Tusculanae Disputationes

ille vero melius, ac non paulo quidem. Sed adhuc de consuetudine exercitationis loquor, nondum de ratione[*](exercitationis... 25 ratione in mg. add. G1 ) et sapientia. aniculae saepe inediam biduum aut triduum[*](tridium G) ferunt; subduc cibum unum diem athletae:

Iovem,[*](athletae iov. hletae i in r. G1 ) Iovem[*](alt. iovem exp. R1?Vvet om. K1 add. 2 ) Olympium,[*](olimpium V (iu in r. c)) eum ipsum, cui se exercebit,[*](exercebit V1 ) inplorabit,[*](impl. RK2 ) ferre[*](ferre ex facere(?) K2 ) [*](se post ferre add. V1 aut c ft. recte (cf. p. 346, 7) ) non posse clamabit. consuetudinis magna vis est: pernoctant venatores in nive in montibus; uri se patiuntur[*](patiuntur. Inde W corr. Dav. cf. p. 439,25 (locum fort. ante l. II scriptum. Comm. p. 26) pernoctant venatores in nive, in montibus uri se patiuntur. inde (del. hoc Lb. vide Sey.) pugiles eqs. alii (Se. Jb. d. ph. V. 24 p. 246) ) Indi; pugiles caestibus contusi ne ingemescunt[*](ingemescuntalt. e in i corr. G1 ) quidem.

sed quid hos, quibus[*](quibus add. G1 ) Olympiorum victoria consulatus[*](consolatus X ( ss. Rrec)) ille antiquus videtur? gladiatores, aut perditi homines aut barbari, quas plagas perferunt! quo modo illi, qui bene instituti sunt, accipere plagam[*](plaga G) malunt quam turpiter vitare! quam saepe apparet nihil eos malle quam vel domino satis facere vel populo! mittunt etiam volneribus confecti ad dominos, qui quaerant quid velint: si satis is factum sit, se velle decumbere.[*](decŏmbere R1 ) quis mediocris gladiator[*](gradiator X (corr. RK1?K2Vrec)) ingemuit, quis vultum mutavit umquam? quis non modo stetit, verum etiam decubuit turpiter? quis, cum decubuisset,[*](decubisset R1 ) ferrum recipere iussus collum contraxit? tantum exercitatio meditatio consuetudo valet. ergo hoc poterit[*](poterit V)

Samnis, spurcus homo, vita illa dignus locoque[*](Lucil. 150)

; vir natus ad gloriam ullam partem animi tam mollem habebit, quam non meditatione et ratione conroboret? crudele gladiatorum spectaculum et inhumanum non nullis videri solet, et haud[*](haud V (ha in r. et d ex c1 autc) adhuc (adhoc K)X) scio an ita sit, ut nunc fit; cum vero sontes ferro depugnabant, auribus fortasse multae, oculis quidem nulla poterat[*](porterit G1 ) esse fortior contra dolorem et mortem disciplina.

De exercitatione et consuetudine et commentatione

dixi. age sis,[*](sis V (exp. vet)) [*](agesis K (s eras.)) nunc de ratione videamus, nisi quid vis ad haec.

Egone ut te[*](ut te uite V1 ) interpellem? ne hoc[*](hocdefendi potest ita ut ablativus sit (hiscere Po. in comm.)) quidem vellem: ita me ad credendum tua ducit oratio.

Sitne igitur malum dolere[*](dolere ex -ore K2V2 ) necne, Stoici viderint, qui contortulis[*](contortulis (mut. al. m., vix 1 ) R (in mg. ctortulis Rc)) quibusdam et minutis conclusiunculis[*](conclusiuinculis V1 ) nec ad sensus permanantibus[*](permanentibus X (e V2)) effici volunt non esse malum dolorem. ego illud, quicquid sit, tantum[*](sitantum V1 sittant. G) esse, quantum videatur, non puto, falsaque eius visione et specie moveri homines dico vehementius, doloremque eius[*](del. Ern. (eis Man.)) omnem esse tolerabilem.[*](tollerabilem X (toll. GR1 tl K1))

Unde igitur ordiar? an eadem breviter attingam,[*](adt. G1 ) quae modo dixi, quo[*](quo ex quod G2 ) facilius oratio progredi possit longius?

inter omnis igitur hoc constat, nec doctos homines solum sed etiam indoctos, virorum esse fortium et magnanimorum[*](magna animorum X (corr. K2R2Vrec)) et patientium et humana vincentium toleranter[*](tolleranter X (toll R1)) dolorem pati; nec vero quisquam fuit, qui eum, qui ita pateretur, non laudandum putaret. quod ergo et postulatur a fortibus et[*](et f. V (corr.2)) laudatur, cum fit, id aut extimescere veniens aut non ferre praesens nonne[*](non R (ss. 2)) turpe est? atqui[*](atqui K ( ss. 2) atqui R1 atquin GV) vide ne, cum omnes rectae animi adfectiones[*](aff. VcH) virtutes appellentur, non sit hoc proprium nomen omnium, sed ab ea quae una[*](uana G1 ) ceteris excellebat[*](excellit H) omnes nominatae sint.[*](sunt G) appellata est enim ex[*](ex a V2 ) viro virtus; viri autem propria maxime est

fortitudo, cuius munera duo sunt maxima: mortis dolorisque contemptio. utendum est igitur his, si[*](prius si om. H) virtutis compotes[*](conp. V) vel potius si viri volumus esse, quoniam a viris virtus nomen est[*](nomen est nomine H) mutuata.

Quaeres[*](quaerentes G1 ) fortasse, quo modo,[*](quo modo in commodo corr. H1 ) et recte: talem enim medicinam philosophia profitetur.[*](sed cum omnes ... 303,6 profitetur H)

venit Epicurus, homo minime[*](minime mini in r. Vc ) malus vel potius vir optimus; tantum monet,[*](monet et G) quantum intellegit.[*](venit... 8 intellegit Char. GL. 120, 19 Epic. fr. 446 )

neglege[*](negglege G (corr. 2 ) )

inquit[*](inquid G1 (10 V1))

dolorem.

quis hoc dicit? idem, qui dolorem summum malum? vix[*](vix V) satis constanter.[*](constanter V) audiamus.

si summus dolor est

inquit,[*](inquid G1 (10 V1))

brevem necesse est esse.[*](nec. est brevem e. KR)

iteradum[*](iteradum ac. 2,88. iterandum X (-dum Rc)) eadem ista mihi

non enim satis intellego, quid[*](quod V1 ) summum dicas esse, quid breve.[*](brevi GR1V)

summum,[*](si ante summum add. V2 ) quo nihil sit superius, breve, quo[*](quod G1 ) nihil brevius. contemno magnitudinem doloris, a qua me brevitas temporis vindicabit ante paene quam venerit.

sed si est tantus dolor, quantus Philoctetae?

bene plane magnus mihi quidem videtur, sed tamen non summus;[*](summis G1 ) nihil enim dolet nisi pes: possunt oculi, potest caput latera pulmones, possunt omnia; longe igitur abest a summo dolore. ergo

inquit[*](inquid G1 (10 V1))

dolor diuturnus habet laetitiae plus quam molestiae.

nunc ego[*](ego ex ergo V) non possum tantum hominem nihil sapere dicere, sed nos ab eo derideri puto. ego summum dolorem—summum autem dico, etiamsi decem atomis est maior alius—non continuo esse dico brevem multosque possum bonos viros nominare, qui complures[*](cumplures GV) annos doloribus podagrae crucientur

maximis. sed homo catus numquam terminat nec magnitudinis nec diuturnitatis modum, [*](sed ... 2 modum Non. 92,20 propter catus (castus LCADA ) catus s Non. cautus cf. Progr. 21 1 ) ut sciam,[*](sciat G1 ) quid summum dicat in dolore, quid breve[*](brevem X m del. R1 e 2K2 ) in tempore. omittamus hunc igitur nihil prorsus dicentem cogamusque confiteri non esse ab eo doloris remedia quaerenda, qui[*](que om. G1 ) dolorem malorum omnium maxumum dixerit,[*](maxsumum duxerit G1 ) quamvis idem forticulum se in torminibus et in stranguria sua praebeat.[*](quamvis ... 8 praebeat Non. 32, 12 Epic. fr. 122 ) Aliunde igitur est quaerenda medicina, et maxime quidem, si, quid maxime consentaneum sit, quaerimus, ab is quibus, quod honestum sit,[*](sit est Hei. ) summum bonum, quod turpe, summum videtur malum. his tu praesentibus gemere et iactare te non audebis profecto;

loquetur enim eorum voce Virtus ipsa tecum:

tune, cum pueros Lacedaemone,[*](lacedemone KV (-nę)) adulescentis[*](adulescentes V2 ) Olympiae,[*](olymphiae GKR) barbaros in harena[*](harena h exp. K2 ) videris excipientis[*](excipientes R1 ) gravissimas plagas et ferentis silentio, si te forte dolor[*](dolor add. Vc ) aliquis pervellerit, exclamabis ut mulier, non constanter[*](non c. nec c. Char. ) et sedate[*](et sedate sed ate G1 ) feres?[*](ubi Virtus loqui desinat, C. non significat cf. ac.2, 93 al.) [*](exclamabis... 18 feres Char. GL. 1220, 17 )

fieri non potest; natura non patitur.

audio. pueri ferunt gloria[*](supra gloria scr. yol et in mg. ) [*](ygraeculi fer. barbari fer. Vc) ducti, ferunt pudore alii, multi metu, et tamen veremur, ut hoc, quod a tam multis[*](atatam multis X (corr.K2RV2)) et quod tot locis perferatur, natura patiatur? illa vero non modo patitur, verum etiam postulat: nihil enim habet praestantius, nihil quod magis expetat[*](expetat V) quam honestatem,[*](honestatem quam decus. his ergo Char. ) quam laudem, quam dignitatem, quam decus. hisce ego pluribus[*](nihil enim habet natura pr.... 305, 1 pluribus Char. GL. I 223, 31 ) nominibus unam rem declarari volo, sed utor,[*](utor s (P sec. Doug.) utar X (r in r. G ita Vrec) Char. ) ut quam maxime significem, pluribus. volo autem dicere illud homini[*](homine X corr V1 ) longe optumum esse, quod ipsum sit optandum per se, a virtute profectum[*](pfectum G1) vel in ipsa virtute situm, sua sponte laudabile,[*](volo... 6 laudabile Char. GL. I 204,,10 ) quod idem citius dixerim solum quam non summum bonum. atque ut haec de honesto, sic de turpi contraria: nihil tam taetrum,[*](tetrum GK) nihil tam aspernandum,[*](nil tam asp. GH (etiam nil hom.) R1 e corr. ) nihil homine indignius.[*](nihil enim ... 305, 9 indignius H)