Philippicae

quae quamquam, si leges inritas feceritis, rata esse non possunt, tamen separatim suo nomine notanda censeo, iudicandumque nullos vii viros fuisse, nihil placere ratum esse quod[*](quod V: quod elegissent aut quod D) ab eis actum diceretur[*](dicetur Madvig). M. vero Antonium quis est qui civem possit iudicare potius quam taeterrimum et crudelissimum hostem, qui pro aede Castoris sedens audiente populo Romano dixerit nisi victorem victurum neminem? num[*](num D: non V) putatis, patres conscripti, dixisse eum minacius quam facturum fuisse? quid vero quod in contione dicere ausus est, se, cum magistratu[*](magistratu V2s1: magistratus cett) abisset, ad urbem futurum[*](futurum Vb: venturum nst introiturum] et exiturum add. Cobet) cum exercitu, introiturum quotienscumque vellet, quid erat aliud nisi denuntiare populo Romano servitutem?

quod autem eius iter Brundisium, quae festinatio, quae spes, nisi ad[*](nisi ut ad bns) urbem vel in urbem potius exercitum maximum adduceret? qui autem dilectus centurionum, quae effrenatio impotentis animi! cum eius promissis legiones fortissimae reclamassent[*](clamassent V), domum ad se venire iussit centuriones quos bene sentire de re publica cognoverat eosque ante pedes suos uxorisque suae, quam secum gravis imperator ad exercitum duxerat, iugulari coegit. quo[*](quo V2D: quam V1: quonam coni. Halm) animo hunc futurum fuisse censetis in nos quos oderat, cum in eos quos numquam viderat tam crudelis fuisset, et quam avidum in pecuniis locupletium[*](locupletum bt) qui pauperum sanguinem concupisset? quorum ipsorum bona, quantacumque erant, statim suis comitibus compotoribusque discripsit[*](discripsit Bücheler: descripsit codd.).

atque ille furens infesta iam patriae signa a[*](a om. D) Brundisio inferebat; cum C. Caesar[*](C. om. D) deorum immortalium beneficio, divina[*](divina b: divini Vnst, Cus.) animi, ingeni, consili magnitudine, quamquam sua[*](quam sua D) sponte eximiaque virtute, tamen approbatione auctoritatis meae colonias patris[*](patris D: patrias V) adiit[*](adit V1, Cus.), veteranos milites convocavit[*](confecit Lambinus), paucis diebus exercitum fecit, incitatos latronum[*](latronis D) impetus retardavit. postea vero quam legio Martia ducem praestantissimum vidit, nihil egit aliud nisi ut aliquando liberi essemus; quam est imitata[*](fort. imitata est (numeri gratia, cf. Zielinski, p. 134)) quarta legio. quo ille nuntio audito cum senatum vocasset adhibuissetque consularem qui sua sententia C. Caesarem hostem iudicaret, repente concidit.

post autem neque sacrificiis sollemnibus factis neque votis nuncupatis non profectus est, sed profugit paludatus. at quo? in provinciam firmissimorum et fortissimorum[*](et fortissimorum om. V1) civium qui illum, ne si ita quidem venisset ut nullum bellum inferret, ferre potuissent[*](bellum inferre potuissent V), impotentem, iracundum, contumeliosum, superbum, semper poscentem, semper rapientem, semper ebrium. at ille cuius ne pacatam quidem nequitiam quisquam ferre posset bellum intulit provinciae Galliae; circumsedet[*](circumsedit (-de V1) V2D: corr. Faernus) Mutinam, firmissimam et splendidissimam populi Romani coloniam; oppugnat D. Brutum, imperatorem, consulem designatum, civem non sibi, sed nobis et rei publicae[*](rei p. V: p. r. D) natum.

ergo Hannibal hostis, civis Antonius? quid ille fecit hostiliter quod hic non aut fecerit aut faciat aut moliatur[*](aut ante moliatur om. V) et cogitet? totum iter Antoniorum[*](Antonii V2D) quid habuit nisi depopulationes, vastationes, caedis, rapinas? quas[*](quas V: quae D) non faciebat Hannibal, quia[*](quia D: qui V1: quam V2) multa ad usum suum[*](suum om. D) reservabat: at hi[*](at hi Naugerius (2): et hii b: haec V: haec ii nst vivent V: vivunt ed. Campani), qui in horam viverent, non modo de fortunis et de[*](et de V: de D) bonis civium, sed ne de utilitate quidem sua cogitaverunt.

ad hunc, di boni! legatos mitti placet? Norunt isti homines formam rei publicae[*](famam rei p. b), iura belli, exempla maiorum, cogitant quid populi Romani maiestas, quid senatus severitas postulet? legatos decernis[*](decernitis (cern. t) D)? si, ut deprecere[*](deprecentur D), contemnet; si, ut imperes[*](imperetis (-petr- t) D), non audiet; denique quamvis severa legatis mandata dederimus, nomen ipsum legatorum hunc quem videmus[*](vidimus D) populi Romani restinguet ardorem, municipiorum atque Italiae franget animos. Vt omittam haec quae magna sunt, certe ista legatio moram et tarditatem adferet bello.

quamvis dicant quod quosdam audio dicturos: ‘legati proficiscantur: bellum nihilo minus paretur,’ tamen legatorum nomen ipsum et animos molliet[*](molliet D: hominum V: hominum molliet Graevius) et belli celeritatem morabitur. minimis momentis, patres conscripti, maximae inclinationes temporum fiunt, cum in omni casu rei publicae tum in bello et maxime civili quod opinione plerumque et fama gubernatur. nemo quaeret quibuscum mandatis legatos miserimus: nomen ipsum legationis ultro missae timoris esse signum videbitur. recedat a Mutina, desinat oppugnare Brutum, decedat ex Gallia; non est verbis rogandus, cogendus est[*](est D: et V1: est et V2, Cus.) armis.

non enim ad Hannibalem mittimus ut a Sagunto recedat, ad quem miserat olim senatus P. Valerium Flaccum[*](Flaccum anfalcum (an f. ns) D) et Q. Baebium Tampilum[*](Tampilum Faernus: Pamphilum codd.)—qui, si Hannibal non pareret, Carthaginem[*](Karthaginem V) ire iussi sunt[*](iussi sunt V2D: iusserunt V1: iussi erant Halm): nostros[*](nostros legatos D) quo iubemus[*](iubebimus ns) ire, si non paruerit Antonius?—ad nostrum civem mittimus[*](ad ... mittimus om. D), ne imperatorem[*](imperatorem coloniamque D), ne coloniam[*](coloniam V, Cus.: coloniamque D) populi Romani oppugnet. itane vero? hoc per legatos rogandum est? quid interest, per deos immortalis, utrum hanc urbem oppugnet an huius urbis propugnaculum, coloniam populi Romani praesidi causa conlocatam? Belli Punici secundi quod contra maiores nostros Hannibal gessit causa fuit Sagunti oppugnatio. recte ad eum legati missi: mittebantur ad Poenum, mittebantur pro Hannibalis hostibus, nostris sociis. quid simile tandem? nos ad civem mittimus[*](mittimus Vb: mittemus nst) ne imperatorem populi Romani, ne exercitum, ne coloniam circumsedeat, ne oppugnet, ne agros depopuletur, ne sit hostis.

age, si paruerit, hoc civi uti aut volumus aut possumus? ante diem xiii[*](xiiii nt). Kalendas Ianuarias decretis vestris eum concidistis; constituistis ut haec ad vos Kalendis Ianuariis referrentur quae referri videtis, de honoribus et praemiis bene de re publica meritorum et merentium: quorum principem iudicastis[*](iudicavistis D) eum qui fuit C. Caesarem, qui M. Antoni impetus nefarios ab urbe in Galliam avertit[*](vertit D), tum[*](tum Halm: tum deinde V: deinde D) milites veteranos qui primi Caesarem secuti sunt, tum[*](tum D: tum atque V: atque Halm) illas caelestis divinasque legiones, Martiam et quartam comprobastis[*](comprobastis Faernus: comprobatis V: om. D) quibus, cum consulem suum non modo reliquissent, sed bello etiam persequerentur honores et praemia spopondistis; eodemque die D. Bruti[*](D. om. D), praestantissimi civis, edicto adlato atque proposito factum eius conlaudastis[*](collaudavistis D), quodque ille bellum privato consilio susceperat, id vos auctoritate publica comprobastis[*](comprobavistis D).

quid igitur illo die aliud egistis nisi ut[*](ut V: ut re nst: ut te b) hostem iudicaretis Antonium? his vestris decretis aut ille vos aequo animo aspicere poterit aut vos illum sine dolore summo videbitis? exclusit illum a re publica, distraxit, segregavit non solum scelus ipsius sed etiam, ut mihi videtur, fortuna quaedam rei publicae. qui si legatis paruerit Romamque redierit, num umquam[*](num umquam Garatoni: numquam V: num quando D) perditis civibus vexillum quo concurrant defuturum putatis? sed hoc minus vereor: sunt alia quae magis timeam et cogitem[*](timeam et cogitem om. D). numquam parebit ille legatis. Novi hominis insaniam[*](insanam Faernus), adrogantiam; novi perdita consilia amicorum, quibus ille est deditus.

Lucius quidem frater eius, utpote qui peregre depugnarit, familiam ducit. sit per se ipse sanus, quod numquam erit: per hos esse ei tamen non licebit. teretur[*](teretur V, Cus.: feretur nst: differetur b) interea tempus; belli apparatus refrigescent. Vnde est adhuc bellum tractum[*](tractum om. D: tantum Cobet) nisi ex retardatione et mora? Vt primum post discessum latronis vel potius desperatam fugam libere[*](libere V2 in ras.: tuto coni. Halm) senatus haberi potuit, semper flagitavi ut convocaremur. quo die primum convocati sumus, adfui ipse[*](adfui ipse scripsi: adfuissem cum post consensu hab. V: om. D), cum designati consules non adessent, ieci sententia mea maximo vestro consensu fundamenta rei publicae, serius omnino quam decuit—nec enim ante potui[*](potuisset (-sem b) tamen D)—sed tamen si ex eo tempore dies nullus intermissus esset, bellum profecto nullum haberemus.

omne malum nascens facile opprimitur: inveteratum fit plerumque robustius. sed tum exspectabantur Kalendae Ianuariae, fortasse non recte. verum praeterita omittamus: etiamne hanc moram[*](moram V1: adferemus add. cett.), dum proficiscantur legati, dum revertantur? quorum exspectatio dubitationem belli adfert. bello autem dubio quod potest studium esse dilectus?

quam ob rem, patres conscripti, legatorum mentionem[*](mentionem menti nst: mentio quis non videt quam alieno tempore nunc a vobis facta est b.)[*](Hic incipit in D magna lacuna usque ad vi. 18) nullam censeo faciendam; rem administrandam arbitror sine ulla mora et confestim gerendam[*](gerendam Lambinus: censeo add. V); tumultum decerni, iustitium edici, saga sumi dico oportere, dilectum haberi sublatis vacationibus in urbe et in Italia praeter Galliam tota[*](tota Muretus: totam V).

quae si erunt facta, opinio ipsa et fama nostrae severitatis obruet scelerati gladiatoris amentiam. sentiet sibi bellum cum re publica esse susceptum; experietur consentientis senatus nervos atque viris; nam nunc quidem partium contentionem esse dictitat. quarum partium? alteri victi sunt, alteri sunt e mediis C. Caesaris partibus; nisi forte Caesaris partis a Pansa et Hirtio consulibus et a filio C. Caesaris oppugnari putamus. hoc vero bellum non est ex[*](est ex ed. Gryph.: ex V) dissensione partium, sed ex nefaria spe perditissimorum civium excitatum, quibus bona fortunaeque nostrae notatae sunt et iam ad cuiusque optionem[*](optionem Manutius: opinionem V) distributae.

legi epistulam Antoni quam ad quendam vii virum, capitalem hominem, conlegam suum, miserat. ‘quid concupiscas tu videris: quod concupiveris certe habebis.’ en[*](en Lambinus: em V: hem ed. R) ad quem legatos mittamus, cui bellum moremur inferre: qui ne sorti quidem fortunas nostras destinavit[*](destinavit Ferrarius: destinuit V), sed libidini cuiusque nos ita addixit ut ne sibi quidem quicquam integrum quod non alicui promissum iam sit reliquerit. cum hoc, patres conscripti, bello[*](bello V: bello, bello Naugerius (1)), inquam, decertandum est, idque confestim; legatorum tarditas repudianda est.

quapropter ne multa nobis cotidie decernenda sint, consulibus totam rem publicam commendandam censeo eisque permittendum ut rem publicam defendant provideantque ne quid res publica detrimenti accipiat, censeoque ut eis qui in exercitu M. Antoni[*](exercitu M. Klotz: exercitum V: exercitu Poggius) sunt ne sit ea res fraudi, si ante Kalendas Februarias ab eo discesserint. haec si censueritis, patres conscripti, brevi tempore libertatem populi Romani auctoritatemque vestram recuperabitis. si autem lenius agetis, tamen eadem, sed fortasse serius[*](sero Cobet) decernetis. de re publica quoad rettulistis satis decrevisse videor.

altera res est de honoribus: de quibus deinceps intellego esse dicendum. sed qui ordo in sententiis rogandis servari solet, eundem tenebo in viris fortibus honorandis. A Bruto igitur, consule designato, more maiorum capiamus exordium. cuius ut superiora omittam, quae sunt maxima illa quidem sed adhuc hominum magis iudiciis quam publice laudata, quibusnam verbis eius laudes huius ipsius temporis consequi possumus? neque enim ullam mercedem tanta virtus praeter hanc laudis gloriaeque desiderat; qua etiam si careat, tamen sit se ipsa contenta: quamquam[*](quamquam atque Manutius) in memoria gratorum civium tamquam in luce posita laetetur[*](laetetur ed. R: laetentur V). laus igitur iudici testimonique nostri tribuenda Bruto est.

quam ob rem his verbis, patres conscripti, senatus consultum faciendum censeo: ‘cum D. Brutus, imperator, consul designatus, provinciam Galliam in senatus populique Romani potestate teneat, cumque exercitum tantum tam brevi tempore summo studio municipiorum coloniarumque provinciae Galliae, optime de re publica meritae merentisque, conscripserit, compararit, id eum recte et ordine exque re publica fecisse, idque D. Bruti praestantissimum meritum in rem publicam senatui populoque Romano gratum esse et fore: itaque senatum populumque Romanum existimare, D. Bruti imperatoris, consulis designati, opera, consilio, virtute incredibilique studio et consensu provinciae Galliae rei publicae difficillimo tempore esse subventum.'

huic tanto merito Bruti, patres conscripti[*](p. c. Bruti V: corr. Poggius), tantoque in rem publicam beneficio quis est tantus honos qui non debeatur? nam si M. Antonio patuisset Gallia, si oppressis municipiis et coloniis[*](colonis V: corr. ed. R) imparatis in illam ultimam Galliam penetrare potuisset, quantus rei publicae terror impenderet? dubitaret, credo, homo amentissimus atque in omnibus consiliis praeceps et devius non solum cum exercitu suo sed etiam cum omni immanitate barbariae bellum inferre nobis, ut eius furorem ne Alpium quidem muro cohibere possemus. haec igitur habenda gratia est D. Bruto[*](D. Poggius: q. V) qui illum, nondum interposita auctoritate vestra, suo consilio atque iudicio, non ut consulem recepit, sed ut hostem arcuit[*](arguit V: corr. Poggius) Gallia[*](Galliam V: corr. Ferrarius) seque obsideri quam hanc urbem maluit. habeat ergo huius tanti facti tamque praeclari decreto nostro testimonium sempiternum; Galliaque quae semper praesidet atque praesedit huic imperio libertatique communi merito vereque laudetur, quod se suasque viris non tradidit, sed opposuit Antonio.

atque etiam M. Lepido pro eius egregiis in rem publicam meritis decernendos honores quam amplissimos censeo. semper ille populum Romanum liberum voluit maximumque signum illo die dedit voluntatis et iudici sui, cum Antonio diadema Caesari imponente se avertit gemituque et maestitia declaravit quantum haberet odium servitutis, quam populum Romanum liberum cuperet, quam illa[*](qui illa Muretus) quae tulerat temporum magis necessitate quam iudicio tulisset. quanta vero is moderatione usus sit in illo tempore civitatis quod post mortem Caesaris consecutum est, quis nostrum oblivisci potest? Magna haec, sed ad maiora properat oratio.

quid enim, o di immortales! admirabilius omnibus gentibus, quid optatius populo Romano accidere potuit quam, cum[*](cum Poggius: quim V1: quod V2) bellum civile maximum esset, cuius belli exitum omnes timeremus, sapientia et misericordia[*](et misericordia scripsi: & iā V e coll. mea (ex et mĩa i. e. misericordia ortum), del. Lambinus: et clementia vel et mansuetudine coni. Halm) id potius exstingui quam armis et ferro rem in discrimen adducere[*](adduci Lambinus)? quod si eadem ratio Caesaris fuisset in illo taetro miseroque bello, ut omittam patrem, duos Cn. Pompei, summi et singularis viri, filios incolumis haberemus: quibus certe pietas fraudi esse non debuit. Vtinam omnis M. Lepidus servare potuisset! facturum fuisse declaravit in eo quod potuit, cum Sex. Pompeium restituit civitati, maximum ornamentum rei publicae, clarissimum monumentum clementiae suae. gravis illa fortuna populi Romani, grave fatum. Pompeio enim patre, quod imperi[*](imperio V: corr. ed. R) populi Romani lumen fuit, exstincto interfectus est patris simillimus filius.

sed omnia mihi videntur deorum immortalium iudicio expiata[*](expiata Faernus: expieta V1: ex pietate V2) sex. Pompeio rei publicae conservato. quam ob causam iustam atque magnam et quod periculosissimum civile bellum maximumque humanitate et sapientia sua M. Lepidus ad pacem concordiamque convertit, senatus consultum his verbis censeo perscribendum: ‘cum a M. Lepido imperatore, pontifice maximo, saepe numero res publica et bene et feliciter gesta sit, populusque Romanus intellexerit ei dominatum regium maxime displicere, cumque eius opera, virtute, consilio singularique clementia et mansuetudine bellum acerbissimum civile sit restinctum,