Res Rustica

Nomentanae vini nobilitate subsequuntur Amineas, fecunditate vero etiam praeveniunt; quippe cum se frequenter impleant et id, quod ediderunt, optime tueantur.[*]()Sed earum quoque feracior est minor, cuius et folium parcius scinditur, et materia non ita rubet ut maioris, a quo colore rubellanae [*]()nuncupantur. Eaedemque faeciniae, quod plus quam ceterae faecis adferunt.

Id tamen incommodum repensant uvarum multitudine, quas et in iugo sed et in arbore melius exhibent. Ventos et imbres valenter sufferunt, celeriter deflorescunt, et ideo citius[*]()mitescunt, omnis incommodi patientes praeter caloris. Nam quia minuti acini et durae cutis uvas habent, aestibus contrahuntur. Pinguique [*]()arvo maxime gaudent, quod ubertatem aliquam natura gracilibus [*]()et exilibus uvis praebere valet.

Frigidum ac roscidum solum et caelum [*]()commodissime sustinent Eugeniae, dum sunt in Albano colle, nam mutato loco vix nomini suo [*](proximo SA: proxime Ald.: proximae Gesn. ) [*](feracior est edd.: est om. codd. ) [*](tueantur M: tuentur SAac. ) [*](rubellanae SAa: rubellane c: rubellianae M, et vulgo. ) [*](cito SAa. ) [*](Pinguique SAacM: Pingui edd. ) [*](gracilibus om. S: gracili et A. ) [*](et caelum om. SAa. )

Magis etiam dotibus tres Apianae [*]()commendantur, omnes feraces iugoque et arboribus satis idoneae, generosior tamen una, quae nudis foliis est. Nam duae lanatae quamvis frondibus et palmitum pari facie fluxurae qualitate sunt dispariles, cum tardius altera recipiat [*]()cariem vetustatis.

Pingui solo feracissimae, mediocri quoque fecundae; praecoquis fructus, ideoque frigidis locis aptissimae; vim dulcis, sed capiti nervisque, venisque[*]()non aptae.[*]()Nisi mature lectae pluviis ventisque et apibus adferunt praedam, quarum vocabulo propter hanc populationem cognominantur. Atque hae pretiosi gustus celeberrimae.

Possunt tamen etiam secundae notae vites proventu et ubertate commendari, qualis est Biturica, qualis basilica, [*]()quarum minorem coccolobin [*]()vocant Hispani, longe omnium primis utraeque proximae. Nam et vetustatem vinum earum patitur, et ad bonitatem aliquam per annos venit.

Iam vero ipsae fecunditate praestant omnibus, quas ante rettuli, tum etiam patientia; quippe turbines imbresque fortissime sustinent, et commode fluunt, nec deficiunt macro solo. Frigora melius quam umores sustinent, umores commodius quam siccitates, nec caloribus [*](appianae SA: appiane acM. ) [*](recipiat M: recipiet SA: recipit ac. ) [*](venisque ora. SA. ) [*](apti Ursinus. ) [*](balisca S: basilisca Aa. ) [*](coccolobin Sobel: coccolovin S: coccoloum Aa: coccolubem c: coccolleum M: cocolubem edd. )

tamen contristatur. Visula[*]()deinde ab his et minor Argitis terrae mediocritate laetantur; nam in pingui nimiis viribus luxuriant; in macra tenues et vacuae fructu veniunt; amiciores iugo quam arboribus, sed Argitis etiam in sublimibus fertilis vastis materiis et uvis exuberat.

Humillimis tabulatis aptior Visula brevem materiam, durum folium et latum exigit, cuius amphtudine [*]()fructus suos optime adversus grandinem tuetur; qui tamen nisi primo quoque tempore maturi lcgantur, ad terram decidunt;humoribus etiam priusquam defluant,

putrescunt. Sunt et Helvolae, quas non nulli varias appellant, neque purpureae neque nigrae, ab helvo, [*]()nisi fallor, colore vocitatae. Melior est nigrior abundantia vini, sed haec sapore pretiosior. Color acinorum in neutra conspicitur aequalis. Utraque [*]()candidi musti alterna vice annorum plus aut minus adferunt.[*]()Melius arborem, sed et iugum commode vestiunt. Mediocri quoque solo fecundae, sicut Pretiae minor et maior. Sed eae [*]()generositate vini magiscommendantur, etfrequentibus materiis frondent et cito maturescunt.

Albuelis[*]()utilior, ut ait Celsus, in colle quam in campo; in arbore quam in iugo;in summa arbore quam in ima;[*]() [*](vis ulla ac: visullae SA: Vissule M: Visulae edd. ante Gesn. ) [*](altitudinem Aac: altitudine M. ) [*](ab helvo om. a: ab herbo c: ab albo AM. ) [*](aequalis atque utraque AacM. ) [*](auferant SA. ) [*](eae edd.: haec, et deinde commendatur SA: sed et ac: sed et haec M. ) [*](aldi uelis SA: alius uel his (bis a) ac: alia est his M. ) [*](in minima ac: in anima A. Pliny, N.H. XIV. 28. )

Tertium gradum facit earum Celsus, quae fecunditate sola commendantur: ut tres Helvenacae, [*]()quarum duae maiores nequaquam minori bonitate et abundantia musti pares habentur. Earum altera, quam Galliarum incolae marcum [*]()vocant, mediocris vini; et altera quam longam appellant, eandemque canam,[*]()sordidi vini nec tam largi quam ex numero uvarum prima specie promittit.

Minima et optima e tribus facillime folio dinoscitur, nam rotundissimum omnium id gerit; atque est laudabilis, quod siccitates maxime perfert; quod frigora sustinet, dum tamen [*](amethyston omnes post Beroaldum:amarcion SA: amaricion c: amarition M, vett. edd.: amarciem a. ) [*](quod et innoxia om. SA. ) [*](habilis SAaM. ) [*](helvenace M: hennacae (-e a)SAa: henirace c: Helvenaciae vulgo. ) [*](marcum SAacM, Schn. in not., Sobel: emarcum cett. Deinde mediocris vineis (SAa) defendit Sobel. ) [*](canam Sobel: cauam SAac: canaram M: avaram edd: . )

Ut Spionia [*]()dapsilis musto sed [*]()amplitudine magis uvarum quam numero fertilis, ut Horconia, [*]()ut Murgentina eademque Pompeiana, ut Numisiana, ut Venucula eademque Scirpula[*]()atque Sticula, [*]()ut nigra Fregellana, ut Merica, [*]()ut Rhaetica, ut omnium quas cognovimus copiosissima Arcelaca maior, a multis Argitis [*]()falso existimata.

Nam has nuper mihi cognitas, Pergulanam [*]()dico et Irtiolam Fereolamque, non facile adseverem quo gradu habendae sint; quod etsi satis fecundas scio, nondum tamen de bonitate vini, quod adferunt, iudicare potui. Unam etiam praecoquem vitem nobis ante hoc tempus incognitam Graeca consuetudine Dracontion vocitari comperimus, quae fecunditate iucunditateve Arcelacae Basilicaeque et Bituricae comparari possit,