ex utroque[*](utraque va.H) vastitas
solis[*](solis d1yv(D). solis oculorum argumentis r(J)) aperietur[*](aperietur (sc. § 51) REpJ. -iretur da. -itur Foyv(D)), ut non sit[*](non sit ut RS. an non ut sit? cfr. VII 1) necesse amplitudinem eius oculorum argumentis atque[*](aut (pro atque) y) coniectura animi scrutari:[*]((10. 11) cfr. Diodor. XVII 7, 5-7. (Mela 1 94. Sol. 11, 6.)) inmenlsum[*](immensam Eaop) esse, quia[*](qui FRdy. que a) arborum in limitibus porrectarum in quotlibet[*](quodlibet F1R1aC. quol-R2y. quael-p) passuum milia[*](milia??? R. -arum d. -arium F1a) umbras paribus iaciat intervallis, tamquam toto spatio medius, et quia per aequinoctium omnibus in meridiana plaga habitantibus simul fiat a vertice, item quia circa[*](circa R2d2E2pyv. citra z.om.r) solstitialem circulum habitantium meridie ad septentrionem umbrae cadant, ortu vero ad occasum, quae fieri nullo modo possent, nisi multo quam terra maior esset, nec non[*](nec non z. nec ll.H. et v(D)) quod montem Idam exoriens latitudine exsuperet, dextra laevaque large amplectens, praesertim tanto discretus intervallo.Defectus lunae magnitudinem eius haut dubia ratione declarat, sicut terrae parvitatenm ipse[*](ipse Fd2RaB. -sa Epzv.om.d1) deficiens. namque cum sint tres umbrarum figurae constetque, si par lumini sit materia quae[*](quae R2E2dpyv. om.r) iaciat[*](iaciat J. iactat dE1yv. -tatu a. -ta??? F1 -tā F2. -tans f. -tet R1p. faciat R2), umbram columnae effigie iaci[*](iacere y) nec habere finem, si vero maior materia quam lumen, turbinis recti, ut sit imum eius angustissimum et simili modo infinita longitudo, si minor materia quam lux, metae existere effigiem in cacuminis finem[*](fine pyva.G) desinentem talemque cerni umbram deficiente luna: palam fit[*](fit Fa. est y), ut nulla[*](ut nulla Eapv. haut (aut F1R) ulla FRd2Ty. nulla d1) amplius relinquatur[*](relinquatur Eapv. -uetur d. -uitur FRy) dubitatio, superari[*](solem superare yD) magnitudinem[*](magnitudinem terrae dTyS. -ne terrae FRa. -ne terram E(?)pv) terrae. id[*](hic (pro id) Eaz. hec R1. ??? F1) quidem et tacitis naturae ipsius[*](ipsius naturae indiciis pva.J. nat- ind- ips- R) indiciis: cur enim partitis
vicibus anni brumalis abscedit aut noctium opacitate terras reficit?[*](dist. J) exusturus haut dubie, et sic quoque exurens quadam in parte. tanta magnitudo est.[*](cfr. Liv. XLIV 37, 5. Val. Max. VIII 11, 1. Quintil. I 10, 47. Lyd. ost. 9 p. 30b.—(10) Herodot. I 74. Lyd. ost. 9 p. 30ab.—Ptolem. geogr. 14. Lyd. ost. 7 p. 24c.)
Et rationem quidem defectus utriusque primus Romani genesis in vulgum[*](uulgus opyzva.S. sed cfr. VIII 43. XXX V 84) extulit Sulpicius Gallus, qui consul cum M. Marcello fuit, sed tum[*](tum Ev. cum r) tribunus militum, sollicitudine exercitu liberato pridie quam Perses[*](perses (pre- a1) FRa2dpv (S). Perseus E(?)a3ad marg.G(D)) rex superatus a Paulo est in concionem ab imperatore productus ad praedicendam eclipsim, mox et composito volumine. apud Graecos autem investigavit primus omnium Thales Milesius Olympiadis XLVIII anno quarto praedicto solis defectu, qui Alyatte rege factus est urbis conditae anno CLXX[*](CLXX F2ayv(Brot.). CLXXX F1fz. CXX r. CLX H). post eos utriusque sideris cursum[*](cursum om.FRd1a) in sexcentos annos praececinit[*](praececinit F2R2pD. praec???nit R1. -cinit r. -cinuit v) Hipparchus, menses gentium diesque et horas ac situs locorum et visus[*](uisos F2. uicos d2E2pva.H) populorum complexus, aevo teste baut alio modo quam consiliorum naturae particeps .[*]((20) Plut. de fac. in orbe lunae p. 931e. Pind. fragm. 74 (Bergk2).—(144, 1) Plut. Nic. 23. Quintil. I 10, 48.) viri ingentes supraque mortalia[*](mortalia ll.Brot. -lium naturam v(S)), tantorum numinum lege deprehensa et misera hominum mente iam soluta[*](iam soluta ego. inso- FR1a. abso- rv. labe sol- D), in defectibus[*](defectibus stellarum R2va.H. -bus siderum D) scelera aut[*](aut dv. ut r) mortem aliquam siderum[*](siderum del.D) pavente —quo in metu[*](metu F2R2dv. mente pz. -nse r) fuisse Stesichori et Pindari vatum sublimia ora palam est deliquio solis—aut[*](aut F2z. at (ad F1Re corr.) r Brot. et pv) in luna[*](luna??? F. -nae az.an recte?) veneficia arguente mortalitate et ob id[*](id om.FR1a) crepitu dissono auxiliante
—quo pavore ignarus causae Nicias Atheniensium imperator veritus classem portu[*](parte (-tē E1a) seducere F1R1E1a) educere opes eorum adflixit —: macte[*](macte Fd1R1az. -ti r. cfr. Fels p. 76) ingenio este, caeli interpretes rerumque naturae[*](naturae om.FR1a) capaces,[*]((6) Verg. Aen. I 742.) argumenti repertores, quo deos hominesque vicistis! quis enim haec cernens et[*](et om.FE1a) statos[*](status F2Rap) siderum (quoniam ita appellate placuit) labores non suae necessitati mortales genitos ignoscat?Nunc[*](Nonne Fa. N??? R1) confessa de iisdem breviter atque capitulatim attingam ratione admodum necessariis locis strictimque reddita, nam neque instituti operis talis argumentatio est neque omnium rerum afferri posse causas minus mirum est quam constare in aliquis.
[*](Beda tp. r. 27. n. r. 22) Defectus CCXXIII[*](CCXIII F2R1a. CC. XCIII F1. CCXXII va. H. (CCXXXV M Cap.VII 868)) mensibus redire in suos orbes certum est,solis defectus[*](defec- tum d(Beda)va.S) non nisi novissima primave fieri luna, quod vocant coitum, lunae autem non nisi plena, semperque citra quam proxime fuerint[*](fuerit dop(Beda)va.S); omnibus autem annis fieri utriusque sideris defectus statis[*](statis F1d1v. -tutis r Beda) diebus horisque sub terra nec tamen, cum superne fiant[*](fiant superne opva.H)[*](fiunt yH Brot.), ubique cerni, aliquando propter nubila[*](nebula y. -lam iBeda), saepius globo terrae obstante convexitatibus mundi.[*]((145, 4) Lydus ost. 9 p. 30b.) intra ducentos annos Hipparchi sagacitate compertum est et lunae defectum aliquando quinto[*](quoto F1R1Ea) mense a priore fieri, solis vero septimo, eundem bis in XXX diebus super[*](super EpyBeda. supra rv) terras occultari, sed ab aliis hoc cerni, quaeque sunt in hoc miraculo maxime mira, cum conveniat umbra terrae lunam hebetari, nunc ab occasus parte hoc ei accidere, nunc ab exortus, quanam[*](et quanam va.S) ratione, cum solis exortu umbra illa hebetatrix sub terra
esse debeat, semel iam accident ut in occasu luna deficeret utroque super terram[*](terras F2T) conspicuo sidere. nam ut XV[*](in XV Fad. XII va.H) diebus utrumque sidus quaereretur, et nostro aevo accidit imperatoribus Vespasianis patre III[*](IV H cum Petavio. ac Ea. & p). filio[*](filio EapD. -10 II FR1. -10 iterum dR2v) consulibus[*](eos (procos.)F. eius Eap).[*]((11) Beda n. r. 13 extr.) Lunam semper aversis a sole cornibus, si crescat, ortus spectare, si minuatur, occasus, haut dubium est; lucere dodrantes semuncias[*](semiuncias py) horarum ab[*](ad a. a py) secunda adicientem usque ad plenum orbem detrahentemque in deminutionem[*](di- minutionem Rapyva.S); intra XIIII autem partes solis semper occultam esse. quo argumento amplior errantium stellarum quam lunae magnitude colligitur, quando illae et a[*](a om.FR1Eapz) septenis interdum partibus emergant. sed altitudo cogit minores videri, sicut adfixas caelo solis fulgor[*](fulgor RfH(sc. cogit).-ore rv(J)) interdiu non cerni, cum aeque[*](aeque ll.H(J). -que die pv. -que diu C(S)) ac noctu[*](nocte p) luceant idque manifestum fiat defectu solis et praealtis puteis.