Tractatus Undecim

Priscillian, Bishop of Avila

Priscillian, Bishop of Avila. Priscilliani quae supersunt (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 18). Schepps, Georg, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1889.

Sufficiebat quidem credentibus dei sermo, qui apostolico testimonio cum ipsa in nos ueritatis uirtute transfusus absolutionem dicti in parabolis sermonis edocuit dicente Paulo: pasca nostrum inmolatus est Christus; sed quia non statim significatio uisibilium et efficientiam rerum et temporum demonstrationem et dispositae in nos naturae intellegentiam conpraehendit, licet conparatio terrenorum ad deum [*](wirceb). fol. 91b ) nulla sit,

tamen, quia omnis scribtura interpraetationem indiget et humanae intellegentiae infirmitas cogit rerum species terrenarum tamquam superiorum indices quaerere, ut uisibilium consuetudine familiariter admonente ad insolitos [*]( 6 I. Cor. 5, 7. 10 II. Petro 1, 20; Bachiarius, prof. fid. ed. Migne 20, 1034 A. ) [*]( 3 Hilarius, de trin. lib. 11, 1: Sufficiebat, quidom credentibus dei sermo, qui in aures nostras euangelistae testimonio cum ipsa ueritatis suae uirtute transfusus est, cum dicit dominus \'euntes e. q. s.\'; Faustini fid. (Migne 13, 79): Sufficiebat fides conscripta apud Nicaeam ..., sed quia etc. 7 Hilarius, ibid: nam et uerborum significatio nem et efficientiam rerum et negotiorum ordinem et naturae intellegentiam comprehendunt. 9 Hilarius, de trin. lib. I, c. 19: comparatio enim terrenorum ad deum nulla est; cf. VII, 28 11 Hilarius, ibid.: infirmitas nostrae intellegentiae cogit species quasdam ex inferioribus tamquam superiorum indices quaerere, ut rerum familiarium consuetudine admonente ex sensus nostri conscientia ad insoliti sensus opinionem educeremur. ) [*]( 2 Uid. subscriptionem tractatus quinti 3 uerba SU ffł C lEBA t tESnmol tres uersus complentia rubro colore exarata sunt 8 erat bE (DOMSTAATIOMeflD, corr. man. I blSpOSITAC, litt. Eras._ corrasa? 13 CONSU€TUblN€fT)] uid. supra 5, 4; 25, 12; 30, 3; 39,13; 73, 15 et 16 INSOllTOjSj, fuit JNSOhtEi cf. 61,1; 94, 23. )

sensus religiosus (sensus) intellegentiae construatur, necessarium est nobis propter uos humilitatem sermonis nostri in ea quae inenarrabilia uidentur extendere, ut, cum uisibile quid in lege dei ponitur, non id deus quod ponitur habeatur, sed, quia ser omnis ex sensu est, secundum habitum neccessarii sermonis, dum natura petitae rei agnoscitur, hoc quod in nobis deus quaerit sensus sibi intellegens eloquatur. Hoc enim primum intellegere uos oportet, quod omnis scribtura in omne quod dicitur aut loquitur triformi intellectus opera diuisa aut mundi in nobis opus destruens terrenae carnis in concupiscentiis castigat habitaculum dicente profeta: castitas custodiet et iustificabit cor,

aut diuinum animae genus repetens ea quae in nobis dierum mensuum temporum uoluntatum et idolicis terrenae natiuitatis uitiis districta uidentur informat dicente apostolo: si spiritu, uiuimus, spiritu ambulemus, aut certe deum in homine cottidianum sui testem passum pro nobis et nostri iudicem monstrat, ut, quia nos diuinae consortes esse uoluit naturae, ita nos corpore anima et spiritu triformi praeceptorum obseruatione distringat, ut I per legis umbram reformati in spiritu et desecandae carnis [*]( 11 Sirac. 1,18. 15 Gal.5,25. 17 cf. II. Petr. 1,4. 20 cf. Hebr. 10,1. ) [*]( 1 Hilarius, de trin. II, 2: cogimur sermonis nostri humilitatem ad ea quae inenarrabilia sunt extendere. 19 Hil., de trin. I, 13: qui nos — non etiamnum corporali praeeeptorum obseruatione distrinxerit neque per legis umbram ad sollemuia desecandae carnis imbuerit. ) [*]( 1 SENSUS altero loco deest; uid. lIilarii locorum p. 69 laudatorum ultimum 7 €loqUITUR, I eras. 8 A CE INtEl\'lERE OmNES, E ex I corr. 9 OtYINE] facile conicias OflDNI uerba AUt lo qUITUR delenda esse censeo TRKDORaCDI, CT) (in tRim) ras. del. 1.E OPERA\'E, E in marg. man. I 11 CAS1 TIQlT, eras. est A uel tf, 13 Litterae, quas in codicis foliis 93-95 describendis inclinatis typis insigniui, absuut a codice, cum margines sint desecti 14 NATIUITAS 16 COTJblANUCY) 20 ÒEISAECANÒE, A (in SAE) ras. del. )

operibus inbuti sollemnia paschae caelestis intremus et excitati ex morte, Christo pro nobis ex inmortalitate moriente, intellegamus quod factus pro nobis omnia, dum in oblationes suas dies menses formas pecorum, animalium naturas, differentias arborum, fructus terrenorum seminum poscit, non quae sunt aelementorum aut terrena desiderat, sed omnia sua esse demonstrans castificationem terrenae carnis et spiritus,

propter quod et ipse pro nobis passus in carne est, in triumfum peccati operantis exposcit et per omnium rerum natura totum se loquens non tam coli uult mundi instituta quam distrui, ut manifestetur quod scribtum est: homo cum esset in honore, non intellexit et adsimilatus est iumentis. Quamuis enim diuini gratia sacramenti paschalis mysterii opus dirigens et testamenti ueteris lege praemissa uelut futurum salutis nostrae I iter construens uenientis in nouam lucem passuri dei constituat ingressum et in praeparationem paschalis diei occidi agnum postulet loquens Christum hocque pascha domini, illud Christi inmolatio nuncupetur ac satis a se diuersum sit pecus terrae et deus gloriae, quoniam quidem hoc terrenum mortale deciduum et in usum formati saeculi praecepto animae uiuentis animatum est, Christus autem origo omnium totus in sese nec quod est aliunde praesumens sine principio,

sine fine, quem si per uniuersa consideres, unum inuenies in totis et facilius de eo sermo deficiet quam natura, [*]( 3 cf. I. Cor. 9, 22 et Prisco can. XLI. 6 cf. Matth. 28, 18; Io. 16, 15. 11 Ps. 48, 13; cf. Philastr., de haeres., c. 100. ) [*](1 Hilarius, de trin. 1,13: ipso pro nobis ex immortalitate moriente, ut ... cum eo excitaremur ex morte. 24 Hil., de trin. II, 6 et contra Const. imp. c. 28: sermo in eo deficiet, non natura claudetur. ) [*]( 1 ISO[EffiNIA 4 Ides SNATURA 5 tERR., erat FERR. 7 erat bOflDONSTRANS1 8 CARNI E, I ras. del. 9 NATURA] uid. 5, 9; 15, 20; 20, 13; 75, 2 et 17 al. de littera M oppressa 12 AbsifDI llTUS fuisse uidetur 13 pAScbAaIS 18 erat IN(T)AlATIO, A Et I ras. del. 19 tERRAfÒEUS 21 UJUeNtfS, E (in tES) ras. del. )

quoniam quod semper est nec desistentis terminum in deo nec inchoare coepit exhordium, sed omne hoc pro nobis uenturus in carnem uel passus in carne est: intellegere nos deus uoluit in nobis, ut, quia unus dicti auctor utriusque est et necesse est diuinorum dictorum pacificam intellegentiam ita singulis quibusque causarum generibus I aptari, ut consentiens testamentum nouum ueteri, etsi utraque unum sunt, tamen, quia et ipsa institutione legis et tempore diuisa putantur et nomine et in uetere testamento oblatio pecorum et circumcisio carnis, in nouo sola animi fides petitur, nos cognoscamus in nobis quod, dum in utrisque testamentis corpore et spiritu, sicut fuit Christus in carne, uelut in duobus perfectus homo quaeritur, uetus testamentum castificandi corporis deo et nouum animae institutione

mancipatur et non dissentaneum sibi sed ratione diuisum est, ut, sicut haec duo testamenta deus unus est, sic in nobis perfectio boni gloria sit, si castificatio corporis fructu diuinae excolitur uoluntatis, sicut apostolus ait: ecce transierunt uetera et facta sunt omnia noua, et alibi ipse ait: sicut portauimus imaginem eius qui de limo est, sic portemus imaginem eius qui est de caelo. Denique in eo testamento quod prius est, sicut lectio I praesens docet, ut percusso Aegypto populus dei in laetitiam transferretur, ad caelebrandum pascha formae pecorum, dies mensuum, tempus petitur annorum; in eo autem quod nouum dicitur eiectis in euuangelio pecoribus e templo et mundo in crucem fixo ascendens pro nobis in patibulum Christus offertur illudque pascha [*]( 16 castificatio e. q. s.] cf. I. Thess. 4, 3; Rom. 6, 22. 17 ecce] II. Cor. 5, 17. 19 I. Cor. 15, 49. 22 Exod. 12, 27 sqq; Act. 7, 24. 24 cf. Io. 2, 15 al. 25 mundo] cf. Gal. 6,14. ) [*]( 1 bESISltENtES 2 facile conicias INCboANTIS (uel iNcbo ANbl) CEpit, E ex J fact., 0 man. I inscripsit in C 6 CAUSARm 7 JpSANStltUtlONE 8 NOffilNEIN 9 UEtERIStEStAffiENtI 13 malim INSTITUTIONI 14 blSSCNTANeluO) 16 pERfectloJ scrib. esse PERfECtl puto, cf.95,23; 75,10 22 p€RCUSSO] cf. supra 63,2 23 PLAscJbAfoRffiAE] conicias fORffiA, sed cf. 71, 4 25 Eteffiplo )

domini uocatur, hoc nostrum, ut intellecta dispensatione sermonum omne quod fit et factum est in salute hominum

intellegamus ostensum, ut natura corporis quae per apostolum figura mundi et uetus homo dicitur, etsi dei manu facta est, tamen, quia terrenae natiuitati limi adpraehensione germana est et diebus et temporibus annis mensibus omnibusque quae sub sole sunt uitiorum diuisa naturis diuinum genus hominum muscipulis terrenae habitationis hebetauit, dicente profeta: corpus quod corrumpitur adgrauat ani et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem, necessario castigata per legem ueteris testamenti et oblata in tabernaculum dei nihil iam diebus et temporibus debeat, sed sicut caro Christi consors uirginalis corporis facta ante conspectum domini formam peccati in se operantis occidat et sicut in crucem Christi uelut agnus perfectus masculus inmaculatus cum uniuersa uitiorum abolitione moriatur, sicut apostolus ait:

Christo adfixus sum cruci et uiuo iam non ego, sed uiuit in me Christus. Qui enim haec intellegit, confirmatus ad fidem et consepultus Christo in baptismum per mortem, absolutus diebus temporibus mensibus numerum dei meretur esse non saeculi et ea quae uiuunt terraena despiciens ambulans in carne nec secundum carnem militans pascha fit domini et regeneratus in nouo testamento consimilatus corpori dei, ubi se in olochaustum obtulerit deo, tunc [*]( 4 I. Cor. 7, 31. uetus] Col. 3, 9. 7 cf. Act. 17, 28. 9 Sap. 9, 15. 15 Exod. 12, 5. 17 Gal. 2, 19. 20. 19 Col. 2, 12. 22 II. Cor. 10, 3. ) [*]( I\\. 1 NOSTRUCnUT, uid. de hoc signo praef. cap. II et supra 5,15; 6,19. 25; 8, 4; 10, 6. INtELllECTţ I ras. del. 8 boflDlfMeTl 9 AbQRU IS I ABAt, U ras. et puncto del. 13 CON SOR 14 OpERANTES, E ras. del. 15 CRUCEml] cf. 69, 13 16 ABOllTION€~] cf. e. g. Eoensch, It. et Uulg. pag. 409 sq. 19 CONJflflDATUS INaBApT*] conicias p€R BApTISODUOD IN mORltEm, cf. 60, 8 21 NumE ]1..UI \\.. Rum nolui mutare in NUmERUS qUACBUNT 22 OfSpi CIENS, E ex I corr. AODBUlAS 24 OIOCAUSTUOD )

in eo quod patiebatur pascha suum Christum inmo;latum esse cognoscit, dicente Paulo: si conplantati facti sumus similitudini mortis eius, simul et resurrectionis erimus, scientes hoc quia uetus homo noster simul cruci confixus est, ut destruatur corpus peccati et ultra non seruiamus peccato, et alibi ipse: quod enim mortuus est peccato mortuus est semel, quod autem uiuit uiuit deo. Denique deus noster adsumens carnem, formam in se dei et hominis idest diuinae animae et terrenae carnis adsig,

dum aliud ex his peccati formam, aliud diuinam ostendit esse naturam, illudque arma iniquitatis peccato, hoc iustitiae arma demonstrat in salutem nostram uerbum caro factus, dum inuisibilis cernitur, innascibilis nascitur, inconpraehensibilis adtinetur, dum moritur homo resurgit ut deus et nunc tristem sibi animam usque ad mortem quasi timens queritur, nunc ultra humanam confidentiam sessurum se ad dei dexteram profite[tur, nunc auferri si possibile sit calicem expetit passionis, nunc confidenter tamquam acceptum de patre bibiturum se eum esse contendit, nunc relictum se in passionibus a deo tamquam homo queritur, nunc confitenti latroni tamquam deus paradisum pollicetur; dum filius dicitur et Ioseph pater non est, dum filius dicitur et Maria uirgo ante conceptum uirgo concipiens et edita carne saeculo datura miraculum uirgo post partum,

quoniam inter ista tam diuersa, tam dissona secundum intellegentiam humanae creaturae non conueniret uirginitas partitudini, aeternitati mors, adhortationi diffidentia, trepidatio [*]( 1 cf. I. Cor. 5, 7. 2 Rom. 6,5. 6. 6 Rom. 6,10. 11 Rom. 6, 13. 14 Matth. 26, 38; Marc. 14, 34. ad. u. 16-19 cf. Matth. 26, 64. 39. 29. 19 relictum] cf. Matth. 27, 46. 20 latroni] cf. Luc. 23, 43. ) [*]( 16 Hilarius, de trin. VI, 36: ultra humanam intellegentiam; VI, 37: ultra humanae infirmitatis modum; cf. X, 7; XI, 44; XII, 38. 56. ) [*]( 1 INOaOjlATUS, cf. 71, 18 9 I€RR€»vJAe 14 AbHN€R€TUR, R R∈ lin. et punctis del. 18 ACCEptAm 20 qUAERltUR 23 CAN N€, N (in AN) lin. tenuissima et puncto del. 24 ISYA!tUAffi, A (in A(D) perperam lin. del. 25 URQINJTAS, cf. 83, 6 )

libertati, dum aliud secundum spiritum promptum, aliud secundum carne infirme demonstrat: sic se pro hominibus patientem intellegi deum uoluit in carne, ut, si sensus quaeratur in nobis: unus deus est, si sermo: unus est Christus, si opus: unus Iesus, si natura quaeritur: I filius est, si principium quaeritur: pater dicitur, si creatura: sapientia est, si ministerium: angelus, si potestas: homo, si dignatio: filius hominis, si quod factum est per illum: uita est, si quod extra illum: nihil, — sic uniuersa disponens, ut, cum unus esset in totis unum in se uolens hominem, aliud genus perfecti operis scrutator eius habere non posset, nisi ut unum eum deum crederet, quem omnipotentem in se quod est et quod dicitur inueniret. Nec enim putetis pertinere ad contumeliam uerae diuinitatis,

si commendans caritatem suam in nobis deus et infirmitates nostras pro nobis portans sic terrenae natiuitatis oblationes petit, ut in nullo se secundum mundi aelementa discernens, in quantum terrenae mentis amplexu potestas aeternae infinitatis excederet, conprobaret, sed ut per haec intellegens deum fides constans captiosas mundi et inutiles respuat quaestiones et pecca quod in nostro mortali corpore operatur agnoscat et ipse se homo diuidens, deo in se cuncta monstrante, [*](1 cf. Matth. 26, 41. 13 Rom. 5, 8. 14 infirm.] Matth. 8, 17. 19 cf. Tit. 3, 9; II. Tim. 2, 23. 20 peccatulll] cf. Rom. 6, 12. ) [*]( 16 Hilarius, de trin. 1, 13: (fides constaus) non secundum sensum communis intellegentiae deum retinens neque de Christo secundum mundi elementa decernens, in quo diuinitatis plenitudo corporaliter inhabitat, ut, dum infinitas aeternae in eo est potestatis, omnem terrenae mentis amplexum potestas aeternae infinitatis excedat. 19 Ibid. paulo superius: respuit captiosas et inutiles philosophiae quaestiones fides constans. ) [*]( 1 pROmptUO), p in margine man. I. 2 CARNE] uid. Roensch, It. et Uulg. p. 408 al. abeflDONSTRATj, NS in marg.; totum uocabulum in rasura exstat 4 ESt] nolui mutare in coniunctiuum modum, quamuis ut praecedat (au pro Ut in u. 3 Et scrib. est?) 10 pERFEC TI OOp€RIS, prior 0 in marg. pos. man. I, sed rursus lin. del.; cf. 72, 16 12 omIN\'pOtENł,Ems lin. del. 13 U€R€ 15 OBĮAltlONJS 17 AmpLEiXU] uid. supra 71, 9 INflRODITATIS 18 EXC,bEIRE.t 19 qUESt\'ONE.$ 21 mONStR\'ANltE., AN in margine fuit ANx )

depraehendat, quid ad distruendum opus mundi castigato corpore in crucem figi (oporteat), quid inmaculatum in se deo tribui, quid, quia diuinum habitat in nobis, inpassibile seruari, ut, sicut supra diximus, corpore anima et spiritu triformi in deo opere perfecti adinpleamus quod scribtum est dicente Paulo: