Tusculanae Disputationes

Cicero, Marcus Tullius

Cicero. M. Tulli Ciceronis. Scripta Quae Manserunt Omnia. Pohlenz, M, editor. Leipzig: Teubner, 1918.

nos autem teneamus, ut nihil censeamus esse malum, quod sit a natura datum omnibus, intellegamusque,[*](intellegamus quae G1RV1 ) si mors malum sit, esse sempiternum malum. nam vitae miserae mors finis esse videtur; mors si est misera, finis esse nullus potest.

Sed quid ego Socratem aut[*](S. et aut X (et eras. in V)) Theramenem, praestantis viros virtutis et sapientiae gloria, commemoro, cum Lacedaemonius[*](lacedem. GK) quidam, cuius ne nomen quidem proditum est, mortem tantopere contempserit, ut, cum ad eam duceretur damnatus ab ephoris et esset voltu hilari atque laeto dixissetque ei quidam inimicus:

contemnisne leges Lycurgi?

[*](lygurgi X), responderit:

ego vero illi maximam gratiam habeo, qui me ea poena multaverit, quam sine mutuatione[*](mutatione K1V) et sine versura possem dissolvere.

o virum Sparta[*](sparta V) dignum! ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit, innocens damnatus esse videatur. talis innumerabilis nostra civitas tulit.

sed quid duces et principes nominem, cum legiones scribat Cato[*](Cato fr. 83) [*](vocato R1 ) saepe alacris in eum locum profectas, unde redituras se non arbitrarentur? pari animo Lacedaemonii[*](lacedem. GK) in Thermopylis[*](thermopilis GRV (-las m. rec.) termopilis (in mg. ther)K) occiderunt,[*](occiderint V1 ) in quos[*](quos s quo X Sim. fr. 92 ) Simonides:

Dic, hospes, Spartae nos te hic vidisse iacentis,
Dum sanctis patriae legibus obsequimur.

quid ille dux[*](dux dum hostem proditor per ) Leonidas[*](leonidas s ) dicit?[*](semidam GKR semidam dicit V (exp. c ) dicit GR) [*](semitam ducit Pl. )

pergite animo forti, Lacedaemonii,[*](lacędem. 23. 28 lacę- dęm. V) [*](lacedem. GK) hodie apud inferos fortasse cenabimus.

fuit haec gens fortis, dum Lycurgi[*](lygurgi X) leges vigebant.[*](quid... 29 vigebant del. Dav. sed cf. Comm. et Plasberg, Festschr. f. Vahlen 228 (cui obl. Se. Jb. d.ph. V.29p. 99). iam Cato l. l. Leonidam in comparationem vocavit; Sen. epist. 82, 21 Catonis verba et Leonidae dictum coni. error (a)rista=te w(s e)n a=/|dou deipnh/sontes) Ciceroni ipsi aut mendo Graeci libri tribui potest. prandete pro pergite Er. )

p.270

e quibus unus, cum Perses hostis in conloquio dixisset glorians:

solem prae iaculorum multitudine et sagittarum non videbitis

in umbra igitur

inquit

pugnabimus.

viros commemoro: qualis tandem Lacaena? quae cum filium in proelium misisset et interfectum audisset,

idcirco

inquit

genueram, ut esset,[*](et K1 (ut2)) qui pro patria mortem non[*](mortemon V1 morte non V e corr. GKR) dubitaret occumbere

. Esto: fortes et duri Spartiatae; magnam habet vim rei p. disciplina. quid? Cyrenaeum[*](cyreneum GKV) Theodorum, philosophum non ignobilem, nonne miramur? cui cum Lysimachus rex crucem minaretur,

istis, quaeso

inquit

ista horribilia minitare purpuratis tuis: Theodori quidem nihil interest, humine[*](homine K1 ) an sublime putescat.

[*](putrescat K2? Vrec (Val. Max. 6, 2 ext. 3) )

Cuius hoc dicto admoneor, ut aliquid etiam de humatione et sepultura dicendum existimem, rem non difficilem,[*](dificilem G1K1 dificilem R) is praesertim cognitis, quae de nihil[*](nihili K) sentiendo paulo ante dicta sunt. de qua Socrates quidem quid senserit, apparet in eo libro in quo moritur, de quo iam tam[*](tum K1 ) multa diximus.

cum enim de inmortalitate[*](imm. R) animorum disputavisset et iam moriendi tempus urgeret, rogatus a Critone, quem ad modum sepeliri[*](se sepeliri V) [*](Plato Phaed. 115 c—e (libere)) vellet,

multam[*](multa V1 ) vero

inquit

operam, amici, frustra consumpsi; Critoni enim nostro non persuasi me hinc[*](hic K1 ) avolaturum neque mei[*](mei Bentl. (s?) me) quicquam relicturum. verum tamen, Crito, si me adsequi potueris aut sicubi nanctus[*](nactus KR1 e corr. Vrec natus G1 ) eris, ut tibi videbitur,[*](videtur X videbitur s o(/pws a)/n soi fi/lon h)=| (cf. We.) ) sepelito. sed, mihi crede,
p.271
nemo[*](nemo vestrŭ G1 (tum iterum scripsit nemo vestrŭ, sed ipse delevit) ) me vestrum, cum hinc excessero, consequetur.

praeclare is[*](is Hei. id (Socrates opponitur Diogeni) ) quidem, qui et amico permiserit et se ostenderit de hoc toto genere nihil laborare.

durior Diogenes, et is quidem eadem[*](eadem om. X add. V2 supra id (idem add. Wolf)) sentiens, sed ut Cynicus asperius: proici se iussit inhumatum.[*](humatum V1 ) tum amici:

volucribusne et feris?

minime vero

inquit,

sed bacillum propter me, quo[*](quod ab K1R) abigam, ponitote.

qui poteris?

[*](enim post bac. V2 ) [*](qui p. quid p. X corr. Vrec s (cf. We.) ) illi,

non enim senties.

quid igitur mihi ferarum laniatus oberit nihil sentienti?

[*](sentiendi R1 ) praeclare Anaxagoras, qui cum Lampsaci[*](lamsaci X) moreretur,[*](moretur GRV1 (corr. 2 ) ) quaerentibus amicis, velletne Clazomenas in patriam, si quid accidisset, auferri,

nihil necesse est

inquit,

undique enim ad inferos tantundem viae est.

totaque de ratione humationis unum tenendum est, ad corpus illam pertinere, sive occiderit animus sive vigeat. in corpore autem perspicuum est vel extincto animo vel elapso nullum residere sensum. Sed plena errorum sunt omnia.

trahit Hectorem[*](sqq. hęct. semper V plerumque KRG) ad currum religatum Achilles: lacerari eum et sentire, credo, putat. ergo hic ulciscitur,[*](se ante ulc. add. V2 ) ut quidem sibi videtur; at illa sicut acerbissimam rem maeret:[*](meret GKR)

Vidi/, videre quo/d me passa aege/rrume,
Hecto/rem curru[*](curro GK1 ( ss. Kc) R et fort. V1 (-u in r.)) qua/driiugo rapta/rier.[*](Ennius Andr. 100)

quem Hectorem, aut quam diu ille erit Hector? melius Accius[*](fr. inc. 664j) et aliquando sapiens Achilles:

Immo enimvero co/rpus Priamo re/ddidi, Hectora[*](hectora Nieberding Doug. Philol. 1905 p. 153 (necess. propter v. seq.) hectorem) a/bstuli.

non igitur Hectora[*](hectora sed a in r. V1 ) traxisti, sed corpus quod fuerat

p.272

Hectoris.

ecce alius exoritur e terra, qui matrem dormire non sinat:

Mate/r, te appello,[*](apello K1V1 ) tu/, quae curam so/mno suspensa/m[*](suspensam s Porph. Hor. sat. 2, 3, 60 suspense) levas,
Neque te/ mei miseret, su/rge et sepeli na/tum—!

haec cum pressis[*](praessisset fl. GRV (corr. rec ) pressiset K) et flebilibus modis, qui totis theatris maestitiam inferant, concinuntur, difficile est non eos qui inhumati[*](humati V (in m2)) sint miseros iudicare.

prius qua/m ferae volucre/sque—

metuit, ne laceratis membris minus bene utatur; ne combustis, non extimescit.

Neu re/liquias seme/sas[*](semiassi reis X (regis Vrec s) l semensas in mg. V2 semiesas siris Bentl. (sireis Haupt) semustas Va. sed cf. Apul. met. 8, 15: iacere semesa hominum corpora suisque visceribus nudatis ossibus cuncta candere ) sireis de/nudatis o/ssibus
Per te/rram sanie de/libutas[*](delibutam Vrec ) foe/de divexa/rier—

[*](Pacuv. Iliona 197sqq. cf. Va. Opp. I 92 II 490) non intellego, quid metuat, cum tam bonos septenarios fundat ad tibiam. Tenendum est igitur nihil curandum esse post mortem, cum multi inimicos etiam mortuos poeniuntur.[*](tenendum ... 16 puniuntur Non. 479,27 et (inde a cum) 471,27 ) [*](poeniuntur G1K2V2 Non. in lemmate 479,27 paen. K1R pen. V1 pun. G1 e corr. Vrec Non. praeter l. l. execr. K) exsecratur luculentis sane versibus apud Ennium[*](Enn. Thy. 362) Thyestes, primum ut naufragio pereat Atreus: durum hoc sane; talis enim interitus non est sine gravi sensu; illa inania:

Ipse summis sa/xis fixus a/speris, evi/sceratus,
La/tere pendens, sa/xa spargens ta/bo, sanie et sa/nguine atro—

non ipsa saxa magis sensu omni[*](omnia X a exp. V1 ) vacabunt quam ille

latere pendens

, cui se hic cruciatum censet optare. quae[*](quae V2 quam X) essent dura, si sentiret,[*](sentiret (vel sentirentur) s sentirent X sunt om. X ante sine vel post sensu add. s ) sunt nulla sine sensu. illud vero perquam inane:

p.273

Ne/que sepulcrum, quo/ recipiat, ha/beat, portum co/rporis,
U/bi remissa huma/na vita co/rpus requiesca/t malis.

vides, quanto haec in errore versentur: portum esse corporis et requiescere in sepulcro putat mortuum; magna culpa Pelopis, qui non erudierit filium nec docuerit, quatenus esset quidque curandum.

Sed quid singulorum opiniones[*](opinionis X) animadvertam,[*](animadvertam G) nationum varios errores perspicere cum liceat? condiunt Aegyptii mortuos et eos servant domi; Persae etiam cera circumlitos[*](litos K1 ) condunt,[*](condiunt V2 ) ut quam maxime permaneant diuturna corpora. Magorum mos est non humare corpora suorum, nisi a feris sint ante laniata; in Hyrcania[*](hircania KRV) plebs publicos[*](plebs publicos V (s publi in r. Vc) plebs supplicos GKR) alit canes, optumates domesticos: nobile autem genus canum illud scimus esse, sed pro sua quisque facultate parat a quibus lanietur, eamque optumam illi esse censent[*](cessent V) sepulturam. permulta alia colligit Chrysippus,[*](crysippus X fr. eth. 322 ) ut est in omni historia curiosus, sed ita taetra sunt quaedam, ut ea fugiat et reformidet oratio. totus igitur hic locus est contemnendus in nobis,[*](in nobis V (exp. 2 ) ) non neglegendus in nostris, ita tamen, ut mortuorum corpora nihil sentire vivi sentiamus;[*](ita ... 23 sentiamus del. We. non recte )

quantum[*](famaeque V (ae in r. Vc)) autem consuetudini famaeque dandum sit, id curent vivi, sed ita, ut intellegant nihil id[*](id ss. G1 ) ad mortuos pertinere.

Sed profecto mors tum aequissimo animo oppetitur, cum suis se laudibus vita occidens consolari potest. nemo parum diu vixit, qui virtutis[*](virtutis -utis in r. Vc ) perfectae perfecto[*](perfecto exp. V2 ) functus est munere. multa mihi ipsi ad mortem tempestiva fuerunt. quam[*](quam Dav. quae (idem error p. 274, 16 saep.) ) utinam potuissem obire! nihil

p.274

enim iam adquirebatur, cumulata erant officia vitae, cum fortuna[*](fortunae K2B) bella restabant. quare si ipsa ratio minus perficiat,[*](perficiet V2 ) ut mortem neglegere possimus, at vita acta perficiat, ut satis superque vixisse videamur.[*](videamus V1 ) quamquam enim[*](enim V (si et...2)) sensus abierit, tamen suis[*](suis Lb. (cf.p.253,9) summis) et propriis bonis laudis et gloriae, quamvis non sentiant, mortui non carent. etsi enim nihil habet[*](habet G(eras.n)) in se gloria cur expetatur,[*](expectatur X (c exp. in V) virtutē V ( ss. 2?)) tamen virtutem tamquam umbra sequitur.[*](sequatur V2? )

verum[*](suppl. Po. (obl. Bitschofsky, Berl. ph. Woch. 1913,173) ante verum quod pro adi. habent add. et Bentl. igitur Sey ) multitudinis iudicium de bonis bonum si quando est, magis laudandum est quam illi ob eam rem beati. non possum autem dicere, quoquo[*](quo V1 ( add. c)) modo hoc accipietur, Lycurgum Solonem legum et publicae[*](publicę V (-ce K publi G1)) disciplinae carere gloria, Themistoclem Epaminondam[*](et epam. V2 ) bellicae virtutis. ante enim Salamina[*](salamina Man. salaminam cf. We. ) [*](salamini GK1 (i add. 2) V) ipsam Neptunus obruet quam Salaminii tropaei[*](trophi G1K ( add. 2 ) tropei m. V (ss. 2)) memoriam, priusque[*](e V2 om. X) e Boeotia[*](bootia X (boetia K2V2B)) Leuctra[*](leuctrae V2 leuctrha K1R1 ) tollentur quam[*](quam K quae GRV1 ( supra ae add. Vrec)) pugnae Leuctricae gloria. multo autem tardius fama deseret[*](desseret GV1 ) Curium Fabricium Calatinum, duo Scipiones duo[*](duos Vrec ) Africanos, Maximum Marcellum Paulum, Catonem Laelium, innumerabilis alios; quorum similitudinem aliquam qui arripuerit, non eam fama populari, sed vera bonorum laude metiens, fidenti animo,[*](anima G) si ita res feret,[*](res feret V2 s Lact. refert X) gradietur ad mortem; in qua aut summum bonum aut nullum malum esse cognovimus.[*](fidenti...24 cognovimus Lact. inst. 7, 10, 9 ) secundis vero suis

p.275

rebus volet etiam mori; non enim tam[*](tam add. G1 ) cumulus bonorum iucundus esse potest quam molesta decessio. hanc sententiam significare videtur Laconis illa vox, qui, cum Rhodius Diagoras, Olympionices[*](olimp. X (10 solus V)) nobilis, uno die duo suos filios victores Olympiae vidisset, accessit ad senem et gratulatus:

'morere,[*](more V 1 ( add. c)) Diagora' inquit;

non enim in caelum ascensurus es.

magna haec, et nimium fortasse, Graeci putant vel tum potius putabant, isque, qui hoc Diagorae dixit, permagnum existimans tris[*](tris K (r e corr 1) R(!)V( i) tres G) Olympionicas una e domo prodire cunctari illum diutius in vita fortunae obiectum inutile putabat ipsi.[*](ipse K1 )

Ego autem tibi quidem, quod satis esset, paucis verbis, ut mihi videbar,[*](videbatur V2 ) responderam—concesseras enim nullo in malo mortuos esse—; sed ob eam causam contendi ut plura dicerem, quod in desiderio et luctu haec est consolatio maxima. nostrum enim et nostra[*](nostra V) causa susceptum dolorem modice ferre debemus, ne nosmet ipsos amare videamur; illa suspicio[*](suspitio K) intolerabili[*](intollerabili KRV1 ) dolore cruciat, si opinamur eos quibus orbati sumus esse cum aliquo sensu in is malis quibus volgo opinantur. hanc excutere opinionem mihimet[*](post mihimet add. V2 ) volui radicitus, eoque fui fortasse longior.

Tu longior?

non mihi quidem. prior enim pars orationis tuae faciebat, ut mori cuperem, posterior, ut modo non nollem, modo non laborarem; omni autem oratione[*](ratione GRV1 ( add. 2)) illud certe perfectum est, ut mortem non ducerem in malis.

Num igitur etiam rhetorum epilogum[*](epilogum cf. Lact. ira 22, 2 ) desideramus? an hanc iam[*](iam add. G1 ) artem plane relinquimus?[*](relinqueris V (exp. m. rec.))

Tu vero istam ne reliqueris, quam semper ornasti, et quidem iure; illa enim te, verum si loqui volumus,

p.276

ornaverat. sed quinam est iste epilogus? aveo[*](habeo X aveo s ) enim audire, quicquid est.

Deorum inmortalium[*](sqq. cf. Plut. Cons. Ap. 08 e sqq. 115 b imm. GV) iudicia solent in scholis proferre de morte, nec vero ea fingere ipsi, sed Herodoto auctore[*](autore K1 ) aliisque pluribus. primum Argiae[*](Argiae W cf. nat. deor. 1, 82 Herod. 1,31 ) sacerdotis Cleobis et Bito[*](binoto X) filii praedicantur. nota fabula est. cum enim illam ad sollemne[*](solemne R1 (1 add. c) V) et statutum[*](statum s cf. har. resp. 18 al. ) sacrificium curru vehi ius[*](ius V) esset satis longe ab oppido ad fanum morarenturque iumenta, tum[*](tunc KR) iuvenes[*](iuvenis GV) i quos modo nominavi veste posita corpora oleo perunxerunt, ad iugum accesserunt.[*](tunc... 11 accesserunt om. R1 (add. m. vet. in mg.)) ita sacerdos advecta in fanum, cum currus esset ductus a filiis, precata[*](praec. X (12 prec. V)) a dea dicitur, ut id[*](id add. V2 om. X) illis praemii daret pro pietate, quod maxumum homini dari posset a deo; post epulatos cum matre adulescentis[*](adol. K1 ) somno se dedisse, mane inventos esse mortuos.

simili precatione[*](praec. X (12 prec. V)) Trophonius et Agamedes usi dicuntur; qui cum Apollini[*](apolloni G apollino K1 ) Delphis templum exaedificavissent,[*](exedificavissent RK (-et)) venerantes[*](verantes V1 ) deum petiverunt mercedem[*](mercedem V) non parvam quidem operis et laboris sui: nihil certi, sed quod esset optimum homini. quibus Apollo se id daturum ostendit post eius diei[*](die die K1 ) diem tertium; qui ut inluxit, mortui sunt reperti. iudicavisse deum dicunt, et eum quidem deum, cui reliqui dii concessissent, ut praeter ceteros divinaret. adfertur etiam de Sileno fabella quaedam; qui cum a Mida captus esset, hoc ei muneris pro sua missione dedisse scribitur: docuisse regem non nasci homini longe optimum

p.277

esse, proximum autem quam primum mori.

qua est sententia in Cresphonte usus Euripides:[*](fr. 449)

Nam no/s decebat coe/tus celebranti/s domum
Luge/re, ubi esset a/liquis in lucem e/ditus,
Huma/nae[*](humana X corr. V1 ) vitae va/ria reputanti/s mala;
At, qui/ labores mo/rte finisse/t gravis,
Hunc o/mni[*](omni Dav. omnes) amicos lau/de et laetitia e/xsequi.[*](exequi K)

simile quiddam est in Consolatione Crantoris: ait enim Terinaeum[*](terinaneum GKR tirenęum V (i et prius e in r. Vc ę ex e al. m.) cf. Ps. Plut. 109b ) quendam Elysium,[*](helysium GR1 ()helisium V) cum graviter filii mortem maereret,[*](maeret X corr. K2R2Vc ) venisse in psychomantium[*](sichomantium X) quaerentem, quae fuisset tantae calamitatis causa; huic in tabellis tris huius modi versiculos datos:

Ignaris homines in vita mentibus errant:
Euthynous potitur fatorum numine leto.[*](laeto X (loeto K))
Sic fuit utilius finiri ipsique tibique.

his et talibus auctoribus usi confirmant causam rebus a diis inmortalibus[*](imm. GR) iudicatam.[*](iudicatis V2 Or. att. 2,155 ) Alcidamas[*](alchidamus X ( supra u add. V2)) quidem, rhetor antiquus in primis nobilis, scripsit etiam laudationem mortis, quae constat[*](constat s constet) ex enumeratione humanorum malorum; cui rationes[*](rationes s in r. Vc ) eae quae exquisitius a philosophis colliguntur defuerunt, ubertas orationis[*](rationis X (o add. Vrec)) non defuit. Clarae vero mortes[*](mortis X (corr. Vrec)) pro patria oppetitae non solum gloriosae rhetoribus, sed etiam beatae videri solent. repetunt ab Erechtheo,[*](erectheo GV erectheo R1 er&theo K) cuius etiam filiae cupide[*](cupidae GR1 (a) add. Vahlen, Ges. ph. Schr. 1,569 ) mortem expetiverunt pro vita civium; commemorant Codrum, qui se in medios inmisit hostis veste famulari,[*](famulari V familiari K (supra veste ss.. ad accidendum K2)) ne posset adgnosci,[*](agn. V) si esset ornatu

p.278

regio, quod oraculum erat datum,[*](datum sic si V (c in r. Vc)) si rex interfectus esset, victrices[*](victricis X ft. recte ) Athenas fore; Menoeceus[*](menęceus K) non praetermittitur, qui item[*](qui item V (item in r. Vc) quidem GKRM quide P) oraculo edito largitus est patriae suum sanguinem; nam [*](add. Vahlen Opp. I, 101) Iphigenia Aulide[*](auide V) duci se immolandam[*](immolandum V1 ) iubet, ut[*](ut eqs. fort. hic Cicero ad locum poeticum allu- dit (negat Vahlen l. l.)) hostium[*](hostium V) eliciatur suo. veniunt inde ad propiora:[*](propriora X) Harmodius in ore est [*](add. Rath) et Aristogiton; Lacedaemonius Leonidas, Thebanus Epaminondas viget. nostros non norunt, quos enumerare magnum est: ita sunt multi, quibus videmus optabilis mortes fuisse cum gloria.

Quae cum ita sint, magna tamen eloquentia est utendum atque ita velut superiore e loco contionandum,[*](concion. V) ut homines mortem vel optare incipiant vel certe timere desistant?[*](desistant?interrogandi signum posuit Po.)

nam si[*](si add. Kc ) supremus ille dies non extinctionem, sed commutationem adfert loci, quid optabilius? sin autem perimit[*](peremit GR1 ( add. c) V) ac delet omnino, quid melius quam in mediis vitae laboribus obdormiscere et ita coniventem[*](conibentem VK1 (coniventẽ2) conibuentem R1 (corr. c) conhib. G) somno consopiri sempiterno? quod si fiat, melior Enni[*](ennii R) quam Solonis oratio. hic enim noster:

nemo me lacrimis decoret

[*](Enn. var. 17) inquit

nec funera fletu faxit!

at vero ille sapiens:

Mors mea ne careat lacrimis: linquamus amicis
Maerorem,[*](memorem K1R1 merorem GRc ) ut celebrent funera cum gemitu.

[*](Sol. fr.21)

nos vero, si quid tale acciderit, ut a deo denuntiatum videatur ut exeamus e vita, laeti et agentes gratias pareamus emittique nos e custodia et levari vinclis[*](vĩnclis K vinculis V2 ) arbitremur, ut aut in aeternam et plane[*](plene X plane V2 s ) in[*](in del. Schue. ) nostram

p.279

domum remigremus aut omni sensu molestiaque careamus; sin autem nihil denuntiabitur, eo tamen simus[*](simus V) animo, ut horribilem illum diem aliis nobis faustum putemus nihilque in malis ducamus, quod sit vel[*](situel R (eras. u) V) a diis inmortalibus[*](imm. G) vel a[*](a supra v. add. R) natura parente omnium constitutum. non enim temere nec[*](nec ne K1 ) fortuito[*](fuito V1 ) sati et creati sumus, sed profecto fuit quaedam vis, quae generi consuleret humano nec id gigneret aut aleret, quod cum exanclavisset omnes labores, tum incideret in mortis malum sempiternum:[*](quod 10 sempiternum Non. 107,24 ) portum potius paratum nobis et perfugium putemus.

quo utinam velis passis[*](pasis K1 (expansis ss. 2) V1 ) pervehi liceat! sin reflantibus[*](sinereflantibus X sed prius e eras. in V (sine refl. dist. in G et postea in KR)) ventis reiciemur, tamen eodem[*](eodem ex eadem K1R1 ) paulo tardius referamur necesse est. quod autem omnibus necesse est, idne miserum[*](misterium in miserum corr. K2 ) esse uni potest? Habes epilogum, ne quid praetermissum aut relictum putes.

Ego vero, et quidem[*](et qui idem GR1 (in hoc alterum i linea deletum, tum iterum punctis ornatum ab R2, qui etiam supra et scripsit; voluit ut v. atqui idem)) fecit etiam iste me epilogus firmiorem.

Optime, inquam. sed nunc quidem valetudini[*](valitudini KRc ) tribuamus aliquid, cras autem et quot[*](quot s quos X) dies erimus in Tusculano, agamus haec et ea potissimum, quae levationem habeant aegritudinum formidinum cupiditatum, qui omnis philosophiae[*](omni philosophia X (philophia V1) omnis philosophiae V2 aut c ) [*](ex omni ph. K2 ) est fructus uberrimus.