In C. Verrem

vos aliquot iam per annos conceptam huic ordini turpitudinem atque infamiam delere ac tollere potestis. constat inter omnis post haec constituta iudicia, quibus nunc utimur, nullum hoc splendore atque hac dignitate consilium fuisse. hic si quid erit offensum, omnes homines non iam ex eodem ordine alios magis idoneos, quod fieri non potest, sed alium omnino ordinem ad res iudicandas quaerendum arbitrabuntur.

quapropter primum ab dis[*](ab dis Dp: a diis G1 al.) immortalibus, quod sperare mihi videor, hoc idem, iudices, opto[*](peto bd), ut in hoc iudicio nemo improbus praeter eum qui iam pridem inventus est reperiatur; deinde, si plures improbi fuerint, hoc vobis, hoc populo Romano, iudices, confirmo, vitam mehercule mihi prius quam vim perseverantiamque ad illorum improbitatem persequendam defuturam.

verum quod ego laboribus periculis inimicitiisque meis tum cum admissum erit dedecus severe me persecuturum esse polliceor, id ne accidat tu tua auctoritate, sapientia, diligentia, M'. Glabrio, potes providere. suscipe causam iudiciorum; suscipe causam severitatis[*](veritatis coni. Baiter (§43: ii §4)), integritatis, fidei, religionis; suscipe causam senatus, ut is hoc iudicio probatus cum populo Romano et in laude et in gratia esse possit. cogita, quo loco sis[*](quo loco sis codd.: qui sis quo loco sis edd. post Naugerium), quid dare populo Romano, quid reddere maioribus tuis debeas; fac tibi paternae legis Aciliae veniat in mentem, qua lege populus Romanus de pecuniis repetundis optimis iudiciis severissimisque iudicibus usus est.

circumstant te summae auctoritates, quae te oblivisci laudis domesticae non sinant, quae te noctes diesque[*](noctes diesque DY: dies noctesque pd) commoneant fortissimum tibi patrem, sapientissimum avum, gravissimum socerum fuisse. quare si Glabrionis patris vim et acrimoniam ceperis ad resistendum hominibus audacissimis, si avi Scaevolae prudentiam ad prospiciendas insidias quae tuae atque horum famae comparantur, si soceri Scauri constantiam, ut ne quis te de vera et certa possit sententia demovere, intelleget populus Romanus integerrimo atque honestissimo praetore delectoque consilio nocenti reo magnitudinem pecuniae plus habuisse momenti ad suspicionem criminis quam ad rationem salutis.

mihi certum est non committere ut in hac causa praetor nobis consiliumque mutetur. non patiar rem in id tempus adduci ut quos[*](ut Siculi quos codd.: Siculi secl. edd. auct. Madv., ego delevi) adhuc servi designatorum consulum non moverunt, cum eos novo exemplo universos arcesserent, eos tum lictores consulum vocent; ut homines miseri, antea socii atque amici populi Romani, nunc servi ac supplices, non modo ius suum fortunasque omnis eorum imperio amittant, verum etiam deplorandi iuris sui potestatem non habeant.

non sinam profecto causa a me perorata, quadraginta[*](xl D: xxxx p: triginta rd) diebus interpositis, tum nobis denique responderi[*](responderi Lamb. (§18): respondere Dp1 (corr. respondeat p2) Y: respondeant rd) cum accusatio nostra in oblivionem diuturnitatis[*](diuturnitatis D al. p: diuturnitate p in mg., edd. vett.) adducta sit. non committam ut tum haec res iudicetur, cum haec frequentia totius Italiae Roma discesserit, quae convenit uno tempore undique comitiorum ludorum[*](ludorum coni. ex Asc. Manutius: iudiciorum codd.) censendique causa. huius iudici et laudis fructum et offensionis periculum vestrum, laborem sollicitudinemque nostram, scientiam quid agatur, memoriamque quid a quoque[*](quoquam qr) dictum sit, omnium puto esse oportere.

faciam hoc non novum, sed ab iis qui nunc principes nostrae civitatis sunt ante factum, ut testibus utar statim: illud a me novum, iudices, cognoscetis, quod ita testis constituam ut crimen totum[*](totum crimen qr) explicem, ubi[*](ut ubi Asc., Iannoctianus (= id ubi): et ubi? interrogando auct. Madv. secl. Mueller. Cf. i cap. xi ad init.) id interrogando argumentis atque oratione firmavero, tum testis ad crimen adcommodem, ut nihil inter illam usitatam accusationem atque hanc novam intersit, nisi quod in illa tum[*](tum D al.: tunc pr) cum omnia dicta sunt testes dantur, hic in singulas res dabuntur, ut illis quoque eadem interrogandi facultas argumentandi dicendique sit. si quis erit qui perpetuam orationem accusationemque desideret, altera actione audiet; nunc id quod facimus,— quia ea[*](quia ea scripsi: si ea Muell. (Div. §5): ea D al. p1, om. G1rdb. Facimus post ratione del. Lamb. Schuetz. An pro facimus ea ratione (rē) facimus scribendum facimus et recte facimus (i §13)? Cl. Rev. xvii. 200) ratione facimus, ut malitiae illorum consilio nostro occurramus,—necessario fieri intellegat.

haec primae actionis erit accusatio. dicimus C. Verrem, cum multa libidinose, multa crudeliter in civis Romanos atque socios[*](socios DYp: in socios d), multa in deos hominesque nefarie fecerit, tum praeterea quadringentiens sestertium ex Sicilia contra leges abstulisse. hoc testibus, hoc tabulis privatis publicisque auctoritatibus ita vobis planum faciemus ut hoc statuatis, etiamsi spatium ad dicendum nostro commodo vacuosque dies habuissemus, tamen oratione longa nihil opus fuisse. dixi.

neminem vestrum ignorare arbitror, iudices, hunc per hosce dies sermonem vulgi atque hanc opinionem populi Romani fuisse, C. Verrem altera actione responsurum non esse neque ad iudicium adfuturum. quae fama non idcirco solum emanarat quod iste certe statuerat ac deliberaverat non adesse, verum etiam quod nemo quemquam tam audacem, tam amentem, tam impudentem fora arbitrabatur qui tam nefariis criminibus, tam multis testibus[*](testibus prb Cuiac.: iudicibus DY) convictus ore iudicum aspicere aut os suum populo Romano ostendere auderet.

est idem[*](est idem D al. prb: est enim idem q1 al.) Verres qui fuit semper, ut ad audendum proiectus, sic paratus[*](paratus prd Schol. Gronov., Prisc.: om. DY) ad audiendum. praesto est, respondet, defenditur; ne hoc quidem sibi reliqui facit ut, in rebus turpissimis cum manifesto teneatur, si reticeat et absit, tamen impudentiae suae pudentem exitum quaesisse videatur. patior, iudices, et non moleste fero me laboris mei, vos virtutis vestrae fructum esse laturos. nam si iste id fecisset quod prius[*](prius DY: primus L: primo prd) statuerat, ut non adesset, minus aliquanto quam mihi opus esset cognosceretur quid ego in hac accusatione comparanda constituendaque elaborassem; vestra vero laus tenuis plane atque obscura, iudices, esset.

neque[*](neque DY: neque enim prd) hoc a vobis populus Romanus exspectat neque eo potest esse contentus, si condemnatus sit is qui adesse noluerit, et si fortes fueritis in eo quem nemo sit ausus defendere. immo vero adsit, respondeat; summis opibus, summo studio potentissimorum hominum defendatur; certet mea diligentia cum illorum omnium[*](hominum bG2: nominum p1 (corr. omnium)) cupiditate, vestra integritas cum illius pecunia, testium[*](istius p Schol. Gronov. d) constantia cum illius patronorum minis atque potentia: tum demum illa omnia[*](illa omnia Dpr: omnia illa KZ al.: omnia om. bd) victa videbuntur cum in contentionem certamenque venerint. absens si esset iste[*](esset iste DYp: iste esset bd ipse sibi d) damnatus, non tam sibi consuluisse quam invidisse vestrae laudi videretur.

neque enim[*](enim D al. pbr: om. G3) salus ulla rei publicae maior hoc tempore reperiri potest quam populum Romanum intellegere, diligenter reiectis ab accusatore iudicibus, socios, leges, rem publicam senatorio consilio maxime posse defendi; neque tanta fortunis omnium pernicies ulla[*](ulla pr Schol. Gronov.: om. DYb) potest accedere[*](accedere Dp rell.: accidere Manut. (i §39: ii §172: iv §2: Sest. §107; cf. Cluent. §10)) quam opinione populi Romani rationem veritatis, integritatis, fidei, religionis ab hoc ordine abiudicari[*](abiudicari pb: -are DY).

itaque mihi videor iudices[*](iudices Nonius, edd.: om. codd.) magnam et maxime aegram et prope[*](ac prope Asc. (i §108)) depositam rei publicae partem suscepisse, neque in eo magis meae quam vestrae laudi existimationique servisse. accessi enim ad invidiam iudiciorum levandam vituperationemque tollendam, ut, cum haec res pro voluntate populi Romani esset iudicata, aliqua ex parte mea diligentia constituta auctoritas iudiciorum videretur, perperam si esset[*](perperam si scripsi (Cl. Rev. xvii. 201): postremo ut codd. (utut Muret., Gulielm.): contra eam cum Koch: lacunam susp. Iordan.) hoc iudicatum, ut finis aliquando iudiciariae controversiae constitueretur.

etenim sine dubio, iudices, in hac causa ea res in discrimen adducitur. reus est enim nocentissimus; qui si condemnatur, desinent homines dicere his iudiciis pecuniam plurimum posse; sin absolvitur, desinemus nos de iudiciis transferendis recusare. tametsi de absolutione istius neque ipse iam sperat nec populus Romanus metuit: de impudentia singulari, quod adest, quod respondet, sunt qui mirentur[*](mirantur Z). mihi pro[*](pro p1 et pler.: propter s. l. p2 et (om. cetera) bd) cetera eius audacia atque amentia ne hoc quidem mirandum videtur; multa enim et in deos et in homines impie nefarieque commisit, quorum scelerum poenis agitatur et a mente consilioque deducitur.

agunt eum praecipitem poenae civium Romanorum, quos partim securi percussit, partim in vinculis necavit, partim implorantis iura libertatis et civitatis in crucem sustulit. rapiunt eum[*](eum om. p) ad supplicium di patrii, quod iste inventus est[*](inventus est D rell. (iii §21): unus inventus est Prisc. edd.) qui e[*](e DY: et e Garat. edd. (Act. Pr. §39: iii §175): ei p: ex Prisc. i. 306. 24, et a Prisc. ii. 264. 10 (v §125)) complexu parentum abreptos filios ad necem duceret, et parentis pretium pro sepultura liberum[*](liberum Zpd Prisc. Non.: om. G12K: add. in mg. D) posceret. religiones vero caerimoniaeque omnium sacrorum fanorumque violatae, simulacraque deorum, quae non modo ex suis templis ablata sunt sed etiam iacent in tenebris ab isto retrusa atque abdita, consistere eius animum sine furore atque amentia non sinunt.

neque iste mihi videtur se ad damnationem solum offerre, neque hoc avaritiae supplicio communi, qui se tot sceleribus obstrinxerit, contentus esse: singularem quandam poenam istius immanis atque importuna natura desiderat. non id solum quaeritur[*](non id solum quaeritur s. l. p2) ut isto damnato bona restituantur iis[*](his pb) quibus erepta sunt, sed et religiones deorum immortalium expiandae et civium Romanorum cruciatus multorumque innocentium sanguis istius supplicio luendus est.