de Natura Deorum

illud vero quam callida ratione:

1. qui volt quod volt, ita dat se res ut operam dabit,

1. ille traversa mente mihi hodie tradidit repagula,
2. quibus ego iram omnem recludam atque illi perniciem dabo,
3. mihi maerores illi luctum, exitium illi exilium mihi.

Atque eadem Medea patrem patriamque fugiens,

1. postquam pater
2. adpropinquat iamque paene ut conprehendatur parat,
p.147
3. puerum interea obtruncat membraque articulatim dividit
4. perque agros passim dispergit corpus: id ea gratia
5. ut, dum nati dissipatos artus captaret parens,
6. ipsa interea effugeret, illum ut maeror tardaret sequi,
7. sibi salutem ut familiari pareret parricidio.

Quid ille funestas epulas fratri conparans nonne versat huc et illuc cogitatione rationem:

1. maior mihi moles, maius miscendumst malum,
2. qui illius acerbum cor contundam et conprimam.

1. qui non sat habuit coniugem inlexe in stuprum,

1. quod re in summa summum esse arbitror
2. periclum, matres coinquinari regias,
3. contaminari stirpem, admisceri genus.

1. addo" inquit "huc, quod mihi portento caelestum pater
2. prodigium misit, regni stabilimen mei,
3. agnum inter pecudes aurea clarum coma
4. quondam Thyestem clepere ausum esse e regia,
5. a qua in re adiutricem coniugem cepit sibi.

Nec vero scaena solum referta est his sceleribus sed multo vita communis paene maioribus. sentit domus unius cuiusque sentit forum, sentit curia campus socii provinciae, ut quem ad modum ratione

Quam ob rem si mens voluntasque divina idcirco consuluit hominibus quod is est largita rationem, is solis consuluit quos bona ratione donavit, quos videmus si modo ulli sint esse perpaucos. non placet autem paucis a diis inmortalibus esse consultum; sequitur ergo ut nemini consultum sit.

Huic loco sic soletis occurrere: non idcirco non optume nobis a dis esse provisum, quod multi eorum beneficio perverse uterentur; etiam patrimoniis multos male uti, nec ob eam causam eos beneficium a patribus nullum habere. Quisquam istuc negat, aut quae est in collatione ista similitudo? nec enim Herculi nocere Deianira voluit cum ei tunicam sanguine Centauri tinctam dedit, nec prodesse Pheraeo Iasoni is qui gladio vomicam eius aperuit, quam sanare medici non potuerant. multi enim et cum obesse vellent profuerunt et cum prodesse offuerunt; ita non fit ex eo quod datur ut voluntas eius qui dederit appareat, nec si is qui accepit bene utitur idcirco is qui dedit amice dedit. Quae enim libido quae avaritia quod facinus aut suscipitur nisi consilio capto aut sine animi motu et cogitatione di est ratione perficitur;

nam omnis opinio ratio

Medea modo et Atreus commemorabatur a nobis, heroicae personae inita subductaque ratione nefaria scelera meditantes.

quid levitates comicae parumne semper in ratione versantur? parumne subtiliter disputat ille in Eunucho:

1. quid igitur faciam?

1. exclusit, revocat; redeam? non si me obsecret.

1. parentem habere avarum inlepidum in liberos
2. difficilem, qui te nec amet nec studeat tui,

1. aut tu illum fructu fallas aut per litteras
2. avertas aliquod nomen aut per servolum
3. percutias pavidum; postremo a parco patre
4. quod sumas, quanto dissipes libentius;

1. quem neque quo pacto fallam nec quid inde auferam
   p.150
2. nec quem dolum ad eum aut machinam commoliar
3. scio quicquam: ita omnes meos dolos fallacias
4. praestrigias praestrinxit commoditas patris.

1. cedo senem; iam instructa sunt mihi in corde consilia omnia.

sessum it praetor. quid ut iudicetur? qui tabularium incenderit. quod facinus occultius: at se Q. Sosius splendidus eques Romanus ex agro Piceno fecisse confessus est. qui transscripserit tabulas publicas: id quoque L. Alenus fecit, cum chirographum sex primorum imitatus est; quid hoc homine sollertius? cognosce alias quaestiones, auri Tolossani coniurationis Iugurthinae; repete superiora: Tubuli de pecunia capta ob rem iudicandam; posteriora: de incestu rogatione Peducaea; tum haec cotidiana: sicae venena peculatus, testamentorum etiam lege nova quaestiones. inde illa actio "ope consilioque tuo furtum aio factum esse", inde tot iudicia de fide mala, tutelae mandati pro socio fiduciae, reliqua quae ex empto aut vendito aut conducto aut locato contra fidem fiunt, inde iudicium publicum rei privatae lege Laetoria, inde everriculum malitiarum omnium iudicium de dolo malo, quod C. Aquillius familiaris noster protulit, quem dolum idem Aquillius tum teneri putat cum aliud sit simulatum aliud actum.

Hanc igitur tantam a dis inmortalibus

1. ne in nemore Pelio securibus
2. caesae accidissent abiegnae ad terram trabes

Sed urgetis identidem hominum esse istam culpam non deorum. Ut si medicus gravitatem morbi, gubernator vim tempestatis accuset; etsi hi quidem homunculi, sed tamen ridiculi: "quis enim te adhibuisset" dixerit quispiam "si ista non essent". contra deum licet disputare liberius: "in hominum vitiis ais esse culpam: eam dedisses hominibus rationem quae vitia culpamque excluderet". Ubi igitur locus fuit errori deorum? nam patrimonia spe bene tradendi relinquimus, qua possumus falli; deus falli qui potuit? an ut Sol in currum quom Phaethontem filium sustulit, aut Neptunus cum Theseus Hippolytum perdidit, cum ter optandi a Neptuno patre habuisset potestatem:

poetarum ista sunt, nos autem philosophi esse volumus, rerum auctores non fabularum. atque hi tamen ipsi di poetici, si scissent perniciosa fore illa filiis, peccasse in beneficio putarentur. Et si verum est quod Aristo Chius dicere solebat, nocere audientibus philosophos is qui

sic, si homines rationem bono consilio a dis immortalibus datam in fraudem malitiamque convertunt, non dari illam quam dari humano generi melius fuit. Ut si medicus sciat eum aegrotum, qui iussus sit vinum sumere, meracius sumpturum statimque periturum, magna sit in culpa, sic vestra ista Providentia reprendenda, quae rationem dederit is quos scierit ea perverse et inprobe ussuros. Nisi forte dicitis eam nescisse. Utinam quidem; sed non audebitis, non enim ignoro quanti eius nomen putetis.

Sed hic quidem locus concludi iam potest. nam si stultitia consensu omnium philosophorum maius est malum quam si omnia mala et fortunae et corporis ex altera parte ponantur, sapientiam autem nemo adsequitur, in summis malis omnes sumus, quibus vos optume consultum a dis inmortalibus dicitis. nam ut nihil interest utrum nemo valeat an nemo possit valere, sic non intellego quid intersit utrum nemo sit sapiens an nemo esse possit.

Ac nos quidem nimis multa de re apertissuma; Telamo autem uno versu totum locum conficit cur di homines neglegant:

1. nam si curent, bene bonis sit, male malis; quod nunc abest.

sin id minus, bonis quidem certe consulere debebant. Cur igitur duo Scipiones fortissimos et optimos viros in Hispania Poenus oppressit, cur Maximus extulit filium consularem, cur Marcellum Annibal interemit, cur Paulum Cannae sustulerunt,