Divinarum Institutionum

quis enim non intellegat ab aegrotis et in aliquo dolore positis esse hoc disputatum? quid tam ridiculum quam id habere pro summo bono, quod medicus possit dare? dolendum est ergo, ut fruamur bono, et quidem grauiter ac saepe, ut sit postea non dolere iucundius.

miser- rimus est igitur qui numquam doluit, quia bono caret: quem nos felicissimum putabamus, quia malo caruit.

ab hac uani- tate non longe afuit qui omnino nihil dolere summum bonum dixit, nam praeter quod omne animal doloris est fugiens, quis potest sibi hoc bonum praestare, quod nobis ut eueniat, nihil aliut possumus quam optare?

summum autem bonum non potest efficere quemquam beatum, nisi semper fuerit in ipsius potestate: hoc autem 11011 uirtus homini, non doctrina, non labor, sed natura ipsa cunctis animantibus praestat.

qui uoluptatem cum honestate iunxerunt, communionem hanc effugere uoluerunt, sed effecerunt repugnans bonum, quoniam qui uo-luptati deditus est, honestate careat necesse est, qui honestati studet, uoluptate.

Peripateticorum bonum nimium multiplex et [*](EPITOME 12-19 (natura ... praestat)] c. 2S.4. 19-23] cf. c.28, 7. 23-195, 9] c. 28, 8. ) [*](AUCTOBES 4-9] cf. ad frg. 419 Epicuri (p. 282, 22). 5s.] cf. Cyprian. ppist. LXVIIII 16 (p. 705, IS): utrumne clinici an Peripatetici. ) [*](BRHPVj I pareat BI. corr. B3 2 eipres Bt1 ras. tt s. 1. corr. B2, expers1 V2 3 discemus P 5 peripaticorum B 6 philosophorum eicit Buenemanum 7 hoc om. R, in mg. add. Y 8 quiocl P5 merdi\'cus II1 10 dolore BBX Hae (ras. corr.) F1 iucundius (o m. 2) V 11 num\'quam! B7 12 haec V 13 dolore BBlH* (alt. o in e corr. H7) dorore, in mg. t dolore V 14 praeterquam quod Heumannus e〈s〉t B qui H 15 quod] quam II ueniat B, non eueniat H 16 obtare HV 17 bea»tui V in 8. I. P2, in mg. V 18 pr. \'now P1 19 animalibus H quo B uoluptatem (p ex n m. 2) V 20 ho**nestate (mi tr.) H 21 sed et fecerunt V uoluntati Y 22 deditus — Peripateticorum om. R 23 bonum] quorum bonum R multiplixet (e s. 1. et x ex c m. 2) V )

nam corporis bona id est incolumitas indolentia ualetudo non minus sunt mutis quam homini necessaria ac nescio an etiam magis, quia homo et medellis et ministeriis subleuari potest, muta non possunt. item, quae appellant fortunae bona:

nam sicut homini opibus ad uitam tuendam, sic illis praeda et pabulis opus est.

ita inducendo bonum quod non sit in hominis potestate, totum hominem alienae dicioni subiugauerunt.

audiamus etiam Zenonem: nam is interdum uirtutem somniat. \'summum\' inquit *est bonum cum natura consentanee uiuere.\' beluarum igitur nobis more uiuendum est.

nam quae abesse debent ab homine, in his omnia deprehenduntur: uoluptates adpetunt, metuunt fallunt insidiantur occidunt et, quod ad rem maxime attinet, deum nesciunt.

quid ergo me docet ut uiuam secundum naturam, quae ipsa in deterius prona est et quibusdam blandimentis lenioribus in uitia praecipitat?

uel si aliam mutorum, aliam hominis dicit esse naturam, quod homo ad uirtutem sit genitus, nonnihil hoc, sed tamen non erit definitio summi boni, quia nullum est animal quod non secundum naturam suam uiuat.

qui scientiam summum bonum fecit, aliquid homini proprium dedit, sed scientiam alterius rei gratia homines adpetunt, non propter ipsam.

quis enim scire contentus est non expetens aliquem fructum scientiae? artes ideo [*](EPITOME 9-21] c. 28, 5. 21-197, 10] c. 28,11 s. ) [*](BRHPVJ 1 excepti B 2 bona] uana B 3 incolomitas F1 ualie tudo PV 4 ac] an B, om. H 5 medullis B, medellis R, mede*lis C1 er.) H, medelis P, medejlis Y subleuare V 6 qui H fortunae] fortitudinis H bonum H, bonat P nam om. H sicuti B 8 indocendo B qtwrdl R1 quod non sit] sit F1, s. I.1 situm V2 totum] bonum R 9 alienae (ae ex a m. 2) R dicionis R subiugarunt H, subiugauerint Y 10 his HPar 11 consentanae H 12 namq: (om. quae) H 13 iis R, hiis Px, h del. P3 omnibus V ╵metunt╵ P2 14 fallunt om. R quo d darem V 15 m╷e╷ F2 17 lenioribus (n in ras. ex u ? m. 3) B si om. V 19 hoc Y, dicit cett. 20 quia] quoniam R, qua V 21 \'fecit\' PJ aliquid (d ex t) B\', sic saepius 22 dedit] fecit B\', corr. B3 24 artes] unius B, partes P1, p del. Pl ) [*]( 13* )

quid ergo interest utrum scientiam summum bonum putemus an illa ipsa, quae scientia ex se parit id est uictum gloriam uoluptatem? quae non sunt homini propria et ideo ne summa quidem bona: nam uoluptatis et uictus adpetentia non homini solum, sed etiam mutis inest.

quid cupiditas gloriae? nonne in equis deprehenditur, cum uictores exultant, uicti dolent?

1. tantus amor laudum, tantae est uictoria curae
.

1. et quis cuique dolor uicto, quae gloria palmae
.

quodsi ea quae parit scientia communia sunt cum aliis animalibus, non est ergo summum bonum scientia. praeterea non mediocre huius definitionis est uitium, quod scientia node ponitur. incipient enim beati omnes uideri qui artem aliquam scierint, immo uero qui et res malas scierint, ut tam beatus sit qui uenena didicerit temperare quam qui mederi.

quaero igitur ad quam rem scientia referenda sit. si ad causas rerum naturalium, quae beatitudo mihi erit proposita, si sciero unde Nilus oriatur uel quidquid de caelo physici delirant? quid quod earum rerum non est scientia, sed opinatio, quae pro ingeniis [*](AUCTORES 10. 12] Verg. Georg. m 112. 102. ) [*](BRHPV] 1 alt. exerce*ntur (a er.)H, "exercentur P" 4 utrum] uerum B\', corr. Bs 5 scientia quae H scientia] sapientiam P1, m del. Px 6 et p om. II summae (ae ex a) R1 quidem om. H 7 uoluptates H adpenitentia (p s. I. m. 3, ni exp. m. 1) P 8 quid] quo id (exp. m. 2) V 9 exultont V1 10 tantae est. Pae (alt. a in tantae del. Px) cum codd. Verg., tantae Bl ftantacst1 BS) RV, tanta est H 11 nec inmerito — palmae om. Bl, nec inmerito post curae et summus — palmae in mg. inf. add. B* experiundum H 12 et] ei V uictor H quwe B (i. e. Bs) 13 pariunt scientiam P sunt om. V 14 scientiam H praeterea] praestare H 15 uitimm P3 nud*e (a er.) B, nudae H, nuda P 16 incipiunt PVx, It.. ras. et s. 1. corr. beati omnes] beatiores P 17 malis Vx beatum (corr. m. 2) V 18 temporare V qui* (d er.) B merdelri B3 19 scientiam II 21 Nilus] nihil usui B oritur H quidquid] quid B 22 eremm1 B1 quae om. P opinio V ingeniis (alt. i ex t m. 3) P )

restat ut scientia bonorum ac malorum summum bonum sit. cur ergo scientiam maluit quam ipsam sapientiam summum bonum dicere, cum sit utriusque significatio et uis eadem? nemo tamen usque adhuc summum bonum dixit esse sapientiam, quod melius dici potuit.