Philippicae

Magno in dolore[*](dolore sum D), patres conscripti, vel maerore potius quem ex crudeli et miserabili morte C. Treboni, optimi civis moderatissimique hominis, accepimus, inest tamen aliquid quod rei publicae profuturum putem. perspeximus enim quanta in eis qui contra patriam scelerata arma ceperunt inesset immanitas. nam duo haec capita nata sunt post homines natos taeterrima et spurcissima, Dolabella et Antonius: quorum alter effecit quod optarat[*](optabat D), de altero patefactum est quid cogitaret. L. Cinna crudelis, C. Marius in iracundia perseverans, L. Sulla vehemens; neque ullius horum in ulciscendo acerbitas progressa ultra mortem est; quae tamen poena in civis nimis crudelis putabatur.

ecce tibi geminum in scelere par, invisitatum[*](invisitatum t: inusitatum cett.), inauditum, ferum, barbarum. itaque quorum summum quondam[*](quondam ns: quoddam Vb: om. t) inter ipsos odium bellumque meministis, eosdem postea singulari inter se consensu et amore devinxit improbissimae[*](improbissimae V, Cus.: impurissimae D) naturae et turpissimae vitae similitudo. ergo id[*](id del. Lambinus) quod fecit Dolabella in quo potuit multis idem minatur Antonius. sed ille cum procul esset[*](abesset D) a consulibus exercitibusque nostris neque dum senatum cum populo Romano conspirasse[*](conspirare Ernesti) sensisset, fretus Antoni copiis ea scelera suscepit quae Romae iam suscepta arbitrabatur a socio furoris sui.

quid ergo hunc aliud moliri, quid optare censetis aut quam omnino causam esse belli? omnis[*](omnes om. D), qui libere de re publica sensimus, qui dignas nobis sententias diximus, qui populum Romanum liberum[*](r. p. liberam D) esse voluimus[*](voluimus Vs1: volumus cett.), statuit ille quidem non inimicos, sed hostis: maiora tamen in nos quam in hostem supplicia meditatur: mortem naturae poenam[*](poenam del. Faernus) putat esse, iracundiae tormenta atque cruciatum. qualis igitur hostis habendus est is a quo victore, si cruciatus absit, mors in benefici parte numeretur? quam ob rem, patres conscripti, quamquam hortatore non egetis—ipsi enim vestra sponte exarsistis ad libertatis recuperandae cupiditatem— tamen eo maiore animo studioque libertatem defendite quo maiora proposita victis supplicia servitutis videtis.

in Galliam invasit Antonius, in Asiam Dolabella, in alienam uterque provinciam. alteri se Brutus obiecit impetumque furentis atque omnia divexare ac diripere cupientis vitae suae periculo conligavit, progressu[*](a progressu V2D) arcuit, a reditu refrenavit, obsideri se passus ex utraque parte constrinxit Antonium. alter in Asiam inrupit. cur? si ut[*](cursim ut D) in Syriam, patebat[*](petebat D) via et certa neque longa; sin ut ad Trebonium[*](sin ut ad Trebonium suppl. Lambinus), quid opus fuit cum legione? praemisso Marso[*](Mario D) nescio quo Octavio, scelerato latrone atque egenti, qui popularetur agros, vexaret urbis non ad spem constituendae rei familiaris, quam tenere eum posse negant qui norunt—mihi enim hic senator ignotus est—sed ad praesentem pastum mendicitatis suae, consecutus est Dolabella.

nulla suspicione belli —quis enim id putaret?—secutae conlocutiones familiarissimae cum Trebonio; complexus[*](complexus scripsi: complexusque codd.: fort. complexus quoque) summae benevolentiae falsi indices[*](indices falsi Nipperdey) exstiterunt in amore simulato[*](in amore simulato om. s); dexterae quae fidei testes esse solebant sunt perfidia[*](perfidia sunt D) et scelere violatae: nocturnus introitus Zmyrnam quasi in hostium urbem, quae est fidissimorum[*](fidelissimorum D) antiquissimorumque sociorum; oppressus Trebonius, si ut[*](si ut V: sicut D (ita mox)) ab eo qui aperte hostis esset, incautus; si ut ab eo qui civis etiam tum speciem haberet, miser. ex quo nimirum documentum nos capere fortuna voluit quid esset victis extimescendum. consularem hominem consulari imperio provinciam Asiam[*](Asiam del. Schelle) obtinentem Samiario exsuli tradidit: interficere captum statim noluit, ne nimis, credo, in victoria liberalis videretur. cum verborum contumeliis optimum virum incesto ore lacerasset, tum verberibus ac tormentis quaestionem habuit pecuniae publicae, idque per biduum. post cervicibus[*](cervicibus Vt: a cervicibus bns) fractis[*](fractis om. D) caput abscidit, idque adfixum[*](adfixum V et Arusianus K. vii. p. 454: fixum D) gestari iussit in pilo; reliquum corpus tractum atque laniatum[*](atque laniatum om. V1) abiecit in mare.

cum hoc hoste bellandum est cuius[*](cuius Poggius: a cuius (acu- Vns) codd.) taeterrima crudelitate omnis barbaria superata est. quid loquar de caede civium Romanorum, de direptione fanorum? quis est qui pro rerum atrocitate deplorare tantas calamitates queat? et nunc tota Asia vagatur, volitat ut rex; nos alio bello distineri putat: quasi vero non idem unumque[*](unum idemque D) bellum sit contra hoc iugum impiorum nefarium. imaginem M. Antoni[*](M. om. D) crudelitatis in Dolabella cernitis: ex hoc illa efficta[*](efficta cod. Vrsini: effecta VD) est; ab hoc[*](ab hoc illa D) Dolabellae scelerum praecepta sunt tradita. num leniorem quam in Asia Dolabella fuit in Italia, si liceat, fore putatis Antonium? mihi quidem et ille pervenisse videtur quoad progredi potuerit feri hominis amentia, neque Antonius ullius supplici adhibendi, si potestatem habeat, ullam esse[*](esse Vrsinus: es V1: est V2D) partem relicturus.

ponite igitur ante oculos, patres conscripti, miseram illam quidem et flebilem speciem, sed ad incitandos nostros animos[*](nostros animos V, Servius ad Aen. ii. 407: animos nostros (uestros s) D) necessariam: nocturnum impetum in urbem Asiae clarissimam, inruptionem armatorum in Treboni domum, cum miser ille prius latronum gladios videret quam quae res esset audisset; furentis introitum Dolabellae, vocem impuram atque os illud infame, vincla[*](vincula D), verbera, eculeum, tortorem carnificemque[*](carnificem tortoremque D) Samiarium: quae tulisse illum fortiter et patienter ferunt. Magna laus meoque iudicio omnium maxima. est enim sapientis, quicquid homini accidere possit, id praemeditari ferendum modice esse, si evenerit[*](si evenerit del. Ernesti (tuetur numerus)). maioris omnino est consili providere ne quid tale accidat, animi non minoris fortiter ferre[*](ferre si evenerit add. codd.: ego delevi).

ac Dolabella quidem tam fuit immemor humanitatis—quamquam eius numquam particeps fuit[*](fuit cod. Barbadorii: fuerit VD)—ut suam insatiabilem crudelitatem exercuerit[*](exacuerit D) non solum in vivo, sed etiam in mortuo; atque in eius corpore lacerando atque vexando, cum animum satiare non posset, oculos paverit[*](paverit Ferrarius: pavit codd.: fort. mortuo: itaque ... pavit (cf. Zielinski, p. 215)) suos.

O multo miserior Dolabella quam ille quem tu miserrimum esse voluisti! ‘dolores Trebonius pertulit magnos.’ multi ex morbi gravitate maiores, quos tamen non miseros, sed laboriosos solemus dicere. ‘longus fuit dolor.’ bidui, at compluribus annorum saepe multorum. nec vero graviora sunt carnificum cruciamenta quam interdum tormenta[*](torm. quam interdum cruciamenta D) morborum.

Alia sunt, alia, inquam, o perditissimi homines et amentissimi, multo miseriora. nam quo maior vis est animi quam corporis, hoc sunt graviora ea quae concipiuntur animo quam illa quae corpore. miserior igitur qui suscipit[*](suscepit V) in se scelus quam is qui[*](is qui D: si ui V: si qui P. R. Müller) alterius facinus subire cogitur. cruciatus est a Dolabella Trebonius: et quidem a Carthaginiensibus[*](Kartaginiensibus V) Regulus. qua re cum crudelissimi Poeni iudicati sint in hoste, quid in cive de Dolabella iudicandum est? an vero hoc conferendum est aut[*](aut V: an D) dubitandum uter miserior sit[*](sit om. D), isne[*](isne D: nonne V) cuius mortem senatus populusque Romanus ulcisci cupit[*](ulcisci cupit Ferrarius: ulcis cupit V1: ulcis cupitur V2: ulciscitur D), an is qui cunctis senatus sententiis[*](cuncti senatus sententia D) hostis est iudicatus? nam ceteris quidem vitae partibus quis est qui possit sine Treboni maxima contumelia conferre vitam Treboni cum Dolabellae? alterius consilium, ingenium, humanitatem, innocentiam, magnitudinem animi in patria liberanda quis ignorat? alteri[*](alterius D) a puero[*](a puero om. D) pro deliciis[*](deliciis V: dilectis D) crudelitas fuit; deinde ea libidinum turpitudo ut in hoc sit semper ipse laetatus, quod ea faceret quae sibi obici ne ab inimico quidem possent verecundo.

et hic, di immortales! aliquando fuit meus. occulta enim erant vitia non inquirenti. neque nunc fortasse[*](fortasse om. Cus.) alienus ab eo essem, nisi ille nobis[*](nobis Halm: bonis V, Cus.: vobis D), nisi moenibus patriae, nisi huic urbi, nisi dis penatibus, nisi aris et focis omnium nostrum, nisi denique naturae et humanitati inventus esset inimicus. A quo admoniti diligentius et vigilantius caveamus Antonium.

etenim Dolabella non ita multos secum habuit notos atque insignis latrones: at videtis quos et quam multos habeat Antonius. primum Lucium[*](L. om. D) fratrem: quam facem, di immortales, quod facinus, quod scelus, quem gurgitem, quam voraginem! quid eum non sorbere animo, quid non haurire cogitatione, cuius sanguinem non bibere censetis, in[*](cuius ... in om. V) cuius possessiones atque fortunas non impudentissimos oculos spe et mente defigere?

quid Censorinum? qui se verbo praetorem esse urbanum cupere dicebat, re certe noluit. quid Bestiam? qui consulatum in Bruti locum se[*](se ante consul. hab. D) petere profitetur. atque hoc quidem detestabile omen avertat Iuppiter! quam absurdum autem, qui praetor fieri non potuerit, petere eum consulatum? nisi forte damnationem pro praetura[*](damnationem pro praetura V: dampnatione .pp. r. t: dampnatus (dampnat etiam b) a nobis (vob. bn2 p. q. r. bns) putat. alter Caesar Vopiscus ille[*](Vopiscus ille V: vobiscum homo D) summo ingenio, summa potentia, qui ex aedilitate consulatum petit, solvatur[*](cons petit solvatur V: ad cons. solvatur D) legibus: quamquam leges eum non tenent[*](teneant V propter eximiam om. D) propter eximiam, credo, dignitatem. at hic me defendente quinquiens absolutus est: sexta palma urbana etiam in gladiatore[*](etiam gladiatori Pluygers) difficilis. sed haec iudicum culpa, non mea est. ego defendi fide optima: illi debuerunt clarissimum et praestantissimum senatorem in civitate retinere. qui tamen nunc nihil aliud agere videtur nisi ut intellegamus illos quorum res iudicatas inritas fecimus bene et e re publica iudicavisse.

neque hoc in hoc uno est: sunt alii in isdem castris honeste condemnati, turpiter restituti. quod horum consilium qui omnibus bonis hostes sunt nisi crudelissimum putatis fore? accedit Saxa nescio quis, quem nobis Caesar ex ultima Celtiberia tribunum plebis dedit, castrorum antea metator, nunc, ut[*](ut V: vi D) sperat, urbis: a qua cum sit alienus, suo capiti salvis nobis ominetur[*](ominetur Vb1: dominetur cett.). cum hoc veteranus Cafo, quo neminem veterani peius oderunt. his quasi praeter dotem quam in civilibus malis acceperant agrum Campanum est largitus Antonius, ut haberent reliquorum nutriculas praediorum. quibus utinam contenti essent[*](esse possent D)! ferremus, etsi tolerabile non erat, sed quidvis patiendum fuit, ut hoc taeterrimum bellum non haberemus.

quid? illa castrorum M. Antoni[*](M. om. D) lumina, nonne ante oculos proponitis? primum duos conlegas Antoniorum[*](Antoniorum Vt: -onii bns) et Dolabellae, Nuculam et Lentonem, Italiae divisores lege ea quam senatus per vim latam iudicavit; quorum alter commentatus est[*](quorum ... est om. V) mimos, alter egit tragoediam. quid dicam de Apulo Domitio? cuius modo bona[*](bona modo D) proscripta vidi[*](vidimus D). tanta procuratorum est neglegentia. at hic nuper sororis filio infudit venenum, non dedit. sed non possunt non prodige vivere qui nostra bona sperant, cum effundant[*](effundunt D) sua. vidi[*](vide D) etiam P. Deci auctionem, clari[*](clarissimi D) viri, qui maiorum[*](maiorum suorum D) exempla persequens pro alieno se aere devovit. emptor tamen in ea auctione inventus est nemo. hominem[*](O hominem n2) ridiculum qui se exserere[*](exserere Halm: exercere V: exire D: emergere ex Müller) aere alieno putet posse, cum vendat aliena.

nam quid ego de Trebellio dicam? quem ultae[*](quem ultae Vbaldinus: quem ute V: quam multae D) videntur Furiae debitorum; vindicem[*](vindicem Poggius: vindicem is V: vindices D: vindicis Ferrarius) enim novarum tabularum novam tabulam vidimus[*](vidimus D: videmus V: fort. iam videmus (clausulae gratia)). quid de T. Planco[*](T. Zumpt: L. V: om. D)? quem[*](quem b1: quae V: qui cett.) praestantissimus civis[*](civis (-es b2) Vb: civis civi t: cives civis ns), Aquila, Pollentia expulit et quidem crure fracto: quod utinam illi ante accidisset, ne huc redire potuisset! lumen et decus illius exercitus paene praeterii, T. Annium Cimbrum, Lysidici filium, Lysidicum ipsum[*](ipsum Graeco (in Gr. D) verbo add. codd., del. Manutius (in mg. archetypi erat graec. = Graecum, cf. ad l. 20)), quoniam omnia iura dissolvit, nisi forte iure Germanum Cimber occidit. cum hanc et huius[*](eius D) generis copiam tantam habeat Antonius, quod scelus omittet, cum Dolabella tantis se obstrinxerit parricidiis nequaquam pari latronum manu et copia?

quapropter, ut invitus saepe dissensi a Q. Fufio[*](Q. om. V), ita sum eius sententiae libenter adsensus: ex quo iudicare debetis me non cum homine solere, sed cum causa dissidere. itaque non adsentior solum sed etiam gratias ago Fufio: dixit enim severam, gravem[*](gravem grecauem V (i. e. ex grec grauem)), re publica dignam sententiam: iudicavit hostem Dolabellam; bona censuit publice possidenda. quo cum addi nihil potuisset[*](potuisset V: posset (-it b) D)—quid enim atrocius potuit, quid severius decernere[*](decernere D: degenere V)?—dixit tamen, si quis eorum qui post se rogati essent graviorem sententiam dixisset, in eam se iturum. quam severitatem quis potest non laudare?

nunc[*](num D), quoniam hostis est iudicatus Dolabella, bello est persequendus. neque enim quiescit[*](quiescit Vb1: -scet cett.); habet legionem, habet fugitivos, habet sceleratam impiorum manum; est ipse confidens, impotens, gladiatorio generi mortis addictus. quam ob rem, quoniam Dolabella hesterno die hoste decreto bellum gerendum est, imperator est deligendus[*](deligendus bs: dilig. cett.). duae dictae sunt sententiae quarum neutram probo: alteram quia semper, nisi cum est necesse, periculosam arbitror; alteram quia alienam his temporibus existimo.

nam extraordinarium imperium[*](semper imperium D) populare atque ventosum est, minime nostrae gravitatis, minime huius ordinis. bello Antiochino[*](Antiochi bns) magno et gravi, cum L. Scipioni provincia Asia[*](provincia Asia Faernus: pc ia V: p. f. Asia D) obvenisset, parumque in eo putaretur esse animi, parum roboris, senatusque ad conlegam eius, C. Laelium[*](C. om. V), illius[*](illius Ernesti: huius codd.) sapientis patrem, negotium deferret, surrexit P. Africanus, frater maior L. Scipionis, et illam ignominiam a familia[*](a familia V: familia t: familiae bns) deprecatus est, dixitque et in fratre suo summam virtutem[*](post summam vir- sequitur in V xii, 12-23 -sumus iudicare ... corpore, tum xiii. 1-10 a principio ... acerbam, tum xi. 17-22 -tutem ... virum (reliqua perierunt)) esse summumque consilium neque se ei legatum, id aetatis eisque rebus gestis, defuturum. quod cum ab eo esset dictum, nihil est de Scipionis provincia commutatum; nec plus extraordinarium imperium ad id bellum quaesitum quam duobus antea maximis Punicis bellis quae a consulibus aut a dictatoribus gesta et confecta[*](et confecta V: it conta t: ita (aut b) consummata bns) sunt, quam Pyrrhi, quam Philippi, quam post Achaico bello, quam Punico tertio[*](quam Punico tertio om. D); ad quod[*](ad quod a quo domiti V) populus Romanus ita sibi ipse delegit[*](diligit V) idoneum ducem, P. Scipionem, ut eum tamen bellum gerere consulem vellet.

cum Aristonico bellum gerendum fuit P. Licinio L. Valerio[*](p. licionio p. Valerio V: L. Valerio P. Scipione D) consulibus. rogatus est[*](est V: et t: om. bns) populus quem id bellum gerere placeret. Crassus consul, pontifex maximus, Flacco conlegae, flamini Martiali, multam dixit, si a sacris discessisset: quam multam populus Romanus[*](populus Romanus Poggius: populi Romani V: populus D) remisit; pontifici tamen flaminem parere iussit. sed ne tum quidem populus Romanus ad privatum detulit bellum, quamquam erat Africanus qui anno ante de Numantinis triumpharat[*](triumphaverat D); qui, cum longe omnis belli gloria et virtute superaret, duas tamen tribus solas[*](solas om. D) tulit. ita populus Romanus consuli potius Crasso quam privato Africano bellum gerendum dedit[*](post dedit add. V1 ex § 20 sed de ... designatus). de Cn. Pompei imperiis, summi viri atque omnium principis, tribuni plebis turbulenti tulerunt. nam Sertorianum bellum a senatu privato datum est, quia consules recusabant, cum L. Philippus pro consulibus eum se[*](se eum D) mittere dixit, non pro consule.

quae igitur haec comitia, aut quam ambitionem constantissimus et gravissimus civis, L. Caesar, in senatum introduxit? clarissimo viro atque innocentissimo decrevit imperium, privato tamen: in quo maximum nobis onus imposuit[*](fort. maximum post imposuit collocandum (clausulae gratia: cf. Zielinski p. 147) assensero V2D). adsensus ero, ambitionem induxero in curiam; negaro, videbor suffragio meo, tamquam comitiis, honorem homini amicissimo denegavisse. quod si comitia placet in senatu haberi[*](habere D), petamus, ambiamus, tabella modo[*](modo Vb: nova t: modo nova ns) detur nobis, sicut populo data est. cur committis[*](committis Faernus: comitiis (-ciis b) codd.), Caesar, ut aut praestantissimus vir, si tibi non sit adsensum, repulsam tulisse videatur aut unus quisque nostrum praeteritus, si, cum pari dignitate simus[*](sumus D), eodem honore digni non putemur?

at enim—nam id exaudio—C. Caesari adulescentulo[*](adolescenti (-escens t) D) imperium extraordinarium mea sententia dedi. ille enim mihi praesidium extraordinarium dederat: cum dico mihi, senatui dico populoque Romano. A quo praesidium res publica[*](res p. praesidium D), ne cogitatum quidem, tantum haberet ut sine eo salva esse non posset, huic extraordinarium imperium non darem? aut exercitus adimendus aut imperium dandum fuit. quae est enim ratio aut qui potest fieri ut sine imperio teneatur exercitus? non igitur, quod ereptum non est, id existimandum est datum. eripuissetis C. Caesari, patres conscripti, imperium, nisi dedissetis. milites veterani qui illius auctoritatem, imperium, nomen secuti pro re publica arma ceperant volebant sibi ab illo imperari; legio[*](Martia et legio om. D) Martia et legio quarta ita se contulerant[*](contulerat D) ad auctoritatem senatus et rei publicae[*](et rei p. V: reique p. bt: r. p. p. q. r. s: p. q. r. n) dignitatem ut deposcerent imperatorem et ducem C. Caesarem. imperium C. Caesari[*](C. Caesarem. Imperium C. om. D) belli[*](belli Vt: bellum bns) necessitas, fascis senatus dedit. otioso vero et[*](et om. D) nihil agenti privato, obsecro te, L. Caesar—cum peritissimo homine mihi res est—quando imperium senatus dedit?

sed de hoc quidem hactenus, ne refragari homini amicissimo ac de me optime merito videar. etsi quis potest refragari non modo non petenti verum etiam recusanti?