In C. Verrem

omne illud tempus quod fuit antequam iste ad magistratus remque publicam accessit, habeat per me solutum ac liberum. sileatur de nocturnis eius bacchationibus ac vigiliis; lenonum, aleatorum, perductorum[*](perductorum DYpr: perlectorum q: perditorum L) nulla mentio fiat; damna, dedecora, quae res patris eius, aetas ipsius pertulit, praetereantur; lucretur indicia veteris infamiae; patiatur[*](patietur coni. Schuetz: patitur Orelli) eius vita reliqua me hanc tantam iacturam criminum facere.

quaestor Cn. Papirio consuli[*](cōs. D al. p: consuli G2, consule G1b) fuisti abhinc annos quattuordecim. ex ea die ad hanc diem quae fecisti in iudicium voco: hora nulla vacua a furto, scelere, crudelitate, flagitio reperietur. hi sunt anni consumpti in quaestura et legatione Asiatica et praetura urbana et praetura Siciliensi; quare haec eadem erit quadripertita[*](quadripertita D al. p: quadripartita Z al.) distributio totius accusationis meae. quaestor ex senatus consulto provinciam sortitus es: obtigit tibi consularis, ut cum consule Cn. Carbone esses eamque provinciam obtineres. erat tum dissensio civium, de qua nihil sum dicturus quid sentire debueris: unum hoc dico, in eius modi tempore ac sorte statuere te debuisse utrum malles sentire atque defendere. Carbo graviter ferebat sibi quaestorem obtigisse hominem singulari luxuria atque inertia; verum tamen ornabat[*](ornabat prb: honorabat DY) eum beneficiis officiisque omnibus. ne diutius teneam, pecunia attributa, numerata est: profectus est quaestor in provinciam: venit exspectatus in Galliam[*](in Galliam exsp. bd) ad exercitum consularem cum pecunia. simul ac primum ei occasio visa est,—cognoscite hominis principium magistratuum gerendorum et rei publicae administrandae,—aversa pecunia publica quaestor consulem, exercitum, sortem, provinciamque deseruit.

video quid egerim: erigit se, sperat sibi auram posse[*](auram sibi posse K) aliquam adflari[*](afflare coni. Zumpt. Cobet) in hoc crimine voluntatis defensionisque[*](defensionisque qr edd.: dissensionisque DYpb: adsensionisque al. An consensionisque?) eorum quibus Cn. Carbonis mortui nomen odio sit, quibus illam relictionem[*](reiectionem codd. et edd. ante Naugerium (cf. §22)) proditionemque consulis sui gratam sperat fore. quasi vero id cupiditate defendendae nobilitatis aut studio partium fecerit, ac non apertissime consulem, exercitum, provinciamque compilarit et propter impudentissimum furtum aufugerit! est enim obscurum et eius modi factum eius ut possit aliquis suspicari C. Verrem, quod ferre novos homines non potuerit, ad nobilitatem, hoc est ad suos, transisse, nihil fecisse propter pecuniam!

videamus rationes quem ad modum rettulerit: iam ipse ostendet quam ob rem Cn. Carbonem reliquerit, iam se ipse indicabit. primum brevitatem cognoscite: ACCEPI, inquit, VICIENS DVCENTA TRIGINTA[*](triginta om. D al. pr) QVINQVE MILIA QVADRINGENTOS DECEM[*](decem sex DYp) ET SEPTEM NVMMOS. DEDI STIPENDIO, FRVMENTO, LEGATIS, PRO QVAESTORE, COHORTI PRAETORIAE HS MILLE SESCENTA TRIGINTA QVINQVE[*](milles quingenta quadraginta quinque pb) MILIA QVADRINGENTOS[*](pro quaestore Asc.: pro quaestoribus Dp rell.) DECEM ET SEPTEM NVMMOS[*](dedi stipendio... nummos om. G1). RELIQVI: ARIMINI HS SESCENTA MILIA. HOC est rationes referre? hoc modo aut ego aut tu, Hortensi, aut quisquam[*](quispiam G3K) omnium rettulit? quid hoc est? quae impudentia, quae audacia? quod exemplum ex tot hominum rationibus relatis[*](relatis pr edd.: redditis DG1KZ) huiusce modi[*](huius modi pbd (Zielinski p. 193)) est? illa tamen HS sescenta milia, quae ne falso[*](neque falso DYp) quidem potuit quibus data essent describere[*](describere Dp rell.: discr. Kays.: perscr. cod. (?) Vrs.), quae se Arimini scribit reliquisse, quae ipsa HS sescenta milia reliqua facta sunt, neque Carbo attigit neque Sulla vidit neque in aerarium relata sunt. oppidum sibi elegit Ariminum, quod tum, cum iste rationes referebat, oppressum direptumque[*](direptumque D al. b: directumque pr: dirutumque K Lg. 42) erat: non suspicabatur, id quod nunc sentiet, satis multos ex illa calamitate Ariminensium testis nobis in hanc rem reliquos esse. recita denuo.

P. LENTVLO L. TRIARIO[*](G. Triar. DZp: Q. Triar. G12K) QVAESTORIBVS VRBANIS RES RATIONVM RELATARVM. Recita[*](restaurationum relat. p). ex SENATVS CONSVLTO. Vt hoc pacto rationem referre liceret, eo Sullanus repente factus est, non ut honos et dignitas nobilitati restitueretur. quodsi illinc inanis profugisses, tamen ista tua fuga nefaria proditio consulis tui conscelerata[*](scelerata Zd) iudicaretur. 'malus civis, improbus consul, seditiosus homo Cn. Carbo fuit.' fuerit aliis: tibi quando[*](tibi quando pb: tibi iterum suppl. s. l. D: tibi tibi quando KZ: quando tibi qr) esse coepit? posteaquam tibi pecuniam, rem frumentariam, rationes omnis suas exercitumque commisit. nam si tibi antea displicuisset, idem fecisses[*](legisses DY (cf. §60 infra) Qui quaestor malit Muell.) quod anno post M. Piso. quaestor cum L. Scipioni consuli obtigisset, non attigit pecuniam, non ad exercitum profectus est; quod de re publica sensit, ita sensit ut nec fidem suam nec morem maiorum nec necessitudinem sortis laederet.

etenim si haec perturbare omnia ac permiscere volumus, totam vitam periculosam, invidiosam[*](invidiosam Dp rell.: insidiosam Lamb. edd.), infestamque reddemus,—si nullam religionem sors habebit, nullam societatem coniunctio secundae dubiaeque fortunae, nullam auctoritatem mores atque instituta[*](institutaque q) maiorum. omnium est communis inimicus qui fuit hostis suorum. nemo umquam sapiens proditori credendum putavit. ipse Sulla, cui adventus istius gratissimus esse debuit, ab se hominem atque ab exercitu suo removit: Beneventi esse iussit apud eos quos suis partibus amicissimos esse intellegebat, ubi iste summae rei causaeque nocere nihil[*](nil Zielinski, p. 178) posset. ei postea praemia tamen liberaliter tribuit, bona quaedam proscriptorum in agro Beneventano diripienda concessit, habuit honorem ut proditori, non ut amico fidem.

nunc quamvis sint homines qui mortuum Cn. Carbonem oderint, tamen hi debent non quid illi accidere[*](accedere D al. p (i, §4)) voluerint, sed quid ipsis in tali re metuendum sit cogitare. commune est hoc malum, communis metus, commune periculum. nullae sunt occultiores insidiae quam eae quae latent in simulatione offici aut in aliquo necessitudinis nomine. nam eum qui[*](eum qui DKZpbr: qui q: cum G2) palam est adversarius facile cavendo vitare possis; hoc vero occultum intestinum ac domesticum malum non modo non[*](non modo non codd.: non modo Asc. edd. (Cl. Rev. xx. 256)) exsistit, verum etiam opprimit antequam prospicere atque explorare potueris. itane vero?

tu cum[*](Tu cum pb: tum cum D al.: cum G2LK) quaestor ad exercitum missus sis, custos non solum pecuniae sed etiam consulis, particeps omnium rerum consiliorumque fueris, habitus sis in liberum loco, sicut mos maiorum ferebat, repente relinquas, deseras, ad adversarios transeas? O scelus, o portentum in ultimas terras exportandum! non enim potest ea natura quae tantum facinus commiserit hoc uno scelere esse contenta: necesse est semper aliquid eius modi moliatur, necesse est in simili audacia perfidiaque versetur.

itaque idem iste, quem Cn. Dolabella postea C. Malleolo occiso pro quaestore habuit,—haud scio an maior etiam haec necessitudo fuerit quam illa Carbonis, ac plus iudicium voluntatis valere quam sortis debeat,—idem in Cn. Dolabellam qui in Cn. Carbonem fuit. nam quae in ipsum[*](in ipso Asc. edd. vett.) valebant crimina contulit in illum, causamque illius omnem ad inimicos accusatoresque detulit; ipse in eum cui legatus, cui pro quaestore fuerat, inimicissimum atque improbissimum testimonium dixit. ille miser cum esset Cn. Dolabella,—[*](Cn. Dolabella del. Naugerius, Iord., Kays.: malim Ille miser (i, §74) cum esset conflictatus, cum etc.) cum proditione[*](cum prodit Dp et pler.: tum prodit G2Kd) istius nefaria, tum improbo[*](tum impr. K al.: cum impr. Dp et pler.) ac falso eiusdem testimonio,—tum multo[*](cum multo G2.) ex maxima parte[*](Cf. Act. Pr. §34; i. §§65, 119; iii, §188) istius furtorum ac flagitiorum invidia conflagravit.

quid hoc[*](de hoc qr) homine faciatis aut ad quam spem tam perfidiosum, tam importunum animal reservetis? qui in Cn. Carbone sortem, in Cn. Dolabella[*](Carbone... Dolabella Manutius: -em... -am codd.) voluntatem neglexerit ac violarit, eosque ambo[*](ambo D al. p: ambos bG2LKZ) non modo deseruerit sed etiam prodiderit atque oppugnarit. nolite, quaeso, iudices, brevitate orationis meae potius quam rerum ipsarum magnitudine crimina ponderare; mihi enim properandum necessario est, ut omnia vobis quae mihi constituta sunt possim exponere.

quam ob rem quaestura istius demonstrata primique magistratus et furto et scelere perspecto, reliqua attendite. in quibus illud tempus Sullanarum proscriptionum ac rapinarum praetermittam; neque ego istum sibi ex communi calamitate defensionem ullam sinam sumere, suis eum certis propriisque criminibus accusabo. quam ob rem hoc omni tempore Sullano ex accusatione circumscripto legationem eius praeclaram cognoscite.

posteaquam Cn. Dolabellae provincia Cilicia constituta est, o di[*](dii Dp) immortales, quanta iste cupiditate, quibus adlegationibus illam sibi legationem expugnavit! id quod Cn. Dolabellae principium maximae calamitatis fuit. nam ut est[*](est Dp rell.: iste G1d: est iste Kays., Muell. A verbo quacun [que usque ad C. Verrem i, §45 commemoratur fragmentum Palimpsesti Taurinensis, mutilum ipsum (T.)) profectus, quacumque iter fecit, eius modi fuit, non ut legatus populi Romani, sed ut quaedam calamitas pervadere[*](persuadere Tb) videretur. in Achaia— praetermittam[*](Achaiam T) minora omnia, quorum simile forsitan alius quoque aliquid aliquando fecerit; nihil dicam nisi singulare[*](nisi singulare p2 s. l.), nisi id[*](nisi id T: nisi Dp rell.) quod, si in alium reum diceretur, incredibile videretur—magistratum Sicyonium nummos poposcit[*](poposcit pb: poscit D al.: possit G2: petit K). ne sit hoc crimen in Verrem: fecerunt alii. cum ille non daret, animadvertit: improbum, sed non inauditum.

genus animadversionis videte: quaeretis ex quo genere hominem[*](hominem codd.: hominum Hotom. edd. (ii, §17)) istum iudicetis. ignem ex lignis viridibus atque umidis in loco angusto fieri iussit: ibi hominem ingenuum, domi nobilem, populi Romani socium atque amicum, fumo excruciatum semivivum reliquit. iam quae iste[*](ista T) signa, quas tabulas pictas ex Achaia sustulerit, non dicam hoc loco: est mihi alius[*](mihi alius T Asc.: alius mihi Dp rell.) locus ad hanc eius[*](istius qd) cupiditatem demonstrandam separatus[*](separatus TDYp: servatus p2rbd). Athenis audistis ex aede Minervae grande auri pondus ablatum; dictum est hoc[*](est hoc Tb: hoc est p.) in Cn. Dolabellae[*](Cn. om. T (106. 19)) iudicio. dictum? etiam aestimatum[*](dictum est... aestimatum Tp: om. DY). huius consili non participem[*](non part. T: non modo part. Dp rell. Cf. i, §106) C. Verrem, sed principem fuisse reperietis.

Delum venit. ibi ex fano Apollinis religiosissimo noctu clam sustulit signa pulcherrima atque antiquissima, eaque in onerariam navem suam conicienda curavit. postridie cum fanum spoliatum viderent ii qui Delum incolebant, graviter ferebant; est enim tanta apud eos eius fani religio atque antiquitas ut in eo loco ipsum Apollinem natum esse arbitrentur. verbum tamen facere non audebant, ne forte ea res ad Dolabellam ipsum pertineret. tum subito tempestates coortae sunt maximae, iudices, ut non modo proficisci cum cuperet Dolabella non posset, sed vix in oppido consisteret: ita magni fluctus eiciebantur. hic navis illa praedonis istius, onusta signis religiosis, expulsa atque eiecta fluctu frangitur; in litore signa illa[*](illa DYr: om. pqb Schol. Gronov.) Apollinis reperiuntur; iussu Dolabellae reponuntur. tempestas sedatur, Dolabella Delo proficiscitur.

non dubito quin, tametsi nullus in te sensus humanitatis, nulla ratio umquam fuit religionis, nunc tamen in metu periculoque tuo tuorum tibi scelerum veniat[*](venerit q1r) in mentem. potestne tibi ulla spes salutis commoda ostendi, cum recordaris in deos immortalis quam impius, quam sceleratus, quam nefarius fueris? Apollinemne tu Delium spoliare ausus es? illine[*](illine D al. p: illi G12) tu templo tam antiquo, tam sancto, tam religioso manus impias ac sacrilegas adferre conatus es? si in pueritia non iis[*](iis edd. recc.: his Dp rell.) artibus ac disciplinis institutus eras ut ea quae litteris mandata sunt disceres atque cognosceres, ne postea quidem, cum in ea ipsa loca venisti, potuisti accipere id quod est proditum memoria[*](memoriae G1bd) ac litteris,

Latonam ex longo errore et fuga gravidam et iam ad pariendum[*](ad pariendum vicinam rd) temporibus exactis confugisse Delum atque ibi[*](ibi om. in lac. p) Apollinem Dianamque peperisse? qua ex opinione hominum illa insula eorum deorum sacra putatur, tantaque eius auctoritas religionis et est et semper fuit ut ne Persae quidem, cum bellum toti Graeciae, dis hominibusque[*](hominibusque pG1 Asc.: hominibus DY), indixissent, et mille numero navium classem ad Delum adpulissent, quicquam conarentur aut violare aut attingere. hoc tu fanum depopulari[*](depopulari b: -are DYp al.: depeculari Lamb., Muell. (Act. Pr. §14)), homo improbissime atque amentissime, audebas? fuit ulla[*](ulla G1 al.: illa Dp et pler.) cupiditas tanta quae tantam exstingueret religionem? et si tum haec non cogitabas, ne nunc quidem recordaris nullum esse tantum malum quod non tibi pro sceleribus tuis iam[*](iam pb: tam DY) diu debeatur?