Divinarum Institutionum

Eorum inuenta sunt astrologia et haruspicina et auguratio et ipsa quae dicuntur oracula et necromantia. et ars magica et quidquid praeterea malorum exercent homines uel palam uel occulte: quae omnia per se falsa sunt, ut Sibylla Erythraea testatur:

1. έπεὶ πλάνα πάντα τάδ\' έστιν,
2. ὅσσαπερ ἄϕρονες ἄνδρες έρευνῶσιν ϰατὰ ήμαρ
.

sed idem ipsi auctores praesentia sua faciunt ut uera esse credantur: ita hominum credulitatem mentita diuinitate deludunt, quod illis uerum aperire non expedit.

ht sunt qm nngere imagines et simulacra docuerunt, qui ut hominum mentes a cultu ueri dei a.uerterent, effictos mortuorum regum uultus et ornatos exquisita pulchritudine statui consecrarique fecerunt et illorum sibi nomina quasi personas aliquas induerunt.

sed [*](EPITOME 1 s. astrologia — auguratio] c. 23, 5. 2 oracula. et necromaDtia] c. 23, 7. ars magica] c. 23, 6. 4 s. omnia per se falsa] c. 23, 5. 8 s. praesentia sua] c. 23, 7. 9 s.] c. 23, 7 ut mentes — deludant. 10—13] c. 23, 4 hi memorias — docuerunt. ) [*](AUCTORES 6 s.] III 228 s. ) [*](EXPILATORES 1 s.] Isidor. orig. VIII 9, 3. ) [*](BRpHPV] 1 uenta P haruspicmae 2f, ⌜h⌝aruspicina P2, *aruspicina (Tt er.) V cf. auguratum Epit. 2 nigromantia (ni cj: ne M<. 2) P, uecromanti⌜a⌝* V2; necyomantias Epit. 3 alt. ⌜uel⌝ B3 4 que e.e quae B2, quae restituit B3 palam B1, fals⌜a⌝∗ corr. B3 6 graeca ow. B\', m inf. mg. add. B3 enel R, ern (Є̓- B3) B3PV, τὰ (uel xαὶ) ya.p codd. Sibyll. πλάνα] ΠΑΑΝΑ PF πάντα] ταυ̃τα codd. quidam Sibyll. rao\' om. B3 ЄЄTIN P τάδ\' ὲστιν] πέϕυϰεν codd. Sibyll. Epiplana apantata lestin H 7 δσσαπερ] OCACΥЄI (sed ЄI minus cert.), sequitur εια ut uid. per compend. scriptum B3, Anep F, δσσαϰεν codd. Sibyll. ЄCЄPЄΝΩCI B3, ЄPЄΥΝΩΟCI R, ЄΠЄΥΝΩ- CIN V KAT€MAP B3, h t \\M \\P B, KATAЄMAP F OCCA⌜Π⌝ЄP ΑΦΡΟΝΟC ANЄPЄCЄΠЄΥΡΩ CΙΝΚΑΤΑΠΩΡ P oysaperafroncs andrese sereunsia catathcman H interpretatiouem lat. B M<..!, quamquamgraeca omisit, tM mg. a<M. hanc quia f:Usa sunt omnia quae insipientes homines \' cottidie uonuaantur (sic), alia in P c/\'. Struuium, opusc. Jf 64 8 actores R facient P 9 homitus B1, corr. B3 credulitate H diuinatione ex Epit. 23, 7 uir doctus, miscell. obseruat. M!. IV (1734 p. 416 10 qu*d (1 ? er.j B ueram Volkmannus, obseruat. miscell. 1872, pag. 13 pingere B 11 qui ut] qui* (xa er.) B 12 auorterunt H ct fictos BH, effectos V2 13 consacrariquae J3\', consecrariqu∗B3 )

hi porro incesti ac uagi spiritus ut turbent omnia et errores humanis pectoribus offundant, serunt ac miscent falsa cum ueris. ipsi enim caelestes multos esse finxerunt unumque omnium regem Iouem eo, quod multi sint in caelo spiritus angelorum et unus dominus ac parens omnium deus: sed ueritatem mentitis nominibus inuolutam ex oculis abstulerunt.

nam deus, ut m principio docui, neque nomine, cum solus sit, eget neque angeli, cum sint inmortales, dici se deos aut patiuntur aut uolunt: quorum. unum solumque officium est seruire nutibus dei nec omnino quicquam nisi iussu facere.

sic enim mundum regi a deo dicimus ut a rectore prouinciam: cuius apparitores nemo socios esse in regenda. prouincia dixerit, quamuis illorum ministerio res geratur.

et hi tamen possunt aliquid praeter iussa rectcris per ipsius ignorantiam, quae est condicionis humanae: ille autem praeses mundi et rector uniuersi, qui scit omnia, cuius diuinis oculis nihil saeptum est, solus habet rerum omnium potestatem nec est in angelis quicquam nisi parendi necessitas.

itaque nullum sibi honorem tribui uolunt, quorum honor omnis in deo est, illi autem qui desciuerunt a dei ministerio, quia [*]( 9 ut in priucipio docui] 16,4 s.; 7, 5—8. EPITOME 5 s. 8 s.] c. 23,4. ) [*](EXPILATORES 1] cf. Augustin. de ciu. dei X 9 (pag. 415,13); Isidor. orig. VIII 9, 9. ) [*](BRpHPV] 1 u edd., hii JB, hi ceM. maleficio H post cum add. autem B3 2 suos P scient JEf, Pient F 3 sancti*s (ṡ er.) B p\'or\'ro H2 ingesti V -i ut turbcut] obturbant D\', corr. B3 5 offundant (pr. u ex o Mt. jf, a ex u Mt. 2) B 6 caelestis B 7 sunt B dominus ow. Zf 8 mcn- \'ti\'tis P2, metitis (~ m. 2) V 10 neque] qui neque H homine F\' eget cum solus sit P 11 immortales (e ex i Mt. 2) P \'dici se deos\' B3 13 iussum B, iussi F; an eius iussu? regi mundum H 14 decimus V uemo] immo B m socios del. oc B2, socios eius R 15 dixerim B 16 gerantur B hii BP tamen et P 17 illo P 18 parens JS, praesens H uniuersitatis B scit] fecit B 19 sęptum V, septum ccK. rerum omnium] rerum \'cum\' (s. l. M. 3) filio suo omnium P 20 \'in\' B3 21 omnis ont. F 22 est, illi] est per angelos refugas fieri prodigia responsa in templis dari nocentes plerumque puniri ut his monstris atque terroribus adhibitis ipsi dii putcntur illi P quiw B3 )

offundunt itaque tenebras et ueritatem caligine obducunt, ne dominum, ne patrem suum norint, et ut facile inliciant, in templis se occulunt et sacrificiis omnibus praesto adsunt eduntque saepe prodigia, quibus obstupefacti homines fidem commodent simulacris diuinitatis ac numinis.

inde est quod ab augure lapis noua-cula incisus est, quod Iuno Veiens migrare se Romam uelle respondit, quod Fortuna Muliebris periculum denuntiauit, quod Claudiae manum nauis secuta. est, quod in sacrilegos et Iuno nudata et Locrensis Proserpina. et Ceres Milesia uindicauit et Hercules de Appio et Iuppiter de Atinio et Minerua. do Caesare, hinc quod serpens urbem Romam pestilentia liberauit Epidauro accersitus.

nam illuc daemoniarches ipse in figura sua sine ulla dissimulatione perlatus est, siquidem legati a.d eam rem [*](EPITOME 1-8] c. 23, 4. 9 sic - ueniret. 6-11] c. 23, 7 iu templis — credant. 14 (sacrilegos)] c. 23, 9. 17 s. serpens — in figura. sna] cf. c. 22, 3 (serpens — ministris). 6. ) [*](AUCTORES 11-16 ab augure — de Caesare] cf. supra c. 7, 8—22. 16-170, 1] cf. Valer. Max. (et epit. Paridis) I 8, 2. ) [*](EXPILATORES § 11] cf.Augustin.de ciu. dei X 16 (p. 427,27-32). ) [*](BRpHPV] 1 alt. et in ras. B3, s. !. F 2 quo (b w ras. ex a ?) B3, quo* (d er.) H 3 deum HPV 4 \'ut\' B3 5 notitia* (e er.) V magestatis F, sic saepius possent JBF\', e in i corr. V2 6 qua H offendunt F* 7 ueritatis R deum H ne] et jP, \'nc V2 8 inliceant B occultunt (corr. m.2) V 9 sunt B 11 nugure] haruspice B lapjjs Fx 12 quod\' B3 ueiensis B, uegiens H 13 mulieris H clauide F\', chu*dTe V2 15 lucrensis B herculis P 16 apioB antinio C&Bp. tM. 2) P minerue V1 de] e* (t er.) H hinc] hinc est H 17 serpens** (da er.) B pestilicentia V ex accersitus hoc arces***** B3 arcessitus H edd., sed c/\'. Valer. Max. (et Paridem) quam si ab Epidauro Aesculapius esset accersitus 18 illud HV1 daemoniarches H, demon B\', demoiri\' B3, dcmomarches R, demoniaarches P, demonio arches V; c/\'. c. 14, 6; δαιμονιάρχης edd. 19 remissi JP\' (rẽmissi P2) F )

in oraculis autem uel maxime fallunt, quorum praestrigias profani a ueritate intellegere non possunt, ideoque ab ipsis adtribui putant et imperia et uictorias et opes et euentus prosperos rerum, denique ipsorum nutu saepe rem publicam periculis inminentibus liberatam, quae pericula et responsis denuntiauerint et sacrificiis placati auerterint.

sed omnia ista fallaciae sunt. nam cum dispositiones dei praesentiant, quippe qui ministri eius fuerunt, interponunt se in his rebus, ut quaecumque a deo uel facta sunt uel fiunt, ipsi potissimum facere aut fecisse uideantur, et quotiens alicui populo uel urbi secun- , dum dei statutum boni quid inpendet, illi se id facturos uel prodigiis uel somniis uel oraculis pollicentur, si sibi templa, si honores, si sacrificia tribuantur. quibus datis cum illut acciderit quod necesse est, summam sibi pariunt uenerationem.

hinc templa deuouentur et nouae imagines consecrantur, mactantur greges hostiarum, sed cum haec facta sunt, nihilo minus tamen uita et salus eorum qui haec fecerint immolatur.

quotiens autem pericula impendent, ob aliquam se ineptam et leuem causam profitentur iratos, sicut Iuno Varroni, quod [*](EPITOME 13-15 prodigiis — uenpratiouem] c. 23, 8 somniaa.ugcant. 16 templa—consecrantur] c. 23, 4. ) [*](AUCTORES § 16] cf. V&Ier. Max. 1 1, 16 ) [*](BRpHPV] 1 drachoaom H atuexerunt .P, attulerunt BRHV, sed c/\'. Valer. Max. anguis ... urbi se nostrae aduehendum restituit ef Paridem immensae magnitudinis serpens ... Romam pro deo aduectus 2 prestrigias jP, praestigias (pre- B) ceM. 3 ueritatem (\'e.rp. m. 3) K \'ab ipsis\' R2 5 ipsorum] horum B nutu ex nutiis (\'n add. M. 1 uel 2) partim ras. corr. B3 C et om. P 7 auerterunt H, auerterent V fallacia\'e\' V 8 nam oMt P prMsentiaru ut MtJ. B\', in ras. corr. B2 qui oM<. P 9 \'his\' B2 10 dffo P uel (ante fncta) oM. JBP, recte? iiuat] sunt JB\', corr. B3 an (aut) facere ? 11 ut (sic) V1, ł aut s. l. V. \' et quotiens — secundum in inf. mg. B3 12 de JB\', dF B3 statu B quod B\', corr. B3 13 somnis H si ante sibi] ut H 14 si ante houorcs et sacrificia] sibi JT 15 occiderit Vac pariunt** If 16 deuoluentur H 17 gresgcs P erunt B 18 uita] eorum, sed del. ?M. 1 R fecerit P immolantur edd. 19 se ante profitentur P 20 sicut luno] sicuti B uarronis (exp. m.2) V formosum RV, formonsum (exp. w. 2 ?) P)

quodsi luno alterum Ganymeden uerebatur, cor iuuentus Romana luit poenas? uel si dii tantummodo duces curant, ceteram multitudinem neclegunt, cur Varro solus euasit qui hoc fecit et Paulus qui nihil meruit occisus est? uidelicet nihil tunc Romanis accidit fatis lunonis iniquae, cum Hannibal duos exercitus populi Romani et astu et uirtute confecit.

nam Juno audere non poterat aut Carthaginem defendere, ubi arma eius et currus fuit, aut Romanis nocere, quia

1. progeniem — Troiano a sanguine duci
2. audierat, Tyrias olim quae uerteret arces.

sed illorum sunt isti lusus, qui sub nominibus mortuorum delitiscentes uiuentibus plagas tendunt. itaque siue illut periculum quod imminet uitari potest, uideri uolunt id placati auertisse, siue non potest, id agunt ut propter illorum contemptum accidisse uideatur. ita sibi aput homines qui eos nesciunt auctoritatem pariunt ac timorem.

hac uersutia et his artibus notitiam dei ueri et singularis apud omnes gentes inueterauerunt. suis enim uitiis perditi saeuiunt et grassantur, [*](EPITOME 18-172, 7] c. 23, 9. ) [*](AUCTORES 7] Verg. Aen. VIII 292. 10 s.t ibid. I 16. 11 s.] ibid. I 19 s.: cf. Seru.: \'audierat\' n Ioue aut a. Fatis. ) [*](B(G)RpHPV] 1 an post puerum excidit histrionem ? cf. Valer. Mo.c. . in tensa] intentas V intens:nouis in ras. ex iufensoouis «< Mtd\'. B3 exui uas F\', in ras. corr. V2 tendendas H conlocarat B 3 est oMt. V ganymedem (g ex c ? V2) RV, ganumede H2; cf. I 23, 3 5 neglegunt RH, . ueglpguutur (exp. m.2) V cum B1 (fon-. B3) V 7 factis P iniquae OHt. V 8 annibal P Romani om. F et F, oMt. cett. actu H 9 uou oNt. V aut (a (MM. Mt. 2) P karthaginem H 11 a* (c er.) 2f, a add. V2 deduci H inter progeniem et Troiano ap. Verg. hoc sed enim 12 quwe J3, quaej V2 uerterat If, euerteret P crees V 13 delitiscentis B\', corr. B3, delitescentes R 14 uiuentibus] hominibus y 15 immine\'t\' P2 uideri] uitari F\' 16 a Rum couteinptum incipit codicis G pag. 37 (122) paene tota lecta 18 actoritatem R hac] ac JT et om. BG 19 apud om. B 20 perditi* (s er.) seuiunt (s add. m. 2) V seruiunt C grassantur H2 )