Divinarum Institutionum

Transeamus nunc ad alteram philosophiae partem quam ipsi moralem uocant, in qua totius philosophiae ratio contine-. tur, siquidem in illa physica sola oblectatio est, in hac etiam utilitas.

et quoniam in disponendo uitae statu formandisque moribus periculo maiore peccatur, maiorem diligentiam necesse est adhiberi, ut sciamus quomodo nos oporteat uiuere.

illic potest uenia concedi, quia siue aliquid dicunt, nihil prosunt, siue delirant, nihil nocent, hic uero nullus discidio, nullus errori locus est. unum sentire omnes oportet ipsamque philosophiam uno quasi ore praecipere, quia si quid fuerit erratum, uita omnis euertitur.

in illa priore parte ut periculi minus, ita plus difficultatis est, quod obscura rerum ratio cogit diuersa et uaria sentire, hic ut plus periculi est, ita minus difficultatis, [*](EPITOME 10—191, 3] c. 27, 5. c. 7] c. 28, 13 s. ) [*](B(G)RHPV] 1 relaxerit F 2 pissimus (corr. m. 2) H quodque H rctraxerit HP 3 nec H \'alut V7 4 eti(a)m B l per dat (corr. m. 2) V 5 scientiam P 6 stultum F1, ras. et s. I. corr. F5 putet] et ut F1 aut om. H discitur] scitur Hx 7 sciri (alt. i ex e m. 3) P 8 putar ) ri uerunt] potuerunt, Hl 10 \'patem\' P2 11 mortalem (corr. m. 2) V 12 pr. in om. H oblectatio R1 haec RVI, e del. V1 13 a Ta.[s](£\'t) quoniam incipit codicis G pag. 46 (165) ter scripta, cuius in mrss. 1-16 pleraque legebantur 15 adhibere Bl (corr. Bs) HP uidere F1 illuc Vi illic enim edd. 16 conce»di H iprosunt P 17 delirant (e ex i m. 3) P nocens F1 discidio nullus intercidisse in G spatiis et uestigxis littera- 1 omoia rum indicatur, dissidio R, discidrilo F2 20 omnis euertitur] omeuertitur (corr. m: 2) V 21 diuerse Pae 22 sentiri (alt. i ex e) Bs hic ut] in hac sicut H ita om. P )

uideamus ergo utrumne consennant aut quid nobis adferant, quo rectius uita degatur.

non necesse est omnia circumire, unum eligamus ac potissimum, quod est summum ac principale, in quo totius sapientiae cardo uersatur.

Epicurus summum bonum in uoluptate animi esse censet, Aristippus in uoluptate corporis; Callipho et Dinomachus honestatem cum uoluptate iunxerunt. Diodorus in priuatione doloris summum bonum posuit, Hieronymus in non dolendo, Peripatetici autem in bonis animi et corporis et fortunae.

Herilli summum bonum est scientia, Zenonis, cum natura congruenter uiuere, quorundam Stoicorum, uirtutem sequi. Aristoteles in honestate ac uirtute summum bonum conlocauit. hae sunt fere omnes omnium sententiae.

in tanta diuersitate quem sequimur? cui credimus? par est in omnibus auctoritas. si eligere possumus quod est melius, iam non est nobis philosophia necessaria, quia sapientes iam sumus qui de sapientium [*](EPITOME 3- 6] c. 28, 1. 13 (cardine). 6 Epicurus] c. 28, G. 7 Aristippus] c. 28, 3. Callipho et Dinomachus] c. 28, 7. 8 s. Diodorus, Hieronymus] c. 28, 4. 10 Peripatetici] c. 28, 8. 11 Herilli] c. 28, 11. Zenonis] c. 28, 5. 12 Stoicorum] c. 28,9. Aristoteles] c. 28,10. ) [*](AUCTORES § 7 s.] cf. Cic. Acad. H 42, 129.131; Tusc. V 30, 84 s. 6 s. (Epicurus)] cf. ad frg. 452 (pag. 294, 14). ) [*](B(G)RHPV} 1 co*tidiana (t er.) B, cotidiaua HPV 2 quod B V t iri 3 aut] ad V1, s. I.1 aut V2 de//////gatur (corr. m. 2) V 4 uuum] cum unum BR 5 ac om. H in quo] quod P1, d del. P3 6 uertatur Hartelius uoluutate H esse* V 7 aristipus (pr. i ex e fit. 3 ?) P uoluntate H callifo (alt. 1 in ras. ex d ? m. 3) B, callifon H Dinomachus] dinomachus curenaici H 9 ponit Hieronymus BP, Hiergonymus V 11 herilli II,, eriilli ut uid. BI, eriulis B3, erilirsl R2, erillis P, Erilli V est] in, sed nunc eras. B, esse P scientia (~ m. 3) B, scientiam R (sed ante s. 1. secundum add. R1) P, sapientia V1, ras. et s. I. corr. V2 zenon B 12 a <Ue)[ra](quor)[u]ndam incipit codicis G pag. 47 (156) ter scripta, ctiius in uerss. 1. 2 pleraque legebantur quorumdam B stoic*orum (i er.) B uirtutem pi, m del. P3 14 haec P1 (c del. P3) V omnes om. V, foii. recte; cf. Minuc. Fel. c. 20, 1 exposui opiniones omnium ferme philosophorum ominium (pr. i exp. et alt. i inseruit m. 3) P senteutentiae P 15 sequemur et credemus Heumannus cui (c ras. ex q) V ominibus R 16 iam om. H 17 necessaria H7 sententiis sapientium H tsapientium V )

cum uero discendae sapientiae causa ueniamus, qui possumus iudicare qui nondum sapere coeperimus, maxime cum praesto adsit Academicus, qui nos pallio retrahat ac uetet cuiquam credere nec tamen ipse adferat quod sequamur?

Quid ergo superest nisi ut omissis litigatoribus furiosis ac pertinacibus ueniamus ad iudicem, illum scilicet datorem simplicis et quietae sapientiae, quae non tantum formare nos et inducere in uiam possit, uerum etiam de controuersiis istorum ferre sententiam?

haec nos docet quod sit hominis uerum ac summum bonum. de quo priusquam dicere incipiam, illae. omnes sententiae refellendae sunt, ut appareat neminem illorum fuisse sapientem.

Cum de officio hominis agatur, oportet summum summi animalis bonum in eo constitui, quod commune cum ceteris animalibus esse non possit.

sed ut feris dentes, armentis cornua, uolucribus pinnae propria sunt, sic homini aliquid suum debet adscribi sine quo rationem suae condicionis amittat. nam quod uiuendi aut generandi causa datum est omnibus, est quidem bonum naturale, summum tamen non est, nisi quod est uni cuique generi proprium.

sapiens ergo non fuit [*](EPITOME 14-16] c. 28, 1 cum de - pertineat. 21-193, 2] c. 28, 6 (Epicurus). ) [*](AUCTORES § 5] cf. ad frg. 452 Epicuri (pag. 294,16). ) [*](B(G)RHPVJ 1 iudicamus H, iudicemur F1 discenda1# B3 2 supra qui add. t quomodo m. post. R, quid V coeperimus sapere B coepimus P l netat 3 adsit Academicus om. P 4 ac uetet] acuet et (corr. m. 2) V quid H 6 ut om. P omissis] obuias his B furiosis om. H 7 ueniamus] manus demus ueniamus B 8 quae C, qui edd., sed cf. ad 10 9 et] ac R controuersis eorum efferre H 10 haec C, hic edd., sed cf. c. 11, 3 quid H O edd. (sed cf. c. 12,14), quid V 11 de om. H dicere om. H incipiam B, am orom incipio (corr. m. al.) R, incipio HPV, recte? illa (sic corr. m. 3) P 12 appareant V 13 fuisfce1 Stapientem V 14 agatur om. V1, in mg. I agitur F1 17 pennae (pr. e ex i) R2 propriae H iMmini B1, hominis R, foomini (b add. et ni in ras. m. 3) P summum B suum alio t quid H 18 quo om. V mittam (sic corr. 3) P hinc fere incepit codicis G pag. 48 (155) ter scripta, in qua nihil agnosci poterat )

Aristippo ne respondendum quidem duco, quem semper in corporis uoluptates ruentem nihilque aliut quam uentri et Veneri seruientem nemini dubium est hominem non fuisse. sic enim uixit, ut nihil inter eum pecudemque distaret nisi unum, quod loquebatur.

quodsi asino aut sui aut cani facultas loquendi tribuatur quaerasque ab iis quid sibi uelint, cum feminas tam rabide consectantur, ut uix diuelli queant, cibos etiam potumque neglegant, cur aut alios mares uiolenter abigant aut ne uicti quidem absistant, sed a fortioribus saepe contriti eo magis insectentur, cur nec imbres nec frigora pertimescant, laborem suscipiant, periculum non recusent, quid aliut respondebunt nisi summum bonum esse corporis uoluptatem? eam se adpetere, ut adficiantur suauissimis sensibus eosque esse tanti, ut adsequendorum causa nec laborem sibi ullum nec uulnera nec mortem ipsam recusandam putent.

ab hisne igitur praecepta uiuendi petemus, qui hoc idem sentiunt quod animae rationis expertes?

aiunt Cyrenaici uirtutem ipsam ex eo esse laudandam, quod sit efficiens uoluptatis. \'uero\' inquit obscenus canis aut sus ille lutulentus; \'nam ideo cum aduersario [*](EPITOME 2-194, 4] c. 28, 3. ) [*](AUCTORES 20 s. obscenus — lutulentus] cf. Verg. Georg. I 470 et Hor. ep. II 2, 75. ) [*](BRHPVJ 2 illas V commune B efct B 3 ni ex ne (sic) B2 in om. V 4 tuentem (pr. t in ras. ex r) V1 nihil BV 6 uixirtl Fl a 7 sui. (s er.) V 8 quaeres (corr. m. 2) quae Viis R, his cett. aellint P 9 rapide H 10 neclegant HP cura ut (w m. 2) V alt. aut (a add. m. 3) P 11 contriti] coneo P 12 cur om. V imbres (i ras. ex u) V 14 bonum om. B\', s. 1. post summum add. B2, tum exters. et post esse s.l. iterum add. eadem man. letereapparet (corr. m.2) V 15 saeuissime ut trid. Bl, suauissimis in ras. corr. Bs, suauissimirsl V2 tanti esse B 17 iisne R fort. recte, hiisne P praecepta] praecepta dari B 18 putemas V1 idem] quidem H an animantes ? 19 aiunt] dicunt VI, s. I. d ras. corr. V2 cyrenei H ipsam P2 20 sit om. R, post uoluptatis 8. l. add. R* effigies P ante uero s. I. non P3 uerum H, uero (corr. m. 2) V inquid B, sic saepius 21 aut] et H sHS B ) [*]( XVDIJ. Lact. 1. ) [*]( 13 )

ab his ergo sapere discamus, quos a pecudibus ac beluis non sententia, sed lingua discernit? priuationem doloris summum bonum putare non plane Peripateticorum aut Stoicorum, sed clinicorum philosophorum est.