Divinarum Institutionum

Xenophanes dicentibus mathematicis orbem lunae duodeuiginti partibus maiorem esse quam terram stultissime credidit et quod huic leuitati fuit consentaneum, dixit intra concauum lunae sinum esse aliam terram et ibi aliut genus hominum simili modo uiuere, quo nos in hac terra uiuimus.

habent igitur illi lnnatici homines alteram lunam, quae illis nocturnum lumen exhibeat sicut haec exhibet nobis, et fortasse noster hic orbis alterius inferioris terrae luna sit.

fuisse Seneca inter Stoicos ait qui deliberaret, utrumne soli quoque suos populos daret: inepte scilicet, qui dubitauerit. quid enim perderet, si dedisset? sed credo calor deterrebat, ne tantam multitudinem periculo committeret, ne si aestu nimio perissent, ipsius culpa euenisse tanta calamitas diceretur. S

Quid? illi qui esse contrarios uestigiis nostris antipodas putant num aliquid locuntur ? aut est quisquam tam ineptus qui credat esse homines quorum uestigia sint superiora quam capita? aut ibi quae aput nos iacent, inuersa pendere, fruges et arbores deorsum uersus crescere, pluuias et niues et grandines sursum uersus cadere in terram P et miratur aliquis [*](EPITOME 4-12] c. 34,1. c. 24] c. 34, 2. ) [*](AUCTORES § 12] Cic. Acad. II 26, 82 et 39, 123; cf. Dielsium, doxogr. graec. p. 121 adn. 1. 12] frg. 22. ) [*](EXPLLATORES c. 24] cf. Augustin. de ciu. dei XVI 9; Isidor. orig. IX 2, 133. ) [*]( ill. BRSHPVJ 6 laeuitati B 7 dixit contra cauum V 8 ibi] ibi esse H humanum P 10 exhibewt B3 rsicut haec exhibet1 Bs 12 lune P1, corr. P3 seneca* (m er.) B histoicos B, istoicos H deliberare V 13 quodque H inepte (i ex e m. 3) P 14 qui] quord1 ps perderet (t in ras. ex 2 uel 3 litt. m. 2) S diedisset Y 15 ne* (c er.) S, nec V 16 ne ex ni P3 ne si] nisi H perisset P culpae uenisse RY uenisse Bl (corr. B1) P 19 aliquod P1, corr. P3 loquntur B, loquuntur SPV 21 ubi RH 22 deorsus P et niues om. P grandines S, grandinem cett. 23 ruersus1 P3 caedere V )

nam semper eodem modo falluntur. cum enim falsum aliquid in principio sumpserint ueri similitudine inducti, necesse est eos in ea quae consecuntur incurrere. sic incidunt in multa ridicula, quia necesse est falsa esse quae rebus falsis congruunt.

cum autem primis habuerint fidem, qualia sint ea quae secuntur non circumspiciunt, sed defendunt omni modo, cum debeant prima illa utrumne uera sint an falsa ex consequentibus iudicare. quae igitur illos ad antipodas ratio perduxit?

uidebant siderum cursus in occasum meantium, solem atque lunam in eandem partem semper occidere et oriri semper ab eadem.

cum autem non perspicerent quae machinatio cursus eorum temperaret nec quomodo ab occasu ad orientem remearent, caelum autem ipsum in omnes partes putarent esse deuexum, quod sic uideri propter inmensam latitudinem necesse est, existimauerunt rotundum esse mundum sicut pilam et ex motu siderum opinati sunt caelum uolui; sic astra solemque, cum occiderint, uolubilitate ipsa mundi ad ortum referri.

itaque et aereos orbes fabricati sunt quasi ad figuram mundi eosque caelarunt portentosis quibusdam simulacris, quae astra esse dicerent.

hanc igitur caeli rotunditatem illut sequebatur, ut terra in [*](BBSHPVJ 1 septos ex septem sic B* miraII B 2 et maria et urbes B 3 quodque H nam/f (n ex ett ttel eti m. 3, 8. l. eras. en, quod add. m. 2) B 4 senserint P, sumpserunt V 5 necesse est eos om. P eos in ea — quia necesse est om. H 6 consequuntur BSP inentaa currunt (corr. m. 3) P, currere Y 8 quilia V sunt HP sequuntur SP 9 cum] tamquam B 10 sequentibus V 11 rad anttyodas Ps 13 eodem P 14 quae] nec quae B 15 ob occasu P occasti (~ er.) H remaneant (corr. m. 2) V 16 in omnes] ∗om∗nes (Ti et i er.) in (— et — m. 3) B, in omnis RXV, homini ex H, in omnes fere P parte H 17 aestimauerunt H 18 rutundum B sic paene omnibus, Vsic nonnullis, rotundum B, sed 0 ex u, sic omnibHS locis insequentibus, paucis SPl, sed corr. P3 motu] modo P 19 fcitf B3, sicut R, et sic Heumarmus cum om. H occidere et BH 20 ex uolubilitate SH aeris Bx, corr. B2, aere et H 21 orbis HP fabrica V ad] et S \'mundi1 B3 celarunt B, caelanerunt P 22 portentos in (e s. I. m. 2) B, portentos his H )

si autem rotunda etiam terra esset, necesse esse ut in omnes caeli partes eandem faciem gerat, id est montes erigat, campos (ex)tendat, maria consternat. quod si esset, etiam sequebatur illut extremum, ut nulla sit pars terrae quae non ab hominibus ceterisque animalibus incolatur. sic pendulos istos antipodas caeli rotunditas adinuenit.